دعا

به گزارش مجاهدت از خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، دعا به تعبیر امام خمینی (ره) یکی از نعمت‌های خداوند بر انسان هست، دعا کردن نیز شکرانه این نعمت هست، نکته مهم در این میان آن هست که علاوه بر شناخت و درک این نعمت زوایای آن را بشناسیم. امام خامنه‌ای در بسیاری از بیانات خود همواره بر التزام به دعا کردن تاکید دارند. ایشان توصیه دارند چه در امور جزئی و چه در امر کلی نباید از دعا کردن غافل شد. 

مجموعه بیانات امام خامنه‌ای در خصوص مفهوم و معنای دعا در کتاب «دعا از منظر حضرت آیه الله العظمی سید علی خامنه‌ای مدظله‌العالی رهبر معظم انقلاب اسلامی» گدآوری و تدوین شده که قسمت سوم آن را در ادامه می‌خوانید:

دستاورد دعا خودسازی هست

بهترین اعمال در این شب، دعاست. درباره دعا هم امروز مطالبی را به شما برادران و خواهران عرض می‌کنم. احیاء هم برای دعا و توسّل و ذکر هست. نماز هم ـ که در شبهی قدر یکی از مستحبات هست ـ درواقع مظهر دعا و ذکر هست. در روایت وارد شده هست که «ألدُّعاءُ مُخُّ العِبادهً»؛ مغز عبادت، یا به تعبیر رایج ماها، روح عبادت، دعاست. دعا یعنی چه؟ 

یعنی با خدای متعال سخن گفتن؛ درواقع خدا را نزدیک خود احساس کردن و حرف دل را با او در میان گذاشتن. دعا یا درخواست هست، یا تمجید و تحمید هست، یا اظهار محبت و ارادت هست؛ همه اینها دعاست. دعا یکی از مهمی‌ترین کار‌های یک بنده مؤمن و یک انسان طالب صلاح و نجات و نجاح هست. دعا در تطهیر روح چنین نقشی دارد.

به قول آن عارف معروف که می‌گوید: «آب که از برکات الهی هست، همه پلیدی‌ها و ناپاکی‌ها را از بین می‌برد؛ هر جسمی که با آب تماس می‌گیرد، پاک می‌شود؛ ولی خود آب تحت تأثیر تماس با ناپاک‌ها و ناپاکی‌ها، به تصفیه احتیاج پیدا می‌کند و خدای متعال در یک گردش طبیعی، آب را به بخار تبدیل می‌کند؛ به آسمان می‌برد، از بالا مجدداً به‌صورت قطرات باران به زمین برمی‌گرداند، پلیدی‌ها را از آن جدا می‌کند، آن را تصفیه می‌کند و باز به‌صورت ماء طهور در اختیار افراد انسان و سایر موجودات قرار می‌دهد.»

گوینده این سخن حکمت‌آمیز می‌گوید: «این جان شما، معارف شما، نصایح شما، بلکه خود قلب و روح شما، همان ماء طهوری هست که ناپاکی‌ها را از انسان‌ها می‌زداید؛ اما خود این ماء طهور به‌تدریج به تصفیه و تزکیه احتیاج پیدا می‌کند و تزکیه و تصفیه آن، جز با یک عروج معنوی، جز با یک گردش معنوی به سمت علویّات که آن هم با ذکر و دعا حاصل خواهد شد ممکن نمی‌شود.» با ذکر، با توجّه، با توسّل، با مناجات، با نافله، با تضرّع در مقابل خداوند، با تفکّر در آیات آفاقی و انفسی، این ماء طهور بازهمان طهارت خود را به دست می‌آورد.

نماز با توجّه، انس با قرآن، دعا و توسّل، تضرّع، روزه ماه رمضان و عبادات نیمه‌شب، مخصوصاً برای جوانان که تأثیرپذیری‌شان زیاد هست، می‌تواند مهذِّب نفس باشد. روح دعا و نماز عبارت هست از ارتباط با خدا، آشنا شدن با خدا، بهره بردن از معنویت، پاکیزه کردن و پیراستن روح و پالایش کردن ذهن از وسوسه‌ها. در دعا هم تعلیم هست، هم تزکیه هست.

دستاورد چهارم دعا، خودسازی و رشد فضایل اخلاقی در انسان هست. انسان با توجّه به خدا و با حرف زدن با خدای متعال، فضایل اخلاقی را در خود تقویت می‌کند؛ این خاصیت قهری و طبیعی انس با پروردگار هست؛ بنابراین دعا می‌شود پلکان عروج انسان به سمت کمالات. متقابلاً دعا رذایل اخلاقی را از انسان می‌زداید؛ حرص و کبر و خودپرستی و دشمنی با بندگان خدا و ضعف نفس و جبن و بی‌صبری را از انسان دور می‌کند؛ و امام سجاد علیه‌السلام، دعا کرده و به زبان دعا، همان معارف را بیان فرموده هست. یا دعای هشتم صحیفه که من بعضی از فقراتش را یادداشت کرده‌ام یک درس اخلاقی هست. کأنّه خطبه‌ای هست که کسی بخواند، یا یک سخنرانی برای مردم بکند و لغزشگاه‌های اخلاقی را برای آنان بیان نماید.

امام سجاد علیه‌السلام، این دعا را با این زبان بیان کرده هست: «أللّهُمّ إِنیِّ أعُوذُ بِک مِن هیجانِ الحِرصِ و سورهً الغضب.» حرص، افزایش حرص، شدّتِ خشم، غلبه حسد، ضعف صبر، کمیِ قناعت، «شکاسهً الخُلُق» بداخلاقی، «إِلحاحِ الشّهوهً» شهوت‌رانی زیاد، «ملکهً الحمِیّهً» تعصب‌های ناحق و جانداری‌های به‌ناحق، «هستِصغارِ المعصِیهً و هستِکبارِ الطّاعهً» گناه خود را کوچک دانستن و طاعت خود را بزرگ شمردن، «سوء الولایهً لمن تحت ایدینا» اداره بد مجموعه‌ای که در اختیار ما و زیر دست ماست، «أن نعضُد ظالِماً، أو نخذُل ملهُوفا»

به ظالمی کمک کردن و بیچاره‌ای را یاری نرساندن. همه این مطالب را امام سجاد علیه‌السلام، در یک دعا، با این زبان بیان می‌کند که خدایا، من به تو پناه می‌برم از این چیزها. اینها درس‌های اخلاقی هست. دعا‌های صحیفه سجادیه، دعای آبی حمزه ثمالی، دعای افتتاح، یا بقیه دعا‌های ماه رمضان ـ شب و روز جمعه و بقیه اوقات ـ و تمام این دعا‌هایی که از ائمّه علیهم‌السلام به ما رسیده هست، پر هست از معارف اسلامی درباره توحید، درباره نبوت، درباره حقوق، درباره وضع جامعه، درباره اخلاق، درباره حکومت و درباره همه مسائلی که انسان احتیاج دارد از اسلام بداند. در این دعاها، برای ما مطالبی هست که به زبان دعا، معارف بیان شده هست و ائمّه ما علیهم‌السلام، در دوران حاکمیت طواغیت، توانسته‌اند این معارف را از این راه به مردم برسانند. این هم یک دیدگاه دیگر در باب دعاست.

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، دعا به تعبیر امام خمینی (ره) یکی از نعمت‌های خداوند بر انسان هست، دعا کردن نیز شکرانه این نعمت هست، نکته مهم در این میان آن هست که علاوه بر شناخت و درک این نعمت زوایای آن را بشناسیم. امام خامنه‌ای در بسیاری از بیانات خود همواره بر التزام به دعا کردن تاکید دارند. ایشان توصیه دارند چه در امور جزئی و چه در امر کلی نباید از دعا کردن غافل شد. 

مجموعه بیانات امام خامنه‌ای در خصوص مفهوم و معنای دعا در کتاب «دعا از منظر حضرت آیه الله العظمی سید علی خامنه‌ای مدظله‌العالی رهبر معظم انقلاب اسلامی» گدآوری و تدوین شده که قسمت سوم آن را در ادامه می‌خوانید:

دستاورد دعا تقویت ایمان در دل هست

رابطه درخواست کردن و گرفتن از خدا، مایه تعالی روح انسان هست و همان تقویت‌کننده روح عبودیت هست. «و هُو رحِیمٌ کرِیمٌ لم یجعل بینک و بینهُ من یحجُبک عنهُ»؛ خدای متعال بین خودش و تو، واسطه‌ای، فاصله‌ای و حجابی قرار نداده هست. هر وقت با خدا شروع کنید به سخن گفتن و عرض نیاز کردن، خدای متعال صدا و درخواست شما را می‌شنود. با خدا همیشه می‌شود هم‌زبان شد، می‌شود گفتگو کرد، می‌شود مأنوس شد و می‌شود از او درخواست کرد. این برای بشر، فرصت و نعمت خیلی بزرگی هست.

این حالت تضرّع هست که دل را از عشق خدا پر می‌کند؛ انسان را با خدا آشنا می‌کند؛ انسان را از خودبینی و خودنگریِ فسادانگیز تهی می‌کند و او را از نورِ مقدّس پروردگار و لطفِ الهی، سرشار می‌سازد. قدرِ این را بدانید که از همه‌چیز بالاتر هست. روح دعا و نماز عبارت هست از ارتباط با خدا، آشنا شدن با خدا. دعا انسان را به خدا نزدیک می‌کند.

دستاوردهای دعا چیست؟ وقتی ما با خدا سخن می‌گوییم، او را نزدیک خود احساس می‌کنیم، مخاطب خود می‌دانیم و با او حرف می‌زنیم، این دستاوردها ازجمله فواید و عواید دعاست. زنده نگه‌داشتن یاد خدا در دل، غفلت را ـ که مادر همه انحراف‌ها و کجی‌ها و فسادهای انسان، غفلت از خداست ـ می‌زداید. دعا غفلت را از دل انسان می‌زداید؛ انسان را به یاد خدا می‌اندازد و یاد خدا را در دل زنده نگه می‌دارد.

بزرگ‌ترین خسارتی که افراد محروم از دعا مبتلای به آن می‌شوند، این هست که یاد خدا از دل آن‌ها می‌رود. نسیان و غفلت از خدای متعال برای بشر بسیار خسارت‌بار هست. در قرآن چند آیه در این باره ذکر شده و بحث مفصّلی دارد. یکی از وظایف ما در ماه رمضان، دعا کردن هست. دعا انسان را به خدا نزدیک می‌کند؛ معارف را در دل انسان ماندگار و مؤثّر می‌کند؛ ایمان را قوی می‌کند.

دستاورد دوّم دعا، تقویت و استقرار ایمان در دل هست. خصوصیت دعا این هست که ایمان را در دل پایدار و مستقر می‌کند. ایمانِ قابل زوال در مواجهه با حوادث عالم و سختی‌ها، خوشی‌ها، تنعم‌ها و حالات گوناگون انسان، در خطر از بین رفتن هست. می‌شناسید کسانی را که ایمان داشتند؛ اما در مواجهه با مال دنیا، با قدرت دنیا، با لذات جسمی و شهوات قلبی، ایمان از دست آن‌ها رفت. این، ایمان متزلزل و غیر مستقر هست. خصوصیت دعا این هست که ایمان را در دل انسان مستقر و ثابت می‌کند و خطر زوال ایمان با دعا و استمرار توجّه به خدای متعال از بین می‌رود.

دستاورد پنجم دعا، ایجاد محبت به خدای متعال هست. دعا عشق به خدای متعال را در دل زنده می‌کند. مظهر همه زیبایی‌ها و خوبی‌ها ذات اقدس پروردگار هست. دعا و انس و تکلم با خدای متعال، این محبت را در دل به وجود می‌آورد. این انس با خدای متعال و ذکر خدای متعال و استغفار و دعا خیلی تأثیرات معجزآسایی بر روی دل انسان دارد؛ دل‌های مرده را زنده می‌کند. در قرآن، به ما گفته شده هست: «أُدعُونی أستجِب لکُم»؛ مرا بخوانید تا به شما پاسخ دهم. یکجا دارد: «و سئلُوا اللّه مِن فضلِهِ»؛ از فضل خدا طلب کنید و بخواهید. این‌ها وعده‌های الهی هست و وعده‌های الهی، صادق‌ترین وعده‌هاست و حتماً چنانچه از خدا بخواهید، خدا به شما پاسخ خواهد داد. 

اگر انس پیدا کنید، خواهید دید که خیلی از پاسخ‌ها همانی هست که در همان لحظه به شما داده می‌شود؛ یعنی آدم نباید خیال کند که پاسخ دعا حتماً همان پولی هست که از خدا خواسته هست و باید برسد! گاهی اوقات پاسخ، همانی هست که در آن لحظه به شما می‌دهند. آن‌چنان نورانیتی در دل شما به وجود می‌آید که می‌بینید اصلاً پاسختان را همان ساعت گرفته‌اید. آن حالتی را که انسان در دعا پیدا می‌کند، گاهی احساس می‌کند که دیگر غیر از آن، هیچ‌چیز نمی‌خواهد.

دعا در عین اینکه دلِ انسان را با خدا متّصل و جان آدمی را سرشار از صفا و معنویت می‌کند، فکر و ذهن او را هم هدایت می‌نماید. اگر کسی خیال کند که می‌توان دل و روح را بدون این‌ها صاف کرد، سخت در اشتباه هست. از راه گریه نیمه‌شب، از راه خواندن قرآن با تدبّر و با دقّت، از راه خواندن ادعیه صحیفه سجادیه، دل انسان صاف می‌شود؛ و الّا این‌طوری نیست که بگوییم آقا برو دلت را صاف کن؛ هر کاری هم کردی، کردی.

تأثیرات آن علاوه بر تأثیرات فردی و ملی، تأثیرات بین‌المللی خواهد بود. ما دیگر کدام واجب را داریم که این‌طور باشد. این عمل و فریضه، هم دل و روح و باطن خود انسانِ حج‌گزار را تصفیه می‌کند، نورانی می‌کند و به خدا نزدیک می‌کند؛ با استغفار و با تضرّع و مناجات الهی آشنا و معنوی می‌کند. انسان ناامید که چیزی طلب نمی‌کند. پس دعا یعنی امید که ملازمِ با امید به اجابت هست. این امید به اجابت، دل‌ها را مُشعل می‌کند و منوّر نگه می‌دارد.

انتهای پیام/ 161

به گزارش مجاهدت از خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، دعا به تعبیر امام خمینی (ره) یکی از نعمت‌های خداوند بر انسان هست، دعا کردن نیز شکرانه این نعمت هست، نکته مهم در این میان آن هست که علاوه بر شناخت و درک این نعمت زوایای آن را بشناسیم. امام خامنه‌ای در بسیاری از بیانات خود همواره بر التزام به دعا کردن تاکید دارند. ایشان توصیه دارند چه در امور جزئی و چه در امر کلی نباید از دعا کردن غافل شد. 

مجموعه بیانات امام خامنه‌ای در خصوص مفهوم و معنای دعا در کتاب «دعا از منظر حضرت آیه الله العظمی سید علی خامنه‌ای مدظله‌العالی رهبر معظم انقلاب اسلامی» گدآوری و تدوین شده که قسمت سوم آن را در ادامه می‌خوانید:

دعا روشنایی راه هست

ذکر، فواید عجیبی دارد که حالا من آنچه را که در اینجا یادداشت کرده‌ام، عرض می‌کنم: «دفع انگیزه‌های مادّه گرایانه و هوسرانی‌های گمراه‌کننده» ذکر، مثل مدافعی هست که در مقابل هجوم این هوس‌ها، ما را و دل ما را محافظت می‌کند. دل خیلی آسیب‌پذیر هست. ما دلمان، روحمان خیلی آسیب‌پذیر هست. در مقابل چیز‌هایی تحت تأثیر قرار می‌گیریم؛ دل مجذوب به جاذبه‌های گوناگونی می‌شود. اگر بخواهیم دل ـ که جای خداست، جایگاه خداست. 

رفیع‌ترین مرتبه در وجود انسان، دل انسان هست؛ یعنی همان باطن و حقیقت وجودی انسان ـ سالم و پاکیزه بماند، مدافعی لازم هست؛ این مدافع ذکر هست. ذکر نمی‌گذارد که دل دستخوش تهاجم بی‌امان هوس‌های گوناگون شود و از دست برود. ذکر دل را نگه می‌دارد که در فساد و در جاذبه‌های گمراه‌کننده غرق نشود. در همین رابطه من روایتی را دیدم که خیلی پرمعناست؛ می‌فرماید: «ألذّاکِرُ فِی الغافِلِین کالمُقاتِلِ فِی الفارِّین».

در میدان جنگ، یک رزمنده را می‌بینید که دفاع می‌کند، ایستادگی می‌کند و از همه امکاناتش برای ضربه زدن به دشمن و جلوی تهاجم دشمن را گرفتن، استفاده می‌کند؛ اما رزمنده دیگر هم ممکن هست باشد که بگریزد؛ طاقت تحمل از دست بدهد و از مقابل دشمن بگریزد. می‌فرماید: ذاکر در میان جمعِ غافل مثل همان سرباز رزمنده ایستادگی کننده هست در میان کسانی که دارند فرار می‌کنند. ببینید این تشبیه و تنظیر به همین لحاظ هست؛ چون او دارد در مقابل تهاجم بیگانه دفاع و ایستادگی می‌کند، ذکر شما هم دارد ایستادگی می‌کند. موانع درونی را باید با تضرّع به درگاه پروردگار، با دعا، با توجّه، با تربیت و تهذیب نفس، با تقویت اخلاق، با عبادت و با توسّل، از پیش پا بردارید.

دستاورد‌های دعا چیست؟ وقتی ما با خدا سخن می‌گوییم، او را نزدیک خود احساس می‌کنیم، مخاطب خود می‌دانیم و با او حرف می‌زنیم، این دستاورد‌ها ازجمله فواید و عواید دعاست. زنده نگه‌داشتن یاد خدا در دل، غفلت را ـ که مادر همه انحراف‌ها و کجی‌ها و فساد‌های انسان، غفلت از خداست ـ می‌زداید. دعا غفلت را از دل انسان می‌زداید؛ انسان را به یاد خدا می‌اندازد و یاد خدا را در دل زنده نگه می‌دارد. بزرگ‌ترین خسارتی که افراد محروم از دعا مبتلای به آن می‌شوند، این هست که یاد خدا از دل آنها می‌رود. نسیان و غفلت از خدای متعال برای بشر بسیار خسارت‌بار هست.

دعا، وسیله مؤمن و ملجأ مضطر و رابطه انسان ضعیف و جاهل با منبع فیّاض علم و قدرت هست و بشر بی رابطه روحی با خدا و بدون عرض نیاز به غنی بالذات، در عرصه زندگی سرگشته و درمانده و هدر رفته هست؛ «قُل ما یعبؤُا بِکُم ربِّی لو لا دُعاؤُکُم»

دعا برای انسان راه را روشن می‌کند، انسان را از سردرگمی و حیرت نجات می‌دهد، علاوه بر اینها دعا محتوای ذهن دعاکننده را برای مستمع و مخاطب واضح و آشکار می‌کند. وقتی شما دعای کسی را گوش می‌دهید که با خدا حرف می‌زند می‌توانید از دعای او، از خواهش او کشف کنید که این چگونه انسانی هست، حقیر هست یا عظیم هست، کوتاه بین هست یا بلندنظر و بلندهمت هست، مؤمن هست یا مردد هست. 

دعا چیز عجیبی هست؛ لذا در طول تاریخ صدر اوّل اسلام همه‌جا دعا هست. پیغمبر در جنگ بدر هم دعا کرد، در جنگ احد هم دعا کرد؛ یعنی دعا پیروزی و شکست نمی‌شناسد. دعا یعنی ارتباط و اتّکال انسان با خدا، آن‌وقتی هم که انسان در اوج قدرت و پیروزی هست بازهم محتاج دعا هست؛ باید با خدا حرف بزند، باید از خدا بخواهد. 

قرآن به پیغمبر ما دستور داد که «إِذا جاء نصرُ اللّهِ و الفتح» وقتی یاری خدا رسید و پیروزی نصیب شد «و رأیت النّاس یدخُلُون فِی دِینِ اللّهِ أفواجاً» و دیدی که مردم دسته‌دسته و فوج فوج به اسلام وارد می‌شوند، تازه «فسبِّح بِحمدِ ربِّک و استغفِرهُ» تازه اوّل انابه تو هست، اوّل عرض نیاز تو به درگاه قادر متعال هست. ملت ما از وقتی پیروزی را به دست آورد آستانه دعا را رها نکرد. ببینید امروز در جامعه ما چقدر دعا و توجّه به خدا زیاد هست؛ راز پیروزی ما هم همین‌هاست؛ بنابراین ذکر موجب می‌شود که ما بتوانیم در آن صراط مستقیم سلوک کنیم؛ پیش برویم. آن هدفی که ترسیم کردیم برای خودمان به‌عنوان مؤمن، به‌عنوان مسلمان، به‌عنوان پیرو یک مکتب مترقی، به‌عنوان کسانی که انگیزه داریم برای برپا داشتن این بنای رفیعی که خبر از شکوفایی تمدن اسلامی در آینده و در قرون آینده می‌دهد، احتیاج داریم به ذکر خدا تا بتوانیم در این جادّه حرکت کنیم.

به مجرّد اینکه کسی از خدا غفلت کند، قلب، زندگی خود را از دست می‌دهد و روح، میرا می‌شود. اگر دوباره ذکر و توجّه به سراغش بیاید، جان می‌گیرد و الّا خواهد مرد. اگر رویکرد مجدّدش به خدا و معنویات، به طول انجامد، تبدیل به جماد خواهد شد. این را اسلام و آیات قرآن به ما می‌گوید: «أ لم یأنِ لِلّذِین آمنُوا أن تخشع قُلُوبُهُم لِذِکرِ اللّه.»

و یا: «ألا بِذِکرِ اللّهِ تطمئِنُّ القُلُوب.» اینها در اسلام هست؛ یعنی همان اسلامی که می‌گوید «به سراغ کشف منابع طبیعی و ساختن این دنیا بروید؛ ابزار مادّی را به دست بگیرید؛ ذهن را مجهّز به علم کنید؛ دنیا را طبیعت را مادّه را و منابع را بشناسید و کشف کنید و پرورش دهید، چون از آنِ شماست»؛ یادآور می‌شود که «این‌همه را برای خدا بکنید؛ به یاد خدا باشید؛ ذکر خدا را از دل بیرون نکنید و همه این حرکات را به‌صورت عبادت انجام دهید.»‌

می‌گوید که باید به درِ خانه خدا بروید: «قُل ما یعبؤُا بِکُم ربِّی لو لا دُعاؤُکُم» باید دعا کنید. «و قال ربُّکُمُ ادعُونی أستجِب لکُم» باید دعا کنید تا از خدا جواب بشنوید. حیات انسان، جز در رابطه با خدا، معنا ندارد. مهمی‌ترین خاصیت دعا ـ که من قبلاً هم درباره آن قدری صحبت کرده‌ام. همین ارتباط با خدا و احساس عبودیت در مقابل خداوند، بزرگ‌ترین اثر و خاصیت خداست؛ از خدا خواستن که آن‌وقت خدای متعال هم اجابت خواهد کرد.

انتهای پیام/ 161