جان میرشایمر

سرویس جهان مشرق – دولت آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه‌ی اقتصادی خود علیه کشورهای دیگر را ابزار دیپلماسی و جایگزینی برای جنگ معرفی می‌کند. این در حالی است که این تحریم‌ها نه‌تنها در بعضی موارد، مانند قطع دسترسی کشورهای هدف به داروهای ضروری، تبعات مرگ‌بارتری از جنگ دارند، بلکه اکنون به جای «ابزار» تبدیل به «هدف» شده‌اند. به عبارت دیگر، واشینگتن به جای آن‌که با تحریم کشورهای دیگر به دنبال تغییر رفتار آن‌ها (صرف‌نظر از درستی یا نادرستی قضاوتش) باشد، صرفاً به دنبال وضع تحریم‌های بیش‌تر و بیش‌تر علیه این کشورهاست.

بایدن هم می‌تواند (مانند ترامپ که با یک امضا از برجام خارج شد) با امضای یک «فرمان اجرایی» تحریم‌های ضدایرانی را لغو کند و عملاً گام بلندی در جهت احیای برجام بردارد، اما واقعیت این است که دولت‌های آمریکایی یکی پس از دیگری به تحریم دشمنان آمریکا اعتیاد پیدا می‌کنند؛ تا جایی که وضع تحریم‌ها برایشان از «وسیله» تبدیل به «هدف» می‌شود. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› چرا با آمریکا مذاکره کردیم و چرا دیگر نمی‌کنیم؟

›› آیا آمریکا مدل «امتیاز صفر» تهران را روی پکن هم پیاده می‌کند؟

«رَند پال[۱]» سناتور جمهوری‌خواه ایالت کنتاکی و عضو کمیته‌های «روابط خارجی» و «امنیت داخلی و امور دولتی» مجلس سنا، اخیراً طی گزارشی تحت عنوان «در رد دیپلماسی غیردیپلماتیک[۲]» در نشریه‌ی آمریکایی «امریکن کنسروتیو» ضمن انتقاد از اعتیاد دولت‌های پیاپی آمریکا به تحریم دشمنان این کشور، تأکید می‌کند که چهره‌های برجسته در مجلس سنای این کشور نیز از راهبردهایی دفاع می‌کنند که مذاکره و صلح با دشمنان را دشوارتر می‌کند. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی گزارش امریکن کنسروتیو است.

«رند پال» چشم‌پزشک و سیاستمدار آمریکایی و سناتور جمهوری‌خواه ایالت کنتاکی است. پال معتقد است دولت آمریکا به جای آن‌که از تحریم به عنوان وسیله‌ای برای مجاب کردن کشورهای دیگر به نشستن پشت میز مذاکره و دستیابی به توافق با واشینگتن استفاده کند، صرفاً تحریم‌های بیش‌تر و بیش‌تری علیه دشمنانش وضع می‌کند، بدون آن‌که این تحریم‌ها تأثیری در رفتار یا سیاست‌های کشورهای هدف داشته باشند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› علت اعتیاد ۴۰ ساله واشینگتن به دشمنی با ایران چیست؟

›› آن‌چه باید درباره مذاکرات لغو تحریم‌ها بدانید

›› آیا برجام احیا می‌شود؟ / «تصمیم سیاسی» مورد نظر ایران چیست؟

---

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

---

وقتی سفرا یا وزرای خارجه [ی آمریکا] به نشست کمیته‌ی روابط خارجی سنا می‌آیند، از آن‌ها می‌خواهم توضیح بدهند که روسیه، چین، ایران، یا کره‌ی شمالی در نتیجه‌ی تحریم‌های آمریکا چه تغییراتی در سیاست‌هایشان ایجاد کرده‌اند. تا امروز هیچ‌کدام از مقامات دولت‌مان نتوانسته تغییرات رفتاری‌ای را توصیف کند که ناشی از تحریم‌هایی باشند که ما اعمال می‌کنیم. تنها حرفی که به من زده‌اند، و بیش‌ترین شباهت را به یک «جواب» برای سؤال من داشته، این بوده که تحریم‌ها در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، باعث شدند ایران پای میز مذاکره بیاید و توافق «برنامه‌ی جامع اقدام مشترک» (برجام) شکل بگیرد. شاید این‌طور باشد؛ اما می‌توان استدلال کرد که اتفاقاً انگیزه‌ی حذف تحریم‌ها بود که ایران را پای میز مذاکره آورد. اغلب به نظر می‌رسد صداهای بلند [و شخصیت‌های تأثیرگذار] در هر دو حزب [دموکرات و جمهوری‌خواه] معتقدند اعمال تحریم‌های بیش‌تر و بیش‌تر است که سیاست‌های دشمن را تغییر می‌دهد. این در حالی است که این افراد باید درک کنند در واقع عرضه‌ی گزینه‌ی حذف تحریم‌هاست که می‌تواند دشمنان ما را تغییر دهد.

در همین‌باره بخوانید:

›› به‌رغم تحریم‌ها، حال و روز ایران خوب است

›› نه فشار و تحریم، نه جنگ نظامی/ آمریکا باید با برجام به جنگ جمهوری اسلامی برود

›› تک‌تک تحریم‌های آمریکا را می‌توان دور زد

›› چگونه تحریم‌ها صادرات نفت را حتی یک قطره کم نمی‌کند؟

پس از پایان مذاکرات بر سر توافق‌نامه‌ی [هسته‌ای با] ایران، خود من درباره‌ی این توافق تردیدهایی داشتم. احساس می‌کردم آمریکا می‌توانسته بیش‌تر پافشاری کند تا پول‌های توقیف‌شده‌ی ایران به‌تدریج و بر اساس تداوم پایبندی این کشور به توافق، آزاد شوند. با این حال، به مرور زمان، بازرسان تأیید کردند که ایران به محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم پایبند مانده است. در واقع، برجسته‌ترین انتقاد از ایران این نبود که ایرانی‌ها دارند برجام را نقض می‌کنند، بلکه اعتراض به این بود که چرا همچنان دارند موشک‌های بالستیک‌شان را توسعه می‌دهند؛ در حالی که برجام محدودیتی برای این موشک‌ها قائل نشده بود. نهایتاً نیز دولت ترامپ از برجام خارج شد؛ اما نه به این دلیل که ایران از این پیمان تخطی کرده بود، بلکه به خاطر این‌که تهران در حال ساخت و ارتقای تسلیحاتی بود که این پیمان چارچوبی برای آن‌ها وضع نکرده بود. اما نه کارزار فشار حداکثری ترامپ و مایک پمپئو، وزیر خارجه‌ی وقت آمریکا، و نه ترک توافق، در حقیقت با کم‌ترین تأثیر یا تغییری در رفتار ایران همراه نشد.

در همین‌باره بخوانید:

›› ایران در تولید موشک‌های بالستیک به نهایت تخصص رسیده است

›› نگرانی اندیشکده آمریکایی از قدرت موشکی ایران

›› هیاهوی ترامپ برای هیچ؛ چرا «شدیدترین تحریم‌های تاریخ» علیه ایران بی‌فایده خواهد بود؟

به جای این اقدامات، اگر به دنبال یک معاهده با ایران بر سر موشک‌های بالستیک این کشور هستیم، اولین کاری که باید بکنیم این است که از خودمان بپرسیم چرا ایران موشک بالستیک می‌سازد. ایرانی‌ها در جهانی تحت سلطه‌ی قدرت‌های هسته‌ای زندگی می‌کنند: اروپا، آمریکا، روسیه، چین، اسرائیل، پاکستان، و هند همگی دارای سلاح هسته‌ای هستند. علاوه بر این، ایران شیخ‌نشین‌های سُنی را نیز دشمن خود می‌داند. بنابراین نباید انتظار داشت این کشور موشک‌های بالستیک خود را محدود کند، در حالی که شیخ‌نشین‌های سنی اطرافش موشک‌های خودشان را تقویت، و از سربازان آمریکایی میزبانی می‌کنند. هر کس واقعاً خواهان یک پیمان بر سر موشک‌های بالستیک با ایران است باید بداند که چنین توافقی هرگز میان آمریکا و ایران رخ نخواهد داد؛ مگر این‌که شامل شیخ‌نشین‌های سنی نیز بشود. بنابراین، یک هدف دیپلماتیک مفید، برقراری گفت‌وگوی منطقه‌ای میان کشورهایی است که واقعاً [از نظر جغرافیایی] در خاورمیانه هستند.

صدالبته، ممکن است برخی این استدلال منطقی را پیش بکشند که آمریکا تنها در صورتی می‌تواند از حذف تحریم‌ها به عنوان یک ابزار مذاکره استفاده کند که در وهله‌ی اول تحریم‌ها را اعمال کرده باشد. این استدلال، کاملاً درست است. با این حال، اگرچه ما دهه‌هاست ایران، روسیه، چین، و کره‌ی شمالی را تحریم کرده‌ایم، اما تا کنون گفت‌وگوهای اندکی به رهبری آمریکا بر سر تبادل «کاهش تحریم‌های تجاری» در ازای «تغییر سیاست» اتفاق افتاده است. جنگ روسیه و اوکراین باید چنین فرصتی را فراهم کند؛ اما بلندترین صداهای سنا، به جای این کار، همچنان بر زدنِ برچسب «نسل‌کشی» روی کشتار غیرنظامیان در اوکراین پافشاری می‌کنند؛ انگار که این کار به شکلی معجزه‌وار روس‌ها را پای میز مذاکره می‌آورد. بر خلاف آن‌چه که این سناتورهای پرسروصدا ادعا می‌کنند، تبلیغ روایتی که در نهایت ایجاب می‌کند رهبران روسیه به دلیل جنایات جنگی در لاهه محاکمه شوند و برای همیشه در زندان بمانند، بعید است روند مذاکرات را تسهیل کند.

در همین‌باره بخوانید:

›› هزینه‌های کوچ از خاورمیانه/ متحدان آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند

›› جوزف نای پاسخ می‌دهد: جنگ اوکراین چرا اتفاق افتاد؟

›› «جان میرشایمر» پاسخ می‌دهد: چرا بحران اوکراین تقصیر غرب است؟

›› «جان میرشایمر» پاسخ می‌دهد: آیا پوتین به دنبال ایجاد «روسیه بزرگ» است؟

هیچ‌کس شک ندارد که این جنگ باعث کشته شدن غیرنظامیان شده، و می‌شود، یا این‌که روسیه جنگ را شروع کرده و کشور متجاوزی است که تمام هنجارهای بین‌المللی را زیر پا گذاشته است. با این وجود، نسل‌کشی تعریف دارد: کشتار دسته‌جمعی گروهی از مردم که متعلق به یک نژاد یا مذهب خاص هستند. آن‌هایی که سر از پا نمی‌شناسند تا کشتار غیرنظامیان توسط روسیه را نسل‌کشی بنامند، چه جوابی داشتند اگر ژاپنی‌ها می‌گفتند بمباران اتمی هیروشیما و ناگاساکی [یا ناگازاکی یا ناگازاکی] نیز نسل‌کشی بوده؟ البته در این مورد بخت با آمریکایی‌ها یار بود، چون ژاپن در موقعیتی نبود که چنین ادعایی بکند. شکست ژاپن، تسلیم بی‌قیدوشرط بود. اما این در حالی است که اکثر جنگ‌ها به تسلیم بی‌قیدوشرط ختم نمی‌شوند، بلکه از طریق مذاکره به پایان می‌رسند.

تصاویر قبل (بالا) و بعد از بمباران اتمی شهر «ناگاساکی» ژاپن توسط آمریکا در پایان جنگ جهانی دوم. در تصویر پایین، که پس از خاموش شدن آتش‌ها گرفته شده، نقطه‌ی اصابت بمب و دایره‌هایی به شعاع هزار کیلومتر و دو هزار کیلومتر ترسیم شده‌اند. (+)

پیکر کودک ژاپنی که در اثر بمباران اتمی «ناگاساکی» سوخته است. این تصویر یک روز پس از بمباران و فروکش کردن آتش ساختمان‌ها گرفته شده است. ارتش آمریکا به‌محض به دست گرفتن کنترل ژاپن، جلوی انتشار این تصاویر را گرفتند. این ممنوعیت تا سال ۱۹۵۲ (حدود هفت سال بعد) ادامه داشت. اگر کشتار غیرنظامیان در اوکراین نسل‌کشی است، آیا قتل‌عام ۱۲۹,۰۰۰ تا ۲۲۶,۰۰۰ نفر تنها در دو شهر ژاپن، نسل‌کشی نبود؟ (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› دیپلمات سابق آمریکایی: تحریم‌های آمریکا علیه روسیه نتیجه عکس خواهد داد

›› معیارهای دوگانه کنگره آمریکا: مخالفان تحریم اسرائیل برای تحریم روسیه سرودست می‌شکنند

افرادی که می‌خواهند کشتار غیرنظامیان در اوکراین را نسل‌کشی معرفی کنند نیز با مذاکره درباره‌ی اوکراین مخالف هستند؛ می‌گویند تا وقتی تک‌تک روس‌ها از تمام خاک اوکراین خارج نشوند، نباید [با روسیه] مذاکره کرد. من در صداقت آن‌هایی که قائل به «عدم مذاکره تا پیروزی» هستند، شکی ندارم، اما باید این را هم در نظر گرفت که اگر این جنگ بی‌وقفه ادامه پیدا کند، اوکراین در نهایت چه شکل‌وشمایلی پیدا خواهد کرد. علاوه بر ۱۰۰ میلیارد دلاری که پیشاپیش از جیب مالیات‌دهندگان آمریکایی به اوکراین ارسال شده، صداهای بلندِ مخالف مذاکره، از همین الآن دارند درباره‌ی یک طرح تریلیون دلاری برای بازسازی اوکراین صحبت می‌کنند. فکر می‌کنم تصورشان این است که چین همچنان به اعطای وام به ما ادامه خواهد داد. با این حال، یک چیز مسلم است: نرخ این وام، احتمالاً دو برابرِ بهره‌ی ۱ تا ۲ درصدی پولِ قرضی‌ای خواهد بود که ما به حساب اوکراین واریز می‌کنیم.

آن دسته از سیاستمداران آمریکایی که بر عدم مذاکره با مسکو تا تسلیم بی‌قیدوشرط روسیه در اوکراین اصرار دارند، به تبعات تداوم این جنگ بر اوکراین در درازمدت توجهی ندارند. (+)

سال گذشته، سود پرداختی آمریکا برای بدهی‌هایش حدود ۴۰۰ میلیارد دلار بود. انتظار می‌رود این رقم طی یک دهه‌ی آینده به بیش از یک تریلیون دلار در سال افزایش یابد و در نهایت از مبلغی که برای ارتش خود هزینه می‌کنیم، بیش‌تر شود. کسانی که از مداخله‌ی بی‌پایان در همه‌ی جنگ‌های خارجی روی کره‌ی زمین حمایت می‌کنند، باید از خودشان بپرسند آیا امنیت ملی ما با رفتن زیر بار بدهی‌هایی که بیش از هزینه‌های دفاعی‌مان است، تقویت می‌شود؟ «عدم مذاکره تا پیروزی» شبیه همان موضع «عدم صلح تا تسلیم بی‌قیدوشرط» است. راهبرد وضع تحریم‌های بیش‌تر و بیش‌تر، بارها و بارها ناکارآمدی خود را اثبات کرده است. آن‌هایی که در کنگره صدایشان را بلند می‌کنند و مشت به سینه‌یشان می‌کوبند ممکن است خودشان را انسان‌های درستکاری بدانند [که دارند از حق مظلوم دفاع می‌کنند]، اما با ادامه‌ی تخریب اوکراین، ممکن است قضاوت تاریخ، در نهایت نام آن‌ها را ساده‌لوح بگذارد.

یک مرد اوکراینی، ماه مارس سال ۲۰۲۲، مقابل ایستگاه مرکزی قطار شهر «تروستیانتس» در شمال شرقی اوکراین دوچرخه‌اش را از میان گل‌ولای و آوار و از کنار یک تانک تخریب‌شده‌ی روس عبور می‌دهد. روس‌ها پیش‌تر از این ایستگاه قطار به عنوان پایگاه نظامی خود استفاده می‌کردند. بخشی از سیاستمداران آمریکایی که به دنبال تسلیم کامل روسیه هستند، در حقیقت هزینه‌ی پافشاریشان بر دشمنی علیه روسیه را از جیب مردم اوکراین می‌پردازند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› کشتار غیرنظامیان «وحشیانه» است؛ مگر توسط آمریکایی‌ها

›› جنگ اوکراین محکوم است؛ اما جنگ‌ها و جنایات آمریکا چه‌طور؟

سرویس جهان مشرق – نظریه‌های مختلفی تا کنون درباره‌ی دلایل آغاز جنگ اوکراین مطرح شده است. برخی کارشناسان پوتین را در سودای بازگرداندن «روسیه‌ی بزرگ» توصیف می‌کنند و برخی صاحب‌نظران معتقدند گسترش ناتو تا نزدیکی مرزهای روسیه، رئیس‌جمهور این کشور را تحریک کرد تا دست به اقدام نظامی بزند. حتی تحلیلگران در آمریکا نیز به هیچ عنوان بر سر پاسخ این سؤال که «جنگ اوکراین چرا شروع شد» متفق‌القول نیستند.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، ماه نوامبر سال ۲۰۱۸ از پنجره‌ی تفرجگاه شهر «آناپا» در جنوب بخش اروپایی روسیه، در ساحل دریای سیاه، به دریا نگاه می‌کند. برخی کارشناسان، پوتین را متهم می‌کنند که به دنبال احیای «روسیه‌ی بزرگ» است و جنگ اوکراین را نیز به همین خاطر به راه انداخته است. (+)

مشرق پیش از این نظر «جان میرشایمر[۱]» دانشمند سیاسی آمریکایی درباره‌ی دلایل احتمالی آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، و پیش‌بینی او درباره‌ی بروز جنگ اوکراین چندین سال پیش از آغاز آن، را مفصلاً خدمت مخاطبان محترم ارائه کرده است. (گزارش‌های مشرق در این‌باره را از این‌جا و این‌جا بخوانید.) آن‌چه اکنون پیش روی شماست، نظریه‌ی «جوزف نای» یکی دیگر از دانشمندان سیاسی آمریکا، استاد دانشگاه هاروارد، از بنیانگذاران نظریه‌ی نئولیبرالیسم در روابط بین‌الملل، و همچنین بنیانگذار نظریه‌ی «قدرت نرم» است. نای معتقد است نمی‌توان فقط یک عامل را موجب آغاز جنگ اوکراین دانست، بلکه برای پی بردن به علت شروع این جنگ باید به دلایل عمیق، میانی، و بی‌واسطه‌ی این بحران توجه کرد. «نای» طی مقاله‌ای تحت عنوان «جنگ اوکراین چه دلایلی داشت؟[۲]» در پایگاه تحلیلی «پراجکت‌سیندیکت» برخی از این دلایل را از دیدگاه خود برشمرده است. در ادامه، ترجمه‌ی این مقاله را می‌خوانید.

جان میرشایمر پاسخ می‌دهد:

›› چرا بحران اوکراین تقصیر غرب است؟

›› آیا پوتین به دنبال ایجاد «روسیه بزرگ» است؟

---

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

---

جنگ روسیه در اوکراین، مخرب‌ترین درگیری‌ای است که اروپا از سال ۱۹۴۵ [و پایان جنگ جهانی دوم] تا کنون به خود دیده است. اگرچه بسیاری در غرب این جنگ را نتیجه‌ی تصمیم مختارانه‌ی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، می‌دانند، خود پوتین می‌گوید این جنگ، نتیجه‌ی تصمیم ناتو در سال ۲۰۰۸ درباره‌ی عضویت اوکراین در این ائتلاف نظامی[۳] است. به اعتقاد پوتین، تصمیم ناتو مبنی بر این‌که اوکراین در نهایت عضو ناتو خواهد شد، پای یک تهدید موجودیتی را به مرزهای روسیه کشاند. در عین حال، عده‌ای دیگر دلیل جنگ اوکراین را در پایان جنگ سرد و عدم حمایت کافی غرب از روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جست‌وجو می‌کنند. اما چگونه می‌توانیم ریشه‌های جنگی را پیدا کنیم که ممکن است سال‌ها طول بکشد؟

یک مرد اوکراینی، ماه مارس سال ۲۰۲۲، مقابل ایستگاه مرکزی قطار شهر «تروستیانتس» در شمال شرقی اوکراین دوچرخه‌اش را از میان گل‌ولای و آوار و از کنار یک تانک تخریب‌شده‌ی روس عبور می‌دهد. روس‌ها پیش‌تر از این ایستگاه قطار  به عنوان پایگاه نظامی خود استفاده می‌کردند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› متحدان خاورمیانه‌ای آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند

جنگ جهانی اول بیش از یک قرن پیش رخ داد؛ با این حال، مورخان هنوز درباره‌ی این مسئله که علت آن جنگ چه بود، کتاب می‌نویسند. آیا جنگ به این دلیل آغاز شد که سال ۱۹۱۴ یک تروریست صرب یک آرشیدوک اتریشی را ترور کرد[۴]؟ یا مسئله بیش‌تر به قدرت روزافزون آلمان در مقابل بریتانیا برمی‌گشت؟ یا به ملی‌گرایی روبه‌افزایش در سراسر اروپا ربط داشت؟ پاسخ صحیح، این است: «همه‌ی موارد بالا؛ به علاوه‌ی موارد دیگر». با این وجود، جنگ تا لحظه‌ای (در ماه آگوست سال ۱۹۱۴) که شروع شد، همچنان اجتناب‌پذیر بود؛ و حتی همان موقع هم، تداوم این قتل‌عام به مدت چهار سال، ناگزیر نبود.

برای نظم بخشیدن به بحث، خوب است میان دلایل عمیق، میانی، و بی‌واسطه تمایز قائل شویم. تصور کنید می‌خواهید یک آتش بزرگ روشن کنید: روی هم انباشتن کنده‌ها، یک دلیل عمیق است؛ اضافه کردن آتش‌زنه و کاغذ، یک علت میانی است؛ و زدنِ کبریت یک علت تسریع‌کننده [و بی‌واسطه] است. با این حال، حتی همان موقع هم روشن شدن یک آتش بزرگ، اجتناب‌ناپذیر نیست. به عنوان مثال، ممکن است یک باد شدید، کبریت را خاموش کند؛ یا یک باران شدید و ناگهانی، چوب‌ها را خیس نماید. چنان‌که «کریستوفر کلارک» مورخ، در کتاب خود درباره‌ی منشأ جنگ جهانی اول، تحت عنوان «خواب‌گردها»، می‌نویسد، سال ۱۹۱۴ «[پنجره‌ای به سوی] آینده هنوز هم باز بود؛ اندکی[۵].» تصمیم‌های اشتباه سیاستی عامل مهم بروز فاجعه بودند.

آرشیدوک «فرانتس فردیناند» (وسط) ولی‌عهد اتریش، و همسرش «سوفی خوتک» (چپ) کمی پیش از ترورشان توسط «گاوریلو پرنسیپ» ملی‌گرای صربستانی، در اواخر ماه ژوئن سال ۱۹۱۴ در شهر «ساراویو» پایتخت بوسنی‌وهرزگوین. این ترور را بی‌واسطه‌ترین دلیل آغاز جنگ جهانی اول می‌دانند، اما آیا می‌توان صرفاً این ترور را دلیل آغاز یک جنگ جهانی تصور کرد؟ (+)

در اوکراین[۶]، شکی نیست که پوتین ۲۴ فوریه [۲۰۲۲]، وقتی به نیروهای روسیه دستور حمله داد، کبریت را روشن کرد. احتمالاً او هم مثل رهبران قدرت‌های بزرگ در سال ۱۹۱۴، تصور می‌کرد این عملیات، یک جنگ کوتاه و تندوتیز با یک پیروزی سریع خواهد بود؛ کم‌وبیش مانند اقدام اتحاد جماهیر شوروی به تصرف بوداپست در سال ۱۹۵۶، یا پراگ در سال ۱۹۶۸. نیروهای هوابرد، فرودگاه را تصرف می‌کنند؛ تانک‌ها، به‌تاخت، کی‌یف را تصرف می‌نمایند؛ ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، را برکنار می‌کنند؛ و یک دولت دست‌نشانده را به قدرت می‌رسانند.

پوتین به مردم کشورش گفت می‌خواهد یک «عملیات نظامی ویژه» با هدف «از بین بردن نازیسم» در اوکراین و جلوگیری از گسترش ناتو تا مرزهای روسیه انجام دهد. با این وجود، با توجه به اشتباه محاسباتی فاحشی که مرتکب شد، باید بپرسیم پوتین واقعاً چه فکری در سر داشت. از نوشته‌های خود پوتین[۷] و همچنین زندگی‌نامه‌نویس‌های مختلف او، مانند «فیلیپ شورت»[۸]، می‌دانیم که علت میانی این جنگ، امتناع پوتین از نگاه کردن به اوکراین به عنوان یک کشور مشروع [و مستقل از روسیه] بود. پوتین از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، که شخصاً به عنوان یک افسر کاگ‌ب در آن خدمت کرده بود، ناراحت بود؛ و به دلیل نزدیکی فرهنگی اوکراین و روسیه، اوکراین را کشوری جعلی می‌دانست. به علاوه، اوکراین قدرنشناس هم بود: با «قیام میدان[۹]» در سال ۲۰۱۴ که دولت طرفدار روسیه را برکنار کرد، و همین‌طور تعمیق روابط تجاری با اتحادیه‌ی اروپا[۱۰]، به مسکو توهین کرده بود.

«میشل اوباما» (دوم از چپ) بانوی اول وقت آمریکا، و «هتر هیگینباتم» (راست) معاون وقت مدیریت و منابع وزیر خارجه‌ی این کشور، در مراسم تقدیم «جایزه‌ی بین‌المللی زنان شجاع وزارت خارجه» در سال ۲۰۱۴ به «روسلانا لیژیچکو» (مرکز تصویر با پرچم اوکراین) خواننده، سیاستمدار و فعال اوکراینی. لیژیچکو از حامیان «انقلاب نارنجی» سال ۲۰۰۴ در اوکراین و از رهبران اعتراضات «قیام میدان» یا «یورومیدان» علیه روسیه و در حمایت از ملحق شدن اوکراین به اتحادیه‌ی اروپا بود. (+)

«هیلاری کلینتون» وزیر خارجه‌ی سابق آمریکا، در دولت باراک اوباما، در کنار «روسلانا لیژیچکو» خواننده‌ی اوکراینی، از رهبران جنبش ضدروسیه و اعتراضات «قیام میدان» در حمایت از روابط میان اوکراین و اتحادیه‌ی اروپا (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› کتاب هیلاری کلینتون: خواننده معارض اوکراینی در آغوش وزیر خارجه آمریکا

پوتین به دنبال احیای چیزی است که آن را «جهان روسی[۱۱]» می‌نامد؛ و اکنون به ۷۰ سالگی نزدیک می‌شود، دارد به میراث خود فکر می‌کند. رهبران قبلی روسیه، مانند «پیتر کبیر» [یا «پطر کبیر»]، در زمان خود قدرت این کشور را گسترش داده بودند. با توجه به تحریم‌های ضعیف غرب علیه روسیه پس از حمله‌ی این کشور به اوکراین و الحاق شبه‌جزیره‌ی کریمه در سال ۲۰۱۴، به نظر می‌رسد پوتین پیش خودش فکر کرده است: چرا از این جلوتر نروم؟

زنان داوطلب اوکراینی، در روز چهارم جنگ، در شهر «لفیف» در غرب اوکراین پارچه رشته‌رشته می‌کنند تا از آن‌ها تور استتار ساخته شود. رسانه‌های غربی یک کارزار گسترده‌ی رسانه‌ای برای انداختن تمام تقصیر جنگ اوکراین به گردن روسیه و کم‌رنگ کردن نقش توسعه‌طلبی ناتو، و در رأس آن آمریکا، به راه انداخته‌اند. بخشی از این کارزار، قهرمان‌سازی از مردم اوکراین در «مقاومت» مقابل روسیه است. (+)

شهروندان اوکراینی در حال تمرین پرتاب کوکتل مولوتف برای دفاع از شهر «ژیتومیر» در شمال غربی اوکراین در جریان جنگ با روسیه؛ رسانه‌های غربی «مقاومت قهرمانانه»ی مردم اوکراین مقابل ارتش روسیه را به مردم جهان نشان می‌دهند، اما ناگفته پیداست که اگر در همین تصویر، به جای پرچم اوکراین، پرچم فلسطین بود، همین رسانه‌ها افراد حاضر در تصویر را «تروریست» معرفی می‌کردند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› دیپلمات سابق آمریکایی: تحریم‌ها علیه روسیه نتیجه عکس خواهد داد

›› معیارهای دوگانه کنگره آمریکا: مخالفان تحریم اسرائیل در صف تحریم روسیه

چشم‌انداز گسترش ناتو یک علت میانی کم‌اهمیت‌تر بود. اگرچه غرب یک «شورای ناتو-روسیه[۱۲]» تشکیل داد که افسران نظامی روسیه از طریق آن می‌توانستند در برخی از جلسات ناتو شرکت کنند، اما روسیه از این رابطه انتظارات بیش‌تری داشت. و اگرچه اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰، «جیمز بیکر» وزیر خارجه‌ی وقت آمریکا، به همتای روس خود گفته بود که ناتو گسترش نخواهد یافت[۱۳]، مورخانی مانند «ماری ساروت» نشان داده‌اند[۱۴] که بیکر به‌سرعت تضمین شفاهی خود را، که هرگز هم پشتش به یک توافق‌نامه‌ی کتبی گرم نبود، پس گرفت.

نقشه‌ی گسترش ناتو طی دهه‌های مختلف از تشکیل در سال ۱۹۴۹ تا دهه‌ی ۲۰۲۰. چنان‌که مشخص است، طی دهه‌های گذشته، ناتو دائماً به سمت شرق و مرزهای روسیه گسترش پیدا کرده است. این ائتلاف نظامی از زمان سقوط دیوار برلین تا کنون ۱۴ عضو جدید (به رنگ‌های صورتی و بنفش) گرفته است که همگی در مناطق شرقی‌تر بوده‌اند. توجه داشته باشید که در این نقشه، کشورهای آمریکا، کانادا، و ایسلندف با وجود عضویت در ناتو، نمایش داده نشده‌اند. (+)

جلد کتاب «حتی یک اینچ» نوشته‌ی «ماری الیس ساروت» مورخ آمریکایی و استاد دانشگاه «جانز هاپکینز» آمریکا. این سه کلمه، بخشی از عبارتی بودند که «جیمز بیکر» وزیر خارجه‌ی وقت آمریکا، سال ۱۹۹۰، پس از سقوط دیوار برلین، از آن‌ها استفاده کرد تا به «میخایل گورباچف» رهبر شوروی، وعده دهد اگر شوروی بخش تحت نفوذ خود در آلمان را رها کند، «ما ناتو را حتی یک اینچ به سمت شرق نمی‌آوریم.» گورباچف نفوذ شوروی را از آلمان برداشت، اما واشینگتن پس از فروپاشی شوروی، به حرف بیکر عمل نکرد؛ به این نتیجه رسیده بود که می‌تواند «دستاورد بزرگ» فروپاشی شوروی را به یک «دستاورد بزرگ‌تر» تبدیل کند. اکنون وعده‌ی بیکر معنای دیگری پیدا کرده بود: «حتی یک اینچ سرزمین نیز نباید از دسترس طرح گسترش ناتو خارج باشد.» (+)

دهه‌ی ۱۹۹۰، وقتی بیل کلینتون، رئیس‌جمهور آمریکا، این موضوع [گسترش ناتو] را با بوریس یلتسین، رئیس‌جمهور روسیه، در میان گذاشت[۱۵]، روسیه به‌رغم میل باطنی بخشی از گسترش ناتو را پذیرفت، اما انتظارات دو طرف با یک‌دیگر متفاوت بود. تصمیم ناتو، در نشست سال ۲۰۰۸ در بخارست، مبنی بر گنجاندن اوکراین (و گرجستان) در فهرست اعضای بالقوه در آینده، بدترین تصورات پوتین درباره‌ی غرب را تأیید کرد.

در عین حال، اگرچه شاید تصمیم سال ۲۰۰۸ ناتو اشتباه بوده باشد، اما تغییر نگرش پوتین مربوط به پیش از آن تصمیم است. وی پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به آمریکا کمک کرده بود[۱۶]، اما سخنرانی‌اش در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۰۷ نشان می‌دهد پیش از اجلاس بخارست نیز نسبت به غرب ترش کرده بوده است[۱۷]. بنابراین، احتمال گسترش ناتو تنها یکی از چندین دلیل میانی بود؛ آن هم دلیلی که بلافاصله پس از نشست بخارست، زمانی که فرانسه[۱۸] و آلمان[۱۹] اعلام کردند عضویت اوکراین در ناتو را وتو خواهند کرد، اهمیت خود را بیش‌ازپیش از دست داد.

«ناتو از آرمان‌های اروپایی-آتلانتیکی اوکراین و گرجستان در عضویت در ناتو استقبال می‌کند. ما امروز توافق کردیم که این کشورها در نهایت عضو ناتو خواهند شد… امروز به‌وضوح اعلام می‌کنیم که از درخواست این کشورها برای آغاز طرح اقدام [و فرآیند] عضویت حمایت می‌نماییم. بنابراین، اکنون دوره‌ای از همکاری فشرده با هر دو کشور در سطح بالای سیاسی را با هدف حل مسائل باقی‌مانده درباره‌ی درخواست طرح اقدام عضویت آن‌ها آغاز خواهیم کرد.» بخشی از بیانیه‌ی نشست سال ۲۰۰۸ «شورای آتلانتیک شمالی» نهاد سیاسی اصلی ناتو، در بخارست، پایتخت رومانی. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «دیکتاتور خوب» و «جنایتکار جنگی خوب»؛ سیاست خارجی آمریکا بر چه مبنایی است؟

›› ایرانی‌های بد – ایرانی‌های خوب؛ حمایت آمریکا از اغتشاشگران ایرانی

ورای همه‌ی این‌ها، دلایل دور یا عمیقی بودند که پس از پایان جنگ سرد به وجود آمدند. در ابتدا، هم در روسیه و هم در غرب خوش‌بینی زیادی وجود داشت مبنی بر این‌که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موجب ظهور دموکراسی و اقتصاد بازارمحور در روسیه شود. طی سال‌های اول، کلینتون و یلتسین تلاش جدی‌ای برای توسعه‌ی روابط حسنه میان دو کشور انجام دادند. با این حال، اگرچه آمریکا اقدام اعطای وام و کمک اقتصادی به دولت «یگور گایدار» نخست‌وزیر روسیه، کرد[۲۰]، اما روس‌ها انتظارات بسیار بیش‌تری داشتند. علاوه بر این، پس از هفت دهه برنامه‌ریزی متمرکز، تبدیل ناگهانی اقتصاد روسیه به یک اقتصاد بازارمحور شکوفا غیرممکن بود. تلاش‌ها برای تحمیل چنین تحولات سریعی بدون شک منجر به ایجاد ناآرامی‌های گسترده، فساد، و نابرابری شدید خواهد شد. اگرچه برخی از الیگارش‌ها و سیاستمداران روس در نتیجه‌ی خصوصی‌سازی سریع دارایی‌های دولتی به‌شدت ثروتمند شدند، اما شاخص زندگی در میان اکثر مردم روسیه کاهش پیدا کرد[۲۱].

«بوریس نمتسوف» (که بعداً ترور شد) فرماندار شهر «نیژنی نووگورود» در روسیه، ماه فوریه‌ی سال ۱۹۹۷ در شهر «داووس» [در سوئیس، میزبان «مجمع جهانی اقتصاد»] این‌گونه گزارش داد: هیچ‌کس در روسیه مالیات نمی‌پردازد و دولت در پرداخت دستمزدها عقب مانده است. سپس، ماه سپتامبر سال بعد، «گریگوری یاولینسکی» نماینده‌ی لیبرال پارلمان روسیه [که طرح ۵۰۰ روزه‌ی گذار از شوروی به یک اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد را نوشته بود]، در یک ضیافت شام در «مدرسه‌ی کندی» دانشگاه هاروارد گفت: «روسیه کاملاً فاسد است و یلتسین هیچ برنامه‌ای برای آینده ندارد.» یلتسین که نمی‌توانست با پیامدهای سیاسی شرایط روبه‌وخامت اقتصادی دست‌وپنجه نرم کند، و وضعیت سلامتی‌اش نیز روبه‌افول بود، برای بازگرداندن نظم به روسیه به پوتین روی آورد که آن زمان یک مأمور سابق ناشناخته‌ی کاگ‌ب بود.

«یانکی‌ها به فریاد: داستان محرمانه‌ی کمک مشاوران آمریکایی به یلتسین برای پیروزی»؛ جلد شماره‌ی ۱۵ جولای ۱۹۹۶ (۲۵ تیر ۱۳۷۵) مجله‌ی «تایم» آمریکا با موضوع کمک واشینگتن به «بوریس یلتسین» برای پیروزی در انتخابات سال ۱۹۹۶ روسیه (+)

هیچ‌کدام از این‌ها به این معنا نیست که جنگ اوکراین اجتناب‌ناپذیر بود؛ بلکه با گذشت زمان رفته‌رفته محتمل‌تر شد. پوتین ۲۴ فوریه‌ی ۲۰۲۲ دچار اشتباه محاسباتی شد و کبریتی را روشن کرد که این آتش‌سوزی بزرگ را به راه انداخت؛ و بعید به نظر می‌آید [در کوتاه‌مدت] آن را خاموش کند.

در همین‌باره بخوانید:

›› کشتار غیرنظامیان «وحشیانه» است؛ مگر توسط آمریکایی‌ها

›› جنگ اوکراین محکوم است؛ اما جنگ‌ها و جنایات آمریکا چه‌طور؟