استان زنجان

به گزارش مجاهدت از مشرق، روستاها همواره از جایگاه ویژه‌ای در کشور ما برخوردار هستند به طوری که مردمان سخت‌کوش آن در تولید محصولات کشاورزی و تامین امنیت غذایی کشورمان نقش غیرقابلی انکاری داشتند، نقشی که اگر نادیده گرفته شود قطعا تاوانی سنگین برای آن‌پرداخت خواهد شد.

نگاه باورمندانه داشتن به روستاها به عنوان حلقه‌های مولد و زنجیره‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و اولویت‌دهی واقعی به بازیابی هویت روستایی موضوعاتی است که اگر به آنها توجه ویژه وجود داشته باشد علاوه بر تحقق مهاجرت معکوس و افزایش ماندگاری در روستاها در دراز مدت رد پای مستحکم خود را در اقتصاد، تولید و اشتغال کشور به جای خواهد گذشت.

روستاها و ظرفیتی مغفول به نام گردشگری

یکی از سیاست‌های غلط در زمینه روستاها این است که محور توسعه این مناطق در کشور ما اغلب به طور سنتی کشاورزی تعریف می‌شود و این موضوع در حالی است که بحران آب دست روی گلوی مزارع و باغات گذاشته است که برای تغییر این نگرش بهتر است به این باور برسیم روستاها علاوه بر ظرفیت‌های کشاورزی محیط مناسبی برای رشد بخش‌های غیر کشاورزی از جمله گردشگری که در دنیا جز پردرآمدترین حوزه‌هاست را دارا هستند.

گردشگری روستایی برای مردمان این مرز و بوم همواره از جذابیت‌های فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ به طوری که شهرنشینان خسته از زندگی و هیاهوی شهری، دود و دم ماشین‌ها و آلودگی‌های صوتی از هر فرصتی برای بستن بار سفر به روستاها استفاده می‌کنند برخی دیدار از سرزمین آبا و اجدادی را بهانه سفر می‌کنند، برخی وجود قوم خویشان و برخی نیز استفاده از مواهب خدادای و آب و هوای تمیز.

استان زنجان بیش از ۹۰۰ روستا را در دل خود جای داده است؛ روستاهایی که شاید برای نوشتن از آنها چند صد جلد کتاب نیز کم باشد؛ روستاهایی که هر یک زیبایی‌های منحصر به فرد و خارق‌العاده خود را دارند که پرداختن به این ظرفیت‌ها می‌تواند توسعه، عمران و آبادانی را برای ساکنان رقم بزند.

یکی از شهرستان‌های استان زنجان که دارای طبیعتی بکر و اغلب دست نخورده است شهرستان ماهنشان است؛ شهرستانی که جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوانی چون دریاچه طبیعی، رودخانه‌های متعدد دایمی و فصلی، کوه‌های سر به‌ فلک‌ کشیده، چشمه‌ها، باغ‌ها و کشت‌زارهای زیبا و دیدنی برخوردار است.

در میان همه جاذبه‌های تاریخی این شهرستان قلعه‌ها از محبوبیت خاصی برای گردشگران علاقمند به تاریخ برخوردار است، این شهرستان بیش از ۲۰ قلعه را در دل خود جای داده است که بعد از قلعه بهستان که جزو معروف‌ترین قلعه‌های ماهنشان است می‌توان به قلعه‌هایی نظیر گنج‌علی بیگ قلعه‌سی در روستای گنج آباد، قلعه قشلاق، قلعه نظامی ارزه‌خوران، قلعه‌جوق سادات، قلعه‌جوق سیاه‌منصور اشاره کرد.

یکی از قلعه‌های زیبا و باستانی ماهنشان یاستی‌قلعه است؛ قلعه‌ای که شاید ناشناس باشد اما پشتوانه‌ای عظیم به بلندای یک تاریخ دارد؛ قلعه‌ای مستحکم و به یادگار مانده از دوران ساسانی که بازدید از آن در این ایام برای مسافران نوروزی که ماهنشان را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب کرده‌اند خالی از لطف نیست.

یاستی‌قلعه یکی از روستاهای جذاب، زیبا و تاریخی استان زنجان و از توابع شهرستان ماهنشان به شمار می‌رود. یاستی‌قلعه به لحاظ آب وهوا و وضعیت جوی یکی از بکرترین روستاهای زنجان به لحاظ تفریحی است. علت نام‌گذاری این روستا به یاستی‌قلعه به خاطر وجود قلعه یاستی در این روستا است؛ بنای این قلعه به دوره ساسانیان برمی‌گردد و به گفته عده‌ای این قلعه پناه‌گاه حسن صباح نیز بوده است.

وجود این قلعه تاریخی و زیبا باعث دادن جلوه‌ توریستی _ تفریحی به این روستا شده است. بر اساس ساختار و ماهیت یاستی‌قلعه زنجان، به نظر می‌رسد استراتژیک و یک دژ مستحکم نظامی بوده است؛ انتخاب محل آن که دارای امکانات زیست چهار فصلی و به صورت طبیعی بخش اعظمی از آن غیرقابل نفوذ بوده، ذهن هر بیننده‌ای را به خود مشغول می‌کند.

بنای این قلعه تاریخی متعلق به دوره ساسانیان است؛ هر چند که آثاری از دوره‌های اسلامی و مغول در آن مشاهده می‌شود برج‌های شش‌گانه دیدبانی و برج‌های روزنه‌های نگهبانی جلوه خاصی به یاستی‌قلعه داده است. قلعه‌ای که در ۲۲ فروردین ۵۶ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است.

کوه‌ها و چشمه‌ها و چشم‌انداز بی‌نظیری که به یاستی‌قلعه بخشیده‌اند

این روستا کوه‌های بی‌شماری را در دل خود جای داده است که از معروف‌ترین آنها می‌توان به گونای، یونجالوق، باسمالیق اوستی، قالاایچی، بردی، قره‌گونای، چوقوریورد، صادق اولن، آوسرژیچن – دربت‌دوشی، قمیش‌دره، موسونی، اوجاق قولو دمی، یونجالوخ تپه‌سی، صفرآلی چمنی، توغای‌لیخ، قره‌آغاج چایی، هاچاداش و خان‌علی چمنی اشاره کرد.

در کنار کوه‌های زیبایی که در زمستان دامنه‌ها و قله‌های پربرفش و در تابستان نیز مناظر کوهپایه‌اش چشم هر ببیننده‌ای را خیره می‌کند، چشمه‌های چون کت‌بولاغی، قزل بولاغ، جانبیش بلاغی، قوخ بلاغ مالا نورعلی بلاغی، اصلان بولاغی، سووق بلاغ، بالداداش بلاغی، داش‌بلاغی، مصیب بلاغی آقاقلی بلاغی و بابا گولی نیز نجوای زندگی و آبادانی را در این روستا سر می‌دهند.

یاستی‌قلعه مصداق عینی زندگی روستایی

یاستی‌قلعه یکی از دورافتاده‌ترین روستاهای ماهنشان و استان زنجان است که طبیعت و شیوه زندگی مردمان این روستا هنوز هم بکر و دست‌نخورده باقی مانده است به طوری‌که این روستا نانوایی ندارد؛ بنابراین زنان روستایی خود آستین همت بالا زده و در تنورهای سنتی که در دل خانه‌های‌شان جا خوش کرده است اقدام به پخت نان می‌کنند؛ تنورهایی که بوی صبحگاهی آنان که در دل روستا می‌پیچد، مست و مدهوشت می‌کند.

شغل اغلب مردم این روستا دامداری و کشاورزی است، مردان روستا آفتاب نزده برای کسب روزی حلال به مزارع می‌روند و زنان نیز پابه‌پای مردان خود تلاش می‌کنند. مردان در فصل تابستان مشغول چیدن علوفه که قد آنها گاهی به بلندی قد انسان می‌رسد، می‌شوند و زنان نیز شیر گوسفندان را دوشیده و با دستان پرتوان خود آن را تبدیل به محصولات لبنی از قبیل کره، خامه، ماست، پنیر و سرشیر می‌کنند.

روستای یاستی‌قلعه و تجربه برف در تابستان

اگر می‌خواهید در تابستان و بهار نیز لذت برف‌بازی را تجربه کنید حتما به این روستا سفر داشته باشید، قله کوه‌هایی مانند بلقیس که در گویش محلی به آن بالغیز نیز می‌گویند و همچنین کوه‌های اوجاقلو در تابستان نیز پوشیده از برف است که قطعا اوقات خوشی را برای گردشگران به ویژه کوهنوردان رقم می‌زند.

کوهپایه‌ها و کوه‌های این روستا در فصل بهار مملو از تره‌های کوهی مانند پای غاز، قارچ، زیره سبز، سیر کوهی یا به اصطلاح محلی کومران، پشمک، کاکوتی، مرزه، نخود کوهی، زالزالک، ریواس، کاسنی، توکلجه، بولاغ‌اوتی، کنگر و تورپک است که هم مامنی برای کسب درآمد روستائیان و همچنین تولید داروهای گیاهی است.

به گزارش مجاهدت از مشرق، طبق نظریه‌های علمی و نقشه‌های زمین شناسی غار کتله خور در دل کوه ساقیزلو در آهک‌های الیگومیوسن مربوط به دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده و تقریباً حدود ۳۰ میلیون سال می‌تواند قدمت داشته باشد. کتله خور از طولانی‌ترین غار خشکی و آهکی کشف شده در دنیا است که کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقاتش، آن را به یک نمونه منحصر به فرد تبدیل کرده است.

تاکنون حدود ۳۰ کیلومتر از این غار آهکی شناسایی و نقشه برداری ۲۲ کیلومتر از این محدوده انجام شده ولی در زمان حاضر فقط یک مسیر یک هزار و ۲۵۰ متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران مهیا است. تاکنون پنج طبقه از کتله خور شناسایی شده ولی عملیات اکتشاف در پهنه این غار هنوز به پایان نرسیده و همچنان ادامه دارد.

بر اساس یافته‌های به دست آمده قدمت غار کتله خور به ۲۷ تا ۳۰ میلیون سال پیش (دوره سوم زمین شناسی) می‌رسد، در عملیات اکتشافی اخیر، اسکلت حیواناتی از گونه سگ سانان در طبقات دوم و سوم غار کشف شد که شباهتی به انواع حیوانات موجود ندارند.

غار کتله‌خور، غاری است خشکی -آبی، واقع در استان زنجان و در ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی از مناطق غربی ایران به کوه‌های کم ارتفاع کتل می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در یکی از این کوه‌ها قرارگرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به جای کتل خورشید به آن کتل‌خور گویند. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ ه. ش. کشف شده و این غار از لحاظ کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده است.

در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است بخش ورزشی آن تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده‌است. بخش تفریحی غار نیز که برای بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می‌شود این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد البته این دالان هیچ‌گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده‌است.

کتله خور یکی از زیباترین غارهای کشف شده زنجان

کتله خور در ضلع غربی جاده ترانزیت زنجان – همدان و در ۳۵ کیلومتری شهرستان خدابنده مشرف به شهر زرین رود بین روستاهای داش بلاغ و آق بلاق و در طول محور غارهای علیصدر و کتله خور قرار گرفته است، این غار در اسفند سال ۱۳۸۴ بعد از زلزله منطقه فوق توسط مردم روستا شناسایی شده است.

غار کتله‌خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل‌رس و خاک‌های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاریست کاملاً آبی اما غار کتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشکی. دوم اینکه آهک‌های غار کتله‌خور نسبت به آهک‌های غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراکه خالص بودن آهک‌ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.

یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله‌خور اینست که شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است که اینگونه غارها در جهان بسیار کم‌نظیر هستند. این غار دارای ۷ طبقه است که البته تاکنون تنها ۳ طبقه آن کشف شده است.

بزرگترین غار خشکی جهان دارای بخش‌هایی است که به ترتیب می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی کوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر با جهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دو جادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد که تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های مختلف آهکی است که هرکدام بر اساس شباهتی که به یکی از اشیا اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند.

از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار می‌توان وجود ستونهای آهکی عظیم را نام برد که حاصل به هم پیوستن استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهکی هستند که باعث شده‌اند این غار خود نگهدارنده خود باشد یعنی اینکه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌کنند که مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.

این غار در مراحل اولیه تشکیل خود غاری آبی بوده است که در اثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگ‌ها از توده اصلی جدا شده‌اند. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشکی گردد. از دیگر ویژگی‌های بارز این غار می‌توان وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهکی و استالاکتیت‌های گُل‌کلمی را نام برد. وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصر به فرد این غار است.

بر اساس اطلاعات هیئت کوه نوردی این غار دارای یک ورودی بوده که ارتفاع این ورودی ۱۸۵۰ متر از سطح دریا است اما ارتفاع درونی آن در نقاط مختلف متفاوت است برخی قسمت‌ها تنگ و تاریک می‌شود که باید به حالت سینه خیز از آن عبور کرد. قسمت‌های ورودی این غار کاملاً خشک است که بعد از رسیدن به قسمت‌های پایین‌تر با چشمه‌هایی مواجه می‌شویم که این چشمه‌ها رابط بین طبقه فوقانی و تحتانی غار هستند.

از جمله ویژگی‌های بارز و اساسی این غار که با غارهای مشابه در منطقه آن را متمایز می‌سازد این است که غار زرین غار خشکی و آبی است و دریاچه‌های متعدد در دالانهای آن وجود دارد.

دیگر اینکه قندیل‌های غار زرین غار زنده و در حال رشد هستند و این خود عاملی است در جهت زیباتر شدن غار چرا که خالص بودن آهک موجب شفافیت و عبور نور از قندیل می طبق نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان قدمت این غار هنوز مشخص نیست و در صورت بهره برداری از این غار می‌توان آن را به یکی از جاذبه‌های توریستی و گردشگری استان زنجان برای غارنوردان تبدیل کرد.

به گزارش مجاهدت از مشرق به نقل از روابط عمومی و امور رسانه اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان، محمدرضا یافتیان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در این باره اظهار داشت:‌ حوالی ساعت ۱۵ روز ۲۴ آذر محیط‌بانان اکبر باقری و رحیم آقامحمدی در حین پایش و گشت و کنترل منطقه حفاظت شده سرخ آباد دو قلاده پلنگ را که مشغول تغذیه از لاشه آهو بودند، مشاهده کردند.

وی با اشاره به اینکه بخش دشتی منطقه حفاظت شده فیله خاصه زیستگاه آهوست، افزود: حدود ۴۵۰ رأس آهو در منطقه حفاظت شده فیله خاصه زنجان زیست می‌کنند و طعمه مناسبی برای پلنگ هستند که در بخش کوهستانی این منطقه زیست می‌کند.

یافتیان با بیان اینکه پس از دریافت متعدد گزارش‌های مردمی و مشاهدات علائمی از جمله ردپا و سرگین پلنگ توسط محیط‌بانان و کارشناسان، از حضور این گونه ارزشمند در منطقه حفاظت شده فیله خاصه اطمینان داشتیم، خاطرنشان کرد: مشاهده دو قلاده پلنگ در منطقه آن هم در این ساعت از روز بیانگر وجود امنیت در منطقه و تغذیه مناسب برای این گونه بوده که به واسطه تلاش شبانه‌روزی محیط‌بانان و همراهی ساکنان جوامع محلی محقق شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان ضمن تشکر از زحمات محیط بانان استان زنجان بویژه محیط بانان اکبر باقری و رحیم آقا محمدی که موفق به مشاهده و تصویربرداری از پلنگ در این منطقه شدند، گفت: در سال‌های ۹۲، ۹۴ و ۹۵ به ترتیب ۳، ۲ و ۳ قلاده پلنگ در مناطق شکار ممنوع خرمنه‌سر و حفاظت شده سرخ‌آباد از سوی محیط‌بانان مشاهده و با استفاده از دوربین فیلمبرداری مستندسازی شده است.

یافتیان یادآور شد: منطقه حفاظت شده فیله خاصه در شهرستان زنجان واقع شده و حدود ۵۵ هزار هکتار وسعت دارد و زیستگاه گونه های شاخص جانوری از جمله آهو، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوه ای، گرگ، کفتار و اتواع پرندگان است.

وی ضمن اشاره به اهمیت مشارکت عموم مردم در حفاظت از محیط زیست، افزود: انتظار داریم مردم شریف استان زنجان بویژه ساکنان جوامع محلی محیط بانان را در حفاظت از طبیعت و حیات وحش یاری کنند .

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای محیط بان که در راه حفاظت از طبیعت و حیات وحش ایران جان خود را فدا نموده اند، خاطر نشان کرد: دو نفر از محیط بانان استان زنجان شهیدان میکائیل هاشمی و مهدی مجلل ۱۶ فروردین ۱۴۰۰ در منطقه حفاظت شده فیله خاصه در راه حفاظت از محیط زیست به فیض شهادت نائل شدند.