دریا

به گزارش مجاهدت از مشرق، مطالعه‌ای تازه از پژوهشگران دانشگاه لیدز نشان می‌دهد که کاهش نگران‌کننده سطح آب دریاچه خزر، بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی جهان، تهدیدی جدی برای زیست‌بوم منطقه، سلامت انسانی و زیرساخت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. این پژوهش نقشه‌ای از پیامدهای احتمالی این بحران برای تنوع زیستی و زیرساخت‌های حاشیه این دریاچه ترسیم کرده است.

زوال آرام اما پیوسته

گرمایش زمین باعث افزایش تبخیر آب دریاچه خزر شده؛ تا جایی که ورودی آب دیگر کفاف تبخیر را نمی‌دهد. حتی اگر افزایش دمای جهانی به زیر ۲ درجه سانتی‌گراد محدود شود، سطح آب این دریا می‌تواند بین ۵ تا ۱۰ متر کاهش یابد. در بدترین سناریوها، سطح دریا ممکن است تا سال ۲۱۰۰ به اندازه ۲۱ متر کاهش پیدا کند، یعنی بیش از ۶۸ فوت.

در چنین حالتی، وسعتی معادل ۱۱۲ هزار کیلومتر مربع(بزرگ‌تر از کشور ایسلند) ممکن است به طور کامل خشک شود؛ منطقه‌ای که بسیاری از مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی و اقتصادی در آن قرار دارند.

تنوع زیستی در خطر

دریاچه خزر میزبان گونه‌های بی‌نظیری چون فک خزری (Caspian seal) و شش گونه خاویاری کمیاب است، گونه‌هایی که در هیچ نقطه دیگری از جهان یافت نمی‌شوند. کاهش سطح آب می‌تواند زیستگاه زادآوری این گونه‌ها را نابود کرده، مسیرهای مهاجرتی‌شان را مسدود و تالاب‌های ساحلی را خشک کند زیستگاه‌هایی که برای تخم‌گذاری ماهیان و استراحت پرندگان مهاجر حیاتی‌اند.

پژوهشگران هشدار می‌دهند که با افت ۵ متری سطح آب، حدود ۸۱ درصد از زیستگاه زادآوری فک‌های خزری در شمال دریا از بین خواهد رفت، و زیستگاه‌های تاریخی این گونه‌ها دیگر قابل دسترسی نخواهند بود. هم‌چنین، چهار گونه از ده زیست‌بوم منحصربه‌فرد خزر ممکن است به‌طور کامل ناپدید شوند.

زنگ خطر برای ساکنان و زیرساخت‌ها

بیش از ۱۵ میلیون نفر در کشورهای حاشیه خزر یعنی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان به این دریا برای ماهیگیری، کشتیرانی، تجارت و حتی تأمین آب آشامیدنی متکی‌اند. افت سطح آب می‌تواند بنادر مهمی مانند بندر انزلی، باکو و آکتائو را از خط ساحل دور کند؛ برای نمونه، بندر لاگان در روسیه ممکن است تا ۱۱۵ کیلومتر از خط ساحلی جدید فاصله بگیرد.

با خشک شدن بستر دریا، گرد و غبار سمی ناشی از آلاینده‌های صنعتی و نمک وارد هوا خواهد شد، درست مانند آنچه در فاجعه دریاچه آرال رخ داد. این پدیده می‌تواند سلامت ساکنان منطقه را به‌شدت تهدید کند.

تأثیر بر اقتصاد و امنیت منطقه‌ای

فعالیت‌های صنعتی از جمله استخراج نفت از میادین کشاگان و فیلانفسکی، که هم‌اکنون به‌صورت فراساحلی انجام می‌شود، با افت سطح آب ممکن است به‌طور کامل به خشکی منتقل شده و از کار بیفتد.

هم‌چنین، رودخانه ولگا به‌عنوان تنها راه ارتباطی دریای خزر با سامانه دریایی جهان، در معرض خطر قرار دارد. کاهش حتی ۵ متری سطح آب می‌تواند این مسیر حیاتی را مختل کند. از سوی دیگر، در مناطقی چون آکتائو، افت سطح آب بر تأسیسات نمک‌زدایی اثر گذاشته و تأمین آب آشامیدنی را دشوار کرده است.

کاهش سطح دریا ممکن است بر اقلیم منطقه‌ای نیز اثر بگذارد؛ با کاهش بارش و خشکی بیشتر در آسیای مرکزی، شرایط برای کشاورزی دشوارتر و ناپایداری اجتماعی در مناطق ساحلی محتمل خواهد شد.

لزوم اقدامات پیشگیرانه

پژوهشگران تأکید دارند که حفاظت از تنوع زیستی نباید تنها به مناطق حفاظت‌شده با مرزهای ثابت محدود شود، چرا که این مناطق ممکن است با تغییرات سریع سطح آب بی‌اثر شوند. آنها پیشنهاد می‌کنند که:

سرمایه‌گذاری برای رصد و پایش تنوع زیستی افزایش یابد

جوامع ساحلی برای تنوع‌بخشی اقتصادی حمایت شوند

مناطق حفاظت‌شده منعطف و با مرزهای قابل تغییر تعریف شوند

و در عین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با اثرات این بحران شکل بگیرد.

دکتر سایمون گودمن، زیست‌شناس دانشگاه لیدز و نویسنده اصلی این تحقیق می‌گوید: کاهش سطح دریاچه خزر تا حدی اجتناب‌ناپذیر است، حتی با کاهش گازهای گلخانه‌ای. اما از آن‌جا که این فرایند طی چند دهه رخ می‌دهد، هنوز فرصت داریم که با برنامه‌ریزی درست، هم از طبیعت حفاظت کنیم و هم منافع انسانی را حفظ کنیم.

مطالعه کامل در نشریه معتبر Nature Communications: Earth and Environment منتشر شده است.