به گزارش مجاهدت از مشرق، تیرگی روابط بین روسیه و ارمنستان ادامه دارد. ارمنستان در تلاش است تا از روسیه جدا شود و مسکو مصمم است اجازه ندهد ایروان به آغوش غرب برود.
چگونگی رفتار مسکو با کشورهای پس از فروپاشی شوروی که میخواستند به سمت غرب بروند مشخص است. گرجستان، مولداوی و اوکراین نمونههایی از این کشورها هستند. در چنین دولتهایی، روسیه تلاش میکند تا قدرت را به نفع خود تغییر دهد و در صورت شکست، با تصرف قلمرو آن کشورها، مجازاتشان میکند و آنها را در معرض تهدید دائمی خود قرار میدهد. این رفتار تثبیتشدهای است که در فضای پس از شوروی شکل گرفته است.
ارمنستان نیز پس از روی کار آمدن دولت پاشینیان همین مسیر را طی میکند. در شبکههای تلویزیونی دولتی روسیه، کمپین «ارمنستان راه اوکراین را دنبال میکند و سرنوشت آن را خواهد داشت» شبانهروز ادامه دارد.
درست است که تواناییهای روسیه در قفقاز جنوبی که در جبهه اوکراین در حال جنگ با کل غرب است، به میزان قابل توجهی محدود شده است؛ اما هر چقدر هم که قدرت بزرگی مثل روسیه ضعیف باشد، همیشه میتواند کشور کوچک و ضعیفی مثل ارمنستان را مجازات کند.
به نظر میرسد که دولت پاشینیان از اوکراین درس گرفته است و نمیخواهد با گامهای تند از روسیه جدا شود و قدم به قدم به سمت غرب میرود. روسیه نیز از اقدامات تند خودداری میکند و عجلهای برای گشودن «جبهه دوم» در قفقاز جنوبی در کنار جبهه اوکراین ندارد.
با این حال، حوادث بسیار سریع در حال پیشرفت است و موضوع کریدور زنگزور که تحت کنترل روسیه باشد، به بنبست رسیده است. گشایش این کریدور و اجرای امنیت در کریدور توسط سرویس امنیت فدرال روسیه، به مسکو اهرم بزرگی در برابر ارمنستان، جمهوری آذربایجان و اتحادیه کشورهای ترک خواهد داد.
علاوه بر این، جاده ابریشم میانه از زنگزور میگذرد و کنترل کریدور نیز به معنای امکان نفوذ جدی در این جاده است. اهرمهای کنترل ذکر شده سود کلانی برای روسیه به همراه خواهد داشت و مسکو از هر گزینهای برای به دست آوردن این فرصت استفاده خواهد کرد.
روسیه عجله دارد، زیرا آمریکا و دیگر کشورهای غربی گام به گام سامانههای دفاعی مختلف خود را در ارمنستان مستقر میکنند. اگر مسکو روی جایگاه پیشین خود حساب باز کند، قدرت نظامی غرب در ارمنستان به حدی افزایش مییابد که قدرت روسیه را خنثی میکند. مسکو نیز این را میبیند و موضوع زنگزور را به عنوان یک تقاضای فوری مطرح میکند و انتظار پاسخی ملموس از ایروان دارد.
پاشینیان با سیاست «نه آری؛ نه خیر» سعی در خرید زمان دارد. تردیدی نیست که مسکو در برنامههای خود محدودیت زمانی مشخصی را برای این سیاست قدم به قدم ایروان در نظر گرفته است. رهبری روسیه در نظر دارد به محض رسیدن به سقف مجاز، اقداماتی را که لازم بداند انجام دهد.
اگر پاسخ پاشینیان خیلی دیر باشد، این مسکو است که با اقدامی شدید، بنبست را خواهد شکست. اگر روند مجازات باز و گسترده باشد، ارمنستان غرب را به عنوان شریک رسمی خود اعلام خواهد کرد.
نکته کلیدی زنگزور است. به احتمال زیاد اولین ضربه به ارمنستان از زنگزور وارد خواهد شد. منطقاً روسیه علاقهمند به مشارکت جمهوری آذربایجان به عنوان دشمن ارمنستان در این کارزار تنبیهی خواهد بود. با این حال ورود آذربایجان به چنین بازی بزرگ و خطرناکی منطقی به نظر نمیرسد و ممکن است اوضاع از کنترل خارج شود و برای باکو خطرناک شود.
در صورت برافروخته شدن آتش درگیری در زنگزور، باکو به بهانه امنیتی، ممکن است نیروهای خود را با عنوان محافظت از مناطق مرزی زنگزور و نخجوان از دایره آتش به منطقه اعزام کند. یعنی زنگزور از کنترل ارمنستان خارج شده و تحت کنترل جمهوری آذربایجان درمیآید. اگر اتفاقات در این راستا پیش برود، این امر مسلم است که ترکیه نیز در کنار آذربایجان جای خواهد گرفت.
این سؤال پیش میآید: آیا طرف روسی این را محاسبه نمیکند؟ یا اینکه انتقال زنگزور به کنترل جمهوری آذربایجان به نفع مسکو است؟
در نگاه اول، این مسئله به ضرر روسیه است. اما اگر نگاه دقیقتری داشته باشیم، قضیه متفاوت میشود. اگر ارمنستان به اردوگاه غرب و ناتو برود، اعلام خصومت آشکار با روسیه خواهد بود.
مسکو انتقال دولت ارمنستانی را که تحت سیطرهاش بود به اردوگاه دشمن تحمل نمیکند و او را به شدت مجازات خواهد کرد. از دست دادن زنگزور مجازات سختی برای ایروان است. در این صورت، ارمنستان نیز ارتباط خود را با ایران که شرط لازم برای موجودیت کشورش است، از دست خواهد داد و شانس بقای دولت ارمنستان که به پایگاه ناتو تبدیل شده، ضعیف خواهد شد.
از سوی دیگر خروج زنگزور از کنترل ارمنستان نیز مشکل کریدور را برای روسیه حل میکند. این به معنای سود مشخصی برای مسکو است. در چنین شرایطی روسیه میتواند از خاک جمهوری آذربایجان نهتنها به عنوان کریدور شمال به جنوب، بلکه به عنوان کریدور روسیه به غرب استفاده کند و کالاهای روسیه میتواند با خیال راحت از آذربایجان به ترکیه و از آنجا به اروپا تحویل داده شود.
همه اینها تنها یکی از گزینههای ممکن است. همانطور که در بالا اشاره کردیم، بازی بسیار پیچیده است و از همان ابتدا نمیتوان محاسبه کرد که کدام طرف چه سناریویی را در ذهن دارد. این میتواند یک بازی در داخل یک بازی دیگر باشد.
بیایید سناریوی دیگری را بررسی کنیم: اگر جمهوری آذربایجان به بهانه امنیتی، نیروهای خود را در زنگزور مستقر کند، ممکن است برای روسیه مفید باشد که میخواهد ارمنستان را به مدار خود بازگرداند.
در این صورت، مسکو خواستار خروج نیروهای باکو از خاک ارمنستان بر اساس معاهده امنیت جمعی، ارائه ضمانتهای امنیتی به آذربایجان و اعزام نیروهای خود به زنگزور خواهد بود.
اگر حوادث در این راستا پیش برود، ارمنستان که نمیخواهد زنگزور را از دست بدهد، چارهای جز پناه بردن دوباره به روسیه نخواهد داشت. در نتیجه، روسیه به طور همزمان دو هدف را دنبال خواهد داد. هم ارمنستان را به مدار خود بازخواهد گرداند و هم با استقرار نیروهای امنیتی خود در کریدور زنگزور، این فرصت را خواهد داشت که این خط ارتباطی جهانی را به طور جدی تحت تأثیر و کنترل خود قرار دهد.
در هر صورت تشدید درگیری ایروان و مسکو فرصتهای جذابی را برای باکو ایجاد میکند. سؤال اصلی این است که دو طرف باکو و آنکارا تا چه اندازه ریسک کرده و از این فرصتها استفاده خواهند کرد.
به نظر میرسد در سیاست اتخاذی روسیه، ارمنستان در همه گزینهها بازنده باشد. شاید امروز دردناکترین گزینه برای ارمنستان درخواست پوتین برای باز شدن کریدور زنگزور تحت کنترل سرویس امنیت فدرال روسیه باشد. اما اینکه پاشینیان با مقاومت در برابر فشار غرب به این خواسته مسکو پاسخ مثبت بدهد، مبهم است.
