خاورمیانه

به‌ گزارش مشرق، وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی و عرب روز پنجشنبه در پاریس گردهم آمدند تا درباره توافق اخیر، سازوکارهای نظارت بر ثبات میدانی و هماهنگی برای کمک‌های فوری انسانی و بازسازی مناطق آسیب‌دیده گفت‌وگو کنند. بر اساس گزارش‌ها، مقام‌های حاضر در این نشست بر ضرورت تضمین اجرای کامل آتش‌بس، کمک‌رسانی بی‌وقفه و ایجاد ساختار موقت اداری برای اداره غزه تأکید کردند.

فرانسه پیشنهاد تشکیل یک نیروی بین‌المللی نظارتی را مطرح کرد که بتواند بر اجرای توافق و امنیت عمومی نظارت کند. وزیران خارجه آلمان، ایتالیا، اسپانیا و انگلیس نیز از مشارکت اروپا در تضمین ثبات سخن گفتند و برخی کشورها، از جمله ایتالیا، آمادگی خود را برای اعزام نیرو در صورت تصویب مأموریت از سوی شورای امنیت اعلام کردند.

این تحولات درحالی صورت می‌گیرد که در دو سال گذشته، مواضع اروپا در قبال جنگ غزه عمدتاً به صدور بیانیه‌های کلی درباره «خویشتنداری طرفین» و اعلام کمک‌های محدود انسانی خلاصه شد. در حالی‌که بمباران‌های مکرر، تلفات غیرنظامیان و تخریب گسترده زیرساخت‌ها ادامه داشت، دولت‌های اروپایی از محکومیت مستقیم اقدامات رژیم صهیونیستی خودداری و بیشتر نقش ناظر منفعل را ایفا کردند. واکنش‌ها غالباً شکلی اداری و محتاطانه داشت و حتی در سطح اتحادیه اروپا، توافقی برای اتخاذ موضع مشترک در حمایت از غیرنظامیان به‌دست نیامد.

با شدت گرفتن بحران انسانی در غزه و افزایش فشار افکار عمومی در داخل اروپا، لحن رهبران این قاره به‌تدریج از مواضع خنثی و محتاطانه به اظهاراتی صریح‌تر درباره ضرورت پایان جنگ تغییر یافت. موج گسترده تظاهرات مردمی در شهرهای بزرگ از لندن تا مادرید، گزارش‌های نهادهای حقوق بشری و انتقاد رسانه‌های اروپایی از تداوم سکوت دولت‌ها، زمینه‌ای فراهم کرد تا برخی مقام‌ها ناچار به بازنگری در مواضع خود شوند.

در همین فضا، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در آستانه نشست پاریس تصریح کرد که هدف این نشست «تثبیت صلح و بازسازی اعتماد» است و اروپا باید در تحقق این اهداف سهم واقعی و مسئولانه‌ای برعهده گیرد. در این نشست، سه محور اصلی دنبال شد: تضمین اجرای آتش‌بس، هماهنگی کمک‌های بشردوستانه و بررسی ترتیبات حکمرانی در مرحله پس از جنگ. فرانسه و چند کشور اروپایی پیشنهاد ایجاد چارچوبی برای بازسازی و نظارت بر امنیت غزه را ارائه کردند تا از فروپاشی کامل خدمات عمومی جلوگیری شود. هم‌زمان، درباره بازگشت تدریجی تشکیلات خودگردان فلسطین به اداره منطقه نیز بحث شد.

با این حال، منتقدان اروپایی می‌گویند چنین طرح‌هایی در عمل بیش از آنکه ابتکار مستقلی از سوی اروپا باشد، ادامه طرح‌هایی است که پیش‌تر در چارچوب برنامه آمریکا برای دوران پس از جنگ مطرح شده است. اندیشکده کارنگی اروپا در ارزیابی خود آورده است که جنگ غزه، اعتبار دیپلماتیک اتحادیه اروپا را تضعیف و این اتحادیه را از یک «بازیگر فعال» به «پرداخت‌کننده هزینه‌ها» در خاورمیانه تبدیل کرده است. این دیدگاه در گزارش سازمان بین‌المللی بحران نیز بازتاب یافته و آمده است: «کلمات کافی نیستند؛ اروپا باید از موضع‌گیری‌های کلی عبور کرده و در تضمین آتش‌بس و حمایت انسانی اقدامات ملموس انجام دهد.»

اروپایی‌ها در نشست پاریس بر تعهد خود برای ادامه کمک‌های انسانی تأکید کردند، اما تحلیلگران تاکید دارند که بدون فشار مؤثر بر رژیم صهیونیستی برای توقف اقدامات غیرقانونی، نقش اروپا در حد «تأمین مالی بدون نفوذ سیاسی» باقی خواهد ماند. اندیشکده چتم‌هاوس در یادداشتی نوشت: «اروپا نمی‌تواند نقش خود را صرفاً در حمایت اقتصادی تعریف کند؛ بدون ایجاد مسیر سیاسی قابل اعتماد که به حقوق فلسطینیان رسمیت ببخشد، هیچ روند بازسازی‌ای پایدار نخواهد بود.»

گزارش‌های میدانی حاکیست که شرایط غزه همچنان شکننده و ناپایدار است. هرچند اجرای آتش‌بس به‌طور رسمی آغاز شده، اما گزارش‌های اولیه از مناطق جنوبی غزه حاکی از آن است که نیروهای رژیم صهیونیستی در چند محور اقدام به نقض محدود توافق کرده‌ و در برخی مناطق نیز پرواز پهپادها و یگان‌های زرهی همچنان ادامه دارد. منابع محلی از تأخیر در ورود کاروان‌های امدادی، محدودیت عبور سوخت و ادامه حضور نظامی در اطراف گذرگاه‌های حیاتی خبر می‌دهند؛ امری که نگرانی‌ها درباره پایداری توافق را افزایش داده است.

گروه‌های مقاومت فلسطینی اعلام کرده‌اند که حفظ آرامش، مشروط به پایبندی کامل رژیم صهیونیستی به مفاد توافق و رفع کامل محاصره غزه است. آن‌ها تاکید دارند که هرگونه تأخیر در بازگشایی گذرگاه‌ها، جلوگیری از ورود کمک‌های انسانی یا ادامه حضور نظامیان صهیونیست در مرزها به‌منزله نقض آتش‌بس تلقی خواهد شد.

کارشناسان ناظر در منطقه نیز معتقدند که شکنندگی وضعیت کنونی، نه تنها ناشی از بی‌اعتمادی میان طرف‌ها، بلکه حاصل خلأ سیاسی گسترده‌ای است که هنوز سازوکار مشخصی برای تضمین آتش‌بس و نظارت میدانی بر آن ایجاد نشده است.

جرمی کوربین، رهبر پیشین حزب کارگر، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «بیش از هفتصد روز کشتار و قحطی و مصونیت اسرائیل، یکی از بزرگ‌ترین جنایات زمان ما را رقم زد. این آتش‌بس باید آغازی برای پایان محاصره و خروج کامل نیروهای اشغالگر باشد. ما شادی کودکان غزه را می‌بینیم، اما فراموش نمی‌کنیم خنده هزاران کودکی را که دیگر زنده نیستند.» او با بیان اینکه «آتش‌بس فقط آغاز راه است» افزود: «مبارزه علیه آپارتاید و پاکسازی قومی ادامه دارد و تا زمانی که فلسطین آزاد نشود، جهان روی آرامش نخواهد دید.»

در مجموع، نشست پاریس را می‌توان تلاشی برای ورود اروپا به مرحله اجرایی صلح پس از دو سال انفعال و سکوت دانست. با این حال، میزان موفقیت آن به توان اتحادیه در ترجمه وعده‌ها به اقدام عملی بستگی دارد. اگر اروپا بخواهد سهم‌خواهی‌اش از آتش‌بس به نقش‌آفرینی واقعی بدل شود، باید به‌جای تکیه بر بیانیه‌های کلی، بر مسئولیت تاریخی و اخلاقی خود در قبال مردم غزه تمرکز کند و با اتخاذ تصمیمات ملموس در زمینه رفع محاصره، بازسازی و حمایت از حقوق ملت فلسطین، نشان دهد که صلح برای اروپا نه یک شعار سیاسی، بلکه ضرورتی انسانی و آزمونی برای اعتبار جهانی این قاره است.