ارتش عراق

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، رهبر انقلاب اسلامی روز گذشته در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیروهای مسلح در بیان چند توصیه به نیروهای مسلح و تاکید بر ضرورت تبدیل تجربیّات دفاع مقدّس به نظریّات در جهت تدریس، تحقیق و پژوهش، عملیات خیبر را که در سال 62 و در منطقه هورالعظیم اجرا شد را همچون عملیات‌های بیت‌المقدس، والفجر هشت و کربلای پنج، عملیات پیروز ایران در دوران دفاع مقدس دانست.

عملیات خیبر به این دلیل که همچون عملیات‌های بیت‌المقدس و والفجر هشت به تمامی اهداف پیش‌بینی شده دست پیدا نکرد و در جریان عملیات به خصوص در محور طلائیه اتفاقاتی رخ داد و نبرد سنگینی روی داد، از سوی برخی ناکام یا غیرپیروز تلقی می‌شود، اما پژوهشگران برجسته تاریخ دفاع مقدس و تحلیلگران جنگ ایران و عراق این عملیات را یک عملیات پیروز در سطح راهبردی و تاکتیکی می‌دانند.

در گزارش زیر به بیان چرایی پیروز بودن عملیات خیبر و موفقیت‌هایی که از عملیات‌ خیبر به دست آمد، پرداخته شده است:

** ابتکار عمل به جای توان تسلیحاتی

ایران پس از اجرای عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر، با هدف دستیابی به حقوقش و پایان دادن به جنگ تحمیلی، اقدام به طراحی و اجرای عملیات‌ برون‌مرزی رمضان کرد، اما به دلایلی این عملیات و عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر یک که تا فروردین سال 62 و با همین هدف اجرا شد، با موفقیت همراه نشد.

در پایانِ عملیات والفجر یک، فرماندهان نظامی به درک جدیدی از توانایی‌های دشمن و شرایط عمومی صحنه جنگ دست پیدا کردند. عراق با انجام اقداماتی، توانست موازنه قوا را به نفع خود تغییر دهد. تغییرات اساسی در زمین‌های استراتژیک و مسلح کردن آن‌ها به استحکامات پیچیده، دگرگونی در سازمان رزم و افزایش تیپ‌ها و لشکرها و همچنین استفاده از تجهیزات و سلاح‌های بهتر و بیشتر از جمله این اقدامات بود. همچنین کارا نبودن تاکتیک‌های دوره گذشتهِ نیروهای خودی در شرایط جدید و ادامه عملیات به شیوه گذشته، نشان داد که باید ابتکار جدیدی وارد برنامه‌ریزی و استراتژی نظامی ایران شود.

از این رو فرماندهان و طراحان عملیاتی دفاع مقدس اقدام به اتخاذ ابتکار عمل کردند. آنان منطقه‌ای را برای اجرای عملیات انتخاب کردند که ارتش عراق از توانمندی‌ها و نقاط قوت رزمی خود همچون قدرت زرهی نتواند استفاده کند و ایران هم از توان رزمی و اصل غافلگیری به خوبی استفاده کند. در واقع ایران ابتکار عمل را جایگزین استعداد و توان تسلیحاتی – نظامیکرد. بدین ترتیب عملیات آبی-خاکی «خیبر» اسفند ماه سال 62 با تغییر در جغرافیای منطقه عملیات اجرا شد.

 

** دستیابی به جزایر نفتی عراق

عملیات خیبر سوم اسفند ماه سال 1362 و با هدف دستیابی به جاده بصره – العماره (در محدوده روستاهای القرنه تا العزیر) و تهدید و دستیابی به بصره آغاز شد. این هدف، بزرگ و مهم بود که دستیابی کامل به آن می‌توانست ایران را به خواسته‌هایش برای پایان جنگ برساند.

یگان‌های عمل‌کننده در مناطق هورالعظیم، طلائیه و زید به اجرای عملیات پرداختند. علاوه بر تصرف و تامین جاده بصره – العماره، تصرف دو جزیره نفتی مجنون شمالی و مجنون جنوبی و تسلط کامل بر هورالعظیم نیز از اهداف این عملیات بود. جزایر مجنون از مناطق نفتی کشور عراق بود که حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی و فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء (ص)، میزان نفت آن را ضامن غرامت ایران دانست.

نیروهای تامین، نیروهای اطلاعاتِ عملیات یگان‌ها و نیز نیروهای بومی منطقه به عنوان نیروهای پیشتاز، یک روز پیش از آغاز عملیات به داخل هور رفتند و خود را در حوالی جزایر مجنون و در سیل‌بندهای غربی هور مخفی کردند. عملیات فردای آن روز در ساعت 21:30 دقیقه آغاز شد. رزمنده‌ها توانستند به سرعت خود را به ساحل شرقی رودخانه دجله برسانند، اما عدم پاکسازی جزایر تا ساعت سه و نیم نیمه شب مانع از آن شد تا بعد از تصرف جزایر، نیروهای بعدی بتوانند برای حمله به سوی طلائیه حرکت کنند. در نتیجه در شب اول الحاق انجام نشد.

در محور زید نیز موفقیتی به دست نیامد و صبح عملیات، یگان‌های عمل‌کننده عقب آمدند و به یاری یگان‌های محور طلائیه شتافتند تا مسیر دسترسی به جزایر باز شود، اما محور طلائیه با جزایر هم باز نشد.

با عقب‌نشینی نیروها از القرنه و العزیر و توقف پیشروی در طلائیه، جزایر محل درگیری نیروها شد و تمام توان رزمندگان ایرانی به حفظ جزایر معطوف شد. در روز 14 اسفند پیام امام مبنی بر اینکه «جزایر هرطور که شده، حتماً باید نگه داشته شوند» به رزمندگان ابلاغ شد.این فرمان تحول اساسی در سرنوشت عملیات ایجاد کرد. بدین ترتیب حمله 72 ساعته عراق ناکام ماند و سرانجام جزیره مجنون حفظ شد.

عملیات خیبر البته نتوانست به هدف اصلی خود که تصرف جاده بصره – العماره بود، دست یابد اما در حین عقب‌نشینی از شرق دجله و طی سه هفته نبرد سنگین، منطقه‌ای در آبگرفتگی هور به وسعت حدود هزار کیلومتر مربع به همراه جزایر مجنون شمالی و جنوبی به تصرف نیروهای ایرانی درآمد و دستیابی به این منطقه پیروزی بزرگی برای ایران بود.

 

** تغییر موازنه قوا؛ پیروزی راهبردی ایران

نیروهای ایرانی علاوه بر اینکه در عملیات خیبر به لحاظ جغرافیایی موفق به تسلط بر جزایر و بخش عظیمی از هور شدند، دو پیروزی مهم دیگر هم به دست بیاورند. اولین پیروزی، تاکتیکی بود. تاکتیک عبور از هور و اجرای عملیات آبی – خاکی که ناشی از ابتکار عمل جدید ایران بود، با موفقیت همراه شد. ضمن اینکه ایران در این عملیات توانست به خوبی از سه بُعد اصل غافلگیری (غافلگیری تاکتیکی، غافلگیری زمانی و غافلگیری مکانی) استفاده کند. پیروزی تاکتیکی ایران متکی بر شناسایی‌های دقیق و گسترده با رعایت حفاظت اطلاعات توسط قرارگاه سری نصرت بود. این قرارگاه از ابتدای سال 62 شروع به کار کرد و به مدت یک سال اقدام به شناسایی هور و منطقه عملیاتی خیبر کرد.

عملیات خیبر بلوغ تفکر نظامی در سپاه را به اثبات رساند و چنانچه به نتیجه می‌رسید، می‌توانست تحولی در صحنه عملیات به وجود آورد. این نبرد سطح تفکر و عملیات نظامی سپاه را از عملیات خاکی به آبی – خاکی ارتقا داد. تغییر در تفکر تاکتیکی و عملیاتی سپاه بر اثر عملیات خیبر، موجب توسعه تفکر نظامی در سپاه و نیز فراهم شدن زمینه عملیات‌های بعدی شد.

دستیابی به جزایر مجنون و بخش وسیعی از هور و پیروزی تاکتیکی ایران در عملیات خیبر، موازنه قوا را که تا پیش از آن و از عملیات رمضان به نفع عراق بود، به نفع ایران تغییر داد و این یک پیروزی راهبردی برای ایران بود.

پس از عملیات رمضان تا بعد از عملیات والفجر یک، دیوار دفاعی مستحکم و پر مانع عراق و خنثی کردن تاکتیک‌های ایران که مانع پیروزی ایران در عملیات‌های بزرگ شد، این اطمینان را به وجود آورده بود که ارتش عراق قادر است حملات ایران را دفع کند، اما ابتکار جدید ایران که دور از ذهن نظامیان و کارشناسان نظامی عراق بود، این باور و اطمینان را متزلزل کرد. از این رو آمریکا از وضعیت عراق احساس خطر کرد و برژینسکی مشاور امنیتی رئیس‌جمهور وقت آمریکا گفت: «امروز اوضاع خاورمیانه به ویژه منطقه خلیج‌فارس غیر قابل پیش‌بینی‌ترین حالت را دارد و نگران‌کننده است.»

 

** تجربه خیبر؛ درآمدِ پیروزی فاو

 پس از عملیات خیبر، در زمستان سال 63 عملیات بزرگ ایران با عنوان بدر در هور اجرا شد. این عملیات با موفقیت همراه نشد، اما تصرف دوباره منطقه اطراف رودخانه دجله و رسیدن به جاده بصره – العماره نشان داد ایران می‌تواند از موانع، استحکامات و مواضع ارتش عراق دوباره عبور کند و نقاط حساس سرزمین قوای متجاوز را به کنترل خود درآورد و بدین‌ترتیب می‌تواند دولت عراق را مرتباً تحت فشار نظامی قرار دهد تا آن کشور وادار به پذیرش شرایط ایران برای خاتمه دادن به جنگ شود.

ایران در زمستان سال 64 و با استفاده از تجربه عملیات‌های آبی – خاکی خیبر و بدر، اقدام به طراحی و اجرای عملیات والفجر هشت کرد. در عملیات والفجر هشت، ایران با رزمندگان غواص توانست از رودخانه بزرگ اروند عبور کند و خط اول دشمن را بشکند. نیروهای ایرانی طی 75 روز نبرد و مقابله با پاتک‌های سنگین زمینی و هوایی دشمن، توانستند مثلث شبه جزیره فاو را تصرف، ارتباط عراق با دریا را قطع و بر منابع نفتی و تاسیسات مهم عراق در آن منطقه تسلط یابند. 

منابع:
1. کتاب روند جنگ ایران و عراق – حسین علایی
2. کتاب خرمشهر تا فاو – محمد درودیان
3. کتاب عملیات خیبر – مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس