امنیت ملی

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس ـ عماد کاظمی؛ جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با هدف ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی و یا ساقط کردن آن آغاز شد، اما با دفاع نیرو‌های مسلح و مردم، صدام و حامیانش نه تنها به اهداف خود دست پیدا نکردند، بلکه ایران توانست راهبرد تعقیب و تنبیه متجاوز را دنبال کند و علاوه بر آن به توانمند ساختن سازمان رزم و ارتقای قدرت نیرو‌های مسلح بپردازد. به بیان دیگر جنگی که تحمیل شده بود تا انقلاب اسلامی را متوقف کند، به فرصتی برای جوانان انقلابی، مردم و نیرو‌های مسلح تبدیل شد تا ضمن دفاع از کشور، ایران را قوی و مقتدر سازند و دستاورد‌های نظامی، امنیتی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای آینده نظام جمهوری اسلامی و تداوم و صدور انقلاب اسلامی به وجود آورند.

دستاورد‌های امنیتی و نظامی دفاع مقدس که برمبنای تدبیر، عقلانیت، حماسه و معنویت حاصل شده، در حوزه‌های راهبردی، تاکتیکی، عملیاتی و تجهیزاتی قابل دسته‌بندی هستند. نمود و بروز این دستاورد‌ها علاوه بر سازمان‌های نظامی (ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و وزارت دفاع) در دیگر سازمان و نهاد‌های کشور نیز قابل مشاهده است.

«مردم» رکن اصلی دفاع و امنیت

به اعتقاد بسیاری مهمترین دستاوردِ راهبردیِ دفاع مقدس، خودباوری و خوداتکایی در حوزه‌های مختلف به خصوص در بخش دفاعی و نظامی است. این خودباوری موجب شکل‌گیری و تولید تفکرِ دفاع و تجهیزات نظامیِ بومی شد. اندیشه نظامی و یا دکترین دفاعی نظام جمهوری اسلامی از دوران دفاع مقدس و پس از آن در داخل کشور تدوین شد. ایران جزو معدود کشور‌ها در جهان سوم است که دکترین دفاعی کشورش را خودش طراحی و تدوین می‌کند. عمده کشور‌های جهان سوم که دکترین نظامیشان توسط دیگران نوشته می‌شود، در عمل استقلال و توان داخلی برای دفاع در برابر تجاوز نیروی خارجی ندارند و برای حفظ مرز‌ها و امنیت خود وابسته به اراده و اقدام کشور‌های مرکز هستند؛ به عبارت دیگر قدرت دفاعی آن کشور‌ها از سطح راهبردی تا عملیاتی و تجهیزاتی، عاریه‌ای است. از این رو ایران به دلیل توانمندی در تدوین دکترین و راهبرد‌های دفاعی و همچنین خودکفایی در صنعت نظامی، استقلال دفاعی دارد و بدون نیاز به دیگران می‌تواند از مرزهایش مراقبت و حفاظت کند.

دومین دستاوردی که دفاع مقدس در حوزه دفاعی و در سطح راهبردی داشت، اثبات و تقویت گفتمان «دفاع همه‌جانبه» بود. این گفتمان که رویکرد اصلی دکترین دفاعی ایران از دوران دفاع مقدس تاکنون است، بر مبنای اندیشه‌های اسلامی امام خمینی (ره) و به تدریج شکل گرفت و عامل پیروزی ایران در جنگ تحمیلی شد. البته امام خمینی (ره) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و آن زمانی که در نجف حضور داشتند، ایده شکل‌گیری «بسیج مردمی» را مطرح فرمودند. این ایده پس از تسخیر لانه جاسوسی و آغاز تهدیدات نظامی آمریکا علیه ایران، با عنوان ارتش بیست میلیونی عملی شد و با آغاز جنگ، بسیج با بدنه سازمان رزم سپاه پیوند خورد. تشکیل پایگاه‌های بسیج در محلات و مساجد باعث شد تا جذب نیرو‌های مردمی برای دفاع سازماندهی شود.

گفتمان دفاع همه‌جانبه و حضور نیرو‌های مردمی در صحنه نبرد موجب شد تا برای نخستین بار طی دو قرن گذشته، ایران در یک جنگ نظامی اجازه ندهد سرزمین‌هایی از کشورش جدا شود. دفاع مقدس یک عزت نفس تاریخی برای ملت به وجود آورد و به نقطه عطفی در تاریخ نبرد‌های ایران زمین تبدیل شد.

اثبات کارآیی و توانمندی گفتمان دفاع همه‌جانبه سبب شد تا «مردم» به رکن اصلی دفاع و امنیت در کشور تبدیل شوند. برخلاف دیدگاه برخی ملی‌گرایان (نضهت آزادی‌ها) که معتقد بودند پس از پیروزی انقلاب اسلامی مردم باید کنار بروند و امور را به سیاسیون واگذار کنند، دفاع مقدس نشان داد که امور کشور باید در دست مردم باشد تا بتوان امنیت جامعه را تامین کرد. از این رو امنیت در ایران یک مقوله مردم‌پایه به شمار می‌آید.

دفاع مردمی و همه‌جانبه در طول چند دهه گذشته به طور مرتب از سوی مردم بازتولید شده است. ارج نهادن مردم به حماسه‌سازان دفاع مقدس و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، مردم‌پایه بودن دفاع را حفظ کرد و در مواقع بحرانی و خطر، داوطلبان بسیاری را برای مقابله با تهدیدات عازم میدان نبرد کرد. حضور داوطلبانه مدافعان حرم در سوریه و عراق از این منظر قابل تحلیل و ارزیابی است.

سومین دستاورد دفاعی و راهبردی دفاع مقدس، شکل‌گیری سازمان‌های نظامی قدرتمند با فرماندهان و مدیران راهبردی و عملیاتی است. دفاع مقدس علاوه بر اینکه موقعیت سپاه پاسداران را تثبیت کرد و قدرت و سازمان رزم آن را به تدریج توسعه بخشید، ارتش را نیز سر و سامان داد و به نقطه اوج دفاعی رساند. پس از پایان دفاع مقدس، ارتش و سپاه به عنوان دو بازوی قدرتمند نظام و انقلاب حفظ و برای مقابله با تهدیدات متنوع و پیچیده، روزآمد و قدرتمندتر شدند.

نقش سپاه در مقابله با تروریست‌های تکفیری در سوریه و عراق و مقابله با رژیم صهیونیستی در جنگ‌های منطقه، نشان از راهبردی و منطقه‌ای بودن این دستاورد است. ضمن اینکه ارتش نیز برای ارتقای آمادگی‌های دفاعی و مقابله با تهدیدات نوین، بخشی از نیرو‌های خود را به سوریه اعزام کرد. علاوه بر این در چند دهه اخیر از دامنه قدرت و انباشت تجارب نیرو‌های نظامی ایران، چند ارتش بزرگ از مردم منطقه برای مقابله با تروریست‌ها و رژیم صهیونیستی شکل گرفت که باقدمت‌ترین و برجسته‌ترین آن حزب‌الله لبنان است. سردار محمدجعفر اسدی فرمانده لشکر المهدی در دوران دفاع مقدس و فرمانده سابق نیرو‌های مستشاری ایران در سوریه می‌گوید: «در جریان جنگ با داعش و گروهک‌های تروریستی در سوریه و عراق، شش ارتش جدید در جهان اسلام شکل گرفت که آماده مبارزه با صهیونیسم و دفاع از اسلام هستند.»

توسعه قدرت سازمان‌های نظامی ایران در سایه راهبری مدیران و فرماندهانِ هوشمند و خلاق انجام گرفت. معجزه دستاوردی دفاع مقدس ظهور و بروز افرادی همچون شهید حسن باقری است. دفاع مقدس پاسدارانِ جوان سپاه و افسرانِ انقلابی ارتش را به فرماندهانی برجسته، خلاق و مبتکر در صحنه نبرد و دفاع از کشور تبدیل کرد که این فرماندهان در سال‌های پس از جنگ نیز خوش درخشیدند و در مقابله با اشرار و تروریسم نقش کلیدی و موثر ایفا کردند. نمونه برجسته این جمع سردار شهید قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه است. او با قدرت فرماندهی که داشت، توانست به عنوان سردارِ پیروزِ مبارزه با داعش شناخته شود و در سوگ او میلیون‌ها نفر در ایران و جهان عزاداری کردند.

دستاورد‌هایی فراتر از مرز‌ها و آن‌هایی که از ما یاد گرفتند

دستاورد‌های راهبردی دفاعی موجب شده تا امروز امنیت ایران مردم‌پایه، پایدار و فراگیر و قدرت دفاعی‌اش بازدارنده باشد. امنیت ایران برخلاف کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس پایدار و غیرعاریه‌ای است. امنیت کشور به دلیل مردم‌پایه‌ای بودن، پایدار است. گفتمان دفاع همه‌جانبه و حضور مردم در صحنه دفاع، مردم‌پایه بودن امنیت را شکل داد و در سال‌های بعد با اقداماتی که نیرو‌های مسلح به منظور رفاه و معیشت مردم در مناطق مرزی و پرخطر انجام دادند، مردم‌پایه بودن امنیت توسعه و تعمیق یافت.

ابعاد امنیت در کشور فراتر از بُعد نظامی رفته و امروز امنیت در بعد‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی فراگیر شده است. همچنین دفاع مقدس به کلید وحدت بین گروه‌های سیاسی با سلایق متفاوت تبدیل شده است. وجود نقاط وحدت در بین گروه‌های سیاسی، میزان تاب‌آوری کشور در برابر تهدیدات سیاسی را افزایش می‌دهد. تمامی گروه‌های سیاسی در ایران بر ارزشمند بودن دفاع مقدس و حفظ فرهنگ ایثار و شهادت‌طلبی در جامعه تاکید دارند.

دامنه امنیت در ایران به فراتر از مرز‌ها نیز کشیده شده و کشور‌ها و گروه‌های مسلمان منطقه برای حفظ امنیت و دفاع از خود از الگوی دفاعی ایران بهره می‌گیرند. سردار جوانی معاون سیاسی سپاه پس از پیروزی جبهه مقاومت در جنگ غزه نوشت: «محور مقاومت در منطقه و پدیده بیداری اسلامی، هر دو از انقلاب اسلامی سرچشمه گرفته و عمده دستاورد‌ها در حوزه مقاومت، ریشه در دوران دفاع مقدس دارد. بدون تردید، الگوی مقاومت در منطقه و به‌ویژه در برابر رژیم صهیونیستی، دوران دفاع مقدس است. عوامل پیروزی حزب‌الله در جنگ ۳۳ روزه و عوامل پیروزی گروه‌های مقاومت فلسطین در جنگ‌های ۲۲ روزه، ۸ روزه و جنگ اخیر ۵۱ روزه غزه، همگی ریشه در دفاع مقدس ایران دارد. رابطه این پیروزی‌ها با دفاع مقدس به‌گونه‌ای است که می‌توان گفت: درخشش مقاومت غزه، از تشعشعات دفاع مقدس است.»

رهبر معظم انقلاب نیز سال ۱۳۸۵ در سخنانی الگوگیری کشور‌ها و ملت‌های مسلمان و غیرمسلمان از دفاع مقدس را اینگونه بیان فرمودند: «ملت ایران نشان داد آنجایی که پای دفاع از هویت ملی و آرمان‌های عزیزتر از هویت ملی در میان است، ایستادگی او، ایستادگىِ درس‌آموز است؛ ایستادگىِ معمولی نیست، ایستادگی‌ای است که می‌تواند برای ملت‌های دیگر، به عنوان الگو و سرمشق به حساب بیاید؛ کما اینکه به حساب آمد؛ هم فلسطینی‌ها به ما گفتند که ما از شما یاد گرفتیم؛ هم لبنانی‌ها در طول این سال‌ها مکرر به ما گفتند که ما از شما یاد گرفتیم؛ هم ملت‌هایی که نامسلمان بودند و مسلمان شدند یا مسلمان بودند و پیرو مکتب اهل‌بیت شدند، مکرر در مکرر از جا‌های مختلف گفته‌اند که ما از جنگ شما، از دفاع شما و از ایستادگی شما، به صدق شما پی بردیم.»

این سخنان رهبر انقلاب یادآور آن جملات معروف امام خمینی (ره) است که دستاورد‌های منطقه‌ای دفاع مقدس را تبیین کردند و فرمودند: «ما در جنگ به مردم جهان و خصوصاً مردم منطقه نشان دادیم که علیه تمامی قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها سالیان سال می‌توان مبارزه کرد، جنگ ما کمک به افغانستان را به دنبال داشت، جنگ ما فتح فلسطین را به دنبال خواهد داشت، جنگ ما موجب شد که تمامی سردمداران نظام‌های فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت کنند، جنگ ما بیداری پاکستان و هندوستان را به دنبال داشت، تنها در جنگ بود که صنایع نظامی ما از رشد آنچنانی برخوردار شد و از همه این‌ها مهمتر استمرار روح اسلام انقلابی در پرتو جنگ تحقق یافت.»

امنیت پایدار و فراگیر ایران برپایه قدرت بازدارنده‌ای است که نهال آن در دوران دفاع مقدس کاشته شد و امروز با دستیابی به قدرت برتر موشکی به نقطه اوج خود رسیده است. این قدرت بازدارنده موجب شده تا سایه جنگ از سر کشور برداشته شود و تهدید‌ها در مبدا و نقطه آغازین شناسایی و متوقف شوند.

تجارب انباشته تاکتیکی و عملیاتی

سطوح تاکتیکی، عملیاتی و تجهیزاتی، پازل‌های تکمیل‌کننده قدرت دفاعِ بومی ایران ذیل سطح راهبردی قدرت نظامی و امنیتی هستند. خلاقیت‌ها و ابتکارعمل‌هایی که در دوران دفاع مقدس و به خصوص در طراحی و اجرای عملیات‌ها شکل گرفت، پایه ایده‌پردازی تاکتیکی و عملیاتی در نیرو‌های مسلح شد.

خلاقیت نیرو‌های انقلابی در سپاه و ارتش موجب طراحی و اجرای سلسله عملیات‌های پیروزِ ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، فتح‌المبین و بیت‌المقدس شد. دور زدن نیرو‌های دشمن در عملیات فتح‌المبین و به محاصره درآوردن چند یگان از دشمن در عملیات بیت‌المقدس ناشی از همین رویکرد بود. این خلاقیت‌ها و ابتکار عمل‌ها نیز موجب طراحی و اجرای عملیات والفجر هشت شد. در آن عملیات، رزمندگان غواص با رعایت اصل غافلگیری و با عبور از اروند و شکستن خط اول دشمن، توانستند شهر بندری فاو و جنوبی‌ترین منطقه کشور عراق را که اهمیت استراتژیک داشت، به تصرف درآورند.

تجارب تاکتیکی و عملیاتی سپاه و ارتش در دفاع مقدس که در هر عملیات کارآمدتر و روزآمدتر شد، پس از دفاع مقدس از سوی فرماندهان جنگ و اساتید دانشگاه‌های نظامی ارتش و سپاه تدوین و به نسل‌های بعدی نیرو‌های مسلح انتقال داده شد. افسران و درجه‌داران جوان نیز آن تجارب را در ماموریت‌ها و عملیات‌های مختلف به کار بستند و خلاقیت‌های خود را بر آن تجارب انباشته شده افزودند. عملیات‌هایی که رزمندگان جبهه مقاومت و مدافعان حرم به فرماندهی سردار سلیمانی برای مقابله با داعش و آزادسازی مناطق اشغالی در عراق و سوریه همچون عملیات آزادسازی نبل و الزهرا انجام دادند، با بهره‌گیری از تجارب عملیاتی دوران دفاع مقدس است.

بدین ترتیب جنگی که می‌رفت ایران را نابود کند و نظام جمهوری اسلامی را به سقوط بکشاند، با تدبیر و شجاعت جوانان انقلابی و راهبری امام خمینی (ره) به فرصت بزرگی برای استقلال دفاعی کشور و پدید آوردن امنیت پایدار و فراگیر و شکل‌گیری قدرت بازدارندگی تبدیل شد. دفاع مقدس به مردم ایران آموخت که برای پیشرفت و ارتقا باید چشم به توانمندی‌های داخلی داشت و خود را باور کرد. به دشمنان نیز فهماند که تحمیل هر جنگی به مردم ایران علاوه بر اینکه برای آنان گران و هزینه‌بار خواهد بود، مردم و نیرو‌های مسلح ایران را کارآزموده‌تر و قدرتمندتر خواهد کرد.

انتهای پیام/ 112