تحولات قفقاز

به گزارش مجاهدت از مشرق، در حالی که آمریکا و ارمنستان از «ارزش‌های مشترک دموکراتیک» در «منشور مشارکت راهبردی» صحبت می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که اهداف پنهانی در پشت این اقدام وجود دارد.

دموکرات‌ها عادت دارند که اهداف ژئوپلیتیکی خود را با سخنان زیبا در مورد حمایت از دموکراسی و همبستگی با جوامع دموکراتیک توجیه کنند؛ اما اغلب با کمی دقت در سوابق فعالیت‌های آمریکا، این حرف‌ها بی‌ارزش می‌شوند.

در بخش اول این منشور، به موضوع حل‌وفصل مناقشه ارمنستان و جمهوری آذربایجان اشاره شده است: «صلح شرافتمندانه و پایدار برای آینده‌ای باثبات‌تر و شکوفاتر در قفقاز جنوبی ضروری است. ایالات متحده آمریکا از روند صلح بین ارمنستان و آذربایجان، از جمله در روند تعیین مرزها بر اساس بیانیه آلما-آتا در سال ۱۹۹۱، حمایت می‌کند.»

در بخش اول این سند، به موضوع ارتباطات حمل‌ونقل نیز اشاره شده است: «ایالات متحده آمریکا از بازگشایی مسیرهای ارتباطی منطقه‌ای در قفقاز جنوبی بر اساس احترام کامل به حاکمیت و صلاحیت کشورها حمایت می‌کند. با اذعان به اینکه جریان کالا و افراد از طریق مرزها باعث وابستگی متقابل و سود متقابل برای همسایگان می‌شود، ایالات متحده قصد دارد به حمایت خود از عادی‌سازی روابط ارمنستان با همسایگان خود ادامه دهد.»

اما در بخش دوم که به اقتصاد اختصاص دارد، دیدگاه دولت بایدن در این مورد روشن می‌شود: «با آگاهی از مشکلات متعددی که ارمنستان به دلیل محصور بودن در خشکی و دسترسی محدود به بازارهای تجاری جهانی با آن مواجه است، ارمنستان و ایالات متحده آمریکا قصد دارند همکاری خود را برای ادغام ارمنستان در شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای گسترده‌تر و طرح‌های ارتباطی، به ویژه از طریق حمایت سیاسی قاطع و پیشبرد طرح ارمنستان به نام چهارراه صلح، گسترش دهند.»

در همین بخش، تمایل دو کشور برای «بررسی امکانات برای افزایش و تنوع‌بخشی در تولید و تأمین انرژی در ارمنستان» نیز جلب‌توجه می‌کند. در این سند آمده است که این موضوع شامل توسعه برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی با بالاترین استانداردهای ایمنی هسته‌ای، حفاظت و عدم اشاعه است. این موضوع می‌تواند به عنوان یک چالش برای روسیه تلقی شود، زیرا شرکت «روس اتم» مسئول امور هسته‌ای ارمنستان، از جمله نیروگاه هسته‌ای متسامور، است.

شاید مهم‌ترین بخش این سند، بخش سوم آن باشد که «دفاع و امنیت» نام دارد. در یکی از مفاد این بخش آمده است: «ارمنستان و ایالات متحده آمریکا قصد دارند دامنه برنامه‌های همکاری خود را در زمینه دفاع و امنیت، از جمله با برگزاری جلسات مشاوره دوجانبه در زمینه دفاع در طول سال آینده و کمک به ارتش ارمنستان از طریق آموزش‌های نظامی حرفه‌ای، گسترش دهند.»

همچنین به بهانه مقابله با تروریسم و تهدید اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی، «ایالات متحده آمریکا قصد دارد از تقویت توانایی‌های سرویس مرزبانی ارمنستان و کمیته درآمدهای دولتی حمایت کند»؛ و این همه ماجرا نیست. در یکی از مفاد این سند آمده است که «ایالات متحده آمریکا قصد دارد به حمایت از نهادهایی که به حقوق احترام می‌گذارند، از جمله با حمایت از تلاش‌های ارمنستان برای اصلاح و مدرن سازی وزارت کشور و نیروهای انتظامی خود، ادامه دهد. انتظار می‌رود که این حمایت شامل آموزش پلیس و سایر اقدامات برای تأمین امنیت عمومی، تحقیق و مجازات عاملان تجاوزات و همچنین مبارزه با جرائم فراملی و فساد باشد.»

این بخش از سند نشان می‌دهد که آمریکا قصد دارد به طور گسترده در امور داخلی ارمنستان، از جمله در زمینه‌های امنیتی و نظامی، دخالت کند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش تنش و بی‌ثباتی در منطقه و همچنین تضعیف حاکمیت ارمنستان شود.

همان‌طور که مشاهده می‌شود، مفاد این منشور به معنای مرحله جدیدی از نفوذ آمریکا در نهادهای دولتی ارمنستان است.

در مجموع، مفاد اصلی این منشور عبارت‌اند از: «آمریکا متعهد می‌شود که صنعت انرژی هسته‌ای ارمنستان را توسعه دهد، نظامیان و پلیس این کشور را آموزش دهد، در عمل نهادهای امنیتی ارمنستان را کنترل و همچنین نظارت نامشخصی بر مرزبانان ارمنی داشته باشد».

در صورت اجرای این مفاد، ارمنستان به عرصه درگیری بین آمریکا و روسیه تبدیل خواهد شد. به نظر می‌رسد که این منشور بیشتر برای تأمین اهداف سیاسی و ژئوپلیتیکی آمریکا در قفقاز جنوبی انجام شده است و تأثیر چندانی بر وضعیت امنیتی و اقتصادی ارمنستان نخواهد داشت. همچنین، این اقدام می‌تواند باعث افزایش تنش و بی‌ثباتی در منطقه و همچنین تضعیف حاکمیت ارمنستان شود.

در همین حال، سخنان هفته پیش «علی‌اکبر احمدیان» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان قابل‌تأمل است که به «نیکول پاشینیان» تأکید کرد: «حضور نیروهای فرامنطقه‌ای و بیگانه بر پیچیده‌تر شدن معادلات سیاسی و امنیتی منطقه می‌افزاید و کمکی به حل مسائل نخواهد کرد و ایجاد صلح و ثبات تنها با کمک و همکاری کشورهای منطقه امکان‌پذیر است.»

به گزارش مجاهدت از مشرق، در یک روز، ۶ مقام ارمنی از مقام خود استعفا دادند: «واهه قازاریان»، وزیر کشور، «آرگیشتی کیارامیان»، رئیس کمیته تحقیقات، «ساسون خاچاتریان»، رئیس کمیته مبارزه با فساد، «کارن آندریاسیان»، رئیس شورای عالی قضایی، «روستام باداسیان»، رئیس کمیته درآمدهای دولتی و «گنل سانوسیان»، وزیر مدیریت منطقه‌ای.

در پی انتشار اخبار مربوط به این استعفاها، «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان که در واتیکان به سر می‌برد، در صفحه فیس‌بوک خود توضیح داد که از شماری از مقامات عالی‌رتبه خواسته تا از مقام خود استعفا دهند.

وی با تشکر از این مقامات به دلیل همکاری با درخواست وی، تأکید کرد که این استعفاها شخصی نیستند، بلکه به دلیل مشکلات سیستمی هستند که پیش‌تر درباره آن‌ها صحبت کرده بود.

استعفای رئیس کمیته تحقیقات ارمنستان

در حالی که پاشینیان می‌گوید که خود از این مقامات خواسته تا استعفا دهند، «آرگیشتی کیارامیان»، رئیس کمیته تحقیقات، امروز در پیام خداحافظی خود گفت: «زمان آن رسیده که تصمیم خود را برای استعفا از مقام ریاست کمیته تحقیقات به شما اعلام کنم.»

«آرگیشتی کیارامیان»، رئیس کمیته تحقیقات ارمنستان که حدود ۳ سال در این مقام بود، در پیام خداحافظی خود دلیل استعفای خود را «ارزیابی مجدد شرایط حاکم بر فعالیت نهادهای انتظامی-قضایی» عنوان کرد.

استعفای وزیر کشور ارمنستان

«واهه قازاریان»، وزیر کشور ارمنستان که حدود ۲ سال در این مقام بود، دلیل استعفای خود را اعلام نکرد.

وی تنها به موفقیت در غلبه بر چالش‌های متعدد اشاره کرد و گفت: «مطمئن هستم که وزارت کشور به ارزش‌ها و اصول خود پایبند خواهد ماند.»

سکوت رئیس کمیته مبارزه با فساد و استعفای رئیس کمیته درآمدهای دولتی

«ساسون خاچاتریان»، رئیس کمیته مبارزه با فساد ارمنستان که حدود ۳ سال در این مقام بود، هنوز هیچ واکنشی به برکناری خود نشان نداده است.

بعدازظهر امروز اعلام شد که «روستام باداسیان»، رئیس کمیته درآمدهای دولتی ارمنستان، نیز استعفا داده است.

باداسیان در پیام خداحافظی خود خطاب به «مودیان عزیز»، دلیل استعفای خود را اعلام نکرد و تنها به اقدامات انجام شده در دوران مسئولیت خود اشاره کرد و گفت: «مطمئن هستم که اقدامات انجام شده، به ثمر نشسته و در آینده نیز به ثمر خواهد نشست، زمانی که همه شهروندان ارمنستان به اهمیت پرداخت مالیات در توسعه کشور پی ببرند.»

استعفای رئیس شورای عالی قضایی ارمنستان

در حالی که هنوز روسای نهادهای امنیتی ارمنستان استعفای خود را تأیید نکرده بودند، «کارن آندریاسیان»، رئیس شورای عالی قضایی، صبح امروز به سرعت استعفای خود را اعلام کرد و گفت که می‌خواهد از چرخه استعفاها پیشی بگیرد؛ اما مشخص نیست که آیا وی به دلیل درخواست «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان، استعفا داده است یا به ابتکار خود.

آندریاسیان نیز از بیان دلیل استعفای خود خودداری کرد، اما مقام ریاست شورای عالی قضایی را که حدود ۲ سال در آن بود، «سمی» توصیف کرد.

استعفای وزیر مدیریت منطقه‌ای ارمنستان

پس از برکناری روسای نهادهای امنیتی و شورای عالی قضایی ارمنستان، امروز «گنل سانوسیان»، وزیر مدیریت منطقه‌ای نیز استعفا داد.

وی در پیام خداحافظی خود گفت که با آرامش و صلح از مقام خود کناره‌گیری می‌کند، زیرا حجم زیادی از کارها را به پایان رسانده است.

پاشینیان: کاسه صبرم لبریز شده است

«نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان، در جلسه اخیر هیئت دولت، با بیان اینکه کاسه صبرش لبریز شده است، به طور مشخص مقامات نهادهای امنیتی و قضایی را خطاب قرار داد و از وضعیت جرم و جنایت، فساد و عدم مشاهده نتایج در بخش قضایی انتقاد کرد.

علت برکناری وزیر مدیریت منطقه‌ای ارمنستان

اگرچه دلیل رسمی برای برکناری «گنل سانوسیان»، وزیر مدیریت منطقه‌ای ارمنستان، اعلام نشده، اما «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر این کشور، در جلسه اخیر هیئت دولت درباره جاده ارمنستان به گیومری، به ویژه بخش «بایاندور» صحبت کرد.

وی بدون اشاره به نام سانوسیان گفت که به او گزارش داده‌اند که این جاده آماده است و او نیز عکسی از بخش دیگری از این جاده در صفحه فیس‌بوک خود منتشر کرده است؛ اما پس از آن، شهروندان او را به دروغ‌گویی متهم کرده‌اند، زیرا جاده بایاندور هنوز ساخته نشده بود.

به نظر می‌رسد که این موضوع یکی از دلایل اصلی برکناری وزیر مدیریت منطقه‌ای ارمنستان باشد.

به گزارش مجاهدت از مشرق، «محمد حسن شیخ‌الاسلامی» معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در «مجمع بین‌المللی گفت‌وگوی ایروان» با محوریت قفقاز جنوبی گفت که ارمنستان جایگاه ویژه‌ای در سیاست همسایگی ایران دارد.

رادیو عمومی ارمنستان با انتشار این مطلب نوشت که شیخ‌الاسلامی در این باره بیان کرد: برای توسعه روابط با ارمنستان در تمامی حوزه‌ها اراده سیاسی جدی وجود دارد. ما از سطح فعلی روابط رضایت داریم. در عین حال، مصمم هستیم که از تمامی ظرفیت‌های در دسترسی خود برای تعمیق دوستی، توسعه ارتباطات و افزایش همکاری‌ها میان ۲ کشور استفاد کنیم.

او تاکید کرد که مرزهای ایران و ارمنستان «مرزهای صلح، دوستی، امید و زندگی و مرزهای روابط تاریخی، ارتباط مردمی و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز» هستند.

این دیپلمات ارشد ایران در ادامه گفت: جمهوری اسلامی ایران نیروی محرکه صلح وامنیت در منطقه بوده است. ما، تماما، از صلح و ثبات پایدار در قفقاز جنوبی حمایت کرده و در همین ارتباط، از مذاکرات صلح میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان حمایت می‌کنیم. ما همچنین بر ضرورت تسریع روند رسیدن به معاهده صلح تاکید داریم و آماده‌ایم به همسایگانمان برای حل‌‎وفصل مناقشات میان آن‌ها در اسرع وقت کمک کنیم.

او همچنین اشاره کرد که ایران از تشکیل منطقه‌ای قوی و متحد حمایت می‌کند و از برطرف کردن انسداد مسیرهای حمل‌ونقل در منطقه استقبال خواهد کرد.

شیخ‌الاسلامی در عین حال، بر ضرورت احترام به تمامیت ارضی، حاکمیت و اختیارات قانونی کشورها تاکید کرد.

او در پی برخی اظهارات مطرح‌شده درباره ایجاد کریدور مرزی از خاک ارمنستان که مقامات ایران پیشتر، مخالفت خود با آن را نشان داده‌اند، افزود: ما بر این باوریم که قفقاز جنوبی نباید به میدان رقابت قدرت‌های خارجی تبدیل شود. در این زمینه، مخالفت جدی با هرگونه دستورکار پنهانی برای ثبات‌زدایی از منطقه و زمینه‌سازی برای تغییر مرزهای بین‌المللی حائز اهمیت است.

معاون وزیر امور خارجه تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از اصول طرح «تقاطع صلح»، یعنی تمامیت ارضی، حاکمیت، اختیارات قانونی و اصل تاثیر متقابل حمایت می‌کند.

به گزارش مجاهدت از مشرق، تیرگی روابط بین روسیه و ارمنستان ادامه دارد. ارمنستان در تلاش است تا از روسیه جدا شود و مسکو مصمم است اجازه ندهد ایروان به آغوش غرب برود.

چگونگی رفتار مسکو با کشورهای پس از فروپاشی شوروی که می‌خواستند به سمت غرب بروند مشخص است. گرجستان، مولداوی و اوکراین نمونه‌هایی از این کشورها هستند. در چنین دولت‌هایی، روسیه تلاش می‌کند تا قدرت را به نفع خود تغییر دهد و در صورت شکست، با تصرف قلمرو آن کشورها، مجازاتشان می‌کند و آن‌ها را در معرض تهدید دائمی خود قرار می‌دهد. این رفتار تثبیت‌شده‌ای است که در فضای پس از شوروی شکل گرفته است.

ارمنستان نیز پس از روی کار آمدن دولت پاشینیان همین مسیر را طی می‌کند. در شبکه‌های تلویزیونی دولتی روسیه، کمپین «ارمنستان راه اوکراین را دنبال می‌کند و سرنوشت آن را خواهد داشت» شبانه‌روز ادامه دارد.

درست است که توانایی‌های روسیه در قفقاز جنوبی که در جبهه اوکراین در حال جنگ با کل غرب است، به میزان قابل توجهی محدود شده است؛ اما هر چقدر هم که قدرت بزرگی مثل روسیه ضعیف باشد، همیشه می‌تواند کشور کوچک و ضعیفی مثل ارمنستان را مجازات کند.

به نظر می‌رسد که دولت پاشینیان از اوکراین درس گرفته است و نمی‌خواهد با گام‌های تند از روسیه جدا شود و قدم به قدم به سمت غرب می‌رود. روسیه نیز از اقدامات تند خودداری می‌کند و عجله‌ای برای گشودن «جبهه دوم» در قفقاز جنوبی در کنار جبهه اوکراین ندارد.

با این حال، حوادث بسیار سریع در حال پیشرفت است و موضوع کریدور زنگزور که تحت کنترل روسیه باشد، به بن‌بست رسیده است. گشایش این کریدور و اجرای امنیت در کریدور توسط سرویس امنیت فدرال روسیه، به مسکو اهرم بزرگی در برابر ارمنستان، جمهوری آذربایجان و اتحادیه کشورهای ترک خواهد داد.

علاوه بر این، جاده ابریشم میانه از زنگزور می‌گذرد و کنترل کریدور نیز به معنای امکان نفوذ جدی در این جاده است. اهرم‌های کنترل ذکر شده سود کلانی برای روسیه به همراه خواهد داشت و مسکو از هر گزینه‌ای برای به دست آوردن این فرصت استفاده خواهد کرد.

روسیه عجله دارد، زیرا آمریکا و دیگر کشورهای غربی گام به گام سامانه‌های دفاعی مختلف خود را در ارمنستان مستقر می‌کنند. اگر مسکو روی جایگاه پیشین خود حساب باز کند، قدرت نظامی غرب در ارمنستان به حدی افزایش می‌یابد که قدرت روسیه را خنثی می‌کند. مسکو نیز این را می‌بیند و موضوع زنگزور را به عنوان یک تقاضای فوری مطرح می‌کند و انتظار پاسخی ملموس از ایروان دارد.

پاشینیان با سیاست «نه آری؛ نه خیر» سعی در خرید زمان دارد. تردیدی نیست که مسکو در برنامه‌های خود محدودیت زمانی مشخصی را برای این سیاست قدم به قدم ایروان در نظر گرفته است. رهبری روسیه در نظر دارد به محض رسیدن به سقف مجاز، اقداماتی را که لازم بداند انجام دهد.

اگر پاسخ پاشینیان خیلی دیر باشد، این مسکو است که با اقدامی شدید، بن‌بست را خواهد شکست. اگر روند مجازات باز و گسترده باشد، ارمنستان غرب را به عنوان شریک رسمی خود اعلام خواهد کرد.

نکته کلیدی زنگزور است. به احتمال زیاد اولین ضربه به ارمنستان از زنگزور وارد خواهد شد. منطقاً روسیه علاقه‌مند به مشارکت جمهوری آذربایجان به عنوان دشمن ارمنستان در این کارزار تنبیهی خواهد بود. با این حال ورود آذربایجان به چنین بازی بزرگ و خطرناکی منطقی به نظر نمی‌رسد و ممکن است اوضاع از کنترل خارج شود و برای باکو خطرناک شود.

در صورت برافروخته شدن آتش درگیری در زنگزور، باکو به بهانه امنیتی، ممکن است نیروهای خود را با عنوان محافظت از مناطق مرزی زنگزور و نخجوان از دایره آتش به منطقه اعزام کند. یعنی زنگزور از کنترل ارمنستان خارج شده و تحت کنترل جمهوری آذربایجان درمی‌آید. اگر اتفاقات در این راستا پیش برود، این امر مسلم است که ترکیه نیز در کنار آذربایجان جای خواهد گرفت.

این سؤال پیش می‌آید: آیا طرف روسی این را محاسبه نمی‌کند؟ یا اینکه انتقال زنگزور به کنترل جمهوری آذربایجان به نفع مسکو است؟

در نگاه اول، این مسئله به ضرر روسیه است. اما اگر نگاه دقیق‌تری داشته باشیم، قضیه متفاوت می‌شود. اگر ارمنستان به اردوگاه غرب و ناتو برود، اعلام خصومت آشکار با روسیه خواهد بود.

مسکو انتقال دولت ارمنستانی را که تحت سیطره‌اش بود به اردوگاه دشمن تحمل نمی‌کند و او را به شدت مجازات خواهد کرد. از دست دادن زنگزور مجازات سختی برای ایروان است. در این صورت، ارمنستان نیز ارتباط خود را با ایران که شرط لازم برای موجودیت کشورش است، از دست خواهد داد و شانس بقای دولت ارمنستان که به پایگاه ناتو تبدیل شده، ضعیف خواهد شد.

از سوی دیگر خروج زنگزور از کنترل ارمنستان نیز مشکل کریدور را برای روسیه حل می‌کند. این به معنای سود مشخصی برای مسکو است. در چنین شرایطی روسیه می‌تواند از خاک جمهوری آذربایجان نه‌تنها به عنوان کریدور شمال به جنوب، بلکه به عنوان کریدور روسیه به غرب استفاده کند و کالاهای روسیه می‌تواند با خیال راحت از آذربایجان به ترکیه و از آنجا به اروپا تحویل داده شود.

همه این‌ها تنها یکی از گزینه‌های ممکن است. همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، بازی بسیار پیچیده است و از همان ابتدا نمی‌توان محاسبه کرد که کدام طرف چه سناریویی را در ذهن دارد. این می‌تواند یک بازی در داخل یک بازی دیگر باشد.

بیایید سناریوی دیگری را بررسی کنیم: اگر جمهوری آذربایجان به بهانه امنیتی، نیروهای خود را در زنگزور مستقر کند، ممکن است برای روسیه مفید باشد که می‌خواهد ارمنستان را به مدار خود بازگرداند.

در این صورت، مسکو خواستار خروج نیروهای باکو از خاک ارمنستان بر اساس معاهده امنیت جمعی، ارائه ضمانت‌های امنیتی به آذربایجان و اعزام نیروهای خود به زنگزور خواهد بود.

اگر حوادث در این راستا پیش برود، ارمنستان که نمی‌خواهد زنگزور را از دست بدهد، چاره‌ای جز پناه بردن دوباره به روسیه نخواهد داشت. در نتیجه، روسیه به طور هم‌زمان دو هدف را دنبال خواهد داد. هم ارمنستان را به مدار خود بازخواهد گرداند و هم با استقرار نیروهای امنیتی خود در کریدور زنگزور، این فرصت را خواهد داشت که این خط ارتباطی جهانی را به طور جدی تحت تأثیر و کنترل خود قرار دهد.

در هر صورت تشدید درگیری ایروان و مسکو فرصت‌های جذابی را برای باکو ایجاد می‌کند. سؤال اصلی این است که دو طرف باکو و آنکارا تا چه اندازه ریسک کرده و از این فرصت‌ها استفاده خواهند کرد.

به نظر می‌رسد در سیاست اتخاذی روسیه، ارمنستان در همه گزینه‌ها بازنده باشد. شاید امروز دردناک‌ترین گزینه برای ارمنستان درخواست پوتین برای باز شدن کریدور زنگزور تحت کنترل سرویس امنیت فدرال روسیه باشد. اما اینکه پاشینیان با مقاومت در برابر فشار غرب به این خواسته مسکو پاسخ مثبت بدهد، مبهم است.