جمهوری اسلامی ایران

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، طی رزوهای اخیر و به مناسبت سالروز شکار پهپاد پیشرفته RQ۱۷۰ امریکایی توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، جزئیات جدیدی از مشخصات نمونه های ساخته شده از روی این پرنده بدون سرنشین در ایران منتشر شد که از جمله آنها دستیابی به برد پروازی ۴۴۰۰ کیلومتر بود.

در این گزارش و به همین مناسبت به بررسی نمونه های ساخته شده بر مبنای RQ۱۷۰ که به نام پهپادهای شاهد معروف هستند، خواهیم پرداخت.

همانطور که اشاره شد، ۱۳ آذر ماه ۱۳۹۰ خبر مهمترین شکار پهپادی ایران به سرعت به یکی از بمب های خبری در تمام رسانه های مهم دنیا تبدیل شد. این خبر، اعلام دستیابی ایران به یکی از محرمانه ترین دارایی های ارتش و سازمان جاسوسی مرکزی ایالات متحده یعنی پهپاد فوق پیشرفته RQ-۱۷۰ سنتینل معروف به «جانور قندهار» بود.

تصاویری از RQ-۱۷۰ پس از نشاندن روی زمین (سمت چپ) و در هواپیمای باری در هنگام انتقال (سمت راست)

این پهپاد محصول شرکت مشهور لاکهیدمارتین بود که سازنده اکثر تجهیزات فوق حساس آمریکا در دوران جنگ سرد از جمله هواپیماهای شناسایی و جاسوسی U-۲ و SR-۷۱ است که این بار با بهره گیری از فناوری های جدید پنهانکاری راداری و نیز طرح بال پرنده اقدام به طراحی و ساخت یک پرنده بدون سرنشین جاسوسی برای آمریکا کرده بود.

تصویری از یکی از پهپادهای RQ-۱۷۰ در آمریکا در حدود یکسال پس از غنیمت گرفته شدن توسط ایران که از رده بندی محرمانه خارج شده و عملاً به معنی به باد رفتن چند میلیارد دلار هزینه توسعه آن است

بنا بر اطلاعات موجود، این پهپاد از حدود سال ۲۰۰۸ به افغانستان و پایگاه قندهار منتقل شده بود تا در جاسوسی از منطقه خصوصاً ایران مورد استفاده قرار بگیرد.

به جز چند تصویر محدود و اطلاعاتی که بعدها مشخص شد برخی از آنها اختلاف بسیار زیادی با واقعیت داشته اطلاعات دیگری از این پهپاد و قابلیت های آن منتشر نشده بود که خود باعث مشخص شدن ارزش بالای این پهپاد بود.

رزمندگان نیروهای مسلح در ارتش و سپاه با شناسایی این پهپاد و اطلاع به سلسله مراتب از عملیات های مختلف این پهپاد در داخل فضای جمهوری اسلامی ایران به دنبال راهکاری برای دفع این شر بودند. پس از ۲ سال کار مراقبتی و اطلاعاتی عملیاتی نیروی هوافضای سپاه برای به چنگ آوردن این پهپاد عملیات مشترک شناسایی و جنگ الکترونیکی را طراحی کرد که نهایتاً در آذر ۱۳۹۰ و در عمق ۲۰۰ کیلومتری داخل ایران موفق به سالم نشاندن این پهپاد روی زمین شد.

تصویری از رصد پهپاد RQ-۱۷۰ متجاوز به داخل ایران در حدود ۲ سال پیش از عملیات به غنیمت گرفتن آن

پهپاد RQ-۱۷۰ آمریکایی حائز چند ویژگی مهم بود که آن را به مهمترین شکار پهپادی ایران در بین انواع پهپادهای آمریکایی و اسرائیلی شکار شده توسط نیروهای مسلح تا قبل از پهپاد تریتون در سال ۱۳۹۸ و نیز یکی از مهمترین غنیمت های کسب شده در طول تاریخ منازعات پس از جنگ جهانی دوم تبدیل می کرد.

در واقع تنها پس از به زمین نشاندن این پرنده مشخص شد که چه حجمی از فناوری های نوین به صورت یکجا در آن مورد استفاده قرار گرفته است.

نمایش اجزای داخلی پهپاد آمریکایی RQ-۱۷۰ و برخی از تجهیزات مهم آن

استفاده از مواد پیشرفته سبک در سازه و بدنه و پوشش و رنگ ویژه روی بدنه، موتور بسیار پیشرفته، حذف اختلاف دمای گازهای خروجی موتور و نیز پیشگیری از تولید ابر بخار، وجود رادار بسیار پیشرفته روزنه مصنوعی یا سار که قابلیت نقشه برداری با دقتی در حد آشکارسازی ردپای انسان را دارد و اشیاء را از زیر اغلب تورهای استتار نیز شناسایی می کند، دوربین شناسایی ۸۰ مگاپیکسلی با برد بالا، دوربین پیشرفته چندطیفی که برای آشکارسازی اشیاء مختلف با جنس های مختلف و حتی دریچه تونل ها کارایی داشت و کلکسیونی از سامانه های مخابراتی و حسگرهای مختلف بخشهایی از تجهیزات افشا شده این پهپاد فوق العاده ارزشمند آمریکایی هستند.

این موارد در کنار استفاده از طرح بال پرنده یعنی حذف سطوح پایدارساز افقی و عمودی مجزا از بدنه و نیز تلفیق بال و بدنه آن را به یکی از پیشرفته ترین پهپادهای موجود در دنیا تبدیل نموده بود.

پهپاد RQ-۱۷۰ پس از انتقال به نقطه امن در داخل کشور

بلافاصله پس از به غنیمت گرفتن پهپاد متجاوز آمریکایی، متخصصان این نیرو اقدام به جدا کردن بال‌های این پهپاد و انتقال آن از منطقه فرود پهپاد با یک هواپیمای باری به نقطه امن کردند.

پس از اعلام خبر و تکذیب توسط آمریکا، سپاه تصاویر بازدید سردار حاجی زاده از این پهپاد را منتشر کرد که جای شکی برای ناظران و تحلیلگران خارجی باقی نگذاشت.

در نهایت هم اعلام درخواست آمریکا از ایران برای بازپس دادن پهپاد که توسط رئیس جمهور وقت این کشور باراک اوباما در یک جلسه رسمی در حضور خبرنگاران اعلام شد، تیر خلاصی بر تمامی شایعات مطرح شونده از سوی رسانه ها و تحلیلگران وابسته به آنها بود.

فرماندهان سپاه پس از بازگشایی ابزارهای ذخیره اطلاعات این پهپاد به طور کامل که در ۱۳۹۱ رخ داد، اعلام کردند که پروژه مهندسی معکوس آن در دست اقدام قرار گرفته است که با واکنش منفی کارشناسان خارجی رو به رو شد به این معنی که ایران را دارای توان مهندسی برای ساخت نمونه‌های از روی این پهپاد نمی دانستند.

انتشار برخی از تصاویر دوربین های شناسایی این پهپاد یک سال پس از به غنیمت گرفتن آن و بیان برخی از جزئیات داخلی آن که قبلاً توسط آمریکایی ها مطرح نشده بود، نشان از عزم جدی متخصصان سپاه در غلبه بر این غول فناوری آمریکایی بود.

یکی از انبوه تصاویر به دست آمده از حافظه های داخلی پهپاد آمریکایی RQ-۱۷۰

نهایتاً در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه که در اردیبهشت ۱۳۹۳ مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت، در کنار نمونه آمریکایی به غنیمت گرفته شده، تصاویر نمونه های مختلف این پهپاد که در ایران ساخته شده نیز برای اولین بار منتشر شد. در واقع متخصصان سپاه اقدام به ساخت نمونه هایی در مقیاس های مختلف از این پهپاد برای اهداف پژوهش های توسعه ای و نیز عملیاتی کرده  بودند.

پهپاد آمریکایی RQ-۱۷۰ در نمایشگاه سال ۱۳۹۳

دو نمونه مقیاس کوچک و مقیاس کامل ساخت ایران از پهپاد آمریکایی RQ-۱۷۰

بنا بر اطلاعات جدیدی که اخیراً در یک کلیپ کوتاه از خانواده پهپادهای توسعه یافته از RQ-۱۷۰ در ایران منتشر شده، حداقل ۶ گونه پهپاد بر اساس طراحی RQ-۱۷۰ ساخته شده است.

اولین نمونه با مقیاس ۱۵ درصد نمونه خارجی برای امور پژوهشی و توسعه ای از جمله مسائل ساخت و وایرینگ و برخی جزئیات دیگر ساخته شد.

دانش و تجربه کسب شده از این نمونه منجر به ساخت اولین رده رزمی با مقیاس ۴۰ درصد نمونه خارجی به نام های شاهد-۱۴۱ و شاهد-۱۶۱ شد که اولی دارای موتور احتراق داخلی پیستونی و دومی دارای موتور میکروجت است.  در ادامه نیز مقیاس ۶۰ درصد و نهایتاً مقیاس ۱۰۰ درصد آن ساخته شده اند.

مقایسه نسبی ابعاد نمونه های مختلف پهپادهای بال پرنده شاهد از راست به چپ، ۱۰۰ درصد، ۶۰ درصد و ۴۰ درصد

منظور از مقیاس ۴۰ درصد یعنی تمامی ابعاد پهپادهای شاهد-۱۴۱ و ۱۶۱ نسبت به نمونه خارجی به غنیمت گرفته شده برابر ۴۰ درصد است. به عنوان مثال دهانه بال پهپاد آمریکایی RQ-۱۷۰ حدود ۱۳ متر است که در نمونه های شاهد-۱۴۱ و ۱۶۱ به حدود ۵.۱ متر کاهش یافته است.

شاهد-۱۶۱ نمونه مقیاس ۴۰ درصد موتور جت در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه

سپاه از این ۲ پهپاد که در سال ۱۳۹۳ ساخته شدند در وهله اول برای تکمیل اطلاعات دانشی و تسلط بر فناوری در حوزه دینامیک پرواز و پیکربندی بال پرنده پرداخت و سپس آنها را برای مأموریت های مراقبت و شناسایی هوایی و نیز عملیات رزمی آماده ساخت.

بدیهی است که نمونه موتور پیستونی ارزان قیمت با هزینه پروازی پائین بوده و با توجه به مزیت های طرح بال پرنده در واقع نسل جدیدی از پهپادها را در نیروی هوافضای سپاه پایه گذاری کرد.

شاهد-۱۶۱ با مداومت پروازی ۲ ساعت با سرعت بیشینه ۲۷۵ کیلومتر بر ساعت برای مأموریت رزمی به دو بمب مجموعاً به جرم ۵۰ کیلوگرم مجهز می شود.

تصویری از آزمایش های پروازی یکی از نمونه های ایرانی RQ-۱۷۰

تولید انبوه نمونه هایی از پهپادهای ایرانی بر اساس RQ-۱۷۰

یک نمونه از پهپادهای ایرانی بال پرنده بر اساس RQ-۱۷۰ که به چهار بمب هوشمند نقطه زن زیر بدنه مجهز می شود

در ادامه در سال ۱۳۹۴ نمونه مقیاس ۶۰ درصد از پهپادهای بال پرنده بر اساس RQ-۱۷۰ آمریکایی به نام‌های شاهد-۱۸۱ و ۱۹۱ به ترتیب با موتورهای پیستونی و جت برای همان مأموریت های شناسایی و مراقبت و رزمی ساخته شدند.

شاهد-۱۹۱ با دهانه بال ۷.۳ متر، سرعت ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت با مداومت پروازی ۴.۵ ساعت به یک پهپاد عملیاتی تمام عیار برای نیروی هوافضای سپاه تبدیل شد.

در مأموریت رزمی این پهپادها قابلیت حمل تا ۱۰۰ کیلوگرم محموله را دارند. این نمونه مجهز به دهلیز داخلی است که امکان حمل ۲ بمب را به آن می دهد. این کار سبب پیشگیری از افزایش بازتاب راداری با حمل سلاح در بیرون بدنه می شود.

پهپاد شاهد-۱۹۱ نمونه موتور جت مقیاس ۶۰ درصد از RQ-۱۷۰های ساخت ایران

مهمترین نکته پیرامون پهپادهای مقیاس ۶۰ درصد از خانواده ایرانی RQ-۱۷۰ یعنی شاهد-۱۸۱ و ۱۹۱ حضور تعدادی از آنها به طور همزمان در عملیات رزمی علیه داعش در شرق سوریه در مهر ۱۳۹۷ بود.

هرچند در اطلاعات اولیه از این عملیات تعداد پهپادهای مورد استفاده ۷ فروند ذکر شد اما در کلیپ منتشر شده اخیر پیرامون خانواده پهپادهای بال پرنده شاهد تعداد مذکور ۵۰ فروند عنوان شد که احتمالاً مربوط به تعداد پهپادهای پشتیبانی شامل شناسایی و تعیین خسارت حمله و پهپادهای رزمی جایگزین (رزرو) نیز است.

در هر صورت این حمله ایران را به عنوان دارنده دانش و فناوری عملیات گروهی پهپادها (سوآرم) و اولین استفاده کننده از این شیوه رزمی در دنیا ثبت کرد.

پرواز بال پرنده شاهد-۱۹۱ در عملیات ضربت محرم

رهاسازی بمب از دهلیز داخلی پهپاد بال پرنده ایرانی در عملیات ضربت محرم

البته تجربه رزمی پهپادهای سپاه در محور مقاومت در منطقه نیز به کمک طراحی و اجرای این عملیات آمده بود، همانطور که در برنامه مستند تلویزیونی «نقطه زن» در مهر ماه ۱۳۹۹ اعلام شد که پهپاد شاهد-۱۲۹ تا کنون بیش از ۵۰هزار ساعت پرواز کرده است که بخش مهمی از آن نیز در عملیات علیه گروه های تروریستی در عراق و سوریه بوده است و به گفته سردار حاجی زاده در برنامه ثریا پس از عملیات ضربت محرم، پهپاد شاهد-۱۲۹ بیش از ۸۰۰ عملیات رزمی (تا پاییز ۱۳۹۷ که زمان پخش این برنامه بود) داشته است.

خط تولید بمب های هوشمند سدید که روی پهپادهای مختلف استفاده می شود

چند ماه بعد و در اسفند ۱۳۹۷ در رزمایش تخصصی پهپادی به نام الی بیت المقدس-۱ در منطقه تنگه هرمز، مجدداً نیروی هوافضای سپاه ۵۰ فروند پهپاد از انواع مختلف شامل نمونه های مقیاس ۴۰ و ۶۰ درصد را به طور همزمان در یک منطقه به وسعت ۱۰ کیلومتر در ۱۰ کیلومتر بکار گرفت.

آماده سازی پهپادهای شاهد-۱۶۱ در رزمایش الی بیت المقدس-۱

به کارگیری گسترده پهپادهای شاهد-۱۶۱ در رزمایش سال ۱۳۹۷

پرواز پهپاد شاهد-۱۶۱ از روی خودروهای وانت؛ این نمونه فاقد ارابه فرود چرخدار برای صرفه جویی در وزن و کاهش قیمت است

این پهپادها از پایگاه‌های پهپادی سپاه در استان های مختلف به آسمان بلند شده بودند. این نوع عملیات پیچیدگی طراحی بسیار بالایی چه از نظر طرح پروازی و زمان بندی برای حضور همزمان و چه توزیع مأموریت ها و اهداف بین پهپادهای مختلف دارد.

تصویری از یکی از اتاق های عملیات در رزمایش پهپادی که به نظر می رسد عملیات پروازی یک گروه چهار فروندی از پهپادهای شاهد در حال پایش است

بارگذاری ۲ بمب هوشمند در دهلیز داخلی پهپادهای شاهد-۱۹۱

رها سازی بمب هوشمند از پهپاد شاهد-۱۴۱ که نمونه موتور ملخی پیستونی مقیاس ۴۰ درصد است

رها سازی بمب هوشمند از شاهد-۱۶۱ (تصویر بالا) و شاهد-۱۹۱ (تصویر پائین)

اصابت دقیق بمب هوشمند به یک کانتینر مشخص که به واسطه خطای زیر ۲ متری این بمبها ممکن می شود

در سال ۱۳۹۶ نمونه مقیاس کامل پهپاد بال پرنده ایرانی به نام شاهد-۱۷۱ یا سیمرغ به نتیجه رسید. البته نمونه اولیه آن در سال ۱۳۹۳ به نمایش گذاشته شده بود اما در کلیپ اخیر شاهد-۱۷۱ مجهز به موتور توربوفن با برد نهایی ۴۴۰۰ کیلومتر معرفی و سال به ثمر نشستن آن ۱۳۹۶ عنوان شده است.

مدلسازی نرم افزاری و ساخت پهپاد بال پرنده ایرانی

آزمایش های پهپاد شاهد-۱۷۱ که دارای ارابه فرود چرخدار و جمع شونده در بدنه است

مأموریت این پهپاد نیز شناسایی و مراقبت عنوان شده و این پهپاد ۳۰۷۰ کیلوگرمی با مداومت پرواز ۱۰ ساعت امکان پرواز تا ارتفاع ۳۶۰۰۰ پا معادل نزدیک به ۱۱ کیلومتری را دارد.

در جدول زیر مشخصات اعلام شده از ۳ گروه پهپادهای بال پرنده توسعه یافته از RQ-۱۷۰ آمریکایی ارائه شده است.

با جمع بندی ویژگی های پهپاد شاهد-۱۷۱ به چند علت می توان آن را شاخص ترین پهپاد ایرانی دانست:

– اولاً از نظر برد، این پهپاد همتراز با شاهد-۱۲۹ و فطرس از برد بسیار زیادی برخوردار است. شعاع عملیاتی این پهپاد ۲۲۰۰ است یعنی در این برد می تواند به مدت چند ده دقیقه عملیات انجام دهد.

البته در طراحی مسیر پروازی یک هواگرد معمولاً مقداری سوخت ذخیره برای حالات اضطراری در نظر گرفته می شود که مهمترین علت اختلاف برد نهایی عنوان شده برای این پهپاد یعنی عدد ۴۴۰۰ کیلومتر با حاصلضرب مداومت پروازی در سرعت آن یعنی عدد ۴۶۰۰ کیلومتر همین مورد است.

– دوماً شاهد-۱۷۱ احتمالاً سنگین ترین پهپاد ساخت ایران است. در واقع تنها گزینه قابل رقابت با آن فطرس است که باز هم بعید به نظر می رسد بیشینه وزن برخاست آن به ۳ تن برسد. در نتیجه شاهد-۱۷۱ پتانسیل به کارگیری به عنوان پلتفرم توسعه یک پهپاد رزمی را نیز دارد خصوصاً با توجه به حجم بدنه مناسب آن.

– نکته سوم اینکه پهپاد شاهد-۱۷۱ اولین پهپاد ایرانی دارای موتور توربوفن است. البته با توجه به اینکه توربوفن جهش-۷۰۰ در سال جاری یعنی ۱۳۹۹ به ثمر رسیده است اما سال ساخت شاهد-۱۷۱ سه سال پیش بوده احتمالاً سپاه از یک موتور توربوفن دیگر در آن استفاده کرده است.

– نکته چهارم سقف پرواز بالای این پهپاد است که فعلاً نسبت به اغلب پهپادهای ایرانی مقدار بیشتری است. در واقع به جز پهپاد کرار که سقف پروازی به میزان ۴۰۰۰ پا یعنی حدود ۱۱ درصد بیشتر نسبت به شاهد-۱۷۱ دارد سایر پهپادهای ایرانی نسبت به آن در ارتفاع نهایی کمتری قابلیت پرواز دارند.

– نکته پنجم مداومت پروازی بالای شاهد-۱۷۱ است که با اختلاف زیاد، بیشترین مداومت پروازی در بین پهپادهای موتور جت ایرانی را دارد.

– نکته ششم در مورد این پهپاد این است که از نظر سرعت پروازی نیز پس از کرار و کیان، شاهد-۱۷۱ یا همان سیمرغ با فاصله کمی نسبت به کیان در جایگاه سوم قرار می گیرد.

– نکته هفتم هم اینکه شاهد-۱۷۱ هم به دلیل جنس مواد مورد استفاده در بدنه و هم به علت شکل ظاهری بدنه که همانند هواپیمای بمب افکن آمریکایی بی-۲ اسپریت فاقد سطوحی با زوایای قائمه است از بازتاب راداری بسیار کمی برخوردار بوده و کاملاً و رسماً جزو باشگاه پهپادهای پنهانکار راداری محسوب می شود. این ویژگی سبب می شود تا شاهد-۱۷۱ در مأموریت های شناسایی در عمق قلمرو دشمن با موفقیت عمل کند.

پهپاد شاهد-۱۷۱ نمونه مقیاس کامل از RQ-۱۷۰های ایرانی

۵ گونه از پهپادهای بال پرنده شاهد معرفی شده در این گزارش توسط متخصصان جوان سپاه از روی یکی از پیشرفته ترین پهپادهای نظامی و جاسوسی دنیا ساخته شده و به تولید انبوه رسیده اند و به صورت عملیاتی در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار دارند.

این پهپادها امروزه حتی در مأموریت های غیرنظامی مانند بارورسازی ابرها نیز به کمک کشور شتافته اند و ایران را به دومین کشور سازنده و به کارگیرنده پهپاد بال پرنده در دنیا تبدیل کرده اند.