گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس؛ عَقد اُخوّت یا پیوند برادری، پیوندی است که میان دو مسلمان بسته می‌شود تا با یکدیگر برادر باشند. اجرای عقد اخوت، جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن این عقد می‌توانند برادر دینی همدیگر شوند. این پیوند، باعث ارث بردن از یکدیگر یا مَحرمیت نمی‌شود بلکه فایده‌اش در دنیا، فقط دعا برای یکدیگر و خیرخواهی و پیوند ایمانی است و در آخرت، فقط احتمال شفاعت.
معروف‌ترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (ص) بین مهاجران و انصار بست. پیوند برادری میان پیامبر (ص) و امام علی (ع) متواتر تاریخی است، یعنی افراد و منابع فراوانی آن را نقل کرده‌اند. به جز منابع شیعی، بسیاری از منابع اهل سنت نیز این واقعه را نقل کرده‌اند که علامه امینی در کتاب الغدیر به پنجاه مورد از آن‌ها اشاره کرده است.
شیخ عباس قمی در این خصوص می‌گوید:
رسول خدا بین اصحاب خود عقد برادری برقرار کرد، به این خاطر عقد برادری در این روز با برادران مؤمن سزاوار است و کیفیت آن به صورتی که شیخ ما در کتاب «مستدرک الوسائل» از کتاب «زاد الفردوس» نقل فرموده است چنین است:
دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود بگذار و بگو: واخَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَیْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَصافَحْتُکَ فِی اللّٰهِ، وَعاهَدْتُ اللّٰهَ وَمَلائِکَتَهُ وَکُتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَأَنْبِیاءَهُ وَالْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عَلَیٰ أَنَّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَالشَّفاعَةِ وَأُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ لَاأَدْخُلُها إِلّا وَأَنْتَ مَعِی.
در راه خدا برادرت شدم و در راه خدا دوست با صفایت گشتم و در راه خدا با تو دست دادم و با خدا و فرشتگان و کتاب‌هایش و رسولان و پیامبرانش و امامان معصوم (درود بر آنان) عهد کردم، بر اینکه اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اجازه داده شد که وارد بهشت شوم، به بهشت وارد نشوم مگر اینکه تو هم با من باشی.
آنگاه برادر مؤمن بگوید: قَبِلْتُ پذیرفتم سپس بگوید: أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفاعَةَ وَالدُّعاءَ وَالزِّیارَةَ. همه حقوق برادری را از تو ساقط کردم، به جز شفاعت و دعا و زیارت.
فیض کاشانی در کتاب «خلاصه الاذکار» صیغه اُخُوَّت را قریب به همین صورت ذکر کرده، آنگاه فرموده: طرف مقابل قبول کند برای خود یا موکل خود به لفظی که دلالت بر قبول نماید، سپس از یکدیگر جمیع حقوق برادری را جز دعا و زیارت ساقط کنند.
روز عید غدیر، یکی از روز‌های مبارکی است که در آن، افضلیت و برتری امیرالمؤمنین علی (ع) بار دیگر بر همگان ثابت شد و بنا بر نقل شیخ مفید در مسار الشیعة، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، در قالب عقد اخوت بین مؤمنین و بین خود و امیرالمؤمنین علی علیه السلام، به همگان فهماند که جز علی علیه السلام کسی شایستگی پیشوایی بر مسلمین را ندارد.
شرح این واقعه تاریخی را در نوشتار آیت الله صافی گلپایگانی می‌خوانیم:
یکی از مسائلی که پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله از آغاز دعوت به آن توجه و عنایت خاصی داشتند، مسأله اخوّت دینی بود تا جایی که آن را از ارکان مهم و پایه‌های استوار اجتماع زنده مسلمانان می‌دانستند و به وسیله آن، کینه‌ها و دشمنی‌های دیرینه را از بین بردند.
از جمله کار‌هایی که به منظور جوشش و همبستگی کامل‌تر و بیدار شدن شعور اسلامی و حکمت‌های دیگر انجام دادند، این بود که بین هر دو نفر از مهاجرین، عقد اخوّت بستند؛ چنان‌که بین هر دو نفر از مهاجرین و انصار نیز پیمان برادری برقرار کردند.
بنابر نقل شیخ مفید در مسار الشیعة، در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان، پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله بین اصحاب، عقد اخوّت قرار داد و بین خود و علی علیهما السّلام نیز پیوند برادری برقرار کرد.
بین هر دو نفر که با هم تجانس داشتند و از لحاظ افکار و آرا به هم شبیه بودند، عقد اخوّت برقرار شد و با این کار در حقیقت، خانواده‌ها و قبایل و عشایر، به هم مرتبط و متّصل شدند.
این اقدام پیامبر صلّی الله علیه وآله هم از جنبه سیاسی و اجتماعی هم از جهت به هم پیوستن جامعه نوزاد اسلامی، بسیار با ارزش و سودمند بود و زمینه‌ای برای اخوّت عامّ مسلمانان و برادری همگانی و جهانی جامعه بشریّت شد.
البته چنان که از کتب تاریخ و حدیث استفاده می‌شود، عقد اخوّت چندین بار صورت گرفت: یک بار بین مهاجرین، یک بار در ابتدای ورود به مدینه طیّبه بین مهاجر و انصار، و بار دیگر هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَة)، در «یَوْمُ الْمُباهَلَة».
و، اما موضوعی که در این صحنه‌های مودّت‌ساز و محبّت‌آفرین، جالب و با اهمّیّت بود، انتخاب حضرت علی علیه السّلام توسّط پیامبر صلّی الله علیه وآله به برادری خود بود.
پیامبر صلّی الله علیه وآله همه را با هم برادر کرد و به گفته بسیاری از مورّخان و محدّثان، افرادی را که هم طراز و هم رتبه بودند، برادر قرار داد.
بر این اساس، برای خود نیز باید برادری انتخاب می‌کرد. به راستی آن کس که لایق و شایسته این مکرمت باشد، کیست؟ و آن کس که بتواند، قرین و هم طراز پیامبر صلّی الله علیه وآله باشد (جز در مقام نبوّت) چه شخصیّتی است؟
این انتخاب، یک انتخاب ساده نبود. یقیناً پیامبر صلّی الله علیه وآله کسی را برای خود انتخاب می‌کرد که از هر جهت شایسته باشد؛ برادری که همفکر و هماهنگ و هم زبان با او باشد و نسبت به جان و مال و هر چه دارد فداکار باشد و بتواند حقّ برادری رسول خدا را ادا کند.
آری، به غیر از علی، کسی لایق چنین مقامی نبود که پیامبر در حقّش فرمود: «اَنْتَ مِنّی بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسی اِلّا اَنَّهُ لا نَبِیّ بَعْدی»
علاوه بر علمای شیعه، محدّثان مشهور و مورّخان معروف و نویسندگان کتب سیره اهل سنّت، مانند «حلبی»، «زینی دحلان» و «ابن هشام»، حدیث اخوّت را روایت کرده‌اند.
هر کس که درباره این موضوع، به کتب شیعه و سنّی رجوع کند، یقین حاصل می‌کند که پیامبر صلّی الله علیه وآله از بین همه اصحاب و خویشان، یگانه کسی را که به اخوّت و برادری خود برگزید، علی علیه السّلام بود و هر کس جز علی چنین ادّعایی کند، کذّاب و دروغگو است؛ چنان که احدی نیز به جز علی علیه السّلام ادّعای این فضیلت را نکرد و این امتیاز که متضمّن سایر فضایل است، مخصوص آن حضرت می‌باشد. پیامبر صلّی الله علیه وآله انتخاب خود را در چندین مکان مختلف صریحاً اعلام فرمودند:
۱. هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین؛
۲. هنگام عقد اخوّت بین مهاجرین و انصار؛
۳. هنگام نزول آیه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةُ)؛
۴. روز مباهله.
این انتخاب، بر اساس وحی و انتخاب خدا بود. خدا بین پیامبر صلّی الله علیه وآله و علی علیه السّلام برادری قرار داده بود؛ چنان که در «لیلة المبیت»، شبی که مشرکان می‌خواستند پیغمبر را بکشند و علی جان خود را فدای جان پیامبر کرد و در بستر آن حضرت خوابید ـ به شرحی که در کتب معتبر اهل سنّت است ـ خدا در ضمن وحی که به جبرییل و میکاییل کرد، فرمود:
«اَفَلا کُنْتُما مِثْلَ عَلی بْنِ اَبیطالِب اخَیْتُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّد»
در سیره «ابن هشام»، از «ابن اسحاق» روایت شده است که پیامبر صلّی الله علیه وآله بین اصحابش از مهاجر و انصار، برادری برقرار کرد. سپس فرمود: پناه بر خدا که از پیغمبر سخنی که نفرموده باشد، بگویید.
«تَآخَواْ فِی اللهِ اَخَوَیْنَ اَخَویْنَ؛ در راه خدا، دو نفر دو نفر با یکدیگر برادر شوید.» سپس دست علی بن ابیطالب را گرفت و فرمود: «هذا اَخی؛ این برادر من است.»
پس رسول خدا صلّی الله علیه وآله سَیِّدُ الْمُرْسَلینَ وَاِمامُ المُتَّقینَ وَرَسُولُ رَبِّ الْعالَمینَ که نظیر و مانندی در بین بندگان خدا ندارد، با علی بن ابی طالب برادر هستند.
«ابن اثیر» در «اُسْدُ الْغابَه» می‌گوید: پیامبر صلّی الله علیه وآله دو مرتبه بین خود و علی علیه السّلام برادری قرار داد، زیرا بین مهاجرین برادری قرار داد و سپس بین مهاجر و انصار، و در هر بار به علی علیه السّلام فرمود: «اَنْتَ اَخی فِی الدُّنْیا وَالاخِرَة؛ تو در دنیا و آخرت برادر من هستی.»
متون و اسناد احادیث اخوّت در جوامع سنّی و شیعه بسیار است، به طوری که در کتب «سنن ترمذی»، «ابن ماجه»، «مستدرک» و «تاریخ طبری»، «مسند احمد»، «مجمَعُ الزواید»، «طبقات ابن سعد»، «الدر المَنْثُور»، «ریاض النَّضرة» و «فضائل الخمسة» به طور مفصّل شرح داده شده است.
انتهای پیام/ 121
این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است
