آزادسازی خرمشهر

به گزارش مجاهدت از گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، بهره‌گیری از انگیزه‌های دینی و میهنی برای آزادسازی خرمشهر، طراحی مناسب و برنامه‌ریزی‌شده، انسجام ارتش و سپاه، سرعت عمل، راهکار عبور از رودخانه، گستردگی منطقه نبرد، تأثیرات منطقه‌ای و بازتاب جهانی، عواملی هستند که زوایای گوناگون نبرد «إلی بیت‌المقدس» را نسبت به سایر نبرد‌های دوران هشت سال دفاع مقدس متمایز می‌کنند و باعث می‌شوند که نبرد «إلی بیت‌المقدس» و آزادسازی خرمشهر، قله افتخارات هشت سال دفاع مقدس محسوب شود.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، مصمم است تا با تکیه‌بر آثار و اسناد موجود در این مرکز، هم‌زمان با سالروز آغاز این عملیات غرورآفرین، جلوه‌های شکوه مقاومت و پایداری این حماسه عظیم را به روایت فرماندهان و رزمندگان حاضر در عملیات، در چندین شماره منتشر کند:

سردار «مهدی شیرانی‌نژاد» جانشین مخابرات سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس، در بخشی از کتاب تاریخ شفاهی خود با عنوان «مخابرات در جنگ» به بیان خاطرات خود از حضور در مرحله سوم عملیات «إلی بیت‌المقدس» و آزادسازی خرمشهر و مجروحیت در این مرحله پرداخته است:

مرحله دوم (عملیات إلی بیت‌المقدس) تمام شد و وارد مرحله سوم شدیم. در مرحله سوم، بحث خرمشهر مطرح شد و ما را به شمال خرمشهر انتقال دادند.

بخشی از یگان‌های ما در پاسگاه زید ماندند؛ یعنی تیپ امام حسین (ع) دوتکه شد. بخشی از آن برای کار شناسایی به شمال خرمشهر رفت.

۲۶، ۲۷ اردیبهشت بود. بیست کیلومتری خرمشهر مستقر شدیم. همین موقع، دشمن پاتک شدیدی را انجام داد. این‌طرف (خرمشهر) هم درگیری بود و تیپ امام حسین (ع) در دو منطقه درگیر شد؛ چون فاصله بود، ارتباط ما خیلی بد بود و قطع و وصل می‌شد. بی‌سیم‌های راه دورمان هم خوب نبود؛ داغ می‌کرد. چون فاصله بین پاسگاه زید و این‌جا (خرمشهر) زیاد بود، ارتباط برقرار نمی‌شد.

ساعت دوازده و نیم آقای خرازی به من گفت: چرا ارتباط قطع می‌شه؟ گفتم: نمی‌دونم، بی‌سیم‌ها دچار مشکله. گفت: چه‌کار می‌تونیم بکنیم؟ گفتم: می‌خوای برم حالت رله انجام بدم؟ گفت: نمی‌شه رله کرد. گفتم: حالا بهتر از هیچ چیه دیگه.

به‌هرحال اوضاع هر دو طرف خراب بود. هیچ خبری هم نداشتیم. ایشان هم نگران بود. نمی‌توانست این‌طرف را رها کند. فرماندهان ما هم نبودند. به چه علت، خاطرم نیست.

حرکت کردم و به سمت پاسگاه زید رفتم. منطقه هم به‌شدت زیر آتش توپخانه بود. تقریباً فاصله دشمن هم با مواضع ما خیلی کم بود.

من از ساعت یک شروع کردم، چپ و راست توی خط رفتم و گزارش کردم. وقتی ارتباط قطع می‌شد، می‌آمدم عقب‌تر و فاصله را کم می‌کردم و دستور را می‌گفتم و برمی‌گشتم.

دائم با ماشین پشت خط تردد می‌کردم. فرماندهان گردان‌ها هم نمی‌گفتند اصلاً تو کی هستی و نمی‌توانی صحبت کنی. حتی فرمانده گردان نمی‌گفت بی‌سیم را به من بده تا خودم با شهید خرازی صحبت کنم.

مجروحیت

سه چهار ساعت به همین منوال بود. فشار دشمن به‌تدریج کم شد. بالاخره آن‌روز تمام شد. دشمن دوباره از صبح شروع کرد. من هم به خاطر اینکه خط بروم به شهید خرازی گفتم و آمدم منطقه و همان کار روز قبل را شروع کردم؛ البته حجم پاتک دشمن کمتر از دیروز نبود و تا ساعت حدود یک بعدازظهر بیشتر شد.

شهید خرازی گفت: خودت برو بالای خاکریز، به من بگو چه خبره. از ماشین پیاده شدم و رفتم بالای خاکریز. با دوربین یک دیدبان، منطقه را بررسی و اوضاع را گزارش می‌کردم. بالاخره ماشین مخابرات، بی‌سیم و جیپ فرماندهی دست من بود و آن موقع داشتن این‌ها برای من خیلی مهم بود و حرفم برش داشت.

تا رفتم، برادری که آن‌جا بود، دوربین را به من داد. دفعه بعد شهید خرازی گفت: برو تانک‌ها را بشمار. دوباره که رفتم بالا، مجروح شدم و آمدم عقب و به مرحله بعد نرسیدم؛ بدین‌صورت که روی خاکریز بودم که خمپاره پشت سر من خورد؛ چون گرم شمردن تانک‌ها بودم، اول نفهمیدم. چند لحظه که گذشت، احساس کردم سوختم. دست گذاشتم و دیدم از همه‌جا خون می‌آید؛ ترکش به کمرم و پایم خورده بود. به دیدبان هم چیزی نگفتم.

از خاکریز به‌صورت سینه‌خیز پایین آمدم. سرم گیج می‌رفت. پشت ماشین نشستم، دیدم اصلاً نمی‌توانم. دست چپم کلاً کار نمی‌کرد. امدادگری هم نبود. با همان وضع یک مقدار جلو آمدم.

یکی از افراد بهداری تا مرا دید، گفت: بیا اینجا! تمام ماشین خونی شده بود. احساس می‌کردم نباید وقت آن بنده خدا را بگیرم؛ چون امدادگر خط بود و من جزو خط نبودم. فقط به او گفتم: ببندش! هر جور که هست، می‌رم.

موقع پانسمان دیدم درد دارم. گفتم: ولش کن، کار دارم. باید برم. سوار ماشین شدم و با یک‌پا و یک دست؛ ده دوازده کیلومتری رانندگی کردم. دیدم نمی‌توانم رانندگی کنم، زدم کنار. به یک بنده خدایی گفتم و او هم پشت ماشین نشست و آمدیم تا قرارگاه پیش حسین خرازی.

چون ترکش به آنتنم خورد، دیگر نمی‌توانستم ارتباط بگیرم. حسین خرازی من را نگاه کرد و گفت: چرا جواب نمی‌دادی؟ وضعیتم را برای او گفتم: آقای ربیعی گفت: سریع برو عقب! حالا از من اصرار و از ایشان هم انکار.

من را توی ماشین گذاشتند و عقب فرستادند. پایم کلاً بی‌حس بود. به اورژانس که رسیدم؛ گفتند: باید منتقل بشی اهواز. گفتم: من که چیزیم نیست. دارم راه می‌رم. دکتر گفت: خودت خبر نداری. واقعاً هم خبر نداشتم. خون زیادی رفته بود؛ البته یک مقدار هم خجالت می‌کشیدم که عقب بیایم. به این فکر بودم که می‌خواهد عملیات شود، همه درگیر هستند، خط هم شلوغ است، من باید عقب بروم.

به‌زور من را سوار هلی‌کوپتر شنوک کردند. با هلی‌کوپتر سمت اهواز آمدیم. هلی‌کوپتر روی یک پد در کنار رودخانه کارون نشست. با آمبولانس مرا بردند بیمارستان نفت توی منطقه کیان پارس. یک روز آن‌جا بودم. بعد از مداوای اولیه، گفتند باید منتقل بشوم. قبول نکردم.

با اینکه تب داشتم، از بیمارستان بیرون آمدم. با هر سختی و مکافات تا دارخوین آمدم. پایم کلاً حس نداشت و باید پایم را دراز می‌کردم.

در دارخوین آقای بنی لوحی تا وضعم را دید، گفت: سریع باید برگردی اصفهان! قبول نکردم. رفتم منطقه، قرارگاه؛ همان‌جایی که نیرو‌ها برای عملیات آماده می‌شدند.

دو سه روز به عملیات آزادی خرمشهر مانده بود. آقای ربیعی تا مرا دید، گفت. اینجا چه‌کار می‌کنی؟ پات را هم دنبال خودت آوردی؟ سریع برگرد عقب!

هرچی بالا و پایین و گریه کردم، قبول نمی‌کرد به منطقه عملیاتی برگردم. در همین زمان آقای خرازی داشت رد می‌شد، من را که دید، بعد از احوالپرسی گفت: باید بری عقب. ایشان که گفت، قبول کردم. برگشتم دارخوین؛ پیش آقای بنی لوحی. امریه به من داد و دوباره رفتم بیمارستان که گفتند پایت وضعیت خوبی ندارد و با هواپیمای سی ۱۳۰ منتقل شدم شیراز؛ بیمارستان نمازی. دو سه روز آنجا بودم و بعد با هواپیما به اصفهان منتقل شدم.

به خاطر تشابه اسمی با یک نفر دیگر، خانواده‌ام فکر کرده بودند که شهید شده‌ام. بعد متوجه شدند؛ ولی حدود ۲۴ ساعت در فضایی بودند که انگار شهید شده‌ام.

نزدیک عملیات آزادسازی خرمشهر (مرحله چهارم) بود. خیلی ناراحت بودم. ترکش‌هایی که به کمرم خورده بود، نزدیک نخاع بود. ترکش پایم را به‌سختی درآوردند. فقط یادم هست که تقریباً بیهوش شدم.

منبع:

نیازی، یحیی، تاریخ شفاهی دفاع مقدس: مخابرات در جنگ: روایت مهدی شیرانی نژاد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران ۱۳۹۷، صص ۱۵۴، ۱۵۵، ۱۵۶، ۱۵۷

انتهای پیام/ 113

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: ۱۸ اردیبهشت، لشکر‌های ۵ مکانیزه و ۶ زرهی ارتش عراق برای تمرکز در دفاع از «بصره»، تا پشت مرز عقب‌نشینی کردند؛ بدین ترتیب پادگان حمید، هویزه، سه راهی جفیر تا دژ مرزی کوشک و طلاییه آزاد و الحاق بین قرارگاه «فتح» و «قدس» برقرار شد.

با الحاق ۲ قرارگاه‌های «فتح» و «قدس»، ۷۰ درصد از مناطق پیش‌بینی شده در طرح عملیات «بیت‌المقدس» آزاد شد و تنها نقاطی در حد فاصل دژ مرزی تا مرز، خرمشهر و حومه آن و نیز سرزمین‌های شمال غربی آن، در اشغال دشمن باقی ماند؛ همچنین آزادسازی بیش از ۱۰۰ کیلومتر از جاده ۱۳۰ کیلومتری و راهبردی اهواز – خرمشهر دستاورد بزرگی در این مرحله محسوب می‌شد.

بدین‌ترتیب در ۲ دور نبرد «بیت‌المقدس»، ۴ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع از سرزمین‌های کشورمان از اشغال نیرو‌های عراقی آزاد شد؛ همچنین تنها در دور دوم عملیات، بیش از ۲ هزار نفر کشته یا مجروح و نزدیک به ۵۰۰ نفر از نظامیان عراقی اسیر شدند.

در پایان دور دوم نبرد‌ها، با پیدایش اوضاع جدید در منطقه عملیاتی «بیت‌المقدس»، نشست فرماندهان در قرارگاه مرکزی «کربلا» برگزار شد که هدف از این نشست، تجزیه و تحلیل عقب‌نشینی دشمن و بررسی موقعیت جدید بود تا بر اساس آن، بتوانند برای ادامه نبرد تدابیر لازم را به‌کار گیرند. در این نشست «حسن باقری» فرمانده قرارگاه «نصر» گزارش نقل و انتقال دشمن در خرمشهر را ارائه داد؛ «غلامعلی رشید» فرمانده قرارگاه «فتح» نیز نتیجه‌گیری کرد که تمام تلاش‌های دشمن در روز گذشته، بر جلوگیری از پیشروی نیرو‌های خودی به سمت شلمچه متمرکز بوده است؛ لذا با توجه به اوضاع منطقه‌ای، تصمیم گرفته شد تا در اجرای مرحله سوم عملیات تسریع شود؛ بدین ترتیب مرحله سوم عملیات «بیت‌المقدس» از ۱۹ اردیبهشت سال ۶۱ با هدف محاصره خرمشهر و تثبیت سرزمین‌های آزاد شده، آغاز شد.

در دور سوم نبرد، تلاش اصلی به قرارگاه «نصر» سپرده شد و قرارگاه «فتح» نیز مأموریت بازسازی، تجدید قوا و تثبیت موقعیت به‌دست آمده را داشت و مأموریت قرارگاه «قدس» هم حفظ دستاورد‌های دور یکم و دوم در محدوده جاده حسینیه تا هور و نیز عقب راندن ارتش عراق در آن نواحی از دژ مرزی به آن سوی نوار مرز در داخل خاک عراق تعریف شده بود.

بدین‌ترتیب اولویت یکم قرارگاه «کربلا» که با فرماندهی مشترک سپاه و ارتش، هدایت عملیات «بیت‌المقدس» را با سه قرارگاه اصلی «قدس»، «فتح» و «نصر» و یک قرارگاه پشتیبان بر عهده داشت، تهاجم به مواضع دشمن در حومه خرمشهر بود که بر این اساس به قرارگاه «نصر» مأموریت داده شد تا برای قطع جاده خرمشهر – شلمچه، بستن راه‌های عقب‌نشینی دشمن و محاصره آنها در خرمشهر، آماده عملیات شود؛ این قرارگاه که عهده‌دار اجرای تلاش اصلی بود، بیش از هر قرارگاه دیگری در دور دوم نبرد‌ها آسیب دید بود و قرارگاه «کربلا» هم ضمن توجه به آسیب‌های وارد شده به قرارگاه «نصر»، با انتقال تیپ‌های ۲۵ کربلا، ۵۵ هوابرد و ۲زرهی لشکر ۹۲ از قرارگاه «فتح» به قرارگاه «نصر» و نیز انتقال تیپ ۱۷ قم (۱۷ علی بن ابی طالب (ع)) از قرارگاه «فجر» به «نصر»، آن را برای اجرای مأموریت جدید تقویت کرد.

اولویت دوم قرارگاه «کربلا» تأمین هدف‌هایی بود که مأموریت قرارگاه «قدس» را تشکیل می‌دادند؛ به همین منظور، قرارگاه «کربلا» در نشست مشترک با قرارگاه «قدس» در ۱۹ اردیبهشت، ماموریت این قرارگاه را تعیین کرد و تأمین منطقه‌ای از خط حد دژ شماره ۱۰ تا خط حد شماره ۲۹ به قرارگاه «قدس» واگذار شد؛ بدین‌ترتیب قرارگاه «کربلا» تصمیم گرفت تا تأمین منطقه شمال جاده حسینیه تا مرز را از مأموریت قرارگاه «فتح» خارج کند و به قرارگاه «قدس» بسپارد؛ بنابراین تیپ ۲۱ امام رضا (ع) و تیپ ۳۷ زرهی شیراز را که در دور دوم زیر امر قرارگاه «فتح» بودند، با حفظ موقعیت و تداوم ماموریت تیپ ۲۱، از ۱۹ اردیبهشت زیر امر قرارگاه «قدس» قرار داد.

همان‌طور که گفته شد، در دور سوم نبرد، تلاش اصلی به قرارگاه «نصر» سپرده شد؛ لذا این قرارگاه باید در ۲ جهت عملیات می‌کرد؛ از سویی با حرکت شرقی – غربی فاصله دژ مرزی تا مرز بین‌المللی ایران را طی می‌کرد و با قرارگاه «فتح» الحاق می‌شد و از سویی دیگر نیز به موازات جاده اهواز – خرمشهر، از شمال به جنوب، از ایستگاه گرمدشت تا سیل‌بند عرایض و از سیل‌بند عرایض به سوی جاده شلمچه – خرمشهر پیشروی و نیرو‌های عراقی داخل شهر را محاصره می‌کرد؛ در همین راستا برای اجرای ماموریت یاد شده، یگان‌های زیر امر قرارگاه «نصر» در ساعت ۲۲ روز ۱۰ اردیبهشت، تهاجم به دشمن را آغاز کردند.

۲ یگان قرارگاه «نصر» پس از انهدام نیرو‌ها و تجهیزات عراقی‌ها، به طرف مرز پیشروی کردند و تا دقایق آغازین بامداد ۲۰ اردیبهشت به نوار مرزی دست یافتند. بامداد روز سوم عملیات، ۲۱ اردیبهشت ساعت ۲:۳۰ یگان‌هایی از قرارگاه «فتح» شامل تیپ‌های ۱۴ امام حسین (ع) و ۸ نجف هر کدام با یک گردان، برای کمک به قرارگاه «نصر» به دشمن یورش بردند؛ آنها نزدیک ساعت ۵ بامداد با تیپ ۵۷ ولیعصر (عج) الحاق شده و سپس با ۶ کیلومتر پیشروی، به شلمچه نزدیک شدند.

ساعت ۱۰:۳۰ بامداد، ارتش عراق با آرایش نیروی زرهی از ۲ جناح چپ و راست پاتک کرد؛ اما پس از چند ساعت نبرد، پاتک عراقی‌ها خنثی شد؛ بدین ترتیب قرارگاه «نصر» در کنار الحاق با قرارگاه «فتح» خط پدافندی پیوسته‌ای با این قرارگاه تشکیل داد در حالی که تک شرقی – غربی پیشرفت شایانی نداشت؛ اما در تک شمالی – جنوبی، با وجود وارد کردن تلفات به دشمن و آسیب زدن به سازمانش و نیز با وجود پیشروی، ادامه حرکت به سوی جاده شلمچه – خرمشهر در شمال سیل‌بند عرایض متوقف شد. در نتیجه رزمندگان به رخنه‌ای که تا شمال سیل‌بند عرایض به دست آمده بود، اکتفا کردند و مقابل دشمن خط پدافندی جدیدی تشکیل دادند.

در سوی دیگر نبرد، قرارگاه «قدس» متأثر از ۲ عامل مناطق پاکسازی نشده و تحرکات دشمن بود؛ دشمن در سه منطقه شمال جاده حسینیه، منطقه مرزی کوشک و شمال پاسگاه طلاییه حرکات خطرآفرینی داشت و یگان‌های قرارگاه قدس هم از نخستین دقایق ۲۰ اردیبهشت، آماده اجرای مأموریت بودند و به تناسب مأموریت‌ها و تلاش برای به دست گرفتن ابتکار عمل، واکنش نشان می‌دادند.

در سومین دور عملیات «بیت‌المقدس»، در محور قرارگاه «قدس» مناطق وسیعی از اشغال دشمن آزاد شد. در منطقه جنوبی نیز نتیجه این عملیات، گامی برای محاصره خرمشهر بود و با وجود عدم موفقیت کامل، موقعیت دشمن در خرمشهر با خطر‌های بیشتری روبه‌رو شد و نیرو‌های عراقی با به‌جای گذاشتن کشته‌های فراوان، ناچار شدند از حاشیه ساحلی هور در محدوده مرزی عقب‌نشینی کنند؛ با این عقب‌نشینی دوباره پاسگاه شهابی از تصرف دشمن بیرون آمد و ارتش عراق تا شمال منطقه طلاییه جدید عقب رانده شد. انهدام بیش از ۷۵ دستگاه تانک و نفربر و به غنیمت در آمدن ۱۵ دستگاه تانک دشمن، سرنگونی ۹ فروند هواپیما، اسارت بیش از ۳۵۰ نفر و کشته شدن نزدیک به ۶۰۰ نفر از عراقی‌ها، از جمله مهمترین نتایج و دستاورد‌های دور سوم عملیات «بیت‌المقدس» بود.

در پایان دور سوم عملیات، مقاومت گسترده ارتش عراق از یک سو و تمرکز آن بر پدافند سخت از خرمشهر و خستگی و تحلیل توان خودی از سوی دیگر، زمینه‌ای شد تا فرماندهی قرارگاه «کربلا» برای اجرای عملیات آزادسازی خرمشهر فرصت بیشتری به یگان‌ها بدهد. همچنین مقرر شد در حرکت بعدی در دور چهارم، از توان عملیاتی ۲ تیپ المهدی (عج) و امام سجاد (ع) که زیر امر قرارگاه «فجر» بودند، استفاده شود.

در دور چهارم عملیات «بیت‌المقدس» با وجود آزادسازی بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع از سرزمین‌های کشورمان و اسارت بیش از ۵ هزار نفر از نیرو‌های عراقی؛ ۲۳ شبانه‌روز نبرد پی‌درپی، توان نیرو‌های خودی را کاسته بود و یگان‌ها نیاز به بازسازی داشتند و این امر خود زمینه‌ساز بازیابی توان دشمن و تمرکز آن و پیچیدگی بیشتر عملیات شده بود.

ضرورت تأمین مناطق آزاد شده در سه دوره پیشین نبرد قطعی بود و متمرکز کردن توان باقی‌مانده برای آزادسازی خرمشهر اهمیت ویژه‌ای داشت؛ لذا تکمیل محاصره شهر و سپس آزاد‌سازی آن هدف اصلی عملیات محسوب می‌شد و تأمین مناطق آزاد شده که در برگیرنده مناطق شمالی عملیات بود نیز ضرورتی انکارناپذیر بود؛ بنابراین فرماندهی قرارگاه «کربلا» تامین مناطق شمالی را به قرارگاه «قدس» واگذار کرد و برای آزادسازی منطقه جنوبی به‌ویژه خرمشهر، سه قرارگاه «فتح»، «فجر» و «نصر» را به کار گرفت و با هدف تأمین مناطق شمالی و نبرد در مناطق جنوبی، عملیات با رمز «بسم‌الله قاصم الجبارین؛ یا محمد بن عبدالله (ص)» آغاز شد.

انتهای پیام/ 113