انسولین

به گزارش مجاهدت از مشرق، دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن متابولیک در جهان است که به‌دلیل اختلال در تولید یا عملکرد انسولین، موجب افزایش غیرطبیعی قند خون می‌شود. این بیماری در اثر ترکیبی از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب و حتی عوامل محیطی مانند آلودگی هوا بروز پیدا می‌کند و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به عوارض جدی و گاه جبران‌ناپذیر در قلب، کلیه، چشم‌ها، اعصاب و سایر ارگان‌های حیاتی بدن منجر شود. دیابت انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن‌ها دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و دیابت بارداری است.

علائم شایع این بیماری شامل تشنگی و ادرار بیش‌ازحد، احساس خستگی مداوم، کاهش یا افزایش ناگهانی وزن، تاری دید، کندی در بهبود زخم‌ها و عفونت‌های مکرر است. در بسیاری از موارد به‌ویژه در مراحل ابتدایی، دیابت بدون علامت مشخص ظاهر می‌شود و همین امر اهمیت غربالگری و معاینات دوره‌ای را دوچندان می‌کند. آگاهی از نشانه‌ها، انجام آزمایش‌های منظم و اصلاح سبک زندگی، سه گام کلیدی برای پیشگیری و مدیریت دیابت به‌شمار می‌رود.

در همین راستا مریم پیمانی دکترای تخصصی آموزش و ارتقای سلامت و پژوهشگر مرکز تحقیقات دیابت، پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشتیم.

دیابت چه عوارضی را برای فرد ایجاد می‌کند؟

پیمانی: دیابت یک سندروم مزمن با عوامل متعدد است که از سبک زندگی ناسالم گرفته تا آلودگی هوا را شامل می‌شود. بر اساس نتایج یک مطالعه ملی طی سه دهه گذشته، سه عامل خطر اصلی برای دیابت در ایران اعم از رژیم غذایی نامناسب و پرکالری، فعالیت فیزیکی کم و چاقی و آلودگی هوا شناسایی شده است.

برخی عوامل خطر دیابت مانند سابقه خانوادگی، سن و وراثت غیرقابل تغییرند؛ اما تغییر در سبک زندگی و اصلاح الگوی تغذیه می‌تواند در پیشگیری از این بیماری مؤثر باشد. با وجود این، آمار مصرف فست‌فود و غذاهای پرچرب و پر کربوهیدرات در کشور رو به افزایش است و چاقی در کودکان نیز به شکلی نگران‌کننده رشد کرده است.

به‌طور سنتی، دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان و دیابت نوع دو در بزرگسالان بالای ۴۰ سال دیده می‌شد، اما امروزه به دلیل تغییر الگوهای تغذیه و کاهش تحرک، موارد دیابت نوع دو در کودکان نیز ثبت می‌شود.

با وجود نقش عواملی مانند آلودگی هوا و زمینه ارثی، هنوز دیابت به‌طور کامل شناخته نشده و حتی افراد بدون چاقی یا تغذیه ناسالم نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.

بر اساس اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، ایران متعهد بوده است که تا سال‌های اخیر، شیوع دیابت را ۲۰ درصد کاهش دهد اما نه تنها به این هدف نرسیده، بلکه شیوع دیابت را نیز نتوانسته کنترل کند و روند ابتلاء به دیابت همچنان صعودی است.

دیابت فقط قند خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

پیمانی: دیابت نه‌تنها قند خون را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه با ایجاد سندروم متابولیک، کنترل فشار خون و چربی خون را نیز دشوار می‌کند. بیماران دیابتی در معرض عوارض حاد مانند افت یا افزایش شدید قند خون و کوما و عوارض مزمن همچون نابینایی، نارسایی کلیه، زخم و قطع عضو، اختلالات عصبی و بیماری‌های قلبی-عروقی قرار دارند.

آمارها نشان می‌دهد بیشترین موارد دیالیز و بخش قابل توجهی از قطع عضو در ایران ناشی از دیابت است؛ بدون اقدامات فوری در زمینه اصلاح رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و کاهش آلودگی هوا، بار اقتصادی و اجتماعی دیابت در کشور به شکل نگران‌کننده‌ای افزایش خواهد یافت.

سبک زندگی سالم از چه سنینی باید شروع شود؟

پیمانی: افزایش آمار مبتلایان به دیابت در ایران در حالی ادامه دارد که گروه بزرگی از مردم در وضعیت پیش‌دیابت یا پر دیابت قرار دارند. این افراد اگرچه همه معیارهای تشخیص دیابت را ندارند، اما قند خون ناشتا در آن‌ها بالاتر از حد طبیعی است و همین وضعیت، خطر ابتلاء به عوارض مزمن دیابت را حتی پیش از بروز بیماری، افزایش می‌دهد.

آغاز آموزش سبک زندگی سالم از سنین پایین و گنجاندن این مباحث در کتاب‌های درسی و برنامه‌های آموزشی مدارس است. استفاده از روش‌های نوین مانند بازی‌وارسازی (Gamification) می‌تواند نقش مؤثری در جلب توجه کودکان و نوجوانان ایفا کند. این بازی‌ها علاوه بر سرگرمی، باید پیام‌های بهداشتی و آموزش‌های مرتبط با تغذیه سالم و فعالیت بدنی را منتقل کنند؛ به این ترتیب، علاوه بر آموزش نسل آینده، خانواده‌ها نیز به‌طور غیرمستقیم تحت آموزش قرار می‌گیرند.

افراد پیش‌دیابتی نیز در معرض درگیری‌های قلبی‌عروقی، کلیوی و چشمی قرار دارند. از سوی دیگر، تأثیر این بیماری بر سلامت روان، از جمله بروز افسردگی دیابتی و افت کیفیت زندگی، ضرورت پیشگیری و مدیریت بیماری را دوچندان می‌کند.

از پرخطرترین بازه‌های سنی شروع دیابت چه سنی است؟

پیمانی: سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی که به‌عنوان دوران فعالیت و اشتغال افراد شناخته می‌شود، یکی از پرخطرترین بازه‌های سنی برای شروع دیابت است. بروز این بیماری در این گروه سنی می‌تواند به کاهش بهره‌وری نیروی کار، افزایش ازکارافتادگی و تحمیل بار اقتصادی و روانی سنگین بر خانواده‌ها و سیستم درمانی منجر شود. با این حال، روند ابتلاء در کودکان و نوجوانان نیز رو به افزایش است و این مسأله، زنگ خطر جدی برای نسل آینده به شمار می‌رود.

همچنین هزینه‌های درمان دیابت و عوارض آن در کشورهای مختلف، از جمله ایالات متحده، به میلیاردها دلار در سال می‌رسد. در ایران نیز با وجود هدف‌گذاری برای کاهش یا حتی کنترل شیوع دیابت، ایران هنوز به این اهداف نرسیده و روند ابتلاء همچنان صعودی است.

آیا آموزش مربیان و والدین برای حمایت از کودکان دیابتی ضروری است؟

پیمانی: دیابت در کودکان، به‌ویژه دیابت نوع یک که نیازمند تزریق روزانه انسولین است، می‌تواند بر سلامت جسم و روان کودک و خانواده تأثیر قابل توجهی بگذارد. کارشناسان معتقدند مربیان بهداشت مدارس باید آموزش‌های لازم را دریافت کنند تا بتوانند محیطی امن و مناسب برای این کودکان فراهم کنند و در مواقع لازم، پشتیبانی‌های لازم را ارائه دهند.

استفاده از الگوهای موفق (Role Model) برای کودکان دیابتی می‌تواند در تقویت روحیه آن‌ها مؤثر باشد. برای مثال، معرفی ورزشکاران یا شخصیت‌های شناخته‌شده‌ای که با وجود ابتلاء به دیابت، زندگی موفقی داشته‌اند، می‌تواند به کودک انگیزه بدهد و باعث شود تشخیص دیابت به معنای پایان امید و آرزوهای او تلقی نشود.

همچنین والدین کودکان دیابتی نیازمند دریافت آموزش‌های سلامت روان، روان‌شناسی و مهارت‌های مدیریت بیماری هستند تا بتوانند با استرس و چالش‌های ناشی از این شرایط کنار بیایند و کیفیت زندگی فرزندشان را ارتقا دهند.

غلط و درست اطلاعات در اینترنت را چگونه تشخیص دهیم؟

پیمانی: در جست‌وجوی اینترنتی درباره دیابت، باید از منابع معتبر استفاده شود. سایت‌های وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی، انجمن دیابت ایران و سازمان‌های مردم‌نهاد معتبر، از جمله منابع قابل اعتماد هستند. این سایت‌ها معمولاً دارای بخش «درباره ما» و اطلاعات شفاف درباره حامیان و تیم علمی خود هستند. برای نمونه، «کلینیک مجازی دیابت» دانشگاه علوم پزشکی تهران و پلتفرم‌های آموزشی انجمن‌های معتبر، محتوای علمی و کاربردی برای بیماران و خانواده‌ها ارائه می‌کنند.

بسیاری از وب‌سایت‌ها و صفحات شبکه‌های اجتماعی ممکن است اطلاعات نادرست یا تبلیغاتی منتشر کنند و هدف آن‌ها فروش محصولات یا خدمات باشد. بنابراین، بیماران و والدین باید اطلاعات حساس را با پزشک، پرستار یا مربی آموزش‌دیده بررسی و تأیید کنند. وظیفه ارائه‌دهندگان خدمات درمانی نیز این است که منابع معتبر و آدرس‌های رسمی را به بیماران معرفی کنند تا از انتشار اطلاعات نادرست جلوگیری شود.

به گزارش مجاهدت از مشرق، مریم مقیمی کارشناس طب ایرانی، در رابطه با خواص گیاهان دارویی برای انواع بیماری‌ها به خصوص سرماخوردگی و تداخل آن با برخی از داروهای شیمیایی گفت: برای درمان سرماخوردگی و یک‌سری از بیماری‌های ویروسی دیگر رایج‌ترین داروی‌های گیاهی عبارتند از آویشن، اسطوخودوس، بابونه، بهارنارنج، بیدمشک و زنجبیل که به طور معمول برای بهبود بیماری افراد تجویز می‌شوند.

وی ادامه داد: گیاه دارویی آویشن به شرطی که سرخود مصرف نشود هیچ گونه تداخل دارویی با دیگر داروهای شیمیایی ندارد، اما استفاده آن در هنگام بارداری توصیه نمی‌شود. دومین گیاه دارویی اسطوخودوس است که ممکن است به دلیل آرام بخش بودن این گیاه، برای کسانی که در اثر سرماخوردگی یا آنفولانزا آبریزش و خلط شدید دارند اثرات مفیدی را روی بدن فرد به جای بگذارد. اسطوخودوس برای اصلاح خواب، اصلاح سرفه و اصلاح فعالیت معده بسیار مفید و کمک کننده است.

مقیمی در ادامه گفت: اسطوخودوس به دلیل اینکه حاوی مقادیر زیادی آهن است، امکان دارد با داروهایی که دارای آهن هستند تداخل پیدا کند و جذب آهن در بدن فرد را کاهش دهند. از طرفی نیز اگر فردی قرص خواب‌آور استفاده می‌کند اگر در کنار قرص از دم‌نوش استخودوس نیز استفاده کند تأثیر آن چند برابر افزایش پیدا می‌کند.

مقیمی اذعان کرد: یکی دیگر از گیاهان دارویی با خواص جادویی بابونه است. استفاده بابونه در طول بارداری جایز نمی‌باشد زیرا رویش بابونه در ایران به گونه‌ای است که باعث سقط یا زایمان زودرس خواهد شد، اما استفاده از بابونه در زمان شیردهی باعث افزایش شیر مادر می‌شود.

وی مطرح کرد: همچنین بابونه اثر داروهای ضد انعقاد را مقدار کمی افزایش داده و خون فرد را رقیق می‌کند، به طور مثال فردی که آسپرین، پلاویکس مصرف می‌کند یا آنژیو قلب انجام داده است زمانی که بابونه مصرف می‌کند وقتی جایی از بدنش دچار بریدگی شود احساس می‌کند خونش دیرتر بند می‌آید، این موضوع نگران کننده نیست زیرا بابونه درصد خیلی کمی اثر این نوع داروها را بیشتر می‌کند.

کارشناس طب ایرانی تصریح کرد: یکی دیگر از گیاهان دارویی که در درمان بیماری‌های ویروسی رایج است بهار نارنج نام دارد. خوشبختانه در مورد گیاه بهارنارنج هیچ گونه تداخلی اعلام نشده است و طبق مطالعات به دست آمده مصرف بهار نارنج در دوران بارداری و شیردهی برای مادر و نوزاد به شرطی که سرخود استفاده نشود مشکلی ایجاد نمی‌کند.

مقیمی تصریح کرد: بیدمشک یکی دیگر از داروهای گیاهی است و افرادی که آسپرین مصرف می‌کنند باید فاصله بدن خود را با مصرف بیدمشک حفظ کنند، زیرا استفاده همزمان از دو ماده دارویی ممکن است بیدمشک اثر آسپرین را کاهش دهد؛ در نتیجه افرادی که به طور روتین از آسپرین استفاده می‌کنند با یک فاصله زمانی قابل توجه می‌توانند از بیدمشک نیز روزانه استفاده کنند.

وی در ادامه گفت: کسانی که سرفه خشک دارند می‌توانند دم کرده بیدمشک را برای بهبود سرفه استفاده کنند.

مقیمی اذعان کرد: زنجبیل برای سرماخوردگی و دفع سموم گزینه مناسبی است، به طوری که در زمان کرونا استفاده از آن به شدت توصیه می‌شد اما استفاده از آن نباید به صورت بی‌رویه باشد زیرا در بدن افراد گرم مزاج خارش، حساسیت، کهیر و خشکی پوست ایجاد می‌کند.

وی افزود: استفاده از زنجبیل برای افراد سرد مزاج و کسانی که بدنشان رطوبت دارد مجاز است و مشکلی برای افراد با مزاج سرد ایجاد نمی‌کند. بنابراین استفاده از زنجبیل برای هر مزاجی متفاوت است و مقدار مصرفش تغییر می‌کند. توصیه ما این است که کسی که مزاج سرد و مرطوبی دارد کمی از زنجبیل در غذاهایش استفاده کند، همچنین کسانی که باردار یا در دوران شیردهی هستند استفاده دوز پایینی از زنجبیل توصیه شده است اما استفاده زیاد از زنجبیل باعث سقط جنین خواهد شد.

کارشناس طب ایرانی بیان کرد: زنجبیل با برخی داروها اعم از داروهای قلبی و داروهای فشار خون تداخل دارد. گاهی اوقات افرادی که مزاج سردی دارند به خاطر سردی بیش از حد بدنشان به فشار خون بالا دچار می‌شوند، اگر این افراد از زنجبیل استفاده کنند باعث کاهش فشار خون در فرد خواهد شد، اما به این نکته توجه داشته باشند که اگر از داروهای ضد فشار خون نیز استفاده می‌کنند، زنجبیل باعث کاهش فشار خون بیشتر خواهد شد.

مقیمی در پایان خاطر نشان کرد: افرادی که مبتلا به دیابت هستند نیز بدانند که زنجبیل قند خون را کاهش می‌دهد و اگر از انسولین استفاده می‌کنند برای اینکه قند خونشان کنترل شود و افت قند پیدا نکنند، دوز انسولین را زمانی که از زنجبیل استفاده می‌کنند کاهش داده و در مصرف آن احتیاط کنند.