اغتشاشات

سرویس سیاست مشرق- در میان انبوهی از گزارش‌ها و تیترهای خبری، در یک بسته کامل بانام «ویژه‌های مشرق» شمارا در جریان مسائل مهم و اثرگذار از نگاه روزنامه‌های کشور قرار می‌دهیم. در این ویژه‌نامه، نگاهی به آخرین مواضع جناح‌های سیاسی و تحولات مهم داخلی، خارجی، اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور انداخته می‌شود که مخاطبان بامطالعه آن به رهیافت‌های مهم، نکات و تأملات از سیر وقایع اثرگذار دست خواهند یافت، در این بخش با ما همراه باشید.

********

روزنامه‌های امروز سه‌شنبه ۱۹ مهرماه در حالی چاپ و منتشر شد که بیانات رهبر انقلاب در دیدار با دست‌اندرکاران کنگره ملی شهدای ورزشکار، دعوت قاضی القضات برای گفت‌وگو و بی‌سابقه‌ترین حمله موشکی و پهپادی روسیه از ابتدای جنگ اوکراین در صفحات نخست روزنامه‌های امروز برجسته شده است.

رئیس قوه قضائیه در جلسه روز هجدهم مهرماه شورای عالی قوه قضائیه در فراخوانی مهم خطاب به‌تمامی جریان‌های سیاسی، گروه‌ها، دسته‌ها و مردم گفت: هر کس هر ابهام، سؤال، انتقاد و یا اعتراضی دارد در خدمت آن‌ها هستم و در مورد مسائلی در حوزه اختیارات من است با آن‌ها گفتگو کنم. این سخنان موردتوجه روزنامه‌های مختلف قرارگرفته است.

روزنامه اعتماد در تیتر اول خود به تحلیلی سخنان رئیس دستگاه قضا پرداخته و نوشته است:

 شرایطی که همه دلسوزان کشور به دنبال راه‌حل‌هایی هستند که با استفاده از آن‌ها بتوان التهابات موجود در جامعه را پشت سر گذاشت و به ابهامات نسل‌های جوان و سایر نسل‌ها پاسخ گفت، غلامحسین محسنی اژه‌ای خطاب به همه جریان‌ها، گروه‌ها، جناح‌های سیاسی، دسته‌ها و افرادی از عموم مردم که دارای ابهام، سؤال، انتقاد و اعتراض هستند، اعلام می‌کند که آمادگی استماع نقطه‌نظرت و پیشنهادات و انتقادات آنها از طریق گفت‌وگو را دارد.

در ادامه گزارش روزنامه اعتماد آمده است:

 او در عین حال تاکید می‌کند: «قطعاً چنانچه اشتباه و ضعفی از ناحیه ما وجود داشته باشد از نقطه‌نظرات ارائه‌شده در راستای رفع آنها استفاده می‌کنیم و هیج ابایی از اصلاح و رفع ضعف نداریم.» عباراتی که در صورت اجرای واقعی، بسیاری از تحلیلگران آن را در راستای بهبود وضعیت حکمرانی کشور ارزیابی می‌کنند. رییس قوه قضاییه در عین حال تلاش می‌کند با یادآوری تفاوت میان اغتشاش و اعتراض، تحرکاتی مانند سوزاندن پرچم، آتش زدن قرآن و پرچم، سوزاندن اموال مردم و کشته‌سازی را در قالب حرکات اغتشاشی برشمارد و اعتراض را دارای تعاریف و چارچوب‌های خاص بیان می‌کند.

روزنامه آرمان ملی نیز به تحلیل سخنان اژه‌ای پرداخته و می‌نویسد:

«تفکیک مقوله اعتراض و اغتشاش» موضوعی است که این روزها مورد تاکید زیاد مسئولان و دلسوزان کشور است. قوه قضائیه به عنوان نهاد دادخواه مردم همواره در بررسی پرونده و صدور احکام قضائی به این مقوله توجه دارد چنانکه روز گذشته رئیس قوه قضائیه سخنانی در شورای‌عالی قوه قضائیه ضمن اشاره به اتفاقات و وقایع روزها و هفته‌های گذشته، به تبیین و تشریح جهات مختلف یک کنش اعتراضی و مسائل جامعه‌شناختی مرتبط با آن پرداخت.

دروغ‌های انگلیسی در اغتشاشات!

روزنامه جوان در شماره امروز خود جلد رسانه انگلیسی گاردین را عکس کرده و سعی دارد که به دروغ پردازی‌ها درباره مرگ نیکا شاکرمی و سارینا اسماعیل‌زاده پاسخ دهد. این روزنامه ضمن اشاره به اظهارات حسین فاضلی هریکندی، رئیس کل دادگستری استان البرز درباره جزئیات فوت سارینا اسماعیل‌زاده، به نقل از مادر سارینا نوشته: یک بار قبلاً سارینا سابقه خودکشی داشت. ۱۰ عدد قرص خورده‌بود، آن هم سر یک موضوع پیش‌پا افتاده که البته زنده ماند.

در ادامه این گزارش و روایتی از مرگ نیکا و گفته‌های ضد و نقیض اعضای خانواده او شده، همچنین به نقل از رشته توییت یک فعال رسانه‌ای آمده است: منطق اینکه جنازه را کول کنند و نبرند وسط شلوغی و بردارند ببرند بالای یک ساختمان چند طبقه آن هم در یک خیابان فرعی بی‌ربط به شلوغی‌ها و با این رمان تخیلی خودکشی از پشت بام بیندازند پایین و احتمالاً از راه پله فرار کنند، چیست؟ اصلاً این قصه با عقل جور در می‌آید؟

روزنامه همشهری نیز در گزارشی که امروز عکس‌یک کرده رکورد زدن هشتگ مهسا امینی را حاصل کار روبات‌ها دانسته و با اشاره به اینکه «زیادنمایی در فضای مجازی بسیاری را وادار به همسوشدن با ربات‌های هشتگ‌ساز کرده است» نوشته است:

گزارش‌گیری از سامانه‌هایی مانند «بتا» ازکل حساب‌های کاربری فارسی‌زبان نشان می‌دهد تنها ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار حساب کاربری فارسی در توییتر وجود دارد؛ حساب‌هایی که البته بسیاری از آنان یا چندان فعال نیست یا کلاً فعالیت خاصی ندارند. ماجرای اخیر درگذشت «مهسا امینی» در شبکه‌های اجتماعی برای بسیاری از فرصت‌طلبان در فضای مجازی اتفاقی بود تا بتوانند از آن برای زنده‌کردن حساب‌های کاربری غیرفعال خود استفاده کنند.

همشهری در ادامه نوشته است:

 در بررسی عملکرد برخی از این حساب‌ها به روشنی مشخص می‌شود حساب کاربری که در ۲ سال اخیر فعالیت چندانی نداشته و حداکثر دریافت «لایک» در تأیید محتوای آن ۱۲ تأیید بوده است، با داغ‌شدن هشتگ مهسا امینی در یک روز و با انتشار یک پست، ۱۲ هزار لایک دریافت کرده است! اتفاقی که هیچ کارشناسی نمی‌تواند لایک‌های داده شده به آن را واقعی و فعالیت ربات‌های لایک‌دهنده و هشتگ‌ساز را کتمان کند.

روزنامه ایران نیز به تحلیل سایبری اغتشاشات پرداخته و می‌نویسد:

مرکز افکارسنجی «فارس» گزارش داده عملکرد ۵ رسانه بی بی سی فارسی وابسته به دولت انگلیس، ایران اینترنشنال وابسته به دولت سعودی، صدای آمریکا و رادیو فردا وابسته به دولت آمریکا، منو تو وابسته به جریان بهائیت و صفحات مجازی آنها نشان می‌دهد این رسانه‌ها در ۲۵ روز گذشته (۲۳ شهریور تا ۱۶ مهر) مجموعاً ۱۷۳۱۲ دروغ را درباره حوادث اخیر ایران منتشر کرده‌اند.

اغتشاشات علیه اقتصاد

بی‌ثباتی اقتصادی، عدم تشکیل سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، پیش‌بینی ناپذیر شدن اقتصاد و رشد قیمت ارز از اصلی‌ترین آسیب‌های بلندمدت اغتشاشات خیابانی است.

روزنامه وطن امروز در تحلیلی به اثرات آشوب‌های خیابانی بر اقتصاد پرداخته و نوشته است:

سه هفته از اردوکشی‌های خیابانی که ابتدا به دلیل درگذشت خانم مهسا امینی بود و رفته رفته جریانات خاص شروع به بهره‌برداری از آن کردند و رنگ و بوی اغتشاش به خود گرفت، می‌گذرد. فارغ از هزینه‌های مشهود اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این اتفاق که می‌توان آنها را در تخریب اموال عمومی، بر هم زدن نظم عمومی، شنیده‌نشدن برخی مطالبات، شهادت نیروهای انتظامی و امنیتی، جریحه‌دار شدن افکار عمومی مشاهده کرد، این صحنه‌آرایی باعث هزینه‌های عمیق اقتصادی نیز می‌شود که می‌تواند آسیب‌هایی به اقتصاد در حال توسعه کشورمان وارد کند.

در ادامه این گزارش قابل توجه آمده است:

به صورت کلی پیامد هرج‌ومرج در خیابان خود را با بی‌ثباتی و فرار سرمایه از اقتصاد نشان می‌دهد؛ مشهور است که سرمایه ترسو است. پرواضح است اگر در اقتصادی سرمایه‌گذاری متوقف شود به دنبال آن باید منتظر توقف تولید، اشتغال و تمام بایسته‌های اولیه حرکت رو به رشد یک اقتصاد باشیم. کما اینکه تجربه سال‌های ۹۶ و ۹۸ هم گویای آن است که نابسامانی اقتصادی و عدم تشکیل سرمایه یکی از پیامدهای بر هم زدن نظم عمومی بوده است. از ۲۶ شهریورماه که آشوب‌های اخیر آغاز شد تا روز گذشته ۱۸ مهرماه، شاخص کل بورس بیش از ۸۵ هزار واحد کاهش یافته است و از رقم یک میلیون و ۳۹۰ هزار واحد به کمتر از یک میلیون و ۳۰۵ هزار واحد رسیده است.

روزنامه کیهان نیز به تشریح اثرات اغتشاش بر اقتصاد پرداخته و می‌نویسد:

در نتیجه اغتشاشات اخیر در سراسر کشور، خسارت‌هایی از سوی اغتشاشگران به اموال خصوصی وعمومی وارد آمد که آمارهایی نیز در این زمینه منتشر گردید؛ ولی هنوز برآورد کاملی از این خسارت‌ها اعلام نشده است. بسیاری از کسبه به‌ویژه در مراکزی از شهرها که محور اقدامات اغتشاشگران بوده، اعلام می‌کنند که برای درامان‌ماندن از آشوب‌ها ناچار بودند حوالی ساعت ۵ عصر و قبل از تاریکی هوا، کسب‌وکار خود را تعطیل کنند که این تصمیم ناخواسته باعث کاهش میزان فروش در اوج تقاضا و افت درآمد آنان شده است.

به گزارش مجاهدت از مشرق، جعفر بلوری طی یادداشتی در روزنامه کیهان نوشت:

تحولاتی که این روزها در کف خیابان‌های تهران و برخی شهرها به شکل پراکنده و کوچک و در فضای رسانه‌ای به شکل گسترده و بزرگ شاهد بودیم، برای افرادی که با «رسانه» سر و کار دارند، به‌اندازه ۳ واحد درس «سواد رسانه» اهمیت داشت. به این سؤال‌ها نگاه کنید:

تحولاتی که پس از فوت مهسا امینی رخ داد، آیا متناسب بود؟ چه نسبتی هست بین، فوت یک دختر دارای بیماری زمینه‌ای با این همه آشوب و کشت و کشتار؟ چرا خبر جنایتِ (نه فوتِ) ناجوانمردانه علیه یک دختر دیگر که در همین ایام و در یکی از کلینیک‌های عمل زیبایی البرز رخ داد، و بخشی از کادر درمان پس از سکته این دختر معصوم حینِ عمل جراحی، جسد او را در بیابان‌های اطراف به آتش کشیدند، اصلا دیده نشد اما فوت مهسا این طور، گل درشت دیده شد و خبرش رسید به دورترین نقطه جهان؟! پاسخ همه این سؤال‌ها در «رسانه» است.

با یک مقدمه نسبتا مفصل-که آوردنش را در این‌جا ضروری می‌دانیم-

به بررسی این سؤال‌ها می‌پردازیم. بخوانید:

در مبحث «علم و تکنولوژی» نیز، مثل خیلی از مباحث دیگر علوم اجتماعی، دو موضوع بسیار مهم وجود دارد که اساتید این حوزه همواره روی آن تاکید می‌کنند:

اول) فواید و مضرات تکنولوژی و دوم) پیامدهای پیش‌بینی نشده. مبحث اول واضح است. هرگونه علم و تکنولوژی درکنار فواید بسیاری که دارد، می‌تواند، مضراتی هم داشته باشد. این مضرات گاهی آن‌قدر زیاد می‌شوند که باعث ظهور جنبش‌های مخالف علم (Anti-science Movement) می‌شود.

یک مثال خیلی ساده که همیشه برای درک راحت‌تر این موضوع زده می‌شود، علم فیزیک و ساخت بمب اتم است. عده‌ای هستند که با توجه به خسارت‌های جبران‌ناپذیری که انفجار یک بمب اتم می‌تواند داشته باشد، به جای آنکه ساخت بمب اتم را نفی کنند، به این نتیجه می‌رسند که اصلا علم نباشد بهتر است! (این مبحث را بیش از این کِش نمی‌دهیم) «پیامدهای پیش‌بینی نشده» و «کارکردهای پنهان» نیز موضوعات مهم بعدی در مباحث علوم اجتماعی هستند که نمی‌خواهیم زیاد و تخصصی وارد آنها شویم و صرفا به این جمله ساده اکتفا می‌کنیم که، «به پیامدهایی گفته می‌شوند که در بدو آغاز یک مثلا اختراع، انتخاب یک شغل، یا روش رخ می‌دهند و اصلا جزو پیش‌بینی‌های ما نبوده‌اند.»

رسانه، یک تکنولوژی است و مثل خیلی از تکنولوژی‌های دیگر، دارای فواید، مضرات و پیامدهای پیش‌بینی نشده است.

البته این نکته را هم باید یادآوری کرد که گاهی، این مضرات و پیامدها آن‌قدر جدی، زیاد و پر رنگ می‌شوند که، برخی را به این نتیجه می‌رسانند، «نکند هدف از تولید این علم و تکنولوژی، استفاده از همین مضرات و پیامدهای به اصطلاح پیش‌بینی نشده بوده است؟!» بازگردیم به مبحث خودمان. تحولات و آشوب‌هایی که طی روزهای گذشته در تهران و برخی شهرهای دیگر کشور به صورت پراکنده رخ داد، چرا گل درشت به نظر رسید در حالی که طبق گزارش‌های مستند، دقیق و متعدد و مشاهدات میدانی بسیاری از جمله حقیر، این قدر بزرگ نبود؟!

همان‌طورکه گفتیم پاسخ این سؤال، در تکنولوژی «رسانه» است. شاید انگیزه و هدف اولیه از راه‌اندازی رسانه، «اطلاع‌رسانی»، «گردش آزاد اطلاعات» و به قول «هابر ماس» کمک به «دموکراسی» و «تشکیل حکومت مشروع» بوده باشد اما به جرات می‌توان گفت، «اطلاع‌رسانی» و «گردش آزاد اطلاعات» امروز تبدیل به یکی از اهدافِ آن هم فرعی و کم اهمیت این تکنولوژی شده است.

همین‌طور کمک به دموکراسی، تشکیل حکومت مشروع و….این مسئله می‌تواند همان «پیامدهای پیش‌بینی نشده» باشد. درست مثل کارکرد موبایل و تلفن همراه.

فلسفه اولیه و هدف از ساخت گوشی تلفن همراه، طبیعتا دسترسی راحت و همه جاییِ دارندگان آن به یکدیگر و برقراری تماس صوتی و پیامکی بوده است. اما امروز چنان امکانات متنوع و حیرت‌انگیزی روی این دستگاه اضافه شده که، برقراری تماس صوتی شاید، یکی از کارکردهای پیش پا افتاده آن تلقی می‌شود.

در بازار، هم گوشی‌های تلفن ۳۰۰ هزار تومانی داریم و هم گوشی‌های ۵۰میلیون تومانی و هر دوی این گوشی‌ها، کارکرد «تماس صوتی» را دارند! علت این همه اختلاف قیمت آیا چیزی جز اختلاف در امکانات و تغییر در آن فلسفه وجودیِ ابتدایی آنهاست؟!

می‌خواهیم بگوییم، اگر فلسفه وجودی تکنولوژیِ «رسانه» در بدو ابداع، مثلا کمک به دموکراسی و تشکیل حکومت مشروع و گردش آزاد اطلاعات و….بوده، امروز نه تنها از این اهداف کاملا دور شده بلکه گاهی حتی برعکس، به ضد این اهداف هم تبدیل شده است.

امروزه با بمباران اطلاعاتِ درست و غلطِ اذهان و افکار مردم با این «رسانه»، نه تنها کمکی به دموکراسی نمی‌شود بلکه علیه دموکراسی و برای نابودی آن وارد می‌شوند. (رجوع شود به گزارش مجاهدت از مهم مجله نیوزویک ۱۶ ژوئن۲۰۱۷ با عنوان ? HOW BIG DATA IS CORRUPTING DEMOCRACYیعنی چگونه انبوه داده و اطلاعات، دموکراسی را فاسد می‌کند؟) این‌جا می‌توان گفت با یکی از عجیب‌ترین «پیامدهای پیش‌بینی نشده» و «مضرات تکنولوژی» مواجهیم!

همین‌طور رجوع شود به مبحث مهم آستروتورفینگ (Astroturfing) که این هم با ابزار رسانه صورت می‌گیرد.(البته بیشتر با اهداف تجاری) به زبان ساده، آستروتورفینگ یعنی ایجاد کمپین یا موجی از اِبراز نظر و احساساتِ در ظاهر مردمی اما در واقع ساختگی، برای هدایت اذهان مردم به سمتی که می‌خواهند.

در این‌جا نیز با بمباران اطلاعاتی اذهان مردم، کار را پیش می‌برند طوری که این‌طور به آنها القاء بشود که، موج بزرگی علیه یک تفکر، یک تصمیم قانونی یا پدیده یا یک حکومت شکل گرفته و همه علیه آن یا با آن شده‌اند.

این روش تکیه زیادی روی ترکیب «دروغ» و «درگیر کردن احساسات» دارد. همه چیز در ذهن رخ می‌دهد. راه‌اندازی نوعی جنگ در اذهان در حالی که خبری خارج از این ذهن نیست و هرچه هست در همین چارچوب ذهنی است. یا اگر خبری هم بیرون از این ذهن هست، آن‌قدری که آستروتورفینگ آن را بزرگ و گل‌درشت نشان می‌دهد، بزرگ نیست. برخی شرکت‌ها و جریان‌هایی که در آمریکا به پول و تجارت وصلند، در ماجرای کرونا از این حربه بهره‌های زیادی بردند. با ایجاد تردید در مرگبار بودن ویروس کرونا، یا ایجاد شبهه درباره روش‌های جلوگیری از ابتلا و روش‌های درمان، عواطف و احساسات زیادی را برانگیخته و کمپین‌های خیابانی به راه می‌انداختند و بعضا حتی به موفقیت‌هایی هم دست می‌یافتند.

در یک جمع‌بندی می‌توان تحولات این روزهای برخی خیابان‌های تهران و شهرهای دیگر طی روزهای اخیر را، با همین مبحث به خوبی تبیین کرد. امروز ایران عزیز با تکنیک‌های ترکیبی که هیچ حد و مرز و چارچوب اخلاقی را نمی‌شناسد، مورد هجمه قرار گرفته است.

در اذهان مسئله بزرگ است اما در کف خیابان کوچک. راز تلاش اوباش اجاره‌ای برای همراه کردن مردم در اعتراضات آن هم با تهدید و ارعاب، به همین نکته باز می‌گردد. آنها باید مسئله‌ای که در ذهن، درشت شده را در عین هم درشت کنند تا جدی بودن قضیه برای فرد «جا» بیفتد.

اگر دقت کنید، ایام و مکان‌هایی را برای تجمع انتخاب می‌کنند که، همیشه و به طور طبیعی شلوغ و پر جمعیت‌اند. یکی از این مکان‌ها «بازار» تهران بود. این مکان همیشه و به طور طبیعی شلوغ است. کافی است یک تصادف ساده در یکی از خیابان‌های اصلی یا فرعی بازار رخ دهد تا با ترافیک عظیمی مواجه شویم.

حمله به خودروها برای وادار کردن رانندگانشان به بوق زدن، هُل دادن سطل‌های زباله و گلدان‌های سیمانی و نیمکت‌های وسط خیابان‌های شلوغ و پر رفت و آمد بازار، با این هدف صورت می‌گیرد که، آنچه با تکنیک‌های شیطانی رسانه‌ای در اذهان ایجاد شده، بیرون از ذهن هم ایجاد شود!

اما راه‌حل چیست؟ کارشناسان سواد رسانه می‌گویند، اگر خبری منتشر شد که احساسات شما را فورا درگیر و مثلا شما را بلافاصله عصبانی کرد، و از همه مهم‌تر شما را به «واکنش بدون فکر و فوری» واداشت، به آن خبر شک کنید.

در بسیاری از مواقع درگیر کردن شدید احساسات یعنی، تعطیل کردن فکر. نباید فراموش کرد که انسان به طور فطری جذب اخبار و مسائلی می‌شود که، احساسات را درگیر کند.

اما این فقط مردم نیستند که باید راه‌حل‌ها را بیاموزند. گاهی باید مشکل را از ریشه حل کرد. لحظه‌ای بدون توجه به گرایش‌های سیاسی‌تان به این جملات فکر کنید. بستر رسانه و فضای مجازی در کشور ما در اختیار خودمان است یا دشمن؟ کدام کشور را در دنیا سراغ دارید که کنترل افکار عمومی‌اش را به دشمن سپرده باشد؟

یک مورد، فقط یک مورد نشان دهید، کشوری در دنیا زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی و کسب و کار مردمانش را در اختیار نه یک کشور دیگر که، در اختیار دشمنش گذاشته باشد.

این فضا «باید» سر و سامان یابد و مخاطب این باید کسی نیست جز دولت محترم که باید بیشترین بودجه و بهترین متخصصین را برای بهبود پیام‌رسان‌های بومی و پلتفرم‌ها اختصاص داده و استخدم نماید. این جنگ، دیگر جنگ با موشک نیست، جنگ در ذهن است!