در این مقاله با مهمترین عملیات های نظامی دوران 8 ساله دفاع مقدس آشنا می شویم .
جنگ 8 ساله ایران و عراق در تاریخ 31 شهریور سال 1359 آغاز شد . هرچند از چند ماه قبل از آن هم نشانه های نیت خصمانه صدام برای تعرض به کشور ایران نمایان شده بود . درگیری‌های عراق در 14/۶/59 در غرب آغاز شد ولی در نوار مرزی جنوب اولین درگیری‌های ایذایی در 22/۶/59 صورت گرفت و در 23/۶/59 اولین شهید جنگ در جنوب را که برادری از سپاه امیدیه بود، داشتیم. درگیری‌هایی ایذایی و آزمایشی، با سلاح انفرادی که بعدا به خمپاره تبدیل شد، چند روزی بیشتر طول نکشید و جنگ کلاسیک سراسری و تمام عیار عراق در اول مهر آغاز گردید.در پی حمله گسترده عراق از سه جبهه زمین، هوا و دریا به ایران، امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی در پیامی ضمن محکوم کردن این حمله نسبت به ادامه تجاوزات رژیم صدام به ایران هشدار داد. جنگ تحمیلی در حالی شروع شد که نیروهای مسلح انتظار جنگ را نداشتند و از آمادگی چندانی برای رویارویی در یک نبرد بزرگ برخوردار نبودند. با این حال واکنش مسئولان کشور به حمله عراق، نشانی از ضعف نداشت و این مردم را به دفاع از کشور تشویق می‌کرد.
در پی این جنگ افروزی دلیرمردان سرزمین ایران برای دفاع از میهن و کشور خود به میدان آمده و با مجاهدت مثال زدنی ، عملیات های گوناگونی را در عرصه های زمین ، هوا و دریا انجام دادند .
عملیات کمان ۹۹ یا عملیات سایه البرز، عملیات هوایی گسترده نیروهای مسلح ایران، در اولین روز جنگ ایران و عراق بود که بزرگترین عملیات نظامی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. این عملیات در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۹ اجرا شد. در عملیات کمان۹۹، شمار ۲۰۰ هواپیمای جنگی ایرانی حضور داشتند، که ۱۴۰ فروند از آنها از مرز عبور کردند و اهداف نظامی، فرودگاه‌ها و آشیانه‌های نظامی متعلق به ارتش عراق از جمله پایگاه هوایی کرکوک، پایگاه هوایی رشید، پایگاه هوایی علی، پایگاه هوایی التقدم و پایگاه‌های هوایی و اهدافی در موصل، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت، بصره، ام قصر و المثنی و فرودگاه بین‌المللی بغداد را مورد هدف قرار دادند و ۶۰ فروند دیگر نیز کار پشتیبانی را در این عملیات هوایی، انجام می‌دادند.
هرچند نیروهای مردمی و نظامی به صورت چریکی عملیاتهای گوناگونی را انجام دادند ولی اولین عملیات زمینی ایران را عملیات اندیمشک می دانند که در تاریخ 23 مهر 1359 و در غرب پل نادری و رودخانه کرخه ، سه راه قهوه‌خانه انجام شد تا جلوی پیش روی ارتش عراق را بگیرد .
همچنین ، اهمیت سکوهای البکر و الامیه در تأمین اقتصاد رژیم بعثی باعث شد که این سکوهای نفتی از همان ابتدا مورد حمله نیروهای دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد. در آبان ماه سال 59 نیروی دریایی با اجرای دو عملیات “اشکان” و “شهید صفری” علیه سکوهای البکر و الامیه که ترمینال‌های بزرگ نفتی دشمن برای صدور نفت آن کشور بود توانست این سکوها را منهدم کند و به این ترتیب دشمن از امکان صدور نفت از طریق این سکوها محروم و از نظر اقتصادی در تنگنا قرار گرفت.
اولین عملیات برون مرزی ایران در دوران دفاع مقدس عملیات رمضان بود . این عملیات در تاریخ ۲۳ خرداد ماه ۶۱ ساعت ۲۱:۳۰ با رمز یا صاحب‌الزمان ادرکنی در منطقه جنوب غربی کشور در دو مرحله به منظور دور کردن آتش دشمن از شهرهای کشورمان و انهدام تجهیزات و نیروهای دشمن صورت گرفت. این عملیات نخستین عملیات برون‌مرزی ایران در دوران دفاع مقدس بود که در پنج مرحله به اجرا درآمد و تا ۲۷ مرداد ادامه داشت. در پی تحرکات دشمن، عملیات رمضان در شب ۲۱ رمضان در چهار محور و پنج مرحله از سوی قرارگاه کربلا طراحی و اجرا شد تا با عبور از خط مرز بین المللی، یک زمین مثلثی شکل به وضعیت هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع آزاد شود. این منطقه از شرق به شلمچه، جاده اهواز خرمشهر، از شمال به کوشک و طلاییه و پاسگاه‌های مرزی در جنوب هویزه و حاشیه جنوبی هورالهویزه و از جنوب به رودخانه اروند تا شلمچه در شرق بصره، منتهی می‌شد.
در ادامه مروری داریم بر چند عملیات بزرگ:
عملیات ثامن الائمه (شکست حصرآبادان)
با توجه به نقش بنی‌صدر به عنوان فرماندهی کل قوا در شروع جنگ تحمیلی، کلیه جبهه‌های نبرد به بن بست رسید و صدام شهرهای مهم ایران از جمله خرمشهر، آبادان، نفت‌شهر و دیگر شهرهای مرزی را به اشغال خود درآورد. اما به محض عزل بنی‌صدر به دلیل عدم کفایت سیاسی، در جبهه‌ها شور و نشاط دیگری حاکم و بن‌بست‌ها باز شد. سپس نخستین عملیات پیروزمند با شعار «خمینی روح خدا، فرمانده کل قوا» انجام شد که نقطه شروعی جهت حضور نیروهای مردمی در جبهه‌ها به حساب می‌آید.
عملیات شکست حصر آبادان فتح‌الباب در جبهه‌های نبرد به حساب می‌آید. پس از عملیات «فرماندهی کل قوا»، سیستم جنگ تغییر کرد و عملیات ثامن الائمه توسط سپاه و ارتش طرح‌ریزی شد.
عملیات ثامن‌الائمه یکی از چهار عملیات بزرگ و برجسته در بین سلسله عملیات‌هایی بود که برای آزادسازی مناطق اشغالی انجام شد و نقطه عطف و و آغاز استراتژی مرحله دوم جنگ و منشاء تحول با الهام از رهنمودهای امام راحل بود.
پیام امام (ره) مبنی بر ضرورت شکست محاصره آبادان، اهمیت و ارزش سیاسی منطقه برای دشمن، موقعیت نظامی زمین و نحوه استقرار دشمن و ابتکار در پل‌های نصب شده روی رودخانه کارون از جمله مهمترین عوامل در انتخاب منطقه برای انجام عملیات بود.
این عملیات ساعت یک بامداد پنجم مهرماه ۱۳۶۰ آغاز و در مدت زمان آن بیش از ۳۰۰۰ تن از افراد دشمن کشته و زخمی، بسیاری زخمی و تعداد زیادی نیز به اسارت نیروهای اسلام درآمدند.
مهمترین دستاوردهای عملیات ثامن‌الائمه (ع) توقف عملی نیروهای دشمن و پی بردن رزمندگان اسلام به فعل خواستن بود. این در حالی بود که آزادسازی تمام مناطق اشغالی پس از عملیات حصر آبادان صورت گرفت و سبب آزاد شدن ۱۸۰-۱۵۰ کیلومتر مناطق اشغالی از دست دشمن شد و شاید این عملیات را بتوان جزو شگفتی‌های جنگ به حساب آورد چرا که پس از برکناری بنی صدر، ارتش و سپاه همکاری موثری با هم داشتند.
عملیات طریق القدس (فتح بستان)؛ سلسه عملیاتهای کربلا
جمهوری اسلامی ایران تنها دو ماه پس از پیروزی در عملیات ثامن‌الائمه (ع)، عملیات «طریق القدس» را در سال دوم جنگ (آذرماه سال ۱۳۶۰) با سرعت بسیار و بر پایه تحولات جدید و شور و هیجان ایجاد شده در کشور، به عنوان بزرگترین عملیات خود در مقیاس گسترده، طرح‌ریزی کرد. سازماندهی نیروهای داوطلب با انگیزه شهادت‌طلبی در سازمان سپاه و در آستانه فرا رسیدن ماه محرم، برجسته‌ترین ویژگی این عملیات بود. فرماندهان سپاه و ارتش طی جلسات متعددی شرایط جدید را مورد بررسی قرار داده و مبتنی بر آن، استراتژی جدیدی را تعریف کردند که سه هدف اساسی را دنبال می‌کرد:
۱- انهدام هر چه بیشتر ماشین جنگی عراق.
۲- دست یافتن به مواضعی مناسب جهت کم کردن خطوط پدافندی و نهایتاً آزادسازی نیروهای خودی از پدافند به منظور افزایش توان در عملیات بعدی.
۳- آماده شدن برای انجام عملیات نهایی و آزاد سازی گام به گام مناطق اشغالی.
مبتنی بر این استراتژی، ۱۲ طرح موسوم به «کربلا» تهیه شد که میزان تناسب توان خود با ظرفیت مورد نیاز منطقه عملیاتی، وضعیت زمین از جنبه نظامی و نیز اهمیت منطقه عملیاتی، از عوامل اصلی در تعیین تقدم هر یک از طرح‌های مزبور بود، بر همین اساس، پس از مباحث مختلف میان فرماندهان سپاه و ارتش، عملیات طریق القدس به عنوان اولین گام از سلسله عملیات کربلا طراحی و به مرحله اجرا در آمد.
این عملیات در ساعت ۰۰:۳۰ بامداد 8/۹/1360 با عبور نیروهای پیاده یگان‌های سپاه از میادین مین و مواضع دشمن، در چند محور به طور هم زمان آغاز شد. نیروهای عمل کننده در محور شمال عملیات، در همان ساعات اولیه درگیری موفق شدند مواضع نیروهای عراقی را در خطوط اول تصرف کرده و نیروهای احتیاط دشمن را در پشت خطوط پدافندی منهدم کنند. میزان موفقیت اولیه یگان‌های سپاه در محور شمال به حدی بود که فرمانده تیپ زرهی ارتش نیز به گردان‌های زرهی و مکانیزه خود فرمان داد تا از معابر بازشده با چراغ روشن عبور کرده و ضمن انهدام دشمن و حمایت از نیروهای پیاده خودی به سوی هدف‌های خود در عمق منطقه پیشروی کنند.
به این ترتیب، در ساعت «۶ بامداد» روز اول عملیات، تیپ امام حسین (ع) به همراه یک گردان از «تیپ ۳ زرهی« از «لشکر ۹۲ » موفق شدند تنگه چزابه را تصرف و تامین کند. در این محور تا ساعت ۹ صبح روز اول، تمامی اهداف تعیین شده، تامین شد.
با اجرای عملیات طریق القدس، اولین مرحله از استراتژی جدید تحت عنوان «کربلای ۱» با موفقیت به پایان رسید و نتایج زیر را به دنبال داشت:
۱- آزادسازی ۶۵۰ کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی شامل شهر بستان، حدود ۷۰ روستا، پنج پاسگاه مرزی و تنگه استراتژیک چزابه.
۲- تجزیه شدن قوای سپاه سوم عراق، که با توانی بیش از شش لشکر بخش‌هایی از خوزستان را تحت اشغال داشت.
۳- موفقیت ابتکار عبور از منطقه رملی.
عملیات فتح المبین؛ جلوگیری از قدرت تصمیم‌گیری، تجدیدسازمان و تقویت روحیه دشمن
طرح‌ریزی عملیات افتخارآفرین «فتح‌المبین» از اواسط آبان ١٣٦٠ آغاز شد و پس از تلاشهای مستمر و خستگی‌ناپذیر و انجام مشورت‌ها و هماهنگی‌های گسترده میان فرماندهان، سرانجام «طرح عملیاتی شماره ١ فتح‌المبین» در اواخر دی‌ماه همان سال آماده شد. روز ١٣ بهمن ١٣٦٠ در پی یک نشست مشترک بین فرماندهان عمده سپاه و ارتش، طرح یادشده به یگان‌های عمده اجرایی ابلاغ و متعاقب دریافت اطلاعات جدید در روز ٣٠ بهمن همان سال طرح اولیه بازنگری شده و طرح «شماره ٢ » در روز ١٣ اسفند انتشار یافت.
با پایان یافتن «عملیات طریق‌القدس»، تلاش برای اجرای عملیات بعدی به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم‌گیری، تجدیدسازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه «غرب دزفول» و «منطقه عمومی خرمشهر» (غرب کارون) نظر فرماندهان نظامی را به خود جلب کرده بود که الزاما می‌بایست یکی از آنها جهت اجرای عملیات انتخاب می‌شد.
این عملیات با مراجعه به قرآن کریم، «فتح» نامگذاری شد و سرانجام در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز دوشنبه دوم فروردین‌ماه سال ۶۱ فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت‌ساز فتح‌المبین به شرح زیر صادر شد:
“بسم‌الله الرحمن الرحیم، بسم‌الله القاصم الجبارین و یا زهرا (س)”.
نتایج عملیات:
آزادسازی ٢٥٠٠ کیلومترمربع از خاک جمهوری اسلامی؛ شامل ده‌ها بخش و روستا، سایت‌های ٤ و ٥ رادار، جاده مهم دزفول – دهلران و … .
نزدیک شدن نیروهای خودی به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول.
خارج شدن شهرهای دزفول، اندیمشک و شوش و مراکز مهمی همچون پایگاه هوایی دزفول از تیررس توپخانه دشمن و دستیابی به چاه‌های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه.
انهدام بیش از چهار لشکر،٣٦١ دستگاه تانک و نفربر، ١٨ فروند هواپیما، ٣٠٠ دستگاه خودرو، ٥٠ عراده توپ و ٣٠ دستگاه مهندسی ارتش عراق.
به غنیمت گرفته شدن ٣٢٠ دستگاه تانک و نفربر، ٥٠٠ دستگاه خودرو، ١٦٥ عراده توپ، ٥٠ دستگاه مهندسی و مقادیر زیادی سلاح و تجهیزات انفرادی.
به اسارت درآمدن بیش از ١٥ هزار تن از نیروهای دشمن.
کشته و مجروح شدن حدود ٢٥ هزار تن از نیروهای دشمن
عملیات الی بیت‌المقدس(آزادسازی خرمشهر)؛ سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز
در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهمترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.این عملیات دهم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۶۱ آغاز شد و رزمندگان اسلام توانستند طی سه مرحله خرمشهر را آزاد کنند.
در ساعت ۲۲:۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ تلاش برای آزادسازی خرمشهر آغاز شد و عراقی‌ها نتوانستند در برابر تک سریع و غافلگیرانه ایران،نیروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شدید شدند و نتوانستند واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان‌های دشمن با یکدیگر قطع شد. فرار افسران، درجه‌داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان‌های دشمن بود.
در روز دوم خرداد نتیجه پیکار بسیار درخشان بود و «قرارگاه کربلا» به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگان‌هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرائض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.
با وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یگان‌های خودی، در صحنه عملیات بیت‌المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی‌ها بر روی اروندرود و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده‌ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا کردند.
در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آن را از لوث وجود نیروهای عراقی پاک کند و در ساعت سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.
از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق‌ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفتند و سرنشینان آن ها غرق شدند.
در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر «خین» جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت درهم شکسته شد.
در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.
در ساعت ۱۴ بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.
بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت در چهارم آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر شد.
طی عملیات بیت‌المقدس ۵۰۳۸ کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر این، شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج شدند. هم چنین ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد.
با آزاسازی خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت.
آزادسازی خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه‌ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.
عملیات بیت‌المقدس موجب شد کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند.
طی این عملیات حدود ۱۹ هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر ۱۶ هزار تن کشته و زخمی شدند.
عملیات رمضان؛تنبیه متجاوز
پس از آزادسازی خرمشهر و برتری سیاسی – نظامی ایران که یکی از اهداف آن خاتمه جنگ بود، پیش‌بینی می‌شد زمینه اتمام جنگ فراهم شود و نظام بین‌الملل به طور جدی و با در نظر گرفتن عدالت و تنبیه متجاوز پایان جنگ را پیگیری کند، همانگونه که درباره بسیاری از جنگ‌های بین‌المللی چنین شد. اما برعکس، آمریکا و غرب در جهت حفظ حکومت عراق و فشار بر جمهوری اسلامی تلاشهای خود را آغاز کردند. آمریکا بدون توجه به حقوق قانونی جمهوری اسلامی، در پی تحمیل مذاکره بدون شرط به ایران بود و در مجموع قدرتهای بزرگ در تلاش بودند که مذاکرات صلح در شرایطی انجام شودکه جمهوری اسلامی در موضع برتر نباشد.
به دلیل سابقه تاریخی و شخصیت صدام، ایران صلح بدون تضمین لازم را نمی‌پذیرفت زیرا هیچ اعتمادی به دولت عراق و تعهدات آن نداشت. رژیم عراق به دلیل قرار گرفتن در موضع ضعف، مسأله صلح را مطرح می‌کرد در حالی که هیچ تغییری در ماهیت رفتار سران این رژیم مشاهده نمی‌شد.
هدف کلی طرح پیشروی در خاک عراق، پدافند در کنار اروند از شمال تا جنوب یعنی از «نشوه» تا خرمشهر و نزدیک شدن به بصره بود. با موفقیت در این طرح، نیروهای سپاه سوم عراق از جمله «لشکرهای ۵ و۶ » به طور کامل محاصره می‌شدند و علاوه بر تصرف بخش وسیعی از حساس‌ترین زمین منطقه، شمار بسیاری از نیروهای دشمن اسیر می‌شدند.
این عملیات در پنج مرحله از ۲۳ تیرماه سال ۶۴ تا ششم مردادماه همان سال اجرا شد و نتایج وارزیابی به شرح زیر است:
اگرچه جمهوری اسلامی در عملیات رمضان به اهداف از پیش تعیین شده خود دست نیافت، ولی با اجرای این عملیات و ورود به خاک دشمن نشان داد که در دستیابی به حقوق خود مصمم است. علاوه بر این، در پی این عملیات مسئولان جمهوری اسلامی متوجه شدند برخلاف گذشته با شرایط کاملاً جدیدی در جنگ مواجه شده‌اند. برهمین اساس، می‌بایست استراتژی جدیدی تدوین می‌شد، اما در این خصوص دو دیدگاه متفاوت بروز کرد. عده‌ای کسب یک پیروزی بزرگ را برای پایان دادن به جنگ کافی می‌دانستند و عده ای دیگر به تلاش همه جانبه برای نیل به پیروزی نهایی معتقد بودند.
در عملیات رمضان، چهار لشکر و سه تیپ زرهی دشمن بین ۲۰ تا ۶۰ درصد منهدم شد و ۹ تیپ پیاده دشمن بین ۲۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت و تلفات را متحمل شدند. در مجموع بیش از ۱۰۰۰ دستگاه تانک و نفربر دشمن و نیز تجهیزات و سلاح‌های بسیاری دیگر از دشمن منهدم شد و حدود ۷۰۰۰ تن از نیروهای دشمن کشته و تعداد قابل توجهی هم اسیر شدند.
عملیات محرم
ویژگی‌های مهم این عملیات دستاوردهای آن بود که منجر به آزادسازی ۷۰۰ کیلومترمربع از خاک ایران و ۳۰۰ کیلومتر از خاک عراق و شکستن جو حاصل از عدم پیروزی عملیات رمضان شد. همچنین با پیدایش دورنمای شهر «العماره» عراق از روی بلندی‌های «جبال حمرین» در این عملیات باعث شد استراتژی جدید برای عملیات گسترده در منطقه جنوب که هدفش تعیین سرنوشت جنگ بود حاصل شود. از دیگر ویژگی‌های این عملیات، استفاده دشمن از گازهای شیمیایی در منطقه عملیاتی بود که باعث شد مسئولین جنگ به طور جدی برای مقابله با این سلاح در عملیاتهای بعدی تدابیر لازم را اتحاذ نمایند.
این عملیات در چند محور و طی چند مرحله طراحی شد که مرحله اول آن دوشنبه روز دهم آبان ماه سال ۱۳۶۱ در ساعت ۲۲:۸ دقیقه با رمز «یا زینب(س)» با فرماندهی قرارگاه عملیاتی کربلا، با سرعت و غافلگیری قابل ملاحظه آغاز شد، به نحوی که کمتر از نیم ساعت پس از شروع عملیات قوای اسلام توانستند در یک محور تعدادی از نیروهای عراقی را به اسارت درآورند و در محور دیگر نیروهایی از دشمن به استعداد بیش از یک تیپ در محاصره نیروهای خودی قرار گرفتند و غالباً اسیر شدند.
عملیات کربلای ۴
عملیات می‌بایست در ساعت ٢٢:۳۰ مورخ ۱۳۶۵/۱۰/۳ آغاز می‌شد. به همین خاطر غواص‌های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند. در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند، ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای ایران شلیک می‌کردند. در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگان‌ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس‌العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می‌کردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت ۲۲:۴۵ اعلام شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام‌الرصاص، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه کنند.
در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان‌ها) و همچنین اجرای آتش مؤثر روی رودخانه اروند،عملا سازمان غواص‌ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زدند به طوری که نیروهای یگان‌های مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمی‌توانستند روی هدف عمل کنند.
یکی از مناطق حساس عملیات،جزیره ام‌الرصاص و نوک «بوارین» بود که برغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت.
عملیات کربلای 5
عملیات کربلای ۵ ضمن تثبیت موقعیت برتر سیاسی – نظامی جمهوری اسلامی که با فتح فاو حاصل شده بود به لحاظ پیشروی در زمین منطقه شرق بصره و نزدیک شدن رزمندگان اسلام به شهر بصره و قرار گرفتن این شهر در برد توپخانه قوای جمهوری‌اسلامی ایران را در برابر حملات وسیع دشمن به شهرها و مردم بی‌دفاع، از موقعیت مناسبی برخوردار کرد تا با عملیات بازدارنده و اجرای آتش پرحجم توپخانه و «کاتیوشا» روی شهر بصره، عراق را از ادامه حملات به شهرها منصرف کند. علاوه بر این، درهم شکستن قوی‌ترین استحکامات دشمن در این منطقه حاکی از توانمندی رزمندگان اسلام و ناتوانی دشمن در مقاومت و بازپس‌گیری مناطق تصرف شده بود. ضمن اینکه انهدام وسیع ارتش عراق، از جمله ویژگی‌های عملیات کربلای ۵ بود که در ابعادی حتی غیرقابل مقایسه با عملیاتهای گذشته صورت گرفت.
انهدام دشمن در عملیات کربلای ۵، به مراتب بیش از عملیات والفجر۸ بود به گونه‌ای که حتی تحلیلگران غرب ناچار از اعتراف به گوشه‌ای از این مسئله شدند. انهدام دشمن موجب شد علی‌رغم اینکه زمین شلمچه از ارزشمندی قابل ملاحظه‌ای در زمینه سیاسی – نظامی برخوردار بود دشمن حفظ نیرو را بر حفظ و یا بازپس‌گیری مناطق تصرف شده ترجیح دهد. علاوه بر آمار و ارقام نتایج عملیات،از حیث ضربات وارده بر ماشین نظامی عراق نکات بارزی در عملیات کربلای ۵ وجود داشته، که در زیر، با رعایت اختصار به مواردی از آنها اشاره می‌شود:
انهدام ارتش عراق در این عملیات تنها با عملیات رمضان و عملیات والفجر ۸ قابل مقایسه است. از جنبه فروپاشی ارتش عراق نیز، عملیات کربلای ۵ را می‌توان با عملیاتهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس مقایسه کرد. تلفات ارتش عراق در عملیات کربلای ۵ به اندازه‌ای بود که جلال طالبانی، رهبر اتحادیه میهنی کردستان گفت: «خبری به دست ما رسید که فرمانده سپاه یکم عراق گفته است: “ما در عملیات کربلای ۵ بیش از ۵۰ هزار تن تلفات داشته‌ایم”.
جنبه مهم دیگر این عملیات غلبه ابتکار عمل سپاه بر اندیشه و قدرت نظامی عراق بود.همچنین در این عملیات فرماندهان بزرگی همچون حسین خرازی فرمانده لشکر ۱۴ امام حسین (ع) و شهید اسماعیل دقایقی فرمانده لشکر بدر به شهادت رسیدند. به علاوه حجت‌الاسلام عبدالله میثمی روحانی مجاهد و عارف (از دفتر نمایندگی امام (ره) در سپاه) که در سخت‌ترین شرایط، رزمندگان و فرماندهان را یاری می‌کرد به شهادت رسید.
والفجر۸؛ فتح فاو در عملیات در این عملیات برای جهانیان باور کردنی نبود
«عملیات والفجر ۸» بیستم بهمن‌ماه سال ۱۳۶۴ آغاز شد. اگر عراق را سرزمینی مثلثی شکل فرض کنیم، «فاو» در منتهی‌الیه ضلع شرقی آن چسبیده به خلیج‌فارس قرار دارد. مهمترین شهر عراق نزدیک به فاو، بصره است. ضمن آنکه شهرهای «ابوالحسیب»، «زیبر»، «صفوان» و «ام‌القصر»، همگی در این منطقه واقع شده‌اند. وجود شهرهای ایرانی آبادان، خرمشهر و محدوده شلمچه و اروندرود نیز در این منطقه بیش از پیش بر اهمیت آن افزوده است. کشور کویت نیز کمترین فاصله با این منطقه حساس را دارد. همچنین نزدیکی به جزیره «بوبیان»، «هورعبدالله» و پایانه‌های نفتی «الامیه و الوکر» واقع در خلیج‌فارس بر اهمیت و حساسیت آن افزوده است.
عارضه مهم این منطقه رودخانه خروشان اروند است که از تلاقی دو رودخانه دجله و فرات سرچشمه گرفته و در عرض ۴۰۰ – ۱۶۰۰ متر متغیر بوده و از جزر و مدهای بسیار شدیدی برخوردار است. ساحل شرقی اروندرود در دهانه خلیج‌فارس مکان آرایش و مبدا حرکت رزمندگان اسلام جهت انجام عملیات و تحقق فتحی دیگر است.
فتح فاو در عملیات والفجر ۸ برای جهانیان باور کردنی نبود. عبور از اروند و مقابله با دشمن که در سنگرهای مطمئن به انتظار نشسته است، غیرقابل باور بود و پس از فتح فاو رسانه‌های بیگانه به نفع رژیم صدام تبلیغات واهی کردند اما با دعوت ایران از تمام خبرنگاران برای بازدید از فاو و حضور این خبرنگاران در فاو و منطقه عملیاتی والفجر ۸ که مصادف با ددمنشی‌های صدام در استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر علیه رزمندگان اسلام بود، تمام تبلیغات دشمن نقش بر آب شد و تمام خبرنگاران از نزدیک شاهد سقوط شهر فاو توسط رزمندگان اسلام بودند.
ساخت «پل بعثت» و سدهای خاکی بر روی رودخانه بهمن‌شیر از توانمندی‌های بسیار بالای مهندسی جنگ حکایت دارد که رزمندگان اسلام دوشادوش برادران جهاد سازندگی به طور شبانه‌روزی کارهای مهندسی را انجام می‌دادند.
ساخت پل بعثت از نصب ۵۰۰۰ لوله در عمق ۱۸ متری اروند به طول ۴۰۰ تا ۱۶۰۰ و به عرض ۱۲ متر در بستر رودخانه نصب شد و سپس جاده خاکی به ارتفاع یک متر برای عبور انواع وسایل سبک و سنگین در طول شبانه روز راه‌اندازی شد و پس از هر بمباران، لوله‌ها تعویض و تردد از روی پل امکان‌پذیر می‌شد. علاوه بر پل بعثت، ساخت پل‌های خیبری و دبه‌ای برای حمل ونقل وسایل و تردد رزمندگان از کارهای قابل توجه مهندسی جنگ بود.
به دنبال تحولات جدید و تغییر توازن به سود ایران، شورای امنیت سازمان ملل در سوم اسفند ماه ۱۳۶۴ به تهیه پیش‌نویس و صدور یک بیانیه مهم اقدام کرد ولی این پیش‌نویس با مخالفت آمریکا و فرانسه روبرو شد. سرانجام پیروزی‌های به دست آمده در عملیات والفجر ۸ و نیز اقدامات دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران منجر به آن شد که شورای امنیت در پیش‌نویس اولیه قطعنامه بعدی گامی به سوی خواست‌های به حق ایران بردارد.
عملیات خیبر؛ شناسایی رژیم صهیونیستی توسط عراق
این عملیات ساعت ۲۱:۳۰ سوم اسفندماه سال ۱۳۶۲ با رمز «یا رسول الله (ص)» آغاز می‌شود. یکی از موضوعات مهم برای آمریکا، موضوع شناسایی رژیم صهیونیستی توسط عراق بود. صدام اعلام می‌کند: دیگر عراق را جزو کشورهای در خط مقدم علیه این رژیم نمی‌شناسد. در چنین شرایطی بود که بانک صادرات و واردات آمریکا برای کمک به اقتصاد این کشور هزینه خط لوله نفتی بغداد عقبه را به مبلغ یک میلیارد دلار تقبل می‌کند و از رژیم صهیونیستی می‌خواهد به آن حمله نکند.
عملیات بدر؛ استفاده عراق از پشتیبانی هوایی و موشکی خود
عملیات در ساعت ۲۳ روز ۲۰ اسفند ۶۳ با اسم رمز مبارک «یاالله،یاالله، یاالله و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه،یا فاطمه الزهرا (س)،یا فاطمه الزهرا (س)، یا فاطمه الزهرا(س)» آغاز شد و در همان ساعات اولیه، تمامی خطوط و استحکامات دشمن به سرعت در هم کوبیده شد.
طی این عملیات علاوه بر تلفات سنگینی که به دشمن وارد شد، بیش از ۵۰۰ کیلومترمربع از منطقه هور از جمله روستاهای ترابه،لحوک، نهروان،فجره و نیز جاده خندق به طول ۱۳ کیلومتر که فاصله آن با جاده العماره بصره شش کیلومتر است، به تصرف نیروهای خودی درآمد.
پس از این عملیات، عراق با استفاده از پشتیبانی هوایی و موشکی خود به حملات گسترده به شهرها و مناطق مسکونی و نیز کشتی‌های حامل نفت ایران مبادرت ورزید.
عملیات مروارید؛ فلج شدن نیروی دریای عراق تا پایان جنگ
یکی از بزرگترین حماسه‌هایی که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس از خود به یادگار گذاشت عملیات «مروارید» نام دارد. در این عملیات که هفتم آذر ماه سال ۵۹ انجام شد، چهار فروند ناوچه موشک‌انداز عراقی کلاس «اوزا» و هفت فروند شناور دیگر عراقی غرق شدند. نیروی دریایی عراق پس از این عملیات عملاً فلج شده و تا پایان جنگ قادر به ایفای نقش نشد. البته در این عملیات ناوچه پیکان ایران نیز پس از رشادت‌های زیاد به قعر دریا رفت. همچنین در این عملیات سکوهای نفتی «البکر »و «الامیه» عراق به طور کامل منهدم شدند. با تصرف و انهدام اسکله‌های نفتی البکر و الامیه صادرات نفت عراق از خلیج فارس را از بین رفت. سالروز آن به نام روز نیروی دریایی ثبت شده است.
عملیات کمان ۹۹؛ پیکره بغداد به لرزه افتاد
نخستین طرح جنگی ایران «کمان ۹۹» بود که نیروی هوایی ارتش ایران روی میز گذاشت تا جواب حمله هوایی عراق را داده باشد. صبح اول مهر ۱۴۰ جنگنده ایرانی در آسمان شهرهای عراق به پرواز در آمدند. بربری، دل‌حامد و زنجانی از خلبانانی بودند که تاسیسات نفتی اربیل، موصل و کرکوک را به آتش کشیدند. برخی هم به نیروی دریایی عراق در خلیج فارس حمله کردند و برخی به تاسیسات در بغداد و بصره.
عراقی ها شوکه شدند. مهدی بشارت ، کاردار سفارت ایران در بغداد گفته است:« تلویزیون عراق با آب و تاب از حمله هوایی عراق به ایران می‌گفت و اعلام می‌کرد تمام هواپیماهای ایران را نابود کرده است.خیلی ناراحت بودم. دو روز بعد در دفترم حس کردم که بغداد به لرزه افتاده است.هواپیماها به بغداد حمله کرده بودند. هواپیماهای ایران مثل باران بر روی مناطق نظامی عراق بمب می‌ریختند.
عملیات حمله به اچ –۳ بی‌نظیرترین عملیات هوایی جهان
عملیات «اچ_ ۳» یکی از بزرگترین عملیاتهای هوایی دنیاست که به نام فانتومها ثبت شده است. جنگنده‌های از نوع فانتوم طی یک عملیات پیچیده و تحسین برانگیز در چهارم آوریل ۱۹۸۱ (فروردین ۱۳۶۰) پایگاه هوایی «الولید» در مجموعه اچ_ ۳ واقع در نزدیکی مرز این کشور با اردن را بکلی نابود کردند. در مجموع بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی که بیشتر آنها بمب‌افکن‌های روسی (میگ ۲۳، سوخو ۲۰، تی‌یو ۱۶ و تی‌یو ۲۲) بودند در این عملیات از بین رفتند. حمله به اچ_ ۳ از لحاظ فنی یکی از پیچیده‌ترین عملیاتهای هوایی جهان بشمار می‌رود و از نظر دستاوردهای نظامی نیز با توجه به نابودی کامل ۴۸ هواپیمای دشمن در رده بزرگترین و موفق‌ترین عملیاتهای نظامی جهان قرار می‌گیرد. این عملیات در سال ۱۹۸۱ یعنی زمانی که نیروی هوایی ایران از برتری بی‌چون و چرایی بر نیروی هوایی عراق برخوردار بود به انجام رسید.
