به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، زیارت جامعه کبیره به عنوان سند بزرگ و مهم حقانیت شیعه را امام هادی (ع) به مردم در طول تاریخ آموزش داده‌اند و منزلت و صفات عالیه ائمه اطهار علیهم السلام را در قالب عبارتی متقن و قابل تأمل تبیین کرده‌اند. منزلت و جایگاه زیارت جامعه کبیره به حدی است که می‌توان از آن به عنوان منبع بسیار مهم برای شناخت امام معصوم بهره برد و در عین حال برکات و ثمرات آن به قدری است که بزرگان و عالمان دینی بر تلاوت مداوم و حتی هر روزه آن تأکید کرده‌اند.
در گفتگویی که با حجت‌الاسلام علی حیدری، استاد و پژوهشگر اسلامی، انجام شده به بررسی جایگاه و منزلت زیارت جامعه کبیره پرداخته است. آن طور که این محقق اسلامی شرح می‌دهد، زیارت جامعه کبیره خصوصیات برجسته‌ای نسبت به سایر زیارت‌نامه‌ها دارد. یکی از آنها این است که سند این زیارت مستند و قابل اعتماد است و شکی در آن وجود ندارد که این زیارت را امام هادی علیه السلام به شیعیان تعلیم داده‌اند. از طرف دیگر این زیارت نوعی کلاس امام شناسی است و همان طور که اشاره شد خصوصیات و کمالات امام معصوم را بیان می‌کند و البته بیان آن به طوری است که محال است کسی غیر از خود امام معصوم با علم الهی و لدنی بتواند چنین معارفی را بیان کرده باشد. که این مورد هم خودش یک دلیل محکم است که از جانب اما صادر شده است. نکته دیگر این است که طبق آیات قرآن کریم منزلت و شأن ائمه اطهار علیهم السلام بسیار والا و دور از دسترس مردم عادی است ولی عده‌ای راه جهالت و یا غلو و خرافه را پیش گرفتند. زیارت جامعه کبیره با بسیاری از آیات قرآن کریم هماهنگی دارد و اوصاف امام را دور از هر نوع غلو یا خرافه مطرح کرده است و به ابعاد گوناگون شخصیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ایشان پرداخته است.
حکمت نامگذاری زیارت جامعه کبیره
برای آشنایی با زیارت جامعه کبیره، اولین سؤالی که به ذهن خطور می‌کند این است که اصولاً چرا این زیارت با عنوان «جامعه کبیره» شناخته می‌شود؟
مفسران زیارت جامعه کبیره دو علت برای نامگذاری این زیارت عنوان کرده‌اند که به هر دو مورد می‌توان توجه داشت. اول اینکه گفته شده چون این زیارت، زیارتی است که همه ائمه اطهار علیهم السلام را شامل می‌شود و با خواندن و تلاوت آن گویا تمامی ائمه معصومین را زیارت می‌کنیم، به آن زیارت جامعه کبیره گفته شده است. در عین حال چون در این زیارت همه ائمه زیارت می‌شوند گویی تلاوت کننده ثواب و پاداش زیارت همه آن بزرگان را می‌برد.
دومین مورد در نامگذاری زیارت جامعه کبیره این است که تمام کمالات و صفات ائمه اطهار علیهم السلام در آن ذکر شده و به نوعی جامع کمالات آن بزرگان و شئون عالیه ایشان است. به بیان دیگر اگر کسی بخواهد امام را بشناسد و همه ویژگی‌ها و خصوصیات و کمالات او را در نظر داشته باشد، باید در این زیارت مهم که امام هادی علیه السلام عنوان فرموده‌اند، تعقل کند تا معارف و آموزه‌های ناب امام شناسی را از میان عبارت‌های آن درک کند. چنین وسعتی موجب شده که به این زیارت عنوان زیارت جامعه کبیره اطلاق شود.
جامعیت زیارت در معرفی امام معصوم
با این تعبیر صفتی از امام نیست که در زیارت جامعه کبیره عنوان نشده باشد؟
این احتمال وجود دارد که صفات و کمالاتی از امام معصوم در زیارت جامعه کبیره عنوان نشده باشد ولی وسعت نظر و دقت بیان در این زیارت به قدری است که می‌توان به آن اصطلاح جامعه را اطلاق کرد.
همان طور که در بعضی از زیارت‌های دیگر هم با عنوان جامعه خوانده می‌شوند، به این مفهوم که تلاوت کننده زیارت ثواب زیارت همه ائمه اطهار علیهم السلام را می‌برد. چنانکه علامه محمدباقر مجلسی در کتاب بحارالانوار ۱۴ مورد زیارت جامعه را ذکر کرده ولی این طور نوشته است که «در بعضی از کتاب‌های حدیثی زیارت‌های جامعه دیگری هم دیده‌ام.» ولی تأکید می‌کند که: «برترین و متقن ترین زیارت‌ها همین زیارت جامعه کبیره است.»
برکت‌ها و منزلت تلاوت زیارت جامعه کبیره
علمای دینی و بزگان اسلامی بارها تأکید کرده‌اند که شیعیان بر خواندن زیارت جامعه کبیره مداومت داشته باشند و اگر می‌توانند هر روز این زیارت را تلاوت کنند. چه ویژگی‌هایی زیارت جامعه کبیره از سایر زیارت‌ها متمایز کرده که باعث چنین تأکیدی شده است؟
زیارت جامعه کبیره خصوصیات برجسته‌ای نسبت به سایر زیارت‌نامه‌ها دارد. یکی از آنها این است که سند این زیارت مستند و قابل اعتماد است و شکی در آن وجود ندارد که این زیارت را امام هادی علیه السلام ب شیعیان تعلیم داده‌اند.
از طرف دیگر این زیارت نوعی کلاس امام شناسی است و همان طور که اشاره شد خصوصیات و کمالات امام معصوم را بیان می‌کند و البته بیان آن به طوری است که محال است کسی غیر از خود امام معصوم با علم الهی و لدنی بتواند چنین معارفی را بیان کرده باشد. که این مورد هم خودش یک دلیل محکم است که از جانب اما صادر شده است.
نکته دیگر این است که طبق آیات قرآن کریم منزلت و شأن ائمه اطهار علیهم السلام بسیار والا و دور از دسترس مردم عادی است ولی عده‌ای راه جهالت و یا غلو و خرافه را پیش گرفتند. زیارت جامعه کبیره با بسیاری از آیات قرآن کریم هماهنگی دارد و اوصاف امام را دور از هر نوع غلو یا خرافه مطرح کرده است و به ابعاد گوناگون شخصیت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ایشان پرداخته است.
آغاز زیارت با صد تکبیر
در ابتدای زیارت جامعه کبیره صد تکبیر گفته می‌شود. دلیل این موضوع چیست و چرا زیارت با صد تکبیر شروع می‌شود؟
در این باره هم چند دلیل عنوان شده است. یکی از موارد این است که در ابتدای زیارت ائمه اطهار علیهم السلام که نائبان خدای متعال بر روی زمین هستند، ابتدا باید به عظمت و شأن کبریایی خدای متعال اعتراف کنیم و خداوند متعال را از هر توصیفی منزه بدانی و بعد از آن صفات اولیای او را ذکر کنیم. همان طور که مرحوم مجلسی اول در این باره نوشته است که تکبیرهای صدگانه برای تفهیم این نکته است که عظمت و کبریایی تنها از آن خداوند است. پس این تکبیرها مانع از هر نوع غلو و افراط در مدح و ثنای اولیای خدا می‌شود.
از طرف دیگر شاید دلیل این تکبیرها این باشد که تقاضا می‌کنیم موانع درک کنار برود و فهم ما گسترده شود تا بتوانیم منزلت اولیای خدا و ائمه اطهار علیهم السلام را درک کنیم. در عین حال وقتی تکبیرها را تکرار می‌کنیم، شناخت اهل بیت علیهم السلام آسان‌تر می‌شود و باور پیدا می‌کنیم که این مقامات به اذن و اراده الهی ممکن شده است. یعنی منزلت و صفات برجسته ائمه اطهار علیهم السلام را منتسب به خدای تبارک و تعالی می‌دانیم و آن بزرگان هر چه دارند، از فیض و رحمت خدای متعال است.
قدرت گسترده ائمه اطهار علیهم السلام به اذن خداوند است
در عین حال در زیارت جامعه کبیره به طور گسترده‌ای از ولایت و قدرت ائمه اطهار علیهم السلام یاد شده است. دلیل این موضوع چیست؟
همین که در ابتدای زیارت جامعه کبیره صد تکبیر گفته می‌شود و این زیارت با تکبیر شروع می‌شود نشان می‌دهد که غلو در آن راه ندارد و افراطی در بیان صفات و کرامت‌های ائمه وجود ندارد. اما همان طور که در قرآن کریم هم اشاره شده است خدای متعال به برخی از بندگان خود اذن می‌دهد که در جریان امور عالم دخل و تصرفی داشته باشند و مانند اینکه حضرت عیسی علیه السلام مردگان را به اذن خدا زنده می‌کرد. وقتی آن حضرت چنین اذنی ز سوی خدای متعال داشت، طبیعتاً طبق آیات قرآن کریم نبی مکرم اسلام صلوات الله علیه هم چنین اذنی از سوی خداوند متعال دارد.
همچنین در مورد ماجرای حضرت سلیمان علیه السلام در قرآن کریم می‌خوانیم که آصف برخیا که از یاران آن حضرت بود در یک چشم بر هم زدن تخت بلقیس را در جلوی آن حضرت حاضر کرد. همه این موارد به اذن خداوند است. همان طور که می‌فرماید: «وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیئَهِ الطَّیرِ بِإِذْنِی فَتَنْفُخُ فِیها فَتَکُونُ طَیراً بِإِذْنِی وَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتی بِإِذْنِی» یعنی در هر صورت اذن و اراده الهی در این موارد وارد بوده و کسی بدون اذن الهی توان انجام کاری را ندارد.
در زیارت جامعه کبیره هم چنین مطلبی وارد شده و شروع با تکبیر نشان از قدرت لایزال و بی‌نهایت الهی دارد و اگر ائمه قدرت گسترده‌ای دارند همه از اذن و فیض خدای متعال است. چنانکه طبق روایت‌ها و احادیث پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام دارای قدرتی گسترده‌تر از توان آصف برخیا هستند.
آثار اسم اعظم خدای متعال
یکی از موارد اشاره‌ای است که امام محمدباقر علیه السلام کرده و فرموده‌اند: «اسم اعظم خدای متعال از ۷۳ حرف تشکیل شده که یک حرف از آن نزد آصف برخیا بود و به وسیله آن تخت بلقیس را در یک چشم بر هم زدن در قصر حضرت سلیمان علیه السلام حاضر کرد. یعنی با آن یک کلمه زمین در هم پیچیده شد و وقتی او تخت را از آنجا برداشته و در اینجا گذاشت، دوباره زمین به حال اول خود برگشت. در حالی که ۷۲ حرف از اسم اعظم خداوند در نزد ما اهل بیت علیهم السلام است و یکی نزد خداوند است که آن را برای علم غیب خود دارد؛ ولا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم.»
چنین روایتی در چندین منبع معتبر و مستند نقل شده است که نشان‌دهنده عظمت و گستردگی قدرت ائمه اطهار علیهم السلام دارد.
منبع خبر