به گزارش مشرق، هر ملتی که روزگاری درگیر جنگ و نیز دفاع از خود بوده است، پس از گذراندن دوران سخت جنگ، سعی کرده است آثار و ارزش‌های خود را در قالب هنر حفظ کند. از این رو، جنگ جهانی دوم پُرتکرارترین موضوع در سینما و ادبیات غرب است و حتی با گذشت بیش از ۶۰ سال از پایان آن، همچنان در کانون توجه هنرمندان قرار دارد.
دفاع مقدس ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و افزون بر این، به‌سبب جنبه‌های معنوی موجود در آن، باید بیشتر به آن پرداخته شود. همچنین حماسه‌های مدافعان حرم در ادامه همان ارزش‌های دفاع مقدس باید در تاریخ ماندگار شود.
سامانۀ کارشناسی مجمع ناشران انقلاب اسلامی در بستۀ مطالعاتی ادبیات پایداری، تلاش دارد چند داستان و خاطرات جذاب و خواندنی را معرفی کرده تا مخاطب پس از مطالعۀ آن‌ها با جنبه‌های گوناگون دفاع مقدس آشنا شود.
۱. برسد به دست خانم ف: خاطرات سیداحمد نبوی؛ راحله صبوری؛ انتشارات سورۀ مهر
سید احمد نبوی در «برسد به دست خانم ف»، ماجرای رفت‌وآمد جسم و قلب خود را میان جبهۀ جنگ و آغوش خانواده روایت می‌کند؛ از اوان جوانی و قبل از انقلاب تا پایان جنگ هشت‌سالۀ تحمیلی که از شور و شیطنت جوانی تا وظایف و مسئولیت‌های سنگین همسری و پدری را در بر می‌گیرد. سید احمد نبوی دوران دفاع مقدس را تماماً درگیر حضور و فعالیت در جبهه‌ها بوده است؛ جز زمان‌های مجروحیت و مرخصی‌های کوتاهی که آن‌ها را هم عموماً به خاطر خانواده و مسائل خانوادگی خود استفاده می‌کرده است. این رزمنده خاطرات عملیات‌های خود، فداکاری‌ها و شهادت دوستان و عزیزانش و حال‌وهوای رزمنده‌ها را در جبهه‌ها به شیوایی روایت می‌کند. یکی از نکات مهم این کتاب، اشارۀ او به دوگانه‌های سرنوشت‌سازی است که در طول این مدت باید میان انتخاب‌های مختلف و مهم خود، یکی را برگزیند؛ انتخاب‌هایی که هر کدام سرنوشت او را تغییری اساسی می‌دادند.
۲. شهربانو؛ مریم قربان‌زاده؛ انتشارات ستاره‌ها
«شهربانو» برش‌هایی است از بیست سال زندگی یک مادر هفتادساله که از همۀ سال‌های جوانی‌اش، همین بخش‌ها را غنیمت نگه داشته تا برای ما بگوید. کتاب از دید یک مادر به دفاع مقدس نوشته شده است؛ مادری که ابراهیم خود را راهی جبهه می‌کند. ابراهیم این داستان، نوجوانی است پرجنب و جوش که عاشق کفتربازی است. پسری که نه اهل مسجد است و نه از نوجوانان فعال در مبارزات قبل از انقلاب. پسری که همیشه با برادر و خواهرانش دعوا می‌کند و کار به کتک‌کاری می‌رسد؛ اما همین نوجوان وقتی در بحران جنگ قرار می‌گیرد، احساس مسئولیت می‌کند و با اصرار، رضایت پدر و مادر را برای حضور در جبهه جلب می‌کند. در کتاب احساس‌های مادرانه به زیبایی ترسیم شده است. عشق به فرزند و دل کندن از آن برای اهداف ارزشمندتر به درستی در کتاب تصویر شده است. نثر اثر بسیار روان است و شخصیت‌پردازی خوب کتاب باعث شده خواننده تا انتها کتاب را زمین نگذارد. این کتاب حاصل تلاش‌های یک نویسنده نوقلم است که در هیج کلاس نویسندگی شرکت نکرده است. این کتاب به قلم خانم مریم قربان‌زاده توسط نشر ستاره‌ها به چاپ رسیده است.
۳. دخترها بابایی‌اند ؛ بهزاد دانشگر؛ انتشارات شهید کاظمی
«دخترها بابایی‌اند» روایتی است از زندگی یکی از شهدای مدافع حرم، شهید جواد محمدی. شهید جواد محمدی از بچه‌های فعال بسیج در شهر درچه بود که شهری است کوچک در دل اصفهان؛ شهری که پیش از جواد، سه شهید دیگر از شهدای مدافع حرم را به انقلاب و اسلام هدیه داده است.
جواد به اتفاق خانواده‌اش فعالانه برای تشییع و مراسم شهدای حرم شرکت می‌کرد؛ گویی می‌خواست آن‌ها را برای چنین روز بزرگی آماده کند. کتاب به دو صورت هم‌خوانی و تک‌خوانی روایت شده است و هر کدام از افراد خانواده از دیدگاه خودش به شرح زندگی شهید می‌پردازد و خاطره‌هایش را برای خواننده تعریف می‌کند. علاوه بر شخصیت‌های اصلی کتاب یعنی همسر و دختر شهید، پدر، مادر، خواهر و برادر، دوستان و بستگان درجۀ دو و سه او نیز راوی این خاطرات‌اند و ما با یک سیر روایی از تعدد افراد مواجه هستیم که هر کدام، حرف‌ها، گفته‌ها و ناگفته‌های بسیاری دارند که در این اثر به آن‌ها اشاره شده است.
۴. چنین دیدم؛ فرشته امیری؛ انتشارات کتاب نیستان
«چنین دیدم» نوشتۀ فرشته امیری، قصۀ یک خانواده است؛ قصۀ غیرت یک مرد، قصۀ صبر یک زن و قصۀ بزرگ شدن یک دختر.
امیری در این رمان با خلق این فضای خانوادگی، از سه منظر متفاوت به مدافعان حرم می‌پردازد. داستان با اعزام دوست صمیمی حمید، پدر خانواده، به سوریه آغاز می‌شود. حمید و دوستش، مصطفی، با هم کارهای عکاسی مستند انجام می‌داند، ولی مصطفی پس از نامزدی‌اش و زمانی که همه خوشحال از این اتفاق هستند، راهی سوریه می‌شود؛ سوریه‌ای که آن روزها، در جنگ شدید با داعشی‌هاست. با شهادت مصطفی، حمید بر آن می‌شود که راه او را در سوریه ادامه دهد. با رفتن حمید به سوریه، همسرش، ایران و دخترش، یاسمن، با کشمکش هایی روبه‌رو می‌شوند. همین سختی‌ها و به‌هم ریختگی‌ها، زمینه های رشد فکری و روحی آن دو را لحظه‌به‌لحظه شکل می‌دهد. اوج داستان، ماجراهایی است که حمید در سوریه در ارتباط با داعش با آن مواجه می‌شود و گاهی نفس خواننده را در سینه حبس می‌کند.
۵. تو تمام نمی‌شوی؛ سهیلا راجی؛ انتشارات روایت فتح
کتاب «تو تمام نمی‌شوی» مجموعه خاطرات آزاده، اسدالله میرمحمدی است. او در روستای آستانه از توابع اراک به دنیا آمده و با وجودی که در بافتی روستایی رشد کرده، ولی به خاطر علاقۀ پدر به تحصیل، به تهران آمده و با همیاری عمویش در رشته ریاضی تحصیل می‌کند تا بتواند با ورود به دانشکده افسری به عنوان ژاندارم به روستایش برگردد. اسدالله به دانشکده افسری می‌رود و با لیاقت بسیاری که از خود نشان می‌دهد، برای آموزش‌های بیشتر به کشورهای اروپایی و آمریکایی فرستاده می‌شود و در آنجا هم خوش می‌درخشد و با تخصص الکترونیک در ژاندرمری مشغول به خدمت می‌شود. در جریانات انقلاب اسلامی با موج جمعیت دوستداران امام خمینی (ره) همراه می‌شود و با تشکل انجمن‌های اسلامی همکاری می‌کند تا بتواند ژاندارمری را سر و سامان بدهد. با شروع جنگ به‌عنوان فرمانده الکترونیک و ارتباطات وارد خرمشهر می‌شود و در یکی از عملیات‌ها در همان اوایل جنگ به اسارت درمی‌آید و بعد از ۱۰ سال تحمل شرایط سخت با سرافرازی به میهن بازمی‌گردد
۶. راهی برای رفتن؛ مریم عرفانیان؛ انتشارات سورۀ مهر
کتاب «راهی برای رفتن»، بیان خاطرات خانم بتول خورشاهی است به قلم خانم مریم عرفانیان که سوره مهر آن را چاپ کرده است. این کتاب، حاصل تلاش نویسنده است از مصاحبه‌هایی که با راوی انجام داده است؛ تلاشی که با توجه به شرایط نامساعد جسمی راوی، چندین سال به طول انجامیده است. در این کتاب با لحظات نابی از زندگی خانم خورشاهی همراه می‌شویم. قصۀ زندگی او که یک پرستار پرتلاش و انقلابی بوده است، دارای فراز و فرودهای بسیاری است. برخورد شجاعانه و معتقدانۀ وی را در صحنه‌صحنۀ کتاب می‌توان دید. این خاطرات، در چند دورۀ تاریخی و تأثیرگذار در ایران رخ داده است: دوران رژیم شاهنشاهی، حوادث انقلاب، دوران دفاع مقدس و اتفاقات بسیار عجیب و کمتر شنیده‌شده از جنایتی که در سال ۱۳۶۶ توسط آل‌سعود بر سر حاجیان ایرانی آمده است. در تمام این دوران، خانم خورشاهی به‌عنوان یک شخصیت زنِ تأثیرگذار و نقش‌آفرین، در بطن ماجراها حضور دارد و این باعث شده است ضربان اتفاقات کتاب، بسیار تند باشد. او که دختری روستایی بوده، به‌رغم اتفاقات پیاپیِ سر راهش، به آرزویش می‌رسد و پرستار می‌شود. در همین هنگام، شجاعانه و با سری نترس، با رژیم شاهنشاهی مبارزه می‌کند. در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق نیز جزو اولین زنانی است که عازم خط مقدم جبهه می‌شود. او در فاجعۀ حمله به حجاج در سال ۱۳۶۶ به اسارت آل‌سعود در می‌آید و با زیرکی منحصربه فردی فرار می‌کند.
۷. فانوس دریایی؛ مریم بصیری؛ انتشارات آرما
دلاورمردان نیروی دریایی در سال‌های دفاع مقدس، حماسه‌های فراوانی آفریدند و در هنگامۀ انقلاب اسلامی، شهدای زیادی به کشورشان تقدیم کردند. مریم بصیری در «فانوس دریایی»، زندگی یاشار را روایت می‌کند که شاعری آذری است و برای یافتن پدر شهیدش و ادامۀ تحصیل در رشتۀ کِشتی‌سازی، از دریاچۀ ارومیه تا کناره‌های دریای عمان را می‌پیماید. او به‌دنبال رمز عملیاتی آبی است که در آن، نیروی دریایی ایران موفق می‌شود نیروی دریایی عراق را فلج کند؛ اما در این درگیری، ناوچۀ پیکان نیروی دریایی ایران با وجود رشادت‌های فراوانِ کارکنانش غرق می‌شود. یاشار نام این عملیات را به‌تعبیر خود، مروارید می‌گذارد و شهدای این عملیات را مرواریدهایی می‌داند که از شناورهای روی دریا که همچون صدفی آن‌ها را در بر گرفته بودند، به درون آب افتادند و در دریا شهید شدند.
رمان بر محور ارتباط روحی قهرمان کتاب با روح شهید می‌چرخد. در پسِ گشت‌وگذار یاشار در طول سفرش، علاوه بر آشنایی خواننده با فرهنگ اهالی مَکران، از تمام شهدایی که در خلیج‌فارس و دریای عمان شهید شدند هم یاد می‌شود. یاشار نیز در این میان، خودش را بین ناوها و زیردریایی‌ها پیدا می‌کند و به آتش عشقی که در دلش افتاده است، می‌اندیشد.
«فانوس دریایی» در گروه نثر معاصر، برگزیدۀ هشتمین جشنوارۀ بین‌المللی خلیج‌فارس نیز شده است.
۸. ابو باران؛ زهراسادات حسینی؛ انتشارات خط مقدم
شهدا و مدافعان اهل کشور افغانستان که به فاطمیون مشهورند، معمولاً در بین ما گمنام‌اند. کتاب پیش رو تا حدودی ما را با فداکاری‌ها و جان‌فشانی‌های آن‌ها آشنا می‌کند. کتاب «ابوباران» روایت یکی از همین برادران ایمانی از حضور فاطمیون در کشور سوریه است. راوی این کتاب مصطفی نجیب، جانشین یکی از تیپ‌های فاطمیون است. کتاب با خاطراتی از به دنیا آمدن مصطفی در مشهد مقدس تا رفتن به کشور افغانستان و بازگشت دوباره‌اش به ایران شروع می‌شود. بخش اعظم کتاب به خاطرات ابوباران از تشکیل تیپ فاطمیون و عملیات آن‌ها اختصاص دارد. صداقت راوی در بیان واقعی خاطرات نبردهای فاطمیون بسیار جذاب است. همچنین ابوباران خاطرات دست‌اولی از همرزمان شهیدش روایت می‌کند؛ یکی از آن‌ها شهید ابوحامد است. ابوحامد بنیانگذار لشکر فاطمیون بود که نجیب مدتی مسئول دفتر او شد. این کتاب نخستین کتابی است که دربارۀ یکی از فرماندهان ارشد فاطمیون نوشته می‌شود. «ابوباران» حاصل مصاحبۀ زهراسادات حسینی با مصطفی نجیب است که انتشارات خط مقدم آن را وارد بازار نشر کرده است.
۹. مهاجر سرزمین آفتاب؛ حمید حسام، مسعود امیرخانی؛ انتنشارات سورۀ مهر
کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» خاطرات خواندنی از زندگی خانم کونیکو یامامورا (سبا بابایی) است که به قلم آقای حمید حسام نوشته شده است. این زن پر تلاش که الآن در سن ۸۲ سالگی به سر می‌برد، به عنوان تنها مادر شهید ژاپنی در ایران معروف است. او تا قبل از ازدواج در ژاپن و طبق آداب و رسوم و دین و آیین آنجا زندگی می‌کرد و پس از ازدواج با آقای اسدالله بابایی، زندگی‌اش دچار تغییر و تحولات زیادی می‌شود. حمید حسام در این کتاب، خاطرات زندگی این زن خاص را به رشته تحریر درآورده است؛ خاطراتی از زمان کودکی او و اتفاقاتی که برای آن‌ها در شهر و کشورشان روی داده است تا نحوۀ ازدواجش و مسلمان‌شدنش، ورودش به ایران، نقش و فعالیت‌هایش و همسرش در اتفاقات سیاسی و تاریخی آن دوره‌های حساس. در این کتاب همگام با روزهای زندگی این زن ژاپنی و آشنایی با اعتقاداتش، به طور فشرده و جذاب، تاریخ کشورمان از منظر فردی غیر ایرانی نیز بیان می‌شود.
۱۰. تفنگمو زمین نذار ؛ سید میثم موسویان ؛ کتاب جمکران
«تفنگمو زمین نذار» از چندین داستان کوتاه تشکیل شده که هریک در جشنواره‌ای برگزیده شده است. این کتاب در سه فصل تنظیم شده است و در گونۀ دفاع مقدس می‌گنجد.
در این کتاب، نویسنده گاه از زبان طنز بهره گرفته است و لبخند بر لبان مخاطب می‌نشاند و گاه با تصویرکردن صحنه‌هایی غم‌انگیز، اشک مخاطب را سرازیر می‌کند.
سیدمیثم موسویان در فصل نخست کتاب، به اطرافیان و بازماندگان رزمندگان جنگ و مسائل آن‌ها می‌پردازد: از مادری که منتظر فرزند مفقود خود است و امیدوارانه به بنیاد شهید سر می‌زند تا مادری که با خاطرۀ فرزندش زندگی می‌کند. در فصل دوم، به‌سراغ روایت ماجراهای اسارت می‌رود. در روایت موسویان از اسارت، رزمندگان، پس از درگیری شدید، به اسارت دشمن درمی‌آیند و باید سرافرازانه در مقابل او ایستادگی کنند. نویسنده در فصل سوم، داستانی دربارۀ خط مقدم جبهه می‌آورد که از حال‌وهوا و واقعیات جنگ تحمیلی نشئت گرفته است و در واقع، به ماجراهای حقیقی اشاره دارد؛ البته او در بیان این داستان، از تخیل خود نیز بهره گرفته است و اثری جذاب عرضه کرده که ارزش خواندن دارد.