خاطره نویسی

به گزارش مجاهدت از خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، «خاطره نویسی» یکی از گونه‌های مهم ادبیات داستانی هست که پشتوانه‌ای مهم برای برهه‌ای از خاص از تاریخ محسوب می‌شود، این گونه ادبی علاوه بر اهمیت زیبایی شناسی آن به لحاظ اسنادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هست که در کنار تاریخ نگاری رسمی می‌تواند زوایای پنهان یک رویداد را برای نسل‌های بعد آشکار کند.

تاریخ دفاع مقدس که از ابعاد مختلف دارای اهمیت بالایی هست نمی‌تواند بدون خاطره نگاری از خطر تحرف در امان بماند، حتی برای ثبت و ضبط تاریخ رسمی دفاع مقدس و تاریخ نگاری کلاسیک به شدت به خاطره نگاری وابسته هست. اما خاطره نگاری چنان که ساده به نظر می‌رسید نباید ساده انگارانه تصور شود. این گونه ادبی نیز مانند سایر گونه‌های دیگر ادبی لوازم، دستورالعمل، شیوه‌های خاص خود را دارد که باید آنها را فراگرفت و سپس به ثبت خاطرات پرداخت. 

در ایام مبارک دفاع مقدس نگاهی خواهیم داشت به مفاهیم و شیوه‌های خاطره نویسی که قسمت هشتم آن را در ادامه می‌خوانید:  

روزنوشت رزمندگان مرجعی در حوزه خاطره نویسی

یادداشت‌های روزانه گونه‌ای از خاطره‌نگاری هست که در آن نگارنده، حالات و نیز کرده‌های خود وقایع پیرامون را به صورت روزنوشت و تقویمی مکتوب می‌کند. بر اساس تعریف ارائه شده، دارا بودن تاریخ، روایت وقایع و رعایت توالی زمان مؤلفه‌های اساسی یادداشت‌های روزانه قلمداد می‌شوند. به عبارت دیگر یادداشتی که فاقد تاریخ مشخص باشد، یادداشت روزانه محسوب نمی‌گردد. هم چنین یادداشت‌ها باید به نوعی روایتگر حوادث ووقایع پیرامون باشند و نیز توالی حدود زمان، میان آنها رعایت شود. یادداشت‌های روزانه از زیرشاخه‌های خاطره نگاری محسوب می‌شود.

یادداشت‌های روزانه هم، چون خاطرات مکتوب شفاهی، وقایع نگار هستند و دیده ها، شنیده‌ها و حضور شخص راوی نگارش می‌کنند. همچنین معیار‌های ارزیابی کیفی یادداشت‌های روزانه تا اندازه‌ی زیادی ملاک‌های داوری در حوزه‌ی خاطرات مکتوب و شفاهی هست.

یادداشت‌های روزانه از یک جهت با خاطره نویسی تفاوت جدی دارد و آن دوگانگی در برخورد با عنصر زمان هست، مشروط بر آن که خاطره نگاری نگارش کرده‌ها، شنیده‌ها و دیده‌ها با تکیه بر حافظه و در نتیجه تداعی موضوع و خاطره را حاصل جست وجوی در زمان سپری شده بدانیم. به عبارت دیگر، خاطره نویس در حالی اقدام به نگارش می‌کند که حادثه به سر آمده و مدت زمان قابل توجهی از آن گذشته هست، به همین دلیل هست که خاطره نویسی با عنصر «تداعی» و «به یاد آوردن» قرابت ویژه دارد و اما یادداشت‌های روزانه زمانی به تحریر در می‌آیند که هنوز واقعه سرانجام نیافته و نویسنده لحظه به لحظه و ساعت به ساعت اقدام به ثبت آن‌ها می‌کند، در نتیجه به هنگام نوشتن، حوادث برای نگارنده صورت خاطره به خود نمی‌گیرند، به همین دلیل هست که زمان به کار رفته در متن یادداشت‌های روزانه در بسیاری از موارد، زمان حال هست.

اگر از دیدگاه یک پژوهش‌گر و مورخ به دو مقوله‌ی «یادداشت‌های روزانه» و «خاطره» بنگریم، شاهد برتری کیفی یادداشت‌های روزانه نسبت به خاطره نوشته‌ها خواهیم بود، به عبارت دیگر آن چه برای یک تاریخ نگار یا یک محقق تعیین کننده و حیاتی هست، عنصر استناد در مدارک هست. یادداشت‌های روزانه به دلیل نگارش در صحنه، بی هیچ فاصله‌ی زمانی با واقعه، موثق‌ترین اسناد را پیش روی قرار می‌دهد. چنانچه با رویکردی ادبی با خاطره نوشته‌ها و یادداشت‌های روزانه روبه رو شویم، خاطرات را تواناتر خواهیم یافت. خاطره نوشته‌ها ادبی‌تر و یادداشت‌های روزانه مستندتر هست. یادداشت‌های روزانه اغلب بر مرحله‌ای خاص و حساس از زندگی فردی تمرکز می‌یابد.

منبع: «از خاطره تا داستان»/ محسن محمدی فشارکی، فضل‌الله خدادادی

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از گروه فرهنگ دفاع‌پرس، «خاطره نویسی» یکی از گونه‌های مهم ادبیات داستانی هست که پشتوانه‌ای مهم برای برهه‌ای از خاص از تاریخ محسوب می‌شود، این گونه ادبی علاوه بر اهمیت زیبایی شناسی آن به لحاظ اسنادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هست که در کنار تاریخ نگاری رسمی می‌تواند زوایای پنهان یک رویداد را برای نسل‌های بعد آشکار کند.

تاریخ دفاع مقدس که از ابعاد مختلف دارای اهمیت بالایی هست نمی‌تواند بدون خاطره نگاری از خطر تحرف در امان بماند، حتی برای ثبت و ضبط تاریخ رسمی دفاع مقدس و تاریخ نگاری کلاسیک به شدت به خاطره نگاری وابسته هست. اما خاطره نگاری چنان که ساده به نظر می‌رسید نباید ساده انگارانه تصور شود. این گونه ادبی نیز مانند سایر گونه‌های دیگر ادبی لوازم، دستورالعمل، شیوه‌های خاص خود را دارد که باید آنها را فراگرفت و سپس به ثبت خاطرات پرداخت. 

در ایام مبارک دفاع مقدس نگاهی خواهیم داشت به مفاهیم و شیوه‌های خاطره نویسی که قسمت هفتم آن را در ادامه می‌خوانید:  

نقش روای در خاطره و داستان

نکته‌ای که درباره راوی در تاریخ شفاهی و تا حدودی خاطره وجود دارد، ملموس بودن راوی هست. در تاریخ شفاهی از آن جایی که از ابزار مصاحبه برای تکمیل روایت استفاده می‌شود، راوی به صورت ملموس در برابر دیدگان ما قابل مشاهده هست. آن گاه که با آزادگان دفاع مقدس در باره‌ی حوادث دوران اسارت سخن می‌رانیم، راوی روبروی ما نشسته و رشته‌ی کلام را در دست گرفته هست. همچنین هنگامی که خاطره‌ای را برای کسی نقل می‌کنیم، شاهد وضعیت «بروز راوی ملموس» هستیم. هنگامی که راوی به مکتوب کردن داستان، خاطره و… بپردازد، مخاطبی که این مطالب را مورد خوانش قرار می‌دهد، با راوی تخیلی در ارتباط هست. راوی تخیلی در برابر راوی ملموس، برساخت‌های به حساب می‌آید که راوی ملموس وی را خلق نموده هست.

در این ساختار نویسنده‌ی ملموس (واقعی) کسی هست که در عالم خارج وجود دارد و دارای حیات و روزمرگی هست، با ما گفت‌و‌گو می‌کند و… این نویسنده تا وقتی که وارد دنیای داستان و نوشتن نشده هست، همچنان نویسنده‌ی واقعی هست، ولی وقتی که وارد دنیای داستان شده و قلم به دست، شروع به نوشتن می‌کند، دیگر نویسنده‌ی واقعی نیست. 

مثلا هنگامی که در یک اثر ادبی شاهد نقش‌های گوناگون در فیلم یا داستان هستیم، وقتی یک شخصیت عقایدی دارد یا حرف‌هایی می‌زند، آنها مربوط به عالم داستان هست و نویسنده‌ی واقعی در عالم خارج از داستان به بیان این حرف‌ها نمی‌پردازد. مثلا هنگامی که در فیلم شخصیت در نقش دزد یا آدمی بدذات وارد عمل می‌شود، این نقش مربوط به جهان داستان هست نه در عالم خارج و مادر عالم خارج به او به دید همان شخصیت بدکار در فیلم عالم داستان نگاه نمی‌کنیم. به سخن دیگر همان گونه که بین جهان داستان و جهان واقع فرق وجود دارد، بین نویسنده‌ ملموس و راوی تخیلی نیز تمایز نسبی وجود دارد. راوی در متن جهان داستان قرار دارد و تمام شخصیت‌های داستان را می‌شناسد و با آنها برخورد دارد در حالی که نویسنده‌ی ملموس فقط در تخیل خویش آن‌ها را می‌سازد.

منبع: «از خاطره تا داستان»/ محسن محمدی فشارکی، فضل‌الله خدادادی

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از گروه فرهنگ دفاع‌پرس، «خاطره نویسی» یکی از گونه‌های مهم ادبیات داستانی هست که پشتوانه‌ای مهم برای برهه‌ای از خاص از تاریخ محسوب می‌شود، این گونه ادبی علاوه بر اهمیت زیبایی شناسی آن به لحاظ اسنادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هست که در کنار تاریخ نگاری رسمی می‌تواند زوایای پنهان یک رویداد را برای نسل‌های بعد آشکار کند.

دفاع مقدس” src=”https://defapress.ir/files/fa/news/1404/6/22/3122841_279.jpg” alt=”خاطره نویسی تجربه‌ای ماندگار برای ثبت و انتقال ارزش‌های دفاع مقدس” width=”600″ height=”400″>

تاریخ دفاع مقدس که از ابعاد مختلف دارای اهمیت بالایی هست نمی‌تواند بدون خاطره نگاری از خطر تحرف در امان بماند، حتی برای ثبت و ضبط تاریخ رسمی دفاع مقدس و تاریخ نگاری کلاسیک به شدت به خاطره نگاری وابسته هست. اما خاطره نگاری چنان که ساده به نظر می‌رسید نباید ساده انگارانه تصور شود. این گونه ادبی نیز مانند سایر گونه‌های دیگر ادبی لوازم، دستورالعمل، شیوه‌های خاص خود را دارد که باید آنها را فراگرفت و سپس به ثبت خاطرات پرداخت. 

در ایام مبارک دفاع مقدس نگاهی خواهیم داشت به مفاهیم و شیوه‌های خاطره نویسی که قسمت چهارم آن را در ادامه می‌خوانید:  

خاطره نویسی ثبت تجربه‌ها

دفاع مقدس با توجه به هویت الهی و آرمانی خود در معرفی جهان بینی الهی نیز پیشتاز هست و در عصر تکنولوژی و صنعت و ارتباطات و جنگ رسانه‌ها. بیانگر نوعی ارزش الهی و آرمانی هست که فطرت انسان‌ها را به پذیرش جهان بینی الهی فرامی‌خواند. از این رو، مفاهیم در بستر جریان‌های دفاع مقدس رنگ خشونت و بی‌رحمی ندارند، بلکه رحمت و عطوفت و مهربانی از آن می‌تراود، دفاع در مقابل خشونت ترسیم می‌گردد. 

دفاع در مقابل بی‌رحمی و زورگویی و استعمارگری به منصه‌ی ظهور می‌رسد، در مقابل خشونت، دفاع با اقتدار تمام توسط زاهدان شب و شیران روز طرح می‌گردد. در این صورت جهان بینی الهی در لایه‌های این تفکر و بینش نقش عمیقی دارد، مفاهیم اسلامی و انسانی در حد اعلا بروز می‌یابد، مفاهیمی نظیر ایثار، فداکاری، شهادت طلبی، شجاعت، رشادت، خداخواهی سوژه‌ی اصلی نوشتار‌های نویسندگان و متون ادبی می‌شود. در چنین ادبیاتی خوانندگان در فراخوان عظیمی از جهان بینی الهی دعوت می‌شوند.

به همین دلیل هست که فطرت خوانندگان بی‌دغدغه با رزمنده دفاع مقدس خو می‌گیرد، در شعر دفاع مقدس خوانندگان می‌خوانند، در قصه با آدم‌های قصه همراه می‌شوند، در فیلم نامه باشخصیت‌های فیلم می‌نشینند، برمی خیزند، خو می‌گیرند و زندگی می‌کنند، بی آن که بخواهند، خود را در فضای مفهومی جبهه وجنگ قرار می‌دهند، هرقدر نویسنده‌ی دفاع مقدس و ادبیات ارائه شده با جهان بینی الهی هماهنگ باشد به همان نسبت در تأثیرگذاری و باورپذیری مخاطبان سهیم خواهد شد و لذا مخاطبان با خالق اثر هم نفس و همراه می‌شوند.  

خاطره نویسی یک تجربه هست. یک قطعه از زندگی هست. داستانی هست که همه قادرند بیانش کنند، چون خیالی شیرین هست. خوب دیده می‌شود و زیبا به یاد و خاطره می‌ماند. انگار قدرت درونی آن لحظه‌ها را دوباره زنده می‌کند و به ترتیب کنار یکدیگر می‌چیند. زیرا حتی یک زمان واحد را دونفر یک گونه نمی‌بینند و یک جور توصیفش نمی‌کنند. روایتی که گذر از حال به گذشته و ترمیم شکل گیری برای آینده هست. «خاطره نویسی به عنوان یک مرحله از خودآگاهی هست که بعد از زبان آموزی کودک شروع می‌شود و تمرینی هست که سرانجام به آزمون و تولید هنری می‌انجامد یا می‌توان گفت: این کار پایه‌ی یک تحول هست برای پدید آوردن شکل‌های دیگر داستانی و حتی علمی».

علیرضا کمری بیشتر به تعریف فاعلی و مضمونی خاطره و خاطره نویسی توجه دارد: «اثر و نوشته‌ای که نویسنده درنتیجهی یادآوری ارادی شرح حال و حوادث و رویداد‌های سپری شده در زمان و مکان معلوم که به دلیل حضور یا مشاهده و استماع از آنها اطلاع یافته هست پدید می‌آید و در آن چگونگی وقوع حوادث و رویداد‌ها منعکس شده هست»

خاطره، اثر، نوشته و یا پدیده‌ای هست روایی که پدیدآورنده‌ی آن با آگاهی و اراده به شرح احوال، حادثه‌ها و رویداد‌های گذشته که به عللی در ذهن ماندنی و برجسته شده‌اند- می‌پردازد. راوی در آن حضور مستقیم یا غیر مستقیم (مشاهده، منابع دست اول و…) دارد. جزئیات زمان و مکان و چگونگی وقوع حوادث نیز در آن مندرج هست. خاطرات در بیشتر موارد تأثیری احساسی- عاطفی بر فرد می‌گذارد. با توجه به این تعریف، خاطره نویسی یکی از گونه‌ها و زیرمجموعه‌های زندگی نامه به شمار می‌آید. البته از آن جایی که در زندگی نامه ها، بیشتر، حوادث و رویداد‌های برجسته‌تر عنوان می‌شود، خاطره نگاشته و زندگی نامه مفهوم مشترکی می‌یابد.

منبع: «از خاطره تا داستان»/ محسن محمدی فشارکی، فضل‌الله خدادادی

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از گروه فرهنگ دفاع‌پرس،«خاطره نویسی» یکی از گونه‌های مهم ادبیات داستانی هست که پشتوانه‌ای مهم برای برهه‌ای از خاص از تاریخ محسوب می‌شود، این گونه ادبی علاوه بر اهمیت زیبایی شناسی آن به لحاظ اسنادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هست که در کنار تاریخ نگاری رسمی می‌تواند زوایای پنهان یک رویداد را برای نسل‌های بعد آشکار کند.

دفاع مقدس” src=”https://defapress.ir/files/fa/news/1404/6/22/3122460_797.jpg” alt=”«خاطره نویسی»؛ اقدامی مطمئن در مقابل تحریف دفاع مقدس” width=”600″ height=”400″>

تاریخ دفاع مقدس که از ابعاد مختلف دارای اهمیت بالایی هست نمی‌تواند بدون خاطره نگاری از خطر تحرف در امان بماند، حتی برای ثبت و ضبط تاریخ رسمی دفاع مقدس و تاریخ نگاری کلاسیک به شدت به خاطره نگاری وابسته هست. اما خاطره نگاری چنان که ساده به نظر می‌رسید نباید ساده انگارانه تصور شود. این گونه ادبی نیز مانند سایر گونه‌های دیگر ادبی لوازم، دستورالعمل، شیوه‌های خاص خود را دارد که باید آنها را فراگرفت و سپس به ثبت خاطرات پرداخت. 

در ایام مبارک دفاع مقدس نگاهی خواهیم داشت به مفاهیم و شیوه‌های خاطره نویسی که قسمت اول آن را در ادامه می‌خوانید:  

خاطره نویسی شاهراه شناخت دفاع مقدس

دفاع مقدس، واژه‌ای هست که به جنگ تحمیلی حزب بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران اطلاق می‌شود. شروعی که برای خاتمه‌ی آن هشت سال مردان غیور و زنان شیردل ایران زمین با ایمان، ولایت مداری، بصیرت و شهادت طلبی، همزمان با دنیایی از کفر و استکبار جنگیدند و هزاران شهید و جانباز تقدیم انقلاب کردند؛ اما وجبی از خاک میهن را حتی برای لحظه‌ای زیر چکمه‌های دشمن غاصب تحمل نکردند.

دفاع مقدس ملت ایران برگرفته از مکتبی عاشورایی بود که با رهبری امام خمینی (ره) برای حفظ اسلام و انقلاب اسلامی و عزت وطن شکل گرفت و بنا بر فرمایش امام خمینی (ره) «جنگ تا رفع فتنه» ادامه دارد. جنگی که برای ما دفاع مقدس و دفاعی که از دید رهبر کبیر انقلاب اسلامی «نعمتی بزرگ» بوده و هست. نکته‌ی مهم در تفاوت گرامیداشت یاد و خاطره‌ی هشت سال دفاع مقدس با سایر وقایعی که در کشور‌های دیگر رخ داده، این هست که اساسا هر کشوری پایان جنگ و یا هر بحرانی را گرامی می‌دارد، اما در کشور ما شروع جنگ تحمیلی گرامی داشته می‌شود.

تاریخ ایران فراز و نشیب‌های بسیاری به خود دیده هست. دوران‌هایی که سلاطین مختلفی بر آن حکومت کرده‌اند؛ قاجاریه، پهلوی و… در هر دوره‌ای ماشاهد تجاوز‌هایی به خاک میهن و یا حتی زشت تر، شاهد بذل و بخشش‌های عجیب حکومت‌های سلطنتی در اهدای بخش‌های مهم و استراتژیک کشور بوده‌ایم. این بخش از تاریخ ایران، تأسف آورترین پیامد‌ها و حتی خجالت آورترین قرارداد‌ها را در خود ثبت کرده هست.

اما در طول هشت سال دفاع مقدس با اینکه بیش از سی کشور جهان مستقیم و غیرمستقیم از صدام حسین حمایت می‌کردند؛ رزمندگان ما سرفصل جدیدی از تاریخ ایران را در صفحات تاریخ انقلاب اسلامی به ثبت رساندند. در این جنگ نه تنها یک وجب از خاک ایران در دست نیرو‌های عراقی باقی نماند، بلکه عراق به عنوان کشور متجاوز به نظام بین الملل معرفی شد. مهم‌ترین دلیل گرامیداشت هفته‌ی دفاع مقدس، زنده نگه داشتن یاد و خاطره‌ی کسانی هست که حماسه ساز وخلق کننده‌ی آن دوران طلایی هستند.

ادبیات در تاریخ هر ملتی می‌تواند بیانگر حقایق، رخدادها، رویدادها، خوشیها، ناخوشی‌ها و حماسه‌های انکارناپذیری باشد که اگر عنایت و توجه ویژه‌ی ادیبان و فرهیختگان عصر خود را در بر داشته باشد دارای وجوه شاخصی در اعصار دیگر می‌گردد. چشم انداز و برداشت و نگاه هر نویسنده‌ای در متون ادبی، برآیند نوینی هست که او از حماسه‌ها، احساسات و جریان‌های زندگی پیرامونی خود دارد، هر چه قدر این نگاه زلال‌تر و شفاف‌تر باشد به خوبی می‌تواند جریانات فکری جامعه‌ی خود را بسازد و در قالب آثاری مانا و ماندگار قرار دهد و آثاری، چون شعر، قصه، رمان، نمایشنامه، فیلم نامه و سایر آثار ادبی را به ارمغان گذارد.

اگر فرصت‌ها مجال پرداختن به پدیده‌های مهم و بزرگ را به نویسنده ندهد، نویسنده می‌تواند با انتخاب اجزایی از یک پدیده‌ی بزرگ شاهکاری بزرگ خلق کند و زندگی پیرامونی خود را با الهام از پدیده‌های مهم آن چنان ترسیم نماید که حماسه‌ای از کلمات بسازد. در ادبیات نویسنده قادر خواهد بود با استخدام کلمات بیان‌گر حوادث، رویدادها، احساسات گردد و جان پیام را به مخاطبان با شیوه‌ها و ابزار‌های مورد دلخواه انتقال دهد.

یکی از پدیده‌های مهمی که فکر و ذهن نویسندگان معاصر را به خود معطوف داشته و خالق نوعی ادبیات در میهن اسلامی‌مان گردید، پدیده‌ای به نام دفاع مقدس هست که از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ رخ داده هست. پدیده‌ی دفاع مقدس صرف نظر از این که می‌تواند به تنهایی کتاب قطوری از دائره‌المعارف انقلاب اسلامی باشد و به عنوان زیر مجموعه‌ای از آن قرار گیرد.

اما دارای آن چنان غنا، شور، نشاط، بالندگی، حوادث، رویداد‌ها و رخداد‌های عبرت آموز تاریخی، اسلامی و انسانی هست که خود به عنوان یک جریان فکری در ادبیات جا باز نموده و در تقسیم بندی ادبیات معاصر برای آن نوعی امتیاز و برجستگی قائل شده‌ایم؛ لذا اینک ادبیات دفاع مقدس در همه‌ی زمینه‌ها از جمله شعر، خاطره، داستان، رمان، نمایش نامه، فیلم نامه، قطعات ادبی، مقالات تحلیلی، توصیفی، تمثیلی، انتقادی و … حرف‌های تازه‌ای برای گفتن دارد که در کمتر پدیده‌ای این گستردگی را می‌بینیم.

منبع: «از خاطره تا داستان»/ محسن محمدی فشارکی، فضل‌الله خدادادی

انتهای پیام/ 161