به گزارش مجاهدت از مشرق، پتنت یا گواهی ثبت اختراع؛ سندی است که به فردی که یک محصول جدید یا فرآیند جدید و یا راه حل فنی جدید برای یک مشکل قدیمی اختراع کرده‌است، داده می‌شود.
درخواست پتنت توسط دانشگاهیان یا موسسات آن‌ها ثبت می‌شود تا از اختراعشان حفاظت کنند؛ ولی برخی افرادی به دنبال گرفتن پتنت هستند تا بتوانند رزومه و سوابق کاری خود را برای فرصت‌ها و پیشرفت شغلی بهتر کنند. برخی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی امتیاز داشتن یک پتنت را معادل یا گاهی بیشتر از انتشار مقاله در یک نشریه بین‌المللی می‌دانند.
پس از گذشت سال‌ها از افشای این موضوع که برخی شرکت‌ها اقدام به فروش مقاله و جایگاه نویسندگی به پژوهشگران می‌کنند، اکنون مقاله‌ای منتشر شده است که عنوان می‌کند این موسسات در کنار فروش مقاله‌های دانشگاهی که نوعی تقلب علمی و دانشگاهی است، پتنت نیز می‌فروشند. به زبان ساده؛ کارخانه‌های مقاله‌سازی، پتنت‌سازی نیز می‌کنند.
فروش هزاران پتنت به دانشگاهیان هندی
در این مقاله که در نشریه سانس منتشر شده عنوان شده که در ۲ سال گذشته این شرکت‌ها هزاران طرح عجیب و غریب تجهیزات پزشکی و سایر دستگاه‌ها را در دفتر مالکیت معنوی انگلیس (IPO) ثبت کرده‌اند و در ازای دریافت هزینه، دانشگاهیان را به‌عنوان صاحبان این طرح‌ها معرفی کرده‌اند.
این شرکت‌ها پژوهشگران کشورهایی از جمله هند و پاکستان را هدف قرار داده‌اند. دانشگاه‌های این کشورها به پژوهشگرانی که اختراعات خود را ثبت می‌کنند، پاداش‌هایی مانند پیشرفت شغلی و گاهی پاداش‌های مالی می‌دهند.
یکی از دانشگاهیان حوزه مالکیت معنوی در دانشگاه آکسفورد انگلیس عنوان کرده که عمل این موسسات از ناآگاهی در مورد سیستم‌های مالکیت معنوی سوء استفاده می‌کند. انگلیس مانند بسیاری از کشورها، به هنرمندان و سایرین اجازه می‌دهد بدون اینکه فرآیند سخت و پرهزینه‌ای برای دریافت حق اختراع رسمی طی کنند، نسبتاً ارزان و آسان از طرح‌های خود محافظت کنند.
یکی از دانشمندان حوزه «فراعلم*» دانشگاه نورث وسترن آمریکا و همکارانش موضوع فروش پتنت توسط برخی موسسات را هنگام نظارت بر کانال‌های کارخانه‌های مقاله‌سازی در رسانه‌های اجتماعی کشف کردند. حدود ۲ سال پیش، این گروه در کانال‌ها متوجه تبلیغات نوع جدیدی از محصول شد. در این کانال‌ها پتنت‌ها یا «حق اختراع طراحی بریتانیا» بین ۲۰۰۰ تا ۳۰ هزار روپیه هند معادل ۲۳ تا ۳۹۸ دلار فروخته می‌شد. در تبلیغات فروش پتنت در این کانال‌ها تاکید شده بود که «پرونده پتنت» می‌تواند به محققان در سیستم‌های رتبه‌بندی مورد استفاده در هند کمک کند.
ثبت ۲ هزار طرح مضحک و کودکانه توسط ۸ شرکت پتنت‌فروش
پژوهشگران بیش از ۲۰ مورد از این آگهی‌ها را با ثبت طرح‌های ثبت شده در دفتر مالکیت فکری انگلستان تطبیق دادند و دریافتند که دو شرکت مسئول این ثبت‌ها تقریباً ۲ هزار مورد دیگر را نیز ثبت کرده بودند.
در این مقاله تاکید شده که بیشتر این طرح‌ها، طرح‌هایی «کودکانه» بودند. همچنین در عناوین آن‌ها به کلمات کلیدی مانند «با استفاده از هوش مصنوعی» یا «یادگیری ماشینی» اشاره شده بود. اغلب طرح‌ها بی‌معنی و مضحک و همه چیز از جمله ماشین آلات کشاورزی تا تجهیزات الکتریکی را شامل می‌شدند؛ اما در بین آن‌ها طرح دستگاه‌های پزشکی رایج‌تر بود. به عنوان مثال یکی از طرح‌ها کفشی را نشان می‌دهد که به نظر می‌رسد دوربین و درگاه‌های USB در اطراف زیره آن قرار دارد و با عنوان «کفش هوشمند برای افراد کم بینا» ثبت شده است. طرح دیگری با عنوان «طراحی دستگاه معاینه سرطان پوست مجهز به هوش مصنوعی با تفکر طراحی» ثبت شده که یک شکل سه بعدی از یک تفنگ است که به آن یک صفحه نمایش کوچک و چند پورت USB اضافه شده است.
پژوهشگران با بررسی بیشتر پایگاه داده طراحی‌های ثبت‌شده، ۶ شرکت مشکوک دیگر را شناسایی کردند. این ۸ شرکت در مجموع بیش از ۳ هزار طرح را در ۲ سال گذشته به ثبت رسانده‌اند که ۳.۳ درصد از کل طرح‌های ثبت شده در انگلیس در آن دوره را تشکیل می‌دهند.
دانشگاه‌های هند به مقالات و پتنت‌ها امتیاز می‌دهند
تقریباً تمام صاحبان طرح‌هایی که این محققان یافته بودند، مربوط به دانشگاهیان یا دانشگاه‌های هند بودند. بنیانگذار سازمان صداقت پژوهشی هند (India Research Watch) می‌گوید دانشگاه‌های هند برای محصولاتی مانند مقالات نشریات و پتنت‌ها به کارمندان امتیاز می‌دهند و دانشگاهیان برای رسیدن به امتیازات لازم در بررسی‌های سالانه باید به حداقل تعداد امتیازات دست یابند. او می‌گوید که یک نهاد وزارتی که دانشگاه‌ها را تنظیم‌گری و تأمین مالی می‌کند، پیشنهاد کرده که پژوهشگران باید برای پتنت‌های بین‌المللی امتیاز بیشتری نسبت به پتنت‌های منطقه‌ای دریافت کنند؛ اگرچه مؤسسات در میزان رعایت دقیق این توصیه‌ها متفاوت هستند.
پتنت‌فروشی تنها مختص هندی‌ها نیست
برخلاف پتنت یا ثبت اختراعات، درخواست طرح‌های ثبت‌شده از نظر نوآوری یا اینکه آیا طرح‌ها واقعاً جدید یا نوآورانه هستند، مورد بررسی قرار نمی‌گیرند. بنابراین طرح‌های ثبت‌شده معادل پتنت نیستند و اگر دانشگاه‌ها به درستی تفاوت بین این دو را تشخیص می‌دادند، این نوع تقلب امکان‌پذیر نمی‌شد.
یکی از پژوهشگرانی که در آلمان در مورد کارخانه‌های مقاله‌سازی تحقیق می‌کند، در مورد این موضوع گفته است: خدمات این شرکت‌ها ممکن است به دانشگاهیان هندی ارائه شده باشد اما چنین سوءاستفاده‌هایی در کشورهای دیگر نیز اتفاق می‌افتد. برای مثال دانشگاه‌های روسیه نیز به‌طور مشابه ثبت اختراع، مقالات نشریات و سایر محصولات را تشویق می‌کنند و شرکت‌های پتنت‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی، فروش پتنت یا گواهی ثبت اختراع را با معادل روسی Craigslist تبلیغ می‌کنند.
فروش پتنت به دانشگاهیان نه تنها اعتبار دانشگاه‌ها را در جامعه تضعیف می‌کند، بلکه سیستم مالکیت فکری را نیز با مشکل مواجه خواهد کرد. به همین دلیل پیشنهاد شده است که دانشگاه‌ها به جای تاکید بر تعداد پتنت‌های دانشگاهیان، کیفیت آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند تا از این تقلب‌های دانشگاهی جلوگیری شود.
با توجه به اینکه نهاد علم نیز در ایران سال‌هاست با موضوع فروش پایان‌نامه و مقاله دست به گریبان است، به نظر می‌رسد بهتر است مسئولان موضوع فروش پتنت را نیز مورد توجه قرار دهند و با سیاست‌گذاری پیشگیرانه، قبل از این گسترده شدن و نفوذ این نوع از تقلب‌های علمی به جامعه دانشگاهی، با آن مقابله کنند.
* متاساینس؛ استفاده از روش‌شناسی علمی برای مطالعه خود علم است و به دنبال آن است که کیفیت تحقیقات علمی افزایش یابد.
