سازمان صدا و سیما

سرویس فرهنگ و هنر مشرق-با شعله‌ور شدن آتش آشوب‌های اخیر «فیلم‌نت» با انتشار پستی در صفحه توییترش در اسم رمز کردن «مهسا امینی » در اقدام مشابهی همراه با سایر رقبای استارت‌آپی، از قافله بازی آشوب‌طلبانه ماه‌های اخیر بازنماند.

این اقدام فیلم‌نت با اعتراض تنی چند از فعالان فرهنگی مواجه شد. برخی تصور می‌کردند که مدیریت این سامانه عرضه محصولات مدیایی را همچنان محمد صراف برعهده دارد.

فعالان رسانه‌ای از «صراف» همکار و همراه همیشگی منصور ضابطیان ،تهیه کننده برنامه جنجالی «دیروز، امروز، فردا» و «رادیو هفت» انتظار نداشتند که در کشاکش آشوب‌ها در اسم رمز کردن مرحومه امینی مشارکت داشته باشد. این توییت هیچ نسبتی با کارنامه تهیه کننده مذکور نداشت.

فیلم‌نت چگونه تاسیس شد؟

همزمان با راه‌اندازی «فیلیمو» و «نماوا» صراف به واسطه پشتوانه سیاسی برنامه جنجالی «دیروز، امروز، فردا» برای اینکه از این قافله جا نماند تصمیم گرفت که وارد کارزار تاسیس و مدیریت یک پلت‌فرم مستقل شود.

اما به دلیل فقدان خلاقیت در مدیریت پس از چندی مجبور شد این سامانه را واگذار کند. زمانی که صفحه رسمی «فیلم‌نت» توییتی را با هشتگ مرحومه امینی منتشر کرد، او دیگر مدیریت این سامانه را برعهده نداشت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تقریبا نزدیک به بیش از یک سال است که این سرویس استریم به ترکیب معروف «گلرنگ- سرتیپی» واگذار شده است.

شنیده‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر ۸۰ درصد سهام «فیلم‌نت» متعلق به هولدینگ گلرنگ و ۲۰ درصد آن متعلق به «علی سرتیپی» است. همکاری مشارکتی زوج «گلرنگ- سرتیپی» از سال‌ها قبل آغاز شد و اداره مجموعه سینمایی پردیس کوروش تبدیل به نقطه اتصال همیشگی این زوج تبدیل شد.

گزارشی درباره علی سرتپیی را اینجا بخوانید:

تلاش برای مومیایی کردن علی سرتیپی با سمفا

امپراطوری «گلرنگ -سرتیپی» چگونه «فیلم‌نت‌» را فتح کرد؟

سرتیپی در نیمه دهه هشتاد با حکم امیرحسین علم‌الهدی از مدیران وقت ارشاد، کمپانی چند شراکتی فیلمیران را با مشارکت خودش، محمدرضا تخت‌کشیان، رسول صدرعاملی، غلامرضا موسوی تاسیس کرد و به سلطان تاج و تخت‌دار سینمای ایران در حوزه پخش داخلی تبدیل شد.

طی سال‌های اخیر او موفق شد مالکیت بسیاری از مجموعه‌های سینمایی و سینماهای تک سالنه را در کارنامه سینماداری‌اش ثبت و چندین پردیس سینمایی را به صورت مشارکتی تاسیس کند.

اما از ابتدای دهه نود او با شرکت‌های فرهنگی گلرنگ اقدام به همکاری نمود و با تاسیس پردیس سینمایی کوروش عملا موازنه پخش سینمایی به سوی سرتیپی،شرکا و رفقا چرخید.

گلرنگ چگونه وارد بازی سرتیپی شد؟

گلرنگ در هیچ عرصه‌ اقتصادی نیست که فعالیت و تاثیر مستقیم بر ساختار اقتصادی کشور نداشته باشد. برندهای آرایشی – بهداشتی این مجموعه کوچکترین جزء از این هولدینگ بسیار عظیم است.

این کمپانی بزرگ، یک تصمیم‌ساز اصلی و مهم در عرصه اقتصاد کشور است. کافیست که یکبار شرکت‌های وابسته به مجموعه گلرنگ را بررسی کنیم. زیرمجموعه‌های این کمپانی بزرگ در جزئیات الگوی مصرف اعم از خوراک، پوشاک، لوازم بهداشتی، مسکن و… ایرانیان تاثیر غیرقابل تصوری دارد.

مشارکت در تولید و پخش صنعت غذایی، بهداشتی، فروشگاه های زنجیره ای کوروش، فروشگاه‌های زنجیره‌ای مدرن فامیلی، سایه‌بان امن آریان (خدمات بیمه)، ویرا سیستم پویا(در حوزه آی‌تی) پدیده پایدار صنعت ساختمان (فعالیت‌ در حوزه ساخت و ساز) دام و طیور کوروش، دالین مهر(تولید و پخش قهوه)نمونه‌های کوچکی از شرکت‌های این مجموعه هستند که نشان می‌دهد این هولدینگ در هر تجارت پرسودی دستی بر آتش دارد.

حوزه فرهنگ چگونه به گلرنگ مزه کرد؟

حوزه فرهنگ علی الخصوص سینما و تولید و توزیع آثار نمایشی چند سالی است که به یکی از علاقه‌مندی‌های جدی این کمپانی تبدیل شده است.

نخستین گام جدی گلرنگ برای ورود در عرصه فرهنگ به مشارکت در توزیع آثار نمایشی شبکه نمایش خانگی در سال ۱۳۸۸ بازمی‌گردد. زمانی که روابط مدیران ارشد سازمان صدا و سیما به دلایل نامعلومی با برادران آقاگلیان (تهیه‌کنندگان قهوه تلخ) تیره و تار شد، و تلویزیون حاضر به پخش سریال قهوه تلخ نشد، تهیه‌کنندگان این سریال تصمیم گرفتند آن را در شبکه نمایش خانگی توزیع کنند. پخش این مجموعه در شبکه نمایش خانگی به صورت لوح فشرده (DVD) آنهم در سراسر کشور کاری غیرممکن به نظر می‌رسید.

شرایط توزیع سریال در آن سال‌ها با امروز بسیار متفاوت بود و سریال‌ها استریم یا ارائه مجازی نمی‌شدند و تنها راه عرضه به صورت لوح فشرده بود.موفقیت تجاری قهوه تلخ و هر سریال دیگری در شبکه نمایش خانگی در آن سال‌ها وابسته به شیوه توزیع آن بود.

گلرنگ که شرکت‌های توزیع بسیار گسترده‌ای در سراسر کشور دارد و حتی محصولاتش را به صورت روزانه به جزایر جنوبی کشور هم ارسال می‌کند، وارد کارزار توزیع سریال قهوه تلخ شد و شرکت پخش الوند از پخش سریال مدیری کنار گذاشته شد.

گلرنگ نخستین قسمت این سریال را توزیع کرد. شنیده‌ها حاکی از آن است که قسمت اول سریال قهوه تلخ به فروشی بیش از چهار و نیم میلیارد تومان در مهرماه ۱۳۸۹ دست یافت. پس از این توفیق تجاری ، هولدینگ گلرنگ وارد همکاری دوجانبه با مهران مدیری شد. مدیری تا قبل از همکاری با ناصرقدیرکاشانی (مدیر عامل اول مارکت) سال‌های متمادی فعالیت‌هایش را با این هولدینگ در شبکه نمایش خانگی ادامه داد.

غول اقتصادی وارد صنعت تولید و توزیع فیلم و سریال می‌شود؟

گلرنگ در حوزه صنایع بهداشتی به تدریج سایر بِرندهای رقیبش را به حاشیه راند. این هولدینگ وقتی وارد حوزه اقتصادی خاصی می‌شود، فعالیت رقبا را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به عنوان مثال با تاسیس پردیس سینمایی کوروش، این مجموعه فعالیت سایر پردیس‌های سینمایی را تحت تاثیر قرار داد و به پشتوانه تسلط سرتیپی در حوزه پخش فیلم‌سینمایی به بی‌رقیب‌ترین پردیس سینمایی کشور تبدیل شد. تولیدات این رسانه از بهترین زمینه‌های تبلیغاتی بهره می‌برد.

در همکاری مشترک با مهران مدیری در مجموعه ویلای من، دست کم تبلیغات شهری گسترده‌ گلرنگ به این تولید خاص اختصاص یافت و نسبت به قهوه تلخ آمار برگزاری قرعه‌کشی بیشتر برای اهدای جوایز رکورد سریال قبلی مدیری را پشت سر گذاشت.

این هولدینگ پس از توزیع موفق قهوه تلخ مؤسسه فرهنگی «گلرنگ رسانه» را در سال ۱۳۹۱ به عنوان موسسه تولید فیلم و سریال در شبکه نمایش خانگی تاسیس کرد.

گلرنگ در عرضه مایحتاج اصلی ایرانیان آب، نان، خودرو، مواد شوینده، محصولات غذایی، بیمه، تجهیزات رایانه‌ای، و … ، بازیگر اقتصادی مهمی محسوب می‌شود و حالا قصد دارد در حوزه فرهنگی و تولیدات نمایشی سهم بسزایی داشته باشد. اما مقاصد این بنگاه اقتصادی برای ورود و ساختن تولیدات پرهزینه همچنان مشخص نیست. مهمترین ابهام در همکاری گلرنگ و سرتیپی، بازگشت سرمایه و سودآوری است.

گسترش فعالیت‌های گلرنگ و بردار فعالیت‌های این مجموعه اقتصادی نشان می‌دهد، سوددهی از اهداف اولیه و مهم این هولدینگ است. سینمای ایران طی سال‌های اخیر صنعت سودآوری نبوده و بنا بر گزارش‌های رسمی در شرایط طبیعی اکران سینمایی، تنها ۵ فیلم در طول سال به سوددهی خواهند رسید.

سودآوری در تولید زمانی مصداق پیدا می‌کند که مخاطب اثر تولید شده، مخاطبی بیش از ۳ میلیون داشته باشد. آنطور که شنیده‌ می‌شود علی رغم تلاش «فیلم‌نت» میزان مخاطب فعالی که هزینه ماهیانه آبونمان این سامانه را پرداخت می‌کند، آماری تقریبا بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ هزار نفر است. در حالیکه این پلت‌فرم بی‌وقفه سریال ایرانی تولید و توزیع می‌کند و طبیعی است که بازگشت مالی این آثار با شائبه‌هایی همراه است.

تیم‌بندی و انتقال سهام، رقابت داغ فیلیمو و فیلم‌نت !

در روند انتقال سهام فیلم‌نت یک ابهام وجود دارد. گلرنگ هر برنامه اقتصادی یا فرهنگی را آشکارا در وب سایت خود اعلام می‌کند، اما مشارکت در سامانه فیلم‌نت را به صورت رسمی و عمومی اعلام نکرد. از سوی دیگر سرتیپی به عنوان مدیر این هولدینگ می‌توانست VOD مستقل «گلرنگ رسانه‌» را با اخذ مجوز از ساترا تاسیس کند.

برای کمپانی همچون گلرنگ که دستی در همه حوزه‌ها دارد، فعال کردن پلت‌فرم گلرنگ رسانه کار بسیار سهل و آسانی بود اما این هولدینگ ترجیح داد سهام کمپانی «فیلم‌نت» را خریداری کند.

چهره‌های مهم فیلم‌نت چه کسانی هستند؟

شنیده‌ها حاکی از آن است که سید ناصر موسوی جزایری، صالح افروغ (فرزند عماد افروغ) مجتبی‌خباز (سینمادار در شیراز)، علی اسدزاده (تهیه‌کننده، پخش کننده و شریک سابق محمد امامی در موسسه تصویر گستر پاسارگاد) وزرای درباری هستند که تاج آن را سرتیپی یدک می‌کشد. شنیده‌ها دیگری حاکی از آن است که احتمالا یک فعال اقتصادی دیگر در حوزه نفت و پتروشیمی، این پلت‌فرم‌ را همراهی می‌کند. همراهی این فعال اقتصادی با فیلیمو به تولید آثاری همچون جزیره منتهی شده است.

بر اساس اخبار و اسناد موجود، موسوی جزایری دوست و همکار آقای حسین انتظامی در پروژه «ایران تیکت»، همراه با صالح افروغ ، رضا صیادی و خواهرش سمیه صیادی شرکتی را به نام پرگار تاسیس کرده‌اند که طرف قرارداد سازمان های شهری هم هستند و همراه با شرکت «آگه‌سازان» تبلیغات میدانی فیلم‌نت را در سطح گسترده‌ای انجام می‌دهد.

چرا محتوا و سیاست‌های فیلم‌نت دچار تناقض است؟

هولدینگ گلرنگ قصد ندارد پروژه فیلم‌نت را همچون شرکت گلرنگ رسانه نیمه‌کاره رها کند. سال‌ گذشته رصد خبرنگار مشرق نشان می‌دهد بیش از ۴۰ تدوینگر همزمان مشغول صداگذاری و صدابرداری فیلم‌های آرشیوی فیلم‌نت بوده‌اند.

وقتی کمپانی فیلم‌نت می‌پذیرد برای فیلم «دنیای آب» محصول ۱۹۹۵ ، که بیش از ۸۰ درصد فیلم نیاز به روتوسکوپی همراه با دوبله اختصاصی هزینه‌ای سنگین صرف کند تا این فیلم را در آرشیو خود داشته باشد، تنها از این عمل می‌توان یک نتیجه گرفت که فعالیت‌های این سامانه در آینده گسترده‌تر از فیلیمو و نماوا خواهد بود.

آیا پخش زنده فوتبال از ماموریت‌های اصلی فیلم‌نت است؟

فوتبال و دسترسی به این حوزه یکی از علاقه‌مندی‌های هولدینگ گلرنگ و زیرمجموعه پلت‌فرم فیلم‌نت است. پیش از این گزارشی در مشرق منتشر شد که به جزئیات برنامه یازده و حمایت ویژه این برنامه گفت‌وگو محور از یکی از سرکرده‌های آشوب‌ها، علی کریمی می‌پرداخت. کریمی از اعضای کادر تبلیغاتی هولدینگ گلرنگ است و اگر همکاری‌های گلرنگ و علی کریمی ادامه پیدا نمی‌کرد، شاید این حس خودرهبرپنداری این بازیکن در آشوب‌های اخیر تقویت نمی‌شد.

نکته جالب این برنامه این است که بخشی از برنامه ۱۱ که مفصل در گزارش مشرق بدان اشاره شد رسما چند مدیر فوتبالی کشور که سابقه نظامی در کارنامه داشتند را هدف حملات خود قرار داد.

اما چندی بعد عکس‌های عقد قرارداد سامانه فیلم‌نت با مصطفی آجرلو منتشر شد. در این عکس‌ها علی سرتیپی مشغول عقد قرارداد با مدیرعامل باشگاه استقلال است و با توجه به سخت‌گیری‌های فیفا و عدم ملاحظات سیما، احتمالا به زودی پخش زنده مسابقات باشگاه‌های پرطرفدار در انحصار پلت‌فرم‌ها خواهد بود.

بیشتر بخوانید:

حمایت ویژه «فیلم نت» برای برندسازی از یک یاغی/ علی کریمی چگونه از مستطیل سبز به لیدری آشوب‌های ۱۴۰۱ رسید؟ +عکس

پروژه‌های ورزشی که رنگ معارضانه گرفت

در گزارشی تفصیلی درباره برنامه ۱۱ ، به پروژه نانوشته‌ای در محتوای تولیدات شبکه‌نمایش خانگی اشاره داشت که تاثیر قابل توجهی در آشوب‌های اخیر دارد. پروژه‌ حمایت از علی‌کریمی با برنامه«یازده» در مجموعه فیلم‌نت، کمپانی زیرمجموعه گلرنگ حمایت شد و این حمایت در مجموعه ای به نام ورزش مدیا ادامه پیدا کرد.

یکی از صفحاتی که در فضای مجازی قبل از آغاز جام جهانی در میان کارشناسان و اصحاب رسانه‌ به تزریق سم دوقطبی در میان بازیکنان تیم‌ملی مشهور شد، صفحه «ورزش مدیا» است.

در بحبوحه همین التهابات و اقدامات ضدامنیتی مجموعه ورزش مدیا بود که سید حسام الدین حسینی مدیرکل ارتباطات و رسانه حوزه هنری در یک پست اینستاگرامی مدعی می شود که مجموعه ورزش مدیا نیز متعلق به علی سرتیپی و گلرنگ رسانه است.

در آشوب‌های اخیر شبیه سازی آشوب زنانه اخیر و شعار زن، زندگی آزادی را باید در ساختاری استعاری در سریال شبکه مخفی زنان جستجو کرد. عادی سازی تقابل سخت با پلیس و نیروهای حافظ امنیت در سریال قورباغه وضوح پیدا می‌کند. رهبری و سازماندهی شیوه اعتراض منجر به اغتشاش در سریال «خسوف» (برادران اسعدیان – میری) دارای وجوهی استعاری است.

اما مهمترین وجه آشوب‌های اخیر پروژه رهبری سازی است که زمینه‌اش را می‌توان در تولیدات شبکه نمایش خانگی جستجو کرد و حمایت ویژه در سلبریتی‌ها جستجو کرد. قطعا پشتوانه مالی که از طریق گلرنگ – فیلم‌نت به بدنه جریان اصلی سلبریتی‌ها تزریق خواهد شد، پشت‌گرمی‌های آنان را برای تشدید دوقطبی در جامعه بیشتر خواهد کرد.

تصویر – نمایی از برنامه ۱۱ که به محبوبیت علی کریمی میان شهروندان افغان می‌پردازد/ فیلم -افتتاحیه لوازم آرایشی بهداشتی کریمی در زیرمجموعه گلرنگ

علی کریمی با حمایت مجموعه «گلرنگ- فیلم‌نت» و حامیان مالی آن زمینه تغییر جایگاه اجتماعی‌اش از یک فوتبالیست معترض ورزشی، به یک یاغی سیاسی را فراهم کرد.

گلرنگ یکی از اسپانسرهای این بازیکن بود و محصولی با پوشش او تولید کرد. بعدها پروژه حمایت از او در قالب برنامه «یازده» در سامانه فیلم‌نت دنبال شد.

تزریق سرمایه کلان در قالب پروژه‌های بزرگ برای ساختن سریال و رشد این پلت‌فرم موازنه تولید را تغییر خواهد داد و مهمترین پیامد منفی آن افزایش هزینه های تولید و دستمزدهای نجومی بازیگران است. انتفاع مالی سلبریتی‌ها بصورت بدون ضابطه (همانند آنچه در مورد سلبریتی های فوتبال رخ داد) زمینه بروز ناهنجاری در میان این قشر را تشدید می‌کند و حالا باید منتظر تغییر رویه بازیگران سینما به سبک و سیاق کریمی باشیم. اگر این حمایت‌های گسترده گلرنگ از کریمی نبود، شاید او هیچگاه این رویه معارضانه‌اش را دنبال نمی‌کرد. اولین صندلی و تریبون معارض را این برنامه در اختیار او قرار داد.

ادامه دارد…

سرویس فرهنگ و هنر مشرق – در گزارشی که پیش از این مشرق (اینجا) منتشر شد به تفصیل توضیح داده شد بیانیه اول تفنگت را زمین بگذار (1)  با هدایت مصطفی‌آل احمد، محمد رسول‌اف و جعفرپناهی تهیه و گردآوری شد، بیانیه‌ای که با پیش‌بینی و طراحی گسترش اغتشاشات در کشور هشتم خردادماه به نگارش درآمد.

بسیاری از امضاء کنندگان که از مقاصد امنیتی پدیدآوردگان و امضاء کنندگان مطلع شدند، طی روزهای آتی پس از انتشار به صورت رسمی و غیررسمی امضای خود را پس گرفتند.

یکی از امضاکنندگان این بیانیه که تا زمان انتشار این گزارش امضای خود را به صورت پس نگرفته اصغر نعیمی است.

فیلمسازی که  با نگارش و ساختن آثار کپی شده و شبه‌فیلمفارسی فعالیت آغاز کرد. او در مقام فیلمنامه‌نویس فیلم زندگی خصوصی را با کپی از فیلم جذابیت مرگبار (ادرین لین)، فیلمنامه مستانه را باکپی از فیلم ماتیک (لامونت جانسون) فیلمنامه آس و پاس را با کپی از فیلم پریزاد(سیامک یاسمی) به نگارش درآورده است. او در مقام نویسندگی و کارگردانی فیلم هایلایت را ساخته که کپی ایرانیزه شده قلب‌های تصادفی سیدنی پولاک است.

بررسی چند سطری کارنامه نعمیی نشان می‌دهد او جایگاه معتبری در حوزه فیلمنامه‌نویسی و فیلمسازی ندارد و در سریال یاور (سعید سلطانی) به عنوان کارگردان دوم فعالیت می‌کرد. اما این فیلمساز با همین اندک اعتبار در حالیکه در سینما یک کارگردان شکست خورده محسوب می‌شود و اغلب فعالیت‌هایش متمرکز در صدا و سیماست از امضاء  کنندگان بیانیه ضد امنیتی تفنگت را زمین بگذار به شمار می‌آید.

با آغاز اغتشاشات در تهران و سایر شهرهای ایران خبر پخش سریالی تحت عنوان «عملیات رعد» به کارگردانی اصغر نعیمی و تهیه‌کنندگی علی یاور از شبکه یک منتشر شد.

در  بخشی از خبر منتشر شده آمده است: سریال «عملیات رعد» که از اوایل مردادماه در سکوت خبری و با مشارکت موسسه فرهنگی هنری ناجی هنر و سازمان صداوسیما کلید زده شده و همزمان با هفته فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در اواسط مهرماه از شبکه یک سیما آماده پخش می شود. تصویربرداری این مجموعه در تهران ادامه دارد و به صورت همزمان تدوین و صدا گذاری توسط عوامل تولید در حال انجام است.

در بخش دیگری از این خبر می‌خوانیم: «عملیات رعد» با موضوع روایت پرونده های مهیج عملیات یگان ویژه فراجا است که در ۱۰ قسمت از شبکه یک سیما پخش خواهد شد و در خلاصه داستان آن آمده است: یک گروهک تروریستی قصد تخریب و ایجاد ناامنی در ایران را دارد که یک تیم ویژه از نوپو برای مقابله با آن وارد عمل می شود.

فیلمسازی که عقبه هنری قابل اعتنایی ندارد و  بیانیه‌ای ضد امنیتی به نگارش درآمده توسط دو محکوم و یک متهم امنیتی را با محتوای اصرار به خلع سلاح نیروی انتظامی به نگارش درآمده امضای خود را در زیرمتن بیانیه‌ مذکور درج می‌کند و همزمان می‌تواند کارگردان سریالی ده قسمتی درباره یک تیم‌ ویژه نوپو باشد که هدف نمایشی و دراماتیک سریال مبارزه با گروهک‌های تروریستی است.

اگر فردی قرار باشد با نیروهای نظامی و انتظامی همکاری کند قبل از آن توسط ساختارهای نظارتی آن مورد مصاحبه قرار گرفته و دست کم درباره او تحقیقاتی می‌شود. چطور فردی در این ساختار به عنوان کارگردان سریال ویژه این نهاد انتخاب می‌شود که متن بیانیه ضد امنیتی مذکور را امضاء کرده است، اما در سکوت خبری محتوایی تبلیغاتی به سفارش موسسه سینمایی فرهنگی هنری ناجی هنر را  کارگردانی می‌کند.

مدیریت فرهنگی کشور چنان دچار اعوجاجات عجیب و غریبی است که امضای کننده بیانیه‌ای با محتوای خلع سلاح نیروی انتظامی در شرایطی که این سازمان مشغول کنترل‌ آشوب‌های سراسری در کشور کارگردانی این سریال را برعهده گیرد.

اگر کارگردان این سریال به صورت رسمی و رسانه‌ای امضای خود را از بیانیه مذکور پس نگیرد، خلع از مقام کارگردانی و عدم پرداخت حقوق و دستمزد کارگردان کمترین کاری است که سازمان ناجی هنر و سازمان صدا و سیما  باید در قبال  امضاء کننده بیانیه مذکور انجام دهد تا بهشت وسط‌بازان در فضای فرهنگی در معرض تهدید جدی قرار گیرد.

به گزارش مجاهدت از مشرق، این روزها کشمکش میان مدیریت کلان رسانه ملی و شبکه نمایش خانگی بازهم نام «وی‌اُدی»(VOD)ها را بر سر زبان‌ها انداخته است. به نظر این دعوا دعوایی بنیادین است. چرا که برخی از این پلتفرم‌ها بدون هیچ نظارتی در حال جابه جایی مرزهای ساختار رسانه‌ای در کشور هستند و اگر زودتر فکری به حال آن‌ها نشود کار به جایی می‌رسد که عملا دیگر امکان اصلاح نخواهد بود. البته لازم به ذکر است که در این دعوا رییس سازمان صدا وسیما از هیچ پلتفرمی نام نبرد و فقط به کلیات محتوای منتشر شده در این پلتفرم‌ها اشاره داشت. با این همه این گزارش تلاشی است برای نور تاباندن بر بخش‌هایی از موضوع که در سایه مانده است و کمتر بدان پرداخته شده است(این گزارش با ارجاع به برخی از یادداشت‌ها و مصاحبه‌ها که طی دو سال اخیر درباره موضوع در رسانه‌های مختلف منتشر شده است نگارش و جمع بندی شده است).

رسانه های عمومی و رسمی یا وی‌اودی‌ها؟

در وضعیت فعلی برنامه‌سازی و سریال‌سازی بین رسانه‌ها شاهد حضور و نگاه دو گروه هستیم. گروه اول آنهایی که معتقدند دیگر دوره رسانه‌های عمومی و رسمی گذشته و سریال‌ها و برنامه‌های وی‌اودی‌ها حرف اول و آخر را می‌زنند و آینده از آن آنهاست. استدلال این گروه، پیشرفت تکنولوژی و تغییر شرایط و دسترسی سریع و همچنین امکان مانور مخاطب بر محصول است و در مقابل گروه دیگر اعتقاد دارند که رسانه‌های رسمی و به‌طور خاص صداوسیما اگر بخواهند و مدیریت صحیح داشته باشند همچنان انتخاب اول مردم هستند. دلایل این گروه، رایگان بودن کالا، فراگیر بودن شکل و نوع عرضه و عادت خانواده و مخاطب به تماشای تلویزیون است. فارغ از نگاه این دو گروه اما، تنوع و رقابت بین رسانه‌ها در همه‌ جای جهان وجود دارد و جذب و حفظ مخاطب اولویت اصلی است. در این بین البته رقابت‌ها در بستر عادلانه‌ای صورت می‌گیرد و خبری از انحصار و لایحه و طرح‌های پشت‌پرده نیست و مردم انتخاب می‌کنند که چه اثری را تماشا کنند. 

انحصارگرایی در پلتفرم‌های نمایش خانگی

چند وقت پیش روزنامه فرهیختگان به موضوع پلتفرم‌های نمایش خانگی پرداخته بود و مسئله گرانی و انحصار را در این پلتفرم‌ها واکاوی کرده بود. آن گزارش با این سطرها تمام می‌شد: «بیایید فرض کنیم ما مدیرعامل یک پلتفرم مطرح هستیم. یکی دوسالی است که تولیدات جدی خودمان را آغاز کرده‌ایم و همه سریال‌هایمان هم با اقبال عمومی مواجه نشده است. از یک‌سو هم خودمان هزینه ساخت سریال‌ها را حداقل دو، سه‌برابر کرده‌ایم و نزدیک به ۶۰ تا ۷۰درصد هزینه‌های سریال‌ها را هم به‌پای بازیگران ستاره ریختیم. با وجود درآمدهای ناشی از تبلیغات ویدئویی و ترافیک اینترنت و تبلیغات دیگر، در بهترین حالت توانسته‌ایم ۷۰ تا ۸۰ درصد از هزینه سریال را برگردانیم. تازه این برای سریالی است که دیده شده و موفق است و اخبار دیده شدنش را هر هفته با اشتیاق در رسانه‌ها منتشر می‌کنیم. حالا فرض کنید هزینه اشتراک را هم دوبار افزایش داده‌ایم. جمع این درآمدها کفاف هزینه‌های ساخت سریال‌های مختلف را می‌دهد؟

با وجود تعداد زیادی کارمند و هزینه‌های روزانه و… . پس چاره چیست؟ من به‌عنوان مدیرعامل یا باید بروم سراغ سرمایه‌گذار یا شریک تجاری که آن‌هم مشکلات خودش را دارد و در کوتاه‌مدت و برای یکی، دو اثر جوابگو است یا باید بروم سراغ دریافت وام‌های میلیاردی از «منابع مرتبط، قوی و معتبر». برای ساخت چندین سریال و پخش روزانه هرکدام از اینها به‌نظرم ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان آن‌هم با یک‌سال تنفس خوب باشد. از آنجایی که آن منبع مرتبط، قوی و معتبر، حواسش به من و رقیب هم هست احتمالا بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان هم به او می‌دهد تا او هم جان بگیرد و کارش را ادامه دهد. این راه‌حل بهتری برای قدرتمند شدن و حضور موثر در حوزه وی‌اودی‌هاست.

«پلتفرم نمایش خانگی فیلیمو» از سال۱۳۹۳، به پشتوانه دولت حسن روحانی شروع به کار کرد، در دوران کرونا به واسطه پاندمی، قدرت گرفت و این روزها سلطنت خود را آنچنان گسترش داده که هر ماه، ده‌ها سریال پر بازیگر و پرهزینه را پشتیبانی کرده و وارد چرخه پخش می‌کند. البته به نظر می‌رسد انتشار و ساخت سریال فقط نوک کوه یخ فعالیت پلتفرم‌هایی چون فیلمو است، چرا که فعالیت‌های این پلتفرم محدود به این موضوع نیست. «فیلمو» و قل دومش «نماوا»  ۹۰ درصد بازار نمایش‌ خانگی را به خود اختصاص داده‌اند و همین موضوع باعث رویکردی انحصاری در این میدان بسیار مهم شده است. 

و وقتی پای انحصار به میان می‌آید یعنی جوان‌گرایی، استعدادیابی، مجال برای دیده شدن دیگران، ایجاد فرصت برای استارتاپ‌ها و بازار کار و درآمد برابر و در نمود کلی‌تر تجلی عدالت اجتماعی به شدت زیر سوال می‌رود.

نهنگ انحصار، ماهی‌های کوچک را می‌خورد

با اینکه سال۱۴۰۰ نزدیک به سی رسانه تصویری از ساترا مجوز فعالیت گرفته‌اند و این عدد به ۱۸۴ رسانه رسید، از این تعداد حدود ۱۱۰ «وی‌اودی» وجود دارد اما تعداد پلتفرم‌های مشهوری که مردم، اسم آنها را شنیده‌اند شاید به ۲۰ رسانه هم نرسد. اکثر این وی‌اودی‌ها صرفا در حوزه پخش فیلم‌های خارجی یا برنامه‌های کودک فعالیت می‌کنند و رسما توان مقابله با دو قلوهای مشهور را ندارند و از آن مهم‌تر اینکه حمایت چندانی هم از طرف نهادها و سازمان‌های مرتبط نمی‌شوند.

یکی از رسانه‌ها در این باره نوشته است:«راستی به چه دلیل سریال‌های ساخته‌شده در وی‌اودی‌ها حول محور دو سه پلتفرم می‌چرخد؟ شاید همین وضعیت باعث شده که فعالان رسانه‌ای و همچنین آنهایی که در حوزه پلتفرم‌ها کار می‌کنند برای تشریح وضعیت کنونی از کلمه «انحصار» استفاده و اضافه کنند که نهنگ انحصار، ماهی‌های کوچک را می‌خورد و دور نیست خالی شدن دریا…».

گفته می‌شود براساس رتبه‌بندی الکسا فیلیمو از اصلی‌ترین سایت‌های پربازدید ایران است. فیلیمو ابتدا با نماوا شراکت داشت اما به دلایلی که مشخص نشد از هم جدا شدند و برخی محصولات تولیدی‌شان را به صورت مشترک و برخی دیگر را به‌صورت مستقل پخش کردند. 

در ایام کرونا که سینما از سبد خانوارها حذف شد، پلتفرم‌های فیلیمو و نماوا به عنوان دو بازیگر اصلی حوزه «وی‌اُدی»(VOD) رسما محل تغذیه فرهنگی کشور شدند؛ این پلتفرم‌ها محصول همکاری وزارت ارتباطات و وزارت فرهنگ و ارشاد دولت روحانی هستند. فراموش نکنیم این ارگان‌ها در جهت رشد این دو سایت که در سال‌های گذشته با هدف حمایت بیشتر از تولید و دست‌اندرکاران داخلی و مخاطب ایرانی فعالیت خود را آغاز کردند، تقریبا تمامی سایت‌های دانلود فیلم را فیلتر کردند.

قوه‌ قضائیه و نهادهای نظارتی دیگر در این مساله ورود جدی کرده و میدان را برای حضور و فعالیت پلتفرم داخلی آماده کردند. حالا و با میدانی که به‌صورت انحصاری به این دو سایت پخش فیلم و سریال داده شده، شاهد به راه افتادن انحصاری دیگر در شبکه رسانه‌ای آنلاین هستیم. وب‌سایت‌های نماوا و فیلیمو بدون رعایت حق کپی‌رایت آثار خارجی این محصولات را دوبله کرده و حتی با دست‌بردن به محتوای اصلی در داخل پلتفرم خود، به اشتراک می‌گذارند و برای فعالیت‌های خود(به زعم منتقدان در برخی موضوعات هم غیرقانونی عمل می‌کنند) مبلغ نسبتا بالایی را هم به صورت ماهانه از کاربران دریافت می‌کنند.

متاسفانه شرایط حاکم بر یکه‌تازی فیلیمو و نماوا همچنان برقرار است و این دو شرکت به روش خود بازار وی‌اُدی‌ها را مدیریت کرده و پیش می‌برند مادامیکه ظرفیت عظیم نهفته در این بازار در دو مقوله مهم قابل پیگیری از سوی مراجع ذی‌صلاح است. اول حجم گسترده محتواهایی که در این مارکت و در گروه‌های سنی مختلف و متنوع می‌تواند تعریف بشود تا اینکه شرکت‌ها تنها بنابر اساس نیازهای مادی بازار و عوام‌پسند بودن آثار دست به توزیع محتواها بزنند و دوم اینکه سهم قابل توجهی از بازار وی‌اُدی‌ها تا انواع پلتفرم‌ها و تمامی شرکت‌ها و افرادی که می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم جذب این بازار عظیم شوند، پشت درهای فیلیمو و نماوا گیر افتاده‌اند.

بخشی از افکار عمومی باور دارند که پلتفرم‌هایی چون فیلیمو و نماوا عامل سانسور و محدودسازی دیگر سایت‌های دانلود فیلم و سریال در فضای اینترنت هستند و آثار خارجی را بدون پرداخت حق کپی‌رایت پخش می‌کنند، به گونه‌ای که نتفلیکس نیز در پی انتشار غیرقانونی فیلم‌های او از این پلتفرم انتقاد کرده، هرچند خود فیلیمو این ادعا را رد کرد. 

کشمکش‌ها بر سر هزینه‌های اشتراک

سال ۱۳۹۹ گران شدن دو برابری و هماهنگ هزینه این دو پلتفرم انتقادات بسیاری از کاربران را به همراه داشت. افزایش ۱۰۰ درصدی حق عضویت و تماشای فیلم در سال ۱۴۰۰ هم ادامه داشت، افزایش قیمت به گونه‌ای بود که اشتراک فیلیمو ظرف مدت یک ماه دوبار گران شد و از ماهی ۶۰ هزار تومان به حدود ۱۰۰ هزار تومان رسید. در واقع ظرف یک سال فیلیمو چند بار حق اشتراک خود را افزایش داد. 

در حال حاضر یعنی در بازه زمانی سه ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ اشتراک ۶ ماهه فیلمو ۴,۵۲۳,۵۰۰ ریال است. که به نسبت درآمد خانواده‌ها و قشر جوان و نوجوانی که جامعه هدف آن هستند رقم بسیار بالایی است.   

فروردین ۱۴۰۰ یکی از خبرگزاری‌ها گزارشی منتشر کرد با عنوان «ادامه اعتراض به گران شدن تعرفه «فیلیمو» و «نماوا»/ انصراف از تمدید». در این گزارش آمده بود: «افزایش هزینه اشتراک این پلتفرم‌های ایرانی نمایش خانگی با واکنش‌های بسیاری از سوی کاربران روبرو است و مطالبه کاربران این است که چرا هیچ نهادی بر قیمت‌گذاری و عملکرد این پلتفرم‌ها نظارتی ندارد؟ آنچه سبب اعتراض کاربران شد، این بود که: چرا هیچ نظارتی بر عملکرد این پلتفرم‌ها با وجود حمایت‌های مختلف، صورت نمی‌گیرد و هیچ‌گونه شفافیتی در عملکرد آنها دیده نمی‌شود. به همین دلیل مصرف کننده برای احقاق حق خود دستش به جایی بند نیست.  همانگونه که گفته شد پیش‌فرض کاربران این است که این دو پلتفرم با حذف رقبا و انحصارگرایی در حوزه پخش فیلم و سریال موفق به کسب چنین جایگاهی در میان مخاطبان شده‌اند و بعد که مخاطبشان را جذب کردند بدون در نظر گرفتن حقوق مصرف‌کننده، نرخ‌های خود را بالا بردند.

در همان گزارش فروردین ۱۴۰۰ یکی از کاربران بر نکته مهمی تاکید کرده بود: حمایت وزارت ارتباطات جهرمی برای ارائه پهنای باند به این وی‌اُدی‌ها موضوعی بود که از سوی این کاربران مطرح شده بود. اینکه ارائه پهنای باند رایگان یا با تخفیف، به رشد این شرکت‌ها کمک کرده و هم اکنون شرکتی مانند فیلیمو بیش از ۶۴ میلیارد تومان در ماه درآمد کسب می‌کند(این درآمد مربوط به سال گذشته است).

در تحلیل نهایی وی‌اُ‌دی‌های ارزان دیروز، کم کم تبدیل به سرگرمی‌های لاکچری شدند. از سوی دیگر مدام با حرکت به سمت سرگرمی و ابتذال، هنر را از رسالت‌ اخلاقی-تربیتی یا خلاقه-زیبایی‌شناختی، تا سرحد امکان دور کرده‌ و آشکارا همه این‌ها در خدمت سرمایه‌داری و کسب درآمد بیشتر است.

عدالت فضایی در مسئله پهنای باند

همین مساله ارائه پهنای باند رایگان یا با تخفیف مصداق بی‌عدالتی و رانت است و مادامیکه انبوهی از جوانان جویای کار در مملکت ما در سخت‌ترین شرایط برای کسب درآمدهای حتی دوسه میلیون تومانی برای گذران امور اولیه زندگی خود و خانواده‌شان با مشکل مواجه هستند، تفویض خدماتی میلیاردی به عده‌ای خاص، مرزهای بی‌عدالتی را درنوردیده و همین قضیه علاوه بر تمام آسیب‌هایی که درپی دارد، در سطح وسیعی باعث دلسردی و ناامیدی در کف جامعه می‌شود که همین مساله به مراتب زیانش از میلیاردها تومان بیشتر است.  

یکی دیگر از کاربران که در گزارش مذکور بدان پرداخته شده، در توئیتر در خصوص انحصاری که سرویس‌های VOD نماوا و فیلیمو در این بازار ایجاد کرده‌اند، این‌طور توضیح می‌دهد: این دو سرویس دهنده طی دو سال گذشته تمامی سایت‌های رقیب را سرکوب و قلع و قمع کردند؛ به طوری که ساختار اکثر سایت‌های دانلود رایگان به سمت VIP و اشتراکی شدن رفت و خیلی‌ها به فعالیت خاتمه دادند. 

بی‌شک دولت و نهادهای مرتبط باید این مساله بسیار جدی را در اولویت‌های کار خود قرار دهند که چطور و با چه پشتوانه‌ای این دو پلتفرم اینچنین اقداماتی را پیش می‌برند و علنا به حذف رقبا اقدام می‌کنند جایی که باید هر روز این بازار رقابتی‌تر، عادلانه‌تر و شفاف‌تر شود، باید شاهد قلع و قمع و ریزش و از میدان به‌در شدن رقبا باشیم تا نماوا و فیلیمو تمام درآمد بازار وی‌اُدی‌ها را قبضه کنند. 

وقتی نظارتی نیست مردم آسیب می بینند

از سوی دیگر، به دلیل نبود نظارت مستقیم بر عملکرد این پلتفرم‌ها، متضرر اصلی مردمی هستند که مجبورند با تعرفه زیاد، هزینه‌های اشتراک ماهانه و نیز هزینه اینترنت را بپردازند و یا از استفاده از این سرویس‌ها، انصراف دهند. در مقابل نیز نمی‌توانند به هیچ‌یک از نهادهای مربوطه در زمینه تعرفه و کیفیت خدمات شکایتی داشته باشند.

از نظر منتقدان، یکی از دلایلی که این پلتفرم‌ها به این میزان، راحت افزایش تعرفه می‌دهند، انحصاری است که دارند، یعنی خیال‌شان راحت است که مردم گزینه دیگری ندارند، در همین خصوص غلامرضا موسوی به فرهیختگان گفت: «در اینجا به دولت و مسئولان نظام برمی‌گردد که در قبال افزایش قیمت برای مردم چه می‌کنند. سینما اگر بخواهد بلیت خود را گران کند وزات ارشاد اجازه نمی‌دهد، باید با اجازه وزارت ارشاد باشد با اینکه هم هزینه سالن و همه‌چیز گران شده ولی ظاهرا کسی نیست که به وضعیت پلتفرم‌ها رسیدگی کند. ساترا خود را در یک زمینه مسئول می‌بیند. اینکه ساترا نظارت محتوایی دارد و نظارت مدیریتی ندارد به‌درد نمی‌خورد. در اینجا چه کسی باید از حقوق مردم دفاع کند؟ سازمان حمایت از مصرف‌کننده باید ورود کند. این سازمان در زمینه قیمت‌گذاری همواره موثر بوده و می‌تواند وارد شود.

کارخانه سریال سازی و سلطه سرمایه

 فیلیمو کارخانه سریال‌سازی این روزهای کشور است و نقش بسیار مهمی در شکل دادن به سلیقه و ذائقه عمومی دارد، از این رو همانگونه که سریال‌های تلویزیون به بوته نقد کشیده می‌شود، لازم است که بر این بخش به اصطلاح خصوصی نیز نور روز تابانده شود. برای هر قسمت سریال مبلغی بین چهار میلیارد و نیم تا هفت میلیارد هزینه صرف می‌شود و نتیجه در بسیاری از آثار چیزی جز چند کلیپ ساده و سطحی ایسنتاگرامی نیست. با اینکه گاهی نیز شاهد درخشش آثار خوبی بوده‌ایم اما این درخشش خیلی زود محو شده و به هوا می‌رود چراکه در نهایت بازار بر همه چیز سایه انداخته است و بازار جز گورستان ایده‌ها و خلاقیت چیزی برای هنر نداشته و نخواهد داشت.

صبحانه با خبرنگارها/ بی‌اعتنا به رسانه‌ها

فیلمو با خبرنگارها صبحانه می‌خورد و با منتقدان عصرانه، و باقی روز را هم به ساخت سریال‌هایی نازل مشغول است. به نظر می‌رسد این پلتفرم ده‌ها و یا شاید صدها نفر دست به قلم دارد تا با نوشتن درباره آثار تولید شده خارجی و آثار نیم بند تولید خودشان همزمان از ماهیت پلتفرمشان محافظت کنند.

با اینکه این نوع نگاه حرفه‌ای که همزمان با تولیدات سریال‌سازی، نگارش، پژوهش و نقد هنر هم گسترش پیدا کند، قدمی بسیار مهم و نو است اما وقتی نویسنده‌ها قلم به مزد بشوند دیگر کار هنر و نقد هنری به بن‌بست می‌رسد.

بدعت بدی است که صدای منتقد را نشنویم و آن را بی‌پاسخ بگذرایم و بعد خبرنگاران را به صرف صبحانه دعوت کنیم. به نظر می‌رسد در این عرصه فیلمو باید تجدید نظری جدی در رفتارش داشته باشد و به جای دعوت برای صرف صبحانه سعی کند افکار عمومی را روشن کند. تلاش کند به پرسش‌های رسانه درباره ابهام‌های مستتر در فعالیت‌هایش پاسخ دهد و در این باره روشنگری کند. به جای صرف صبحانه، نشست رسانه‌ای برگزار کند و بگذارد خبرنگاران مستقل و رسانه‌ها آزادانه پرسش‌هایشان را مطرح کنند.

خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «ناکامی سریال‌های «شبکه نمایش خانگی»» به این موضوع پرداخته است که: «علاوه بر ارائه آثار نازل و به شدت ضعیف، چند وقتی است «فیلیمو» و «نماوا» آماری از فروش و تعداد مخاطبان خود را منتشر نمی‌کنند و همین امر مورد نقد رسانه‌های مختلف قرار گرفته است. با اینکه بر همگان روشن است که عدم شفافیت زمینه‌ساز فساد است، اما آن‌ها بی‌اعتنا به رسانه‌ها و افکار عمومی، همچنان در این باره سکوت کرده‌ و پاسخی به ابهامات ایجاد شده نمی‌دهند».  

شکستن انحصار یا انحصار مضاعف

در پایان باید افزود کسی با پلتفرم‌های «نمایش خانگی» مشکلی ندارد و شکی در آن نیست که VOD ها می‌توانند قدم بزرگی در راستای ارتقاء سطح سینمایی کشور و حتی آگاهی عمومی بردارند، ولی سوال اینجاست چرا باید در چنین فضایی که ادعای عدالت مطرح است و از دسترسی همگانی حرف به میان می‌آید در ماهیت قضیه انحصار رخنه کند، به بیانی دیگر چه شد که پلتفرم‌هایی که با ایده شکستن انحصارگرایی مجوز گرفتند، ظاهر شدند و گسترش پیدا کردند، خود به انحصاری تمام عیار تبدیل شده‌اند؟! چه قانون مندی و برنامه‌ریزی‌هایی در این موضوع تحقق یافته است، تا جلوی این حفره‌ها گرفته شود؟!

وظیفه‌ی نظارت بر این سامانه‌ها به عهده‌چه فرد، افراد یا نهادی است؟ وزارت ارشاد چه نظارتی تاکنون انجام داده است؟!

باید منتظر ماند و دید که از یک سو آیا متولیان برای نظارت بر محتوا و از سوی دیگر از بین رفتن این انحصارگرایی برنامه‌ای دارند یا خیر!؟ بازاری که نهادهای ذیربط می‌توانند دو بخش مهم و تعیین‌کننده آن را نظارت کنند: اول مدیریت و کنترل بخش درآمدهای میلیاردی وی‌اُدی‌ها که از بازار و کثرت عادلانه صدها پلتفرم و شرکت، به دو پلتفرم نماوا و فیلیمو محدود شده و دوم نظارت بر محتوا که می‌توان آن را به مراتب مهم‌تر از بخش اول دانست، جاییکه به مدیریت ذائقه، نگرش، فرهنگ و تعالی جامعه سروکار دارد.