جهاد سازندگی

به گزارش مجاهدت از خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، انقلاب اسلامی ایران ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حاکمیت سیاسی رژیم پهلوی، نظامی نوینی ایجاد کرد. بدیهی هست به موازات این تحول باید ساختار کشور نیز دگرگون می‌شد؛ این فضا زمینه ایجاد نهاد‌هایی متناسب با کارکرد‌های ویژه را فراهم آورد. مردم نیز بلافاصله داوطلبانه برای نظام‌مند کردن کشور اعلام آمادگی کردند. با توجه به نسبت جمعیت روستانشین به شهری ضرورت رسیدگی بهبود شرایط در روستا‌ها بیشتر احساس می‌شد به موازات تشکیل نهاد‌های انقلابی جهاد سازندگی نیز در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به عنوان بازوی سازندگی انقلاب برای خدمت به روستاییان و مناطق محروم و انتقال ارزش‌ها و فرهنگ انقلاب به آن مناطق تشکیل شد. 

متن زیر سیر ایجاد و رشد نهاد مقدس جهاد سازندگی هست که در ادامه قسمت چهارم آن را می‌خوانید. 

گام‌های دشوار نخست 

تأمین بودجه جهاد سازندگی در ابتدا به شکل سازمان یافته نبود و این نهاد برای تأمین بودجه با مشکلات و مسائل زیادی روبه‌رو بود بیشترین منبع بودجه از محل کمک‌های مردمی تامین می‌شد و در مواردی نیز جهادگران از امکانات شخصی استفاده می‌کردند، به مرور زمان اعتبارات دولتی برای جهاد سازندگی تخصیص یافت. در مواردی هم از طریق شهید بهشتی اعتبارات تأمین می‌شد. 

نخستین گام برای اجرای فعالیت‌های جهاد سازندگی نیازسنجی از مردم و برنامه‌ریزی بر روی نیاز‌های مطرح شده بود که سعی می‌شد نیاز واقعی مردم روستانشین با مشورت خود آنان انجام و اولویت‌بندی شود. این مشارکت مردم فقط در امور اجرایی بلکه این فرهنگ مشارکت عاملی شد که روستاییان در مراحل اجرایی در کنار جهادگران حضور داشته باشند.

همچنین در مراحل اولیه، تجهیزات جهاد سازندگی با امکانات محلی تأمین شد و کم‌کم وسایل و امکانات مازاد و مستهلک دولتی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در بسیاری از شهرستان‌ها ساختمان‌های مخروبه ادارات پس از بازسازی به عنوان ستاد جهاد مورد استفاده قرار گرفت. گسترش فعالیت جهاد سازندگی به صورت فوق در شرایطی بود که همچنان بین دولت موقت و اعضای شورای مرکزی جهاد اختلافاتی وجود داشت. پس از استعفای دولت موقت در اواخر آبان ۱۳۵۸ جهاد سازندگی فعالیت خود را زیر نظر مستقیم شورای انقلاب ادامه داد و فضای بیشتری برای توسعه ایجاد شد.

فعالیت جهاد در کنار کار‌های فرهنگی موجب شد مردم در امور کشاورزی آب‎رسانی برق‌رسانی راه‌سازی و صنایع روستایی به جهاد سازندگی بیشتر اعتماد کنند. کمیته‌های مختلفی رفته رفته در جهاد شکل گرفت که کمیته کشاورزی از نخستین کمیته‎هایی بود که قوام پیدا کرد سپس کمیته عمران بوجود آمد و کار‌های زیربنایی انجام شد. این حرکت منجر شد که احداث کانال‌ها و سد‌های خاکی در دستور کار جهاد قرار گیرد. دلیل اصلی ورود جهاد به این گونه فعالیت‌ها این بود که تشکیلات اغلب وزارتخانه‌ها برای فعالیت گسترده در روستا طراحی نشده بود.

فعالیت‌های علمی آموزشی و تحقیقاتی در روستا از جمله اقدامات موفق جهادگران به حساب می‌آید. فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در سال‌های اولیه جهاد سازندگی، بیانگر عمق نگرش جهادگران در عرصه فعالیت‌های زیربنایی هست. 

اساسنامه و ساختار تشکیلاتی جهاد سازندگی تشکیلات جهاد در آغاز فعالیت بر اولویت‌ها و مأموریت‌ها در مناطق محروم متمرکز شد و گستردگی هر بخش نیز متکی به این نیاز بود پس از استقرار نماینده امام خمینی در جهاد ساختمانی در میدان انقلاب به عنوان دفتر مرکزی جهاد سازندگی انتخاب شد و کلیه جهادگران در این ساختمان شش طبقه مشغول به کار شدند. 

منبع: کتاب «خاکریز‌های خط مقدم؛ تاریخ مهندسی جنگ جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس» اثر «نصرتالله محمودزاده»

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، انقلاب اسلامی ایران ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حاکمیت سیاسی رژیم شاهنشاهی پهلوی، نظامی نوین با ایدئولوژی اسلامی ایجاد کرد. بدیهی هست به موازات این تحولات باید ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، اداری و نظامی ایران نیز دگرگون می‌شد؛ امام خمینی (ره) پس از تشکیل شورای انقلاب برای اداره کشور، تشکیل مجلس شورای اسلامی، ایجاد کابینه دولت اسلامی و انتخاب ریاست جمهوری و دیگر نهادها را در برنامه خود قرار داد. این تشکیلات نیازمند حرکت‌های انقلابی بود و لزوم تغییر ساختار‌ها و سازمان‌های اداری به شدت احساس می‌شد، از سوی دیگر تأثیر انقلاب اسلامی در تشکیلات و روابط سازمانی، تزلزل ساختار نظام شاهنشاهی و به موازات آن خلق ارزش‌های نوین انقلابی را در منجر شد.

این فضا زمینه ایجاد نهاد‌هایی متناسب با کارکرد‌های ویژه را فراهم آورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امید مردم به آینده‌ای بهتر موجب سرعت بخشیدن به تحولات اداری و سازمانی شد.  مردم نیز بلافاصله داوطلبانه برای نظام‌مند کردن کشور اعلام آمادگی کنند و نخستین نهادی که به وجود آمد کمیته انقلاب اسلامی بود. امام خمینی پس از سقوط پادگان‌ها و کلانتری‌ها که باعث شده بود سلاح‌های بسیاری به دست مردم بیفتد طی پیامی فرمان دادند مساجد زیر نظر امام جماعت حفاظت از مراکز و مؤسسات حساس را عهده‌دار شوند. ایشان پس از صدور این پیام آیت‌الله «مهدوی کنی» را مأمور تشکیل کمیته مرکزی انقلاب اسلامی کردند. دادگاه انقلاب اسلامی و دادسرای انقلاب اسلامی از نخستین نهاد‌های انقلابی بود که به فرمان امام خمینی (ره) تشکیل شد. 

همچنین برای سرپرستی اموال مصادره شده خاندان پهلوی و سران خائن رژیم سابق و استفاده از این اموال برای خدمت به محرومان «بنیاد مستضعفان» در ۹ اسفند ۱۳۵۷تأسیس شد. در ادامه روند تشکیل نهاد‌های انقلابی «کمیته امداد امام خمینی برای تأمین نیاز‌های محرومان جامعه در ۱۴ اسفند ۱۳۵۷و نیز بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به منظور ساخت مسکن برای محرومان، در ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ تشکیل شدند. در این شرایط مهم‌ترین نهادی که لزوم وجود آن احساس می‌شد، تشکیل نهادی نظامی متناسب با آرمان‌های انقلاب اسلامی بود. به همین منظور در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸، «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای دفاع از موجودیت انقلاب و ارزش‌ها و دستاورد‌های آن تشکیل شد.

با توجه به نسبت جمعیت روستانشین به شهری ضرورت رسیدگی بهبود شرایط در روستا‌ها بیشتر احساس می‌شد به موازات تشکیل نهاد‌های انقلابی جهاد سازندگی نیز در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به عنوان بازوی سازندگی انقلاب برای خدمت به روستاییان و مناطق محروم و انتقال ارزش‌ها و فرهنگ انقلاب به آن مناطق تشکیل شد. 

متن زیر سیر ایجاد و رشد نهاد مقدس جهاد سازندگی هست که در ادامه قسمت اول آن را  می‌خوانید.

در ابتدای راه

خاستگاه صدور فرمان تشکیل «جهاد سازندگی» را باید در مجموعه درهم تنیده‌ای از علل و عوامل سیاسی، اجتماعی شرایط فرهنگی و همچنین جایگاه‌های اقتصادی و تاریخی ایران در پیش از انقلاب اسلامی ریشه‌یابی کرد آرمان‌خواهی و اعتلای ارزش‌های اجتماعی نهفته در متن انقلاب اسلامی از جمله عدالت‌خواهی، برابری اجتماعی، استقلال و قطع وابستگی به کشور‌های دیگر عاملی شد تا چنین نهاد‌هایی پیش‌بینی و تشکیل شود امام خمینی استقلال کشور را در گروی پیشرفت در زمینه‌های فرهنگی اجتماعی سیاسی و اقتصادی می‌دانست از این رو فعالیت‌های جهاد سازندگی به صورت رسمی مدت کمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد. 

در واقع جهاد سازندگی پاسخ به مجموعه نیازها، مطالبه‎ها و فشار‌ها در واکنش به انباشتی از ناکامی‎های سیاست‌های غلط پیش از انقلاب بود. به همین دلیل این اولویت در سخنان بسیاری از مسئولان وقت دیده می‌شود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این مورد بیان می‌کنند:

«اساس پی‌ریزی جهاد سازندگی مسئله فعالیت در مناطق محروم هست. در ارتباط با تاریخچه جهاد سازندگی باید برگردیم به پیش از انقلاب، زیرا جهاد سازندگی یک جریان هست نه یک اداره و سازمان این جریان از آن زمان آغاز شد که به مردم گفته شد گندم بکارید. روستا‌ها از دو نظر برای ما حائز اهمیت هست یکی اینکه در روستا‌ها استضعاف و فقر و محرومیت زیاد بود و این در حالی هست که جمهوری اسلامی برای رفع محرومیت رسالت بسیار عظیم و غیرقابل اغماض برای خود قائل هست دیگری از باب اینکه خودکفایی یکی از اصول جمهوری اسلامی هست و آن هم وابسته به روستا‌ها هست.»

بنابر اعتقاد بعضی از افراد نزدیک به امام خمینی انجام کار‌های عمرانی در نقاط محروم هواره از دغدغه‌های ایشان بود از این رو در زمان تبعید و اقامتشان در نوفل لوشاتو ایده تشکیل نهادی برای فقرزدایی و سازندگی را داشتند. این حرکت نیازمند تشکیلاتی بود که در برنامه‌های اولیه جهاد مشاهده می‌شود.

ایشان پس از تشکیل جهاد در تیر ۱۳۵۸ در سخنانی خطاب به مردم فرمودند: «ما از محرومیت و مشکلات شما آگاهیم و درصدد ثبات در کشور و رهایی از خرابکاری‌های ضد انقلاب هستیم تا در اولین فرصت محرومیت‌زدایی از مناطق روستایی و محروم را شروع کنیم.»

اهداف تأسیس جهاد سازندگی

براساس دلایل و زمینه‌های بیان شده پیرامون ضرورت تشکیل جهاد سازندگی اهداف تأسیس جهاد را می‌توان به صورت خلاصه چنین برشمرد: ترمیم خرابی‌های رژیم گذشته به ویژه در مناطق محروم روستایی و عشایری کشور؛ سازندگی روستا‌ها برای جبران پیامد‌های اصلاحات ارضی و برآورده کردن مطالبات کشاورز‌ها در امر تولید نابودی کشاورزی و به هم ریختگی نظام موجود؛ محرومیت‌زدایی و ارائه خدمات گسترده، عمرانی فرهنگی و عقیدتی، رفاهی، بهداشتی و آموزشی به روستاییان و عشایر به دلیل تفاوت فاحش بین توسعه روستا‌ها و شهرها؛ انتقال پیام انقلاب اسلامی به دور افتاده‌ترین مناطق روستایی؛ فراهم آوردن زمینه حضور و مشارکت گسترده روستاییان در عرصه تولید و خودکفایی غذایی در کشور؛ ناتوانی دستگاه‌های سنتی موجود و لزوم بسیج امکانات و نیرو‌ها برای آبادانی کشور.

مراحل تشکیل جهاد سازندگی

از دیدگاه پایه‌گذاران جهاد سازندگی اساس فعالیت‌های این نهاد در وهله نخست از میان برداشتن نابرابری در مناطق محروم در کوتاه مدت بود. آنها در ابتدا هیچ برنامه ریزی بلندمدتی را دنبال نمی‌کردند و حتی تصور یکسانی پیرامون نحوه تشکیل این نهاد وجود نداشت. عده‌ای تصور سازمانی موقت را در ذهن داشتند در مقابل برخی بر این باور بودند که باید نهادی تأسیس شود که امور روستاییان و مناطق محروم را برای بلندمدت سازمان دهد. این پیشنهاد‌های پراکنده از سوی افرادی که در صدد فعالیت در نقاط محروم بودند، به مرور توجه گروهی از دانشجویان را جلب کرد و در جلساتی روی این موضوع بحث و تبادل نظر کردند تا مجموعه فعالیت‌های فشرده و انقلابی خارج از سیستم دولتی انجام شود.

افراد مؤثر در شکل‌گیری هسته اولیه جهاد معتقدند چرایی تشکیل این نهاد به و پیش از انقلاب یعنی شکل گیری تشکل‌ها و جنبش‌های دانشجویی مانند انجمن اسلامی در دانشگاه بر می‌گردد این انجمن از دهه ۱۳۵۰ فعال شد که در جنبش‌های دانشجویی مخالف سیاست‌های رژیم شاهنشاهی نقش بسزایی داشت یکی از راه‌های ورود دانشجویان به دنیای سیاست از طریق همین انجمن بود بیشک گردهمایی‌های دانشجویی از اساسی‌ترین زمینه‌های حضور دانشجویان در فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب به حساب می‌آیند. بیشتر افراد داوطلب ورود به جهاد سازندگی پیش از فرمان امام خمینی عضو همین تشکل بودند. 

علاوه براین، در مورد آشنایی دانشجویان با نیاز‌های مناطق محروم باید به تشکیل اردو‌های عمرانی دانشجویی در سال ۱۳۵۴ به بعد اشاره کرد که اغلب این اردو‌ها در مناطق محروم تشکیل می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دانشجویان روی این موضوع متمرکز شده بودند و حتی پیش از تشکیل جهاد به صورت خودجوش به مناطق دورافتاده و محروم رفته و به کار عمرانی می‌پرداختند؛ بنابراین شواهد نشان می‌دهد که ایده تشکیل چنین نهادی با رویکرد‌های مختلفی به صورت جداگانه دنبال می‌شد و دغدغه بسیاری از دانشجویان بود از این رو فرایند تشکیل هسته مرکزی جهاد سازندگی به همان جنبش‌های مذهبی دانشجویان در دانشگاه‌های معتبر برمی‌گردد.

منبع: کتاب «خاکریزهای خط مقدم؛ تاریخ مهندسی جنگ جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس» اثر «نصرت‌الله محمودزاده»

انتهای پیام/ 161