به گزارش مجاهدت از خبرنگار اخبار داخلی دفاع‌پرس، «دیپلماسی اقتصادی» یکی از ابزارهای مهم، کارا و نوین برای دولت‌ها در افزایش توان دیپلماتیک و ارتقای مولفه‌های قدرت ملی است که در روزگار کنونی آنچنان بر عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و خصوصاً نظامی اثرگذاری داشته است که به مثابه یک سلاح نظامی وسیله‌ای برای اعمال اراده بر دیگر کشورها به حساب می‌آید.
شمه‌ای از اوصاف اساسی دیپلماسی اقتصادی در جهان کنونی
در تعریفی به زبان ساده از پدیده دیپلماسی اقتصادی کارشناسان گفته‌اند: دیپلماسی اقتصادی به سلسله اقداماتی که جهت تسهیل تجارت خارجی و جذب سرمایه‌گذار برای پیشبرد اهداف اقتصادی ملی صورت می‌گیرد، اطلاق می‌شود. بنابراین تعریف، دول مختلف سعی دارند قوانین تجارت بین الملل را با ابزارهای سیاسی گوناگون جهت تسهیل دیپلماسی اقتصادی به نفع خود وضع نمایند.
این معقوله سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی لوزامی همچون، اعمال تحریم‌های اقتصادی، کمک مالی به کشورهای همسو، اجماع سیاسی و اقتصادی علیه کشورهای مقابل سیاست‌های بین‌الملل خود و یارگیری در صحنه بین‌الملل دارد که درهم آمیختگی آن را با موضوعات سیاسی و روابط بین کشورها دو چندان می‌کند.
تاریخچه دیپلماسی اقتصادی
تا قبل از پایان جنگ سرد، برای قرن‌ها دغدغه دولت‌ها و سیاست‌های حاکم بر روابط بین‌المللی، حفظ تمامیت ارضی و امنیت ملی از طریق قدرت نظامی بود. اما با پدید آمدن تحولاتی شگرف در عرصه جهانی، همچون تأسیس سازمان‌ها و نهادهای مالی، گسترش جهانی شدن اقتصاد و افزایش وابستگی متقابل میان کشورهای جهان، پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و غیره، به تدریج اقتصاد به عنصری تاثیرگذار بر روابط بین‌المللی تبدیل شد.
به این ترتیب، الزامات امنیتی در سطح ملی و بین‌المللی کم‌رنگ شد و اقتصاد اهمیت بیشتری یافت؛ به‌طوری که سیاست خارجی دولت‌ها که بر پایه مسائل سیاسی و امنیتی بود، معطوف به مسائل اقتصادی گشت و دیپلماسی سنتی جای خود را به دیپلماسی اقتصادی به عنوان فصل مشترکی میان دیپلماسی و منافع اقتصادی داد.
به این ترتیب و با توجه به این که فضای سیاسی و نظامی جهان به سمت اقتصادی شدن تغییرکرد، قدرت واقعی بر پایه توانایی‌ها و ظرفیت‌های هر کشور در ادغام با اقتصاد جهانی و نه صرفاً بر پایه قدرت نظامی و حفظ قلمرو شخصی تعریف شد.
روسیه متحد سیاسی قوی با نیازهای اقتصادی مختلف
با اوصاف و تاریخچه‌ای که از پدیده دیپلماسی اقتصادی بیان شد درصدد شدیم تا به بررسی دیپلماسی اقتصادی با همسایه شمالی(روسیه) بپردازیم، تاریخ روابط ایران روسیه و دوستی و دشمنی‌های این کشور همواره در کتب درسی مقاطع مختلف تحصلی مورد مطالعه دانش‌آموزان و دانشجویان بوده است، شرایط جهانی، دشمن مشترک و عدم نگاه سلطه‌گری سبب شده در وضعیت فعلی دو کشور در ورابط حسنه قرار گیرند.
به طور تغریبی از اوایل دهه هشتاد تقویت روابط و گسترش تعاملات اقتصادی دو کشور شروع شد و هم اکنون (سال 1401) روابط سیاسی، نظامی و بین‌الملل دو کشور در اوج خود قرار دارد، ولی در حوزه تجاری و اقتصادی به رقم نیاز دو کشور و توانمندی برای رفع نیازهای مشترک به عقیده کارشناسان ظرفیت‌ها و استعدادها بالفعل نشده است.
اما پیرو فرامین رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر گسترش روابط با همسایگان برای شکوفایی و تأمین نیازمندی‌های اقتصادی مسئولان اجرایی دست به کار شدند و سلسله اقدامات دیپلماتیک خود را برای رفع موانع تعاملات اقتصادی با همسایگان و کشورهای همسویی مانند ونزوئلاو حوزه آمریکای لاتین انجام دادند.
به طور مثال در خصوص روسیه زمستان سرد سال گذشته بود که آیت الله رئیسی رئیس‌جمهوری کشورمان در اولین سفر خارجی خود تهران را به مقصد مسکو ترک کردد تا اقدامات لازم را در جهت سیاست جدید نظام جمهوری اسلامی مبنی بر گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان انجام دهد در این سفر یکی از پر رنگ‌ترین توافقات دو رئیس‌جمهور سند همکاریهای بیست ساله بود که در رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های غربی بازتاب فراوانی داشت.
بررسی ظرفیت‌های بازار روسیه برای صادارت
«علیرضا پیمان پاک» رئیس سازمان توسعه تجارت و معاون وزیر صمت در نشست کارگاه تجارت با روسیه با بیان اینکه در ماه‌های گذشته روابط روسیه با تعدادی از کشورها شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند بیان کرد: طبق برآوردها عددی بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار از واردات روسیه از کشورهای غیردوست تامین می‌شده و به این ترتیب امروز ظرفیت بسیار بزرگی برای کالاهای ایرانی وجود دارد در صورتی که ما بتوانیم با یک اقدام راهبردی شرایط را به نفع خودمان تغییر دهیم قطعا می‌توان از بخش زیادی از ظرفیت این بازار استفاده کرد.
رئیس سازمان توسعه تجارت ادامه داد: از سال‌های گذشته محصولاتی مثل میوه و سبزیجات، لوازم خانگی و محصولات پلاستیکی ایران به روسیه صادر می‌شده اما با این وجود سهم ما از این بازار تنها حدود ۵۰۰ میلیون دلار بوده است ما در ماه‌های گذشته جلساتی برگزار کرده‌ایم تا بتوان این فضا را تغییر داد.
برخی از آمار ها از شرایط اقتصادی روسیه
اقتصاد روسیه اقتصادی با درآمد متوسط رو به بالا، مختلط و در حال تحول است که پنجمین اقتصاد بزرگ ملی در اروپا، یازدهمین کشور بر پایه تولید ناخالص داخلی اسمی در جهان و پنجمین از لحاظ برابری قدرت خرید است.
جغرافیای وسیع روسیه نقش مهمی در فعالیت اقتصادی آن دارد که برخی منابع تخمین می‌زنند روسیه بیش از ۳۰ درصد از منابع طبیعی جهان را در اختیار دارد. بانک جهانی ارزش کل منابع طبیعی روسیه را ۷۵ تریلیون دلار آمریکا تخمین زده‌است. روسیه برای دستیابی به بیشترین رشد خود، به درآمد‌های انرژی متکی است. روسیه دارای مقدار زیادی نفت، گاز طبیعی و فلزات گران‌بها است که سهم عمده صادرات روسیه را تشکیل می‌دهد. از سال ۲۰۱۲، بخش نفت و گاز ۱۶٪ از تولید ناخالص داخلی، ۵۲٪ از درآمد بودجهٔ فدرال و بیش از ۷۰٪ از کل صادرات را به خود اختصاص داده‌است.
روسیه یک «ابرقدرت انرژی» محسوب می‌شود. این کشور بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی جهان را دارد و بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی است. همچنین دومین صادرکننده نفت است.
روسیه دارای صنعتی بزرگ و پیشرفته برای تسلیحات است، توانایی طراحی و ساخت تجهیزات نظامی پیشرفته از جمله هواپیمای جنگنده نسل پنجم، زیردریایی‌های هسته‌ای، سلاح گرم و موشک بالیستیک کوتاه‌برد، میان‌برد و قاره‌پیما را دارد. ارزش صادرات اسلحه روسی در سال ۲۰۱۳ بالغ بر ۱۵٫۷ میلیارد دلار بود – دوم فقط به ایالات متحده. صادرات نظامی برتر از روسیه شامل هواپیما‌های جنگی، سیستم‌های دفاع هوایی، کشتی‌ها و زیردریایی‌ها است.
رهبری سال‌ها قبل گسترش ارتباط با همسایگان را اولویت اول سیاست خارجی می‌دانستند
«فداحسین مالکی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اخبار داخلی دفاع‌پرس، پیرو فرامین رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان و کشورهای همسو در خصوص وضعیت همکاریهای اقتصادی ایران و روسیه اظهار داشت: سال‌های سال است که رهبر معظم انقلاب بر گسترش روابط اقتصادی با کشورهای همسایه و همسو تاکید داشته‌اند تا اولویت اولمان در سیاست خارجی ارتباط این کشورها باشند.
مالکی ادامه داد: بنا به دلایل مختلفی در دولت‌های گذشته این موضوع در دستور کار قرار نمی‌گرفت، اما خوشبختانه این موضوع در دولت حجت الاسلام رئیسی به عنوان اولویت اول سیاست خارجی کشور در حال پیگیری است، در این مدت یکساله شاهدیم که ارتباطات خیلی خوبی با کشورهای منطقه برقرار شده است و به دنبال آن رفت و آمدهای زیادی در حال انجام است.
ایران با بهره‌گیری از ظرفت کشورهای مختلف در صدد خنثی‌سازی تحریم‌هاست
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بیان داشت: رفت و آمدهای مقامات ارشد کشورهای همسایه به ایران مُقَیِم این موضوع است که جمهوری اسلامی ایران درصدد بهره‌گیری از ظرفیت کشورهای مختلف منطقه برای دور زدن و خنثی‌سازی تحریم‌ها است.
وی تاکید کرد: برخی از کشورها مانند فدراسیون روسیه موقعیت راهبردی نسبت به ما دارند، سطح رابطه دو کشور به دلیل ظرفیت‌های دو کشور برای رفع نیازمندی‌های مشترک به سرعت در حال گسترش است که تحولاتی جهانی و منطقه دلالت بر این موضوع دارد و شتاب گسترش روابط دو کشور را افزایش داده است.
بعد از بحران اوکراین روابط ایران-روسیه خاص‌تر پیگیری شد
مالکی با تاکید بر اینکه ایران قبل از بحران اوکراین یک شریک راهبردی در عرصه‌های مختلف نظامی، سیاسی، اقتصادی و بین الملل بود، تصریح کرد: بعد از بحران اوکراین این رابطه شکل دیگری به خود گرفت، به این معنی که بده بستان‌های روتین دو کشور خاص‌تر و با اهمیت بیشتری پیگیری شد.
روس‌ها در حوزه انرژی و کشاورزی نیاز جدی به جمهوری اسلامی ایران دارند
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ادامه داد: در سفری که بنده از طرف مجلس شورای اسلامی و آقای امیرعبدالهیان از طرف دولت، بعد از بحران اوکراین به روسیه داشتیم، مسائل دو جانبه زیادی مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت و احساس شد که روس‌ها علاوه بر مسائلی مانند برجام و موضوعات منطقه‌ای در خصوص انرژی و کشاورزی نیاز بسیار جدی به جمهوری اسلامی ایران دارند.
وی بیان کرد: 48 ساعت بعد از بازگشت ما به ایران روس‌ها تقاضا داشتند که وزرای نفت و کشاورزی ایران به مسکو سفری برای گسترش همکاریهای دو جانبه‌ای داشته باشند که اکنون این همکاریها شتاب بسیار بیشتری به خود گرفته است، حتی برای ایجاد مسیرهای ترانزیتی روس اعلام آمادگی کردند که می‌توانند با جمهوری اسلامی ایران همکاریهای خود را آغاز کنند.
همکاریهای ایران روسیه در خنثی‌سازی تحریم‌ها نقش کلیدی دارد
مالکی با بیان اینکه روند پیشرفت مبادلات اقتصادی بین ایران و روسیه کاملاً مثبت ارزیابی می‌شود، گفت: قطعاً این همکاریها و فعالیت‌های اقتصادی در بی اثر کردن تحریم‌ها از همیت بالایی برخوردار است، در واقع ما اگر در سال‌های گذشته شروع به بهره‌برداری از ظرفیت‌های داخلی خودمان و گسترش تعاملات با کشورهای منطقه می‌کردیم تا کنون بسیاری از تحریم‌ها را بی اثر کرده بودیم و وضعیتمان قطعا بهتر بود ولی متأسفانه این اتفاق رقم نخورد.
مهم‌ترین اولویت جمهوری اسلامی ایران رسیدگی به مشکلات معیشتی مردم است
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اکنون از دید جمهوری اسلامی ایران برجام از اولویت اول خارج شده و گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان مهم‌ترین اولویت سیاست خارجی و رسیدگی به مشکلات معیشتی مردم محسوب می‌شود، البته کشورهایی صاحب موقعیت اقتصادی، سیاسی، بین الملل و نظامی برتر مانن روسیه و چین به طبع از درجه اهمیت بالاتری برخوردار هستند.
وی بیان داشت: با چین و روسیه به نحوی ارتباط راهبردی داریم که این کشورها دقیقاً در جهت دور زدن تحریم‌ها حرکت می‌کنند، در واقع با ارتباط با این کشور خواهیم توانست از زیاده خواهی‌های غربی‌ها جلوگیری کرده و تحریم‌هایشان را خنثی کنیم، اکثر کشورهای دنیا در شرایط فعلی جهان می‌خواهند روی پای خود بایستند.
گزارش از پوریا کریم‌پور
انتهای پیام/۳۷۱
