دژبان ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان بازوی انتظامی و تشریفاتی نیروهای مسلح، نقش مهمی در حفظ نظم، انضباط و وجهه عمومی ارتش ایفا میکند. این یگان با سابقهٔ طولانی در تاریخ دفاعی کشور، علاوه بر مسئولیتهای انتظامی، حافظ حرمت مراسمهای رسمی و سمبل اقتدار جمهوری اسلامی است. دژبان وظایف متعددی دارد؛ از حفاظت فیزیکی پایگاهها و اسکورت شخصیتها تا اعمال قوانین نظامی و برگزاری تشریفات. این مسئولیتها نیازمند انضباط درونی و انسجام سازمانی است و باعث میشود دژبان نه تنها «نظم ارتش» بلکه «نظم جامعهٔ نظامی» تلقی شود. به همین دلیل آشنایی با ریشهها و مأموریتهای دژبان برای درک بهتر ساختار نظامی کشور ضروری است.
مأموریتها و مسئولیتها
یگان دژبان، زیر نظر ستاد کل نیروهای مسلح، وظایف گستردهای بر عهده دارد که میتوان آنها را به دو دسته تقسیم کرد: مأموریتهای انتظامی و مسئولیتهای تشریفاتی. در حوزهٔ انتظامی، دژبان مسئول اجرای قوانین و مقررات نظامی در داخل پادگانها و فضاهای متعلق به ارتش است. این واحد ضمن کنترل تردد، جلوگیری از ورود افراد غیرمجاز و رسیدگی به تخلفات انضباطی، امنیت داخلی یگانها را تامین میکند. در بخش تشریفات، دژبان در مراسمهایی مانند رژههای نظامی، استقبال از مقامات خارجی و مراسمهای ملی نقش کلیدی ایفا میکند و استانداردهای بالای نظم و هماهنگی این یگان، جلوهای از اقتدار ملی به نمایش میگذارد.
افزون بر این، دژبان ارتش متولی آموزش نیروهای نظامی در زمینهٔ انضباط و تشریفات است و از این طریق فرهنگ خدمت و وفاداری را بین سربازان نهادینه میکند. این یگان با همکاری سایر نیروها، الگوی مناسبی برای سایر بخشهای نظامی کشور محسوب میشود و زمینهساز ارتقای اعتماد عمومی به ارتش است.
طرح «بازگشت به سنگر» و تأکید فرماندهان بر نظم
در هفتهٔ گذشته، سرتیپ دوم امیر صمیمیپور، فرمانده دژبان کل ارتش، در جمع مسئولان رسانهای به طرحی اشاره کرد که هدف آن بازگرداندن سربازانی بود که به دلایل مختلف از خدمت سربازی فاصله گرفته بودند. وی گفت که با ایجاد فضای اعتماد، امکان بازگشت داوطلبانه و بدون اعمال مجازات سختگیرانه برای این سربازان فراهم شده و این طرح نتیجهٔ موفقی در ایجاد نظم و انضباط مجدد به همراه داشته است. صمیمیپور تاکید کرد که دژبان نماد قدرت نیروهای مسلح و نظم ارتش است و افزود: «ما در هر جا که لازم باشد، مطابق دستور فرماندهی محترم کل ارتش آمادهٔ خدمت به مردم و دفاع از نظام اسلامی هستیم»
او در ادامه بیان کرد که مسئولیت تشریفات مراسمهای ملی و استقبال از مقامات کشوری و لشکری برعهدهٔ دژبان ارتش است و همین مسئله لزوم آمادهسازی دقیق و تمرینهای مستمر را دو چندان میکند. به گفتهٔ او، طرح «بازگشت به سنگر» با هدف حمایت از خانوادهٔ سربازان و جلوگیری از ضربههای روحی و روانی ناشی از فرار خدمت اجرا شده و موفقیت آن نشان میدهد که اعتمادسازی میتواند نظم درونی نیروها را تقویت کند. این رویکرد انسانمحور ضمن حفظ اقتدار و نظم، به انگیزهٔ سربازان برای حضور مؤثر در یگانها میافزاید و نمونهای از مدیریت نوین نیروی انسانی در ارتش به شمار میرود.
چشمانداز نوین ارتش و سپاه در تقویت اقتدار و نظم
تاکید فرمانده دژبان بر نظم و اقتدار، بخشی از یک رویکرد گستردهتر در نیروهای مسلح است که در روزهای اخیر توسط فرماندهان ارشد ارتش و سپاه مطرح شده است. سرلشکر موسوی، فرمانده کل ارتش، اعلام کرد که نیروهای مسلح در آمادگی کامل اطلاعاتی و عملیاتی قرار دارند. او با اشاره به تهدیدهای منطقهای، تأکید کرد که ارتش برای دفاع از نظام اسلامی و امنیت کشور تا پای جان ایستاده است و هرگونه تهاجم احتمالی را با پاسخی قاطع مواجه خواهد کرد.
از سوی دیگر، فرمانده نیروی هوایی ارتش از گامهای بلند در حوزههای علمی و دفاعی خبر داد و گفت که ارتقای توان پروازی و تجهیزات بومی به پیشرفت چشمگیری رسیده است. این اظهارات نشان میدهد که افزایش توان علمی و فناوری به اندازهٔ نظم و انضباط برای ارتش اهمیت دارد. وزیر دفاع نیز در سخنانی اعلام کرد که تنها راه مقابله با دشمنان، قویتر شدن در همهٔ عرصهها است؛ جملهای که فلسفهٔ کلی نیروهای مسلح در ارتقای توان رزمی را بازتاب میدهد.
در سپاه پاسداران نیز تأکید بر نوآوری و انضباط دیده میشود. فرمانده کل سپاه اخیراً گفت که تسلیحات باید به فناوری پنهانکار و هوش مصنوعی مجهز شوند تا توان دفاعی کشور به سطحی ارتقا یابد که دشمن نتواند آن را پیشبینی کند. جانشین قرارگاه خاتمالانبیا نیز ضرورت نهادینه شدن تفکر راهبردی پدافند غیرعامل را مطرح کرده و بر اهمیت فرهنگسازی در جامعه برای مقابله با تهدیدات غیرنظامی تأکید کرده است. این رویکردها نشان میدهد که تمرکز بر نظم و انضباط، همراه با توسعهٔ فناوری و تفکر راهبردی، سیاست واحدی است که ارتش و سپاه دنبال میکنند.
تحلیل و پیامدها
اهمیت نظم و انضباط در تقویت بازدارندگی
دژبان به عنوان نماد نظم و انضباط، نقش مهمی در ایجاد بازدارندگی نرم دارد. زمانی که تصاویر منظم از رژهها و مراسم نظامی منتشر میشود، پیام واضحی به مخاطب داخلی و خارجی مخابره میشود: نیروهای مسلح ایران دارای ساختاری منسجم و حرفهای هستند. این پیام میتواند روحیهٔ عمومی را تقویت و ریسک محاسباتی دشمن را افزایش دهد.
پیوند اعتماد اجتماعی با مدیریت سربازان
طرح «بازگشت به سنگر» نمونهای از مدیریت منابع انسانی مبتنی بر اعتماد اجتماعی است. با ایجاد مسیر قانونی و حمایتی برای سربازان فراری، ارتش نشان میدهد که در کنار انضباط سختگیرانه، توجه به نیازهای روانی و اجتماعی نیروها نیز وجود دارد. این سیاست میتواند نرخ فرار از خدمت را کاهش دهد و انگیزهٔ سربازان را افزایش دهد. با این حال، موفقیت این طرح در گرو ادامهٔ سرمایهگذاری در آموزش، مشاوره و خدمات رفاهی برای سربازان و خانوادههایشان است.
هماهنگی بین ارتش و سپاه
اظهارات همزمان فرماندهان ارتش و سپاه دربارهٔ آمادگی و استفاده از فناوریهای نوین، نشاندهندهٔ یکپارچگی استراتژیک در نیروهای مسلح است. هماهنگی این دو نهاد نه تنها سطح آمادگی دفاعی را بالا میبرد بلکه پیام اتحاد و همدلی را به جامعه مخابره میکند. با این حال، چالش اصلی در آینده، تبدیل این هماهنگی گفتاری به عملیات مشترک مؤثر است. لازم است سازوکارهای هماهنگسازی آموزش، پژوهش و عملیات در سطح نیروها تقویت شود.
چالشهای پیشرو
با وجود پیشرفتها، چالشهایی نیز وجود دارد که بیپاسخ نمیماند. شفافیت در عملکرد و ارائهٔ گزارشهای دورهای به افکار عمومی میتواند میزان اعتماد مردم به نیروهای مسلح را افزایش دهد. همچنین، تداوم تمرکز صرف بر مراسم و تشریفات نباید باعث غفلت از مسائل رفاهی سربازان و بهروز رسانی آموزشهای عملیاتی شود. در نهایت، استفاده از فناوریهای جدید مانند هوش مصنوعی در تسلیحات مستلزم آموزش و فرهنگسازی است تا نیروی انسانی آمادگی استفادهٔ مسئولانه از آن را داشته باشد.
نتیجهگیری
تجمیع گزارشها و اظهارات اخیر فرماندهان ارتش و سپاه نشان میدهد که محور مشترک آنها بر نظم، اقتدار و نوآوری است. فرمانده دژبان با معرفی طرح «بازگشت به سنگر» و تأکید بر نقش دژبان به عنوان نماد قدرت و نظم ارتش، رویهای جدید را در مدیریت منابع انسانی معرفی کرده است. فرماندهان ارشد ارتش نیز از آمادگی کامل نیروها و پیشرفتهای علمی و دفاعی خبر میدهند. در سپاه نیز توسعهٔ فناوریهای پیشرفته و پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گرفته است. این اجماع راهبردی نشان میدهد که نیروهای مسلح ایران در صدد هستند با اتکا به انضباط داخلی و توانمندی فنی، جایگاه خود را در منطقه تثبیت کنند. برای تحقق این هدف، لازم است که برنامههای مدیریت انسانی مانند طرح «بازگشت به سنگر»، پشتیبانی مستمر از سربازان و خانوادههایشان و سرمایهگذاری در آموزش و فناوری، در کنار یکدیگر ادامه یابند.