آثار باستانی

به گزارش مجاهدت از مشرق، این روزها خبرهایی مبنی بر تخریب تدریجی میراث جهانی تخت‌جمشید به گوش می‌رسد و طبق آنچه باستان‌شناسان و متخصصان می‌گویند این اثر تاریخی ارزشمند در شرایط کنونی با عوامل تخریبی متعددی از جمله گل‌سنگ و فرونشست مواجه شده است.

با انتشار گسترده این اخبار و نگرانی از مرگ آرام تخت‌جمشید بر اثر این عوامل تخریب‌گر، متولیان و مدیران در عرصه میراث فرهنگی به تکاپو افتادند تا تدابیر اساسی برای حل این مشکلات را اتخاذ کنند اما گویا این دغدغه‌ها پایانی ندارد.

سالهاست که کنشگران میراث فرهنگی، آلاینده‌های حاصل از شرکت پتروشیمی در پیرامون مجموعه تاریخی و جهانی پارسه را تهدیدی جدی برای میراث هخامنشیان می‌دانند و هشدارهای بسیاری در این زمینه داده‌اند.

شامگاه پنجشنبه ۱۵ شهریورماه سال ۱۴۰۳ همایشی تحت عنوان «نقش جامعه محلی در توسعه پایدار میراث تخت‌جمشید» با حضور گروه‌های مردمی و شماری از مسئولان شهرستان مرودشت برگزار شد؛ همایشی که در آن مسائل مهمی در خصوص تأثیرات مخرب فعالیت‌های پتروشیمی بر این اثر تاریخی باارزش مطرح شد.

در این همایش که مدیرکل میراث فرهنگی فارس ایجاد پدیده گلسنگ در تخت جمشید را به فعالیت‌های پتروشیمی در نزدیکی این بنای باشکوه تاریخی نسبت داد اعلام شد که توقف فعالیت‌های پتروشیمی باید به عنوان یک مطالبه مردمی دنبال شود.

باستان‌شناسان و مسئولان شهرستان مرودشت در این همایش بر این باور بودند که آلاینده‌های شیمیایی و تصاعد گازهای آمونیاکی و ترکیبات نیتروژنی حاصل از مجتمع پتروشیمی واقع شده در منطقه تأثیرات مستقیمی بر سنگ نگاره‌های مجموعه ارزشمند و جهانی پارسه گذاشته و این آلاینده‌ها رشد گل‌سنگ‌ها را شتاب بیشتری بخشیده که اگر ادامه یابد آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را به دنبال دارد.

اما دغدغه تخریب تخت‌جمشید بر اثر فعالیت پتروشیمی‌ دغدغه تازه‌ای نیست که تنها در این همایش مطرح شده باشد؛ سالهاست که کنشگران میراث فرهنگی، آلاینده‌های حاصل از یک شرکت پتروشیمی در پیرامون مجموعه تاریخی و جهانی پارسه را تهدیدی جدی برای میراث هخامنشیان می‌دانند و هشدارهای بسیاری در این زمینه داده‌اند.

در حقیقت در سال‌های گذشته نیز کارشناسان یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های رخنه گل‌سنگ‌ها بر سنگ نگاره‌های ۲۵۰۰ ساله مجموعه جهانی پارسه را آلاینده‌های شیمیایی وابسته به شرکت پتروشیمی همجوار این اثر تاریخی قلمداد کرده‌اند؛ آلاینده‌هایی که به آرامی روی پوسته سنگ‌ها نشسته و با گذشت زمان، موجب نابودی آن‌ها می‌شود.

پژوهشگران از رخنه این عوامل بیولوژیکی (گل‌سنگ‌ها) به عنوان مرگ خاموش یگانه‌ترین و بی‌همتاترین یادمان ملی و جهانی ایران نام می‌برند.

با این حال این پتروشیمی که در دامنه کوهی در مسیر این کلانشهر به سمت مرودشت قرار دارد و وجود ارتفاعات در یک سمت آن باعث شده آلایندگی‌های ناشی از این مجموعه به سمت مجموعه جهانی تخت جمشید روانه شود همچنان در جای خود ایستاده و زیر بار طرح‌های مطالعاتی و آسیب‌شناسی پایگاه‌ میراث‌فرهنگی نمی‌رود.

فعالیت‌های پتروشیمی با توجه به نقش مخرب آن بر میراث جهانی تخت‌جمشید در حالی ادامه دارد که تیرماه سال جاری برپایی کنسرت چند روزه علیرضا قربانی در این میراث کهن بسیار سرو صدا کرد و حاشیه‌ساز شد؛ اگر کنسرتی چند روزه می‌تواند موجبات آسیب به این مکان تاریخی ارزشمند را فراهم کند، سال‌ها فعالیت مستمر و بدون توقف یک مجتمع پتروشیمی چه تأثیرات جبران‌ناپذیری برای تخت‌جمشید به همراه خواهد داشت؟

البته شرکت پتروشیمی یاد شده نه قصد جابه‌جایی دارد و نه با وجود هشدارهای بسیار در خصوص اثرات نامطلوب فعالیت‌هایش بر تخت جمشید تلاشی برای حل این دغدغه می‌کند.

فعالیت‌های پتروشیمی با توجه به نقش مخرب آن بر میراث جهانی تخت‌جمشید در حالی ادامه دارد که تیرماه سال جاری برپایی کنسرت چند روزه علیرضا قربانی در این میراث کهن بسیار سرو صدا کرد و حاشیه‌ساز شد به گونه‌ای که برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی و دوستداران میراث فرهنگی نگرانی‌ و دغدغه خود را در خصوص احتمال وارد شدن آسیب به این بنا مطرح کردند و حتی کارزاری در فضای مجازی با هدف درخواست لغو کنسرت تخت جمشید علیرضا قربانی برای جلوگیری از تخریب این بنای تاریخی شکل دادند.

حالا این پرسش مطرح است که اگر کنسرتی چند روزه می‌تواند موجبات آسیب به این مکان تاریخی ارزشمند را فراهم کند، سال‌ها فعالیت مستمر و بدون توقف یک مجتمع پتروشیمی چه تأثیرات جبران‌ناپذیری برای تخت‌جمشید به همراه خواهد داشت؟ وقتی برگزاری چند روزه یک کنسرت به دغدغه بزرگ دوستداران میراث فرهنگی تبدیل می‌شود چرا آلایندگی‌های بی‌پایان پتروشیمی مورد بحث و بررسی جدی و نتیجه‌بخش قرار نمی‌گیرد؟

اگر چه صنعتی شدن استان فارس در سال‌های اخیر به عنوان یکی از مهمترین رویکردهای مسئولان استان فارس دنبال می‌شود و ادامه یافتن فعالیت‌های شرکتی مانند پتروشیمی هم از نظر برخی متولیان اقتصادی ضرورت دارد اما اهمیت فعالیت‌های این واحد صنعتی و تکاپوی مسئولان برای صنعتی شدن استان فارس نباید موجب فراموشی این دغدغه مهم شود که آلاینده‌های شیمیایی رها شده در هوا از سوی این شرکت پتروشیمی و رطوبت حاصل از باران های اسیدی، بدترین و زیان‌آورترین آسیب به سنگ نگاره‌های پارسه است و این تأثیرات مخرب میراث تاریخی تخت‌جمشید که نه تنها در ایران بلکه در جهان دوستداران بسیاری دارد را تهدید می‌کند؛ لذا باید تمهیدات لازم هر چه سریعتر اتخاذ و بر اساس مطالعات علمی برای حل این دغدغه چاره‌اندیشی شود.

به گزارش مجاهدت از مشرق، سنگ‌نگاره دوهزار ساله ساسانی بامداد چهارشنبه به زادگاه خود بازگشت. نقش برجسته‌ای که اطلاع دقیقی از چگونگی و زمان خروج آن از ایران در دست نیست اما با توجه به زمان ورود آن به امارات که مصادف با ۱۳۶۷ شمسی است، به احتمال زیاد در زمان جنگ تحمیلی به شکل غیرقانونی از کشور خارج شده است. این اثر باستانی در سال ۲۰۱۶ زمانی که برای حراج در بازار سیاه هنری به بریتانیا ارسال شده بود در فرودگاه استنستد لندن به دلیل مشکوک شدن افسران نیروی مرزی به نوع بسته‌بندی سردستی آن ضبط و توقیف شد.

کارشناسان زمان تراشیده شدن اثر را حدود ۲۰۰۰ سال و بهای تقریبی آن را ۳۰ میلیون پوند تخمین می‌زنند و به گفته مرتضی ادیب‌زاده مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این پرونده توسط اینترپل (پلیس بین‌الملل) بررسی شده و شخص خاصی دستگیر نشده است. با پیگیری‌های وزارت میراث‌فرهنگی و همکاری مستمر سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن و مکاتبات صورت گرفته در سال گذشته، روند استرداد این اثر به کشور آغاز شد.

محمدرضا زاهدی رئیس اداره اموال منقول فرهنگی و تاریخی در این رابطه به خبرنگار میراث‌آریا می‌گوید: سنگ‌نگاره ساسانی به موزه ملی ایران منتقل شد و پس از انجام قرنطینه طی مراسمی به نمایش عمومی در می‌آید.

او زمان تقریبی قرنطینه را ۴۸ ساعت تخمین می‌زند و ادامه می‌دهد: به این دلیل که این شیء از مکان دیگری وارد کشور شده و احتمال دارد ویروسی همراه داشته باشد مدت زمانی را در محلی قرنطینه می‌شود و سپس به بخش اصلی موزه منتقل شده و کنار سایر اشیا قرار می‌گیرد.

رئیس اداره اموال منقول فرهنگی و تاریخی این نقش برجسته را از نظر شکل، فرم و تزئینات شبیه به نمونه‌هایی در نقش رستم و نقش رجب می‌داند و چرایی طولانی شدن انتقال این اثر به ایران را پس از هفت سال، ارائه مدارک برای اثبات اینکه این نقش برجسته متعلق به ایران بوده و به شکل غیرقانونی از کشور خارج شده است، اعلام می‌کند.

زاهدی با بیان اینکه در گذشته گستره فرهنگی ایران محدود به جغرافیای امروز نبوده و کشورهای عراق، سوریه، ترکیه، افغانستان و آسیای میانه و… را هم در برمی‌گرفته است، ادامه می‌دهد: در محاکم بین‌المللی باید مدارکی مبنی بر وجود نمونه‌های مشابه در کشور ارائه می‌دادیم. این نقش برجسته از نظر فرم، شکل و تزئینات شبیه به اثار مربوط به نقش رستم و نقش رجب است که نمونه‌های مشابه جمع‌آوری شدند و به همراه قوانین و مقررات ایران که به عنوان مثال در آن حفاری اشیای تاریخی غیرمجاز است و برای اشیایی با قدمتی بالای ۱۰۰ سال مجوز خروج صادر نمی‌شود، به این محاکم بین‌المللی ارائه شد.

به گزارش مجاهدت از مشرق، روزنامه آبزرور روز یکشنبه در گزارشی نوشت: این مجسمه تقریبا دو هزار سال پیش تراشیده شده و اثر مهمی است که اگر امروز در بازار هنر ظاهر شود می‌تواند بیش از ۳۰ میلیون پوند به فروش برسد اما این یک اثر باستانی است که قبلاً ثبت نشده و هرگز نمی‌توان آن را فروخت.

بر اساس این گزارش، اثر یادشده که ارتفاعش کمی بیش از یک متر است، مستقیما از دل کوه یا به اصطلاح انگلیسی آن از «سنگ زنده» بریده و جدا شده است.

آبزرور نوشت: این مجسمه در مسیر قاچاق به بازار سیاه در بریتانیا بود که در فرودگاه استنستد توقیف شد. ماموران نیروی مرزی با دیدن بسته بندی شلخته آن مشکوک شده و احتمال دادند قاچاقچیان می‌خواستند با چنین بسته‌بندی وانمود کنند این یک شیء بی‌ارزش است.

«سنت جان سیمپسون» باستان‌شناس ارشد موزه بریتانیا به نشریه آبزرور گفت که تاکنون ندیده در قاچاق آثار باستانی کار تا جایی پیش برود که قطعه‌ای را از دل صخره یا کوه جدا کنند.

وی اقدام صورت گرفته را سطح دیگری از بی‌رحمی دانست و افزود: شما حتی می‌توانید جای ماژیک را ببینید که خط کشیده‌اند و بعد با دستگاه فرز سنگ را به طور اریب بریده‌اند. سپس آن را به طرزی باورنکردنی بد، در یک جعبه کوچک و تقریباً بدون محافظ بسته بندی کردند که با میخ محکم شده است.

سیمپسون این اثر باستانی را یک مجسمه سنگی منحصربه‌فرد توصیف کرد که مربوط به دوره امپراتوری ساسانیان است.

از نظر این باستان‌شناس، سنگ‌نگاره کشف شده از جایی در استان فارس و اطراف شیراز می‌آید، چرا که سبکش به نقش‌برجسته‌های آنجا شباهت دارد.

وی افزود: فکر می‌کنم این بخشی از یک سنگ‌نگاره بزرگتر باشد و ممکن است قطعات دیگری وجود داشته باشند.

این باستان شناس انگلیسی، با اشاره به حالت ایستادن مرد در سنگ‌نگاره می‌گوید اینکه او انگشت اشاره‌اش را بلند کرده نشان‌دهنده آن است که این مرد در حضور شاه یا خاندان سلطنتی است و همین باعث می‌شود که او احتمال دهد این نقش‌برجسته «بخشی از یک ترکیب‌بندی بزرگتر است که شاه در سمت راست آن به تصویر کشیده شده و افراد دیگری پشت سرش قرار دارند.»

وی اضافه کرد با توجه به اینکه نوشته‌ای روی این سنگ‌نگاره حکاکی نشده، تشخیص هویتش غیرممکن است اما از روی پوشش او مشخص است که فردی از طبقات بالا بوده است.

این پرونده بر اساس گزارش آبزرور، توسط پلیس اینترپل و آژانس ملی جرایم جنایی در دست بررسی قرار دارد اما تاکنون کسی دستگیر نشده است، البته روی بسته بندی مشخصات فرستنده، گیرنده و مقصد قید شده است.

این نشریه انگلیسی افزود: موزه بریتانیا از دولت ایران اجازه نمایش آن را به مدت سه ماه دریافت کرد و سپس آن را به موزه ملی تهران ارسال خواهد کرد.

در همین حال سیدمهدی حسینی متین کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن در بیانیه‌ای اعلام کرد: ما صمیمانه امیدواریم که گسترش بیشتر همکاری بین موزه بریتانیا و سفارت ایران در لندن همچنان در مبارزه با قاچاق غیرقانونی اموال فرهنگی و حفاظت از میراث فرهنگی بشر موثر باشد.