به گزارش مجاهدت به نقل ازخبرنگار قرآن و فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس امام حسن عسکری علیه‌السلام در هشتم ربیع‌الثانی سال ۲۳۲ هجری در شهر مدینه چشم به دنیا گشود. پدر بزرگوار ایشان حضرت امام هادی علیه‌السلام و مادر ایشان بانویى دانا و پارسا بود که او را حدیث یا سلیل مى‌خواندند. کنیه حضرت ابومحمد بود و مردم ایشان را به ابن الرضا علیه‌السلام می‌شناختند.

در ادامه برای آشنایی بیشتر با سیره و زندگی آن حضرت به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام روح الله رحمانی‌مهر کارشناس مذهبی و پژوهشگر اهل بیت (ع) پرداختیم.

حجت‌الاسلام رحمانی‌مهر با اشاره به امامت امام حسن عسکری (ع) گفت: بشارت به امامت آن حضرت سال‌ها قبل از ولادت ایشان در کلام ائمه اطهار علیهم‌السلام داده شده بود. به عنوان نمونه، امام جواد علیه‌السلام در مورد امامت ایشان می‌فرمایند: «پیشواى پس از من، فرزندم على است. فرمان او فرمان من و گفتار او گفتار من و اطاعت از او اطاعت ‌از من است. پیشواى پس از او فرزندش حسن است.»

زمینه سازی امام عسکری برای ظهور

وی با اشاره به برنامه‌های امام حسن عسکری برای آماده کردن جامعه برای ظهور گفت: طبق منابع اسلامی یکی از فعالیت‌های مهم حضرت عسکری (ع)، زمینه‌سازی ایشان برای آگاهی شیعیان از چگونگی دوران غیبت و نحوه رابطه با حضرت مهدی (عج) بود. در فضیلت و شناخت مهدی موعود (عج) احادیث فراوانى وجود دارد که از پیامبرخدا (ص) و ائمه اطهار (ع) صادر شده است اما تأکید حضرت عسکرى (ع) بر این امر تأثیر بسزایى داشت. تدبیر امام حسن عسکری (ع) سبب شد شیعیان علاوه بر آن‌که با آثار و برکات ولی خدا در غیبت آشنا شوند، از معارف مهدویت نیز به بهترین شکل ممکن آگاهی یابند. تمثیل‌های امام عسکری (ع) در مورد مهدی موعود و توضیح ویژگی‌های بارز فرزند بزرگوار خود با استناد به آیات قرآن، حجت را برای همگان تمام کرد.

شیوه‌های مدیریت امام عسکری برای زمینه‌سازی عصر غیبت

این کارشناس مذهبی با اشاره به پیش‌بینی امام عسکری مبنی بر اختلاف امت بر سر جانشینی‌اش گفت: موسوی بغدادی نقل می‌کند: از امام حسن عسکری (ع)، شنیدم که می‌فرمود: «گویا شما را می‌بینم که پس از من درباره جانشینم اختلاف می‌کنید. آگاه باشید که هر کس به ائمة بعد از رسول خدا (ص)، اقرار کند، اما منکر فرزندم شود؛ مانند کسی است که به همه انبیای الهی و رسولانش اقرار داشته باشد، اما نبوت رسول اکرم (ص)، را انکار کند؛ زیرا اطاعت از آخرین نفر ما، مانند اطاعت از اولین ماست و منکر آخرین نفر ما مانند منکر اولین ماست. آگاه باشید که برای فرزندم، غیبتی است که مردم در آن شک می کنند؛ مگر کسی که خدای تعالی وی را حفظ فرماید.

وی ادامه داد: علی بن همام نیز از محمد بن عثمان عمری و او از پدرش نقل کرده است: من نزد امام عسکری (ع) بودم که از آن حضرت درباره خبری که از پدران بزرگوارش روایت شده است، مبنی بر این که: زمین از حجت الهی تا روز قیامت خالی نمی ماند و کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت در گذشته است، پرسیدند. ایشان فرمود: «این سخنان، حق است؛ همچنان که روز روشن، حقیقت دارد». گفتند: ای فرزند رسول خدا! حجت و امام پس از شما کیست؟ فرمود: «فرزندم محمد؛ او امام و حجت پس از من است هر که بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت درگشته است. آگاه باشید که برای او غیبتی است که نادانان در آن سرگردان شوند، مبطلان در آن هلاک گردند و کسانی که برای آن، وقت، معیّن کنند، دروغ گویند. سپس خروج می کند و گویا به پرچم های سپیدی می نگرم که بر بالای سر او در نجف و کوفه در اهتراز است».

ادامه شیوه امامت مخفی امام هادی (ع) توسط امام عسکری

رحمانی‌مهر با اشاره به ادامه شیوه امام هادی (ع) توسط امام عسکری (ع) گفت: امام عسکری (ع) برای مهیا کردن ذهنیت مردم و خصوصاً شیعه، درباره امر غیبت، شیوه نهان سازی خود را بیش از آنچه در زندگی امام هادی (ع)، مورد توجه بود، به کار گرفت. از این رو، ایشان به جز ایامی که به دستور معتمد، برای دیدار وی از خانه بیرون می رفت و یا به جهت مصالحی که در نظر داشت، به کسی اجازه ملاقات می داد، یا خود، شخصاً به دیدار آنها می رفت، دیدار و ملاقات دیگری با مردم نداشت.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: به گفته مسعودی، امام حتی برای شیعیان خود ظاهر نمی شد و از پشت پرده، با آنان سخن می گفت.این عمل حضرت عسکری و پدر بزرگوارش مقدمه ای برای غیبت صاحب الزمان (عج)، بود تا شیعیان با آن مأنوس شده و منکر غیبت نشوند؛ چرا که اگر غیبت امام عصر (عج)، به صورت ناگهانی رخ می‌داد، وضعیت بسیار سخت و غیر قابل تحمّلی برای شیعیان به وجود می‌آمد و چه بسا درک غیبت امام زمان (عج)، برای یاران و اصحاب خاص حضرت هم مشکل می‌شد؛ تا چه رسد به مردم عادی که مدت‌های زیادی با امام و حجت خدا به طور مستقیم ارتباط برقرار می‌کردند. در آن شرایط، حتی ممکن بود در اصل وجود حضرت مهدی (عج)، نیز شبهه ایجاد شود.

ارتباط پنهانی با شیعیان و آماده‌کردن امت برای غیبت زمان (عج)

رحمانی مهر افزود: از سوی دیگر، امام عسکری (ع) چون در پادگان نظامی سامراء، تحت کنترل شدید حکام عباسی بودند، غالباً با شیعیان فاصله داشتند و امور و ارتباطات ایشان از طریق مکاتبات و توقیعات و وکلا بود، مثلاً از طریق مکاتبه به سؤالات شیعیان پاسخ می‌دادند تا جایی که «محمد بن یحیی» نقل کرده که «احمد بن اسحاق قمی» از امام عسکری (ع)، طلب دست خطی نمود تا بدان وسیله، خط حضرت را از غیر آن باز شناسد. بنابراین، می‌توان ارتباط مخفیانه و پنهانی امام با شیعیان را از تمهیدات مؤثر ایشان در زمینه سازی غیبت امام عصر (عج)، دانست.

تقویت سازمان وکالت و شبکه وکلا برای هدایت مخفیانه

این کارشناس مدهبی از راه اندازی شبکه وکلا توسط امام عسکری (ع) برای هدایت مخفیانه امت خبر داد و گفت: اقدام دیگر امام حسن عسکری (ع)، برای زمینه‌سازی غیبت، ایجاد سازمان وکالت و تقویت آن بود. این نهاد در عصر امام صادق (ع) تشکیل شد با فعالیت‌های مختلف و با نظارت امامان معصوم (ع) کار خود را آغاز کرد و به تدریج تا زمان امام حسن عسکری (ع) شکل منسجم نظام مندی به خود گرفت.

علل تشکیل سازمان وکالت/ لزوم ارتباط بین رهبری و پیروان

وی ادامه داد: در هر نظام دینی، سیاسی یا اجتماعی، ارتباط بین رهبر و اعظای آن نظام، اجتناب ناپذیر است؛ بنابراین باید کسی یا کسانی از سوی امامان شیعه، تعیین می‌شدند تا به عنوان وکلای آنها، با شیعیان ارتباط برقرار می کردند. این مسأله زمانی روشن تر می شود که به گستردگی عالم اسلامی در آن عصر و پراکندگی شیعیان در نقاط مختلف، اعم از عراق، حجاز، ایران، یمن، مصر و مغرب توجه کنیم. از آنجایی که همه شیعیان، توانایی مسافرت به مدینه و سایر شهرهای اقامتی امامان را نداشتند، پس لازم بود کسانی به عنوان نمایندگان و افراد مورد اعتماد امام، شناخته شوند.

رحمان مهر با اشاره به خفقان حکومت عباسی و لزوم حفظ شیعیان و مکتب توسط امام گفت: هر چند وجود خفقان را نمی‌توان علت اصلی تشکیل نهاد وکالت دانست، ولی به طور قطع، این مسأله، علت تشدید فعالیت این نهاد و گسترش و توسعه آن بوده است.

آماده‌سازی شیعیان برای عصر غیبت

این کارشناس مذهبی افزود: بدون تردید، یکی از وجوه روی‌آوری ائمه (ع)، به تشکیل این نهاد، آماده سازی شیعیان برای پذیرش وضعیت جدید در عصر غیبت بود؛ عصری که شیعه در آن جز از طریق سفرا و وکلای امام، امکان ارتباط با ایشان را نداشت. با توجه به همین حقیقت بود که هرچه شیعه به عصر غیبت نزدیک تر می شد، راه ارتباط مستقیم او با امام نیز محدودتر می گشت و در مقابل، نهاد وکالت نیز تقویت می شد؛ تا حدی که در زمان امامین عسکریین غالب ارتباطات شیعه با این دو امام بزرگوار، از راه مکاتبه و یا وکلا و نمایندگان، صورت می گرفت. از این رو، می توان گفت که حداقل در عصر دو امام هادی و عسکری، تقویت نهاد وکالت به خاطر تمهید و زمینه چینی برای ورود شیعه به عصر غیبت بوده است.

وظایف و شئون نهاد وکالت/ دریافت وجوه شرعی

رحمانی مهر با بیان اینکه امام عسکری همه امور را زیر نظر داشتند و برای هر کدام مسئولی تعیین کرده بودند، گفت: از آغاز تأسیس این نهاد، وکلا موظف به جمع‌آوری و توزیع وجوهات شرعی بودند. به عنوان نمونه از «معلی بن خنیس» به عنوان وکیل و قیّم مالی امام صادق (ع)، در مدینه یاد شده است که فعالیت او در جهت جمع آوری وجوهات از شیعیان، سبب سوء ظن عباسیان و سرانجام، شهادت وی شد. دریافت اموال در عصر امام عسکری (ع)، به خاطر وجود جوّ خفقان، بدون قبضِ رسید، انجام می‌شد.

وی ادامه داد: رسیدگی به موقوفات از دیگر اقدامات امام بود، برای مثال، حسن محمد قطاة صیدلانی، در رسیدگی به امور وقفی در «واسط» وکالت داشت. همچنین یکی از شئون مهم این نهاد، راهنمایی و ارشاد شیعیان به وظایف و اصول صحیح مکتب بوده است. تردیدی نیست که وقتی کسی به عنوان وکیل یک امام معصوم به اهالی یک شهر یا منطقه معرفی می‌شود، باید از نظر شناخت و آگاهی، برتر از سایر افراد باشد و از این جهت، وکلا، غالباً توسط شیعیان مورد سؤال واقع می‌شدند.

نقش سیاسی نهاد وکالت/ راهنمایی و ارشاد شیعیان و مناظره با مخالفان

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه شبکه وکالت در امور سیاسی و بالابردن آگاهی سیاسی مردم هم برنامه داشتند گفت: اهتمام حاکمیت عباسی در عصر غیبت برای شناختن اعضای نهاد وکالت، نشان از وجود نقش سیاسی این نهاد دارد. وکلا به عنوان رابطین امام در شهرهای مختلف به پرسش‌های شرعی، کلامی و اعتقادی مردم پاسخ می‌دادند، مکاتبات و نامه‌ها را به محضر امام می‌رساندند و پاسخ‌های شفاهی را دریافت می‌کردند.

وی ادامه داد: با توجه به چنین ضرورت و کارکردی بود که امام حسن عسکری (ع)، نمایندگان مورد اعتمادی را منصوب می‌کرد تا برای حل مشکلات دینی و دنیوی شیعیان، رابطه میان آن حضرت و آنان باشند و شیعیان با موضوع مراجعه به نمایندگان، مأنوس شوند. این مطلب از نامه ای که آن حضرت به «احمد بن اسحاق اشعری» نوشت و در آن، نمایندة مورد اعتماد و امین خود، «عثمان بن سعید عمری» را مورد تأیید و حمایت قرار داد، بر می‌آید؛ امام عسکری (ع)، در آن نامه فرمود: « ابوعمر، ثقه، امین و مورد اعتماد امام قبلی بوده و در زندگی و پس از مرگ من نیز مورد اعتماد من است، سخنش را بشنو و از او اطاعت کن؛ زیرا او مورد اعتماد و امین است».

توجه امام به بیت‌المال و نظارت دقیق برروی وکلا و نایبان امام

رحمانی‌مهر با اشاره به توجه امام به بیت‌المال و وجوهات شرعی گفت: امام حسن عسکری علیه‌السلام، به جهت حفظ و نگهداری اموال مسلمانان، بیم از تباه شدن و از بین رفتن آنها و نیز برای دریافت حقوق شرعی از مردم و توزیع آنها میان نیازمندان و تهیدستان، نمایندگان و وکلایی تعیین فرموده بود تا شیعیان برای حل مشکلات شرعی و اجتماعی خود به آنها پناه ببرند. ایشان به بعضی از وکلای خود مانند «ابراهیم بن عبده نیشابوری» فرمان داد تا حقوق شرعی را به آن حضرت برسانند. همین طور «عثمان بن سعید عمری» را به عنوان وکیل تام‌الاختیار خود در بغداد تعیین فرمود، به مردم و همه وکلا دستور داد تا با او در ارتباط باشند و همه حقوق واجب الهی و دیگر وجوهی را که نزدشان است به او تحویل دهند. با وجود این، امام عسکری (ع)، کارهای انجام شده توسط وکلا را زیر نظر داشتند و به هیچ عنوان از اعمال آنها غافل نبودند و بدین‌سان، فرهنگ باور به امام غایب و رجوع به نائبان را در میان شعیه، نهادینه فرمودند.

انتهای پیام/