سفیر انگلیس در ایران

نقش مردم و روحانیت در نهضت تحریم تنباکو

نقش مردم و روحانیت در نهضت تحریم تنباکو


به گزارش مجاهدت از گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، پس از امضای قرارداد انحصار تنباکوی ایران مردم شیراز به رهبری سید علی‌اکبر فال‌اسیری به حضور اتباع انگلیسی واکنش نشان دادند. پس از آن مردم تبریز قیام دیگری را علیه قرارداد تنباکو رقم زدند. علمای اصفهان نیز با فتوای تحریم تنباکو به حمایت مردم برخاستند. تهرانی‌ها هم با زعامت میرزا حسن آشتیانی و خطابه‌های آتشین فاضل دربندی به این قرارداد واکنش نشان دادند. در قزوین و یزد و کاشان نیز تظاهراتی برضد شرکت رژی به‌وقوع پیوست و در خراسان به رهبری حاج‌شیخ محمدتقی بجنوردی و حاج میرزا حبیب مجتهد شهیدی، مردم دکان‌ها و بازار را بستند و تظاهراتی نیز به پا داشتند.

در این نوشتار به شرح کامل این اتفاقات می‌پردازیم:

ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۶ ق برای سومین بار به اروپا رفت و مورد احترام زیاد قرار گرفت. با برنامه‌ریزی همراهان ایرانی و میزبانان اروپایی، ژرژ جرالد تالبوت، از نزدیکان سالیسبوری، نخست‌وزیر انگلستان ضیافتی به افتخار شاه ترتیب داد و به کمک اعتمادالسلطنه و امین‌السلطان موضوع قرارداد انحصار تنباکوی ایران را با شاه مطرح کرد و شاه نیز پذیرفت. تالبوت پس از بازگشت ناصرالدین شاه، به ایران آمد و قرارداد انحصار تنباکو را با پادرمیانی امین‌السلطان تهیه کرد. قرارداد در ۲۷ رجب ۱۳۰۸ ق به امضای سرهانری ولف، سفیر انگلیس در ایران، رسید و سپس شاه آن را امضا کرد.

این قرارداد شامل یک مقدمه و پانزده فصل بود که در مقدمه‌ی آن با امضای ناصرالدین شاه چنین آمده است‌: «صورت فرمان تنباکو وتوتون مینوپل (انحصار) خرید و فروش و ساختن در داخل وخارج. کل توتون و تنباکویی که در ممالک محروسه به عمل آورده می‌شود تا انقضای مدت پنجاه سال از تاریخ امضای این انحصارنامه به ماژور تالبوت وشرکاء خودشان مشروط به شرایط ذیل مرحمت واگذار فرمودیم.»

در مقابل این انحصار، شرکت رژی موظف شد، سالیانه مبلغ پانزده هزار لیر انگلیسی به‌خزانه واریز کند و پس از کسر مخارج، به اضافه ۵% از باقی مانده، ۲۵% از سود خالص را به دولت بپردازد. دکتر فوریه، طبیب مخصوص ناصرالدین شاه‌ـ که در سفر سوم ازطرف دکتر طلوزان معرفی شد تا به‌جای وی به ایران بیایدـ از اول در جریان قرارداد رژی قرار گرفت. او به دلیل حضور در دربار، اطلاعاتی جالب را ارائه می‌دهد و چنین می وید: «شرکت انگلیسی این امتیاز را با دادن رشوه‌هایی گزاف که به دو میلیون لیره بالغ می‌شود گرفت و حق این است که تحصیل آن به این خرج می‌ارزیده است».

آنچه مسلم است اینکه در این قرارداد پنجاه ساله نه منافع دولت و نه منافع ملت و نه استقلال ایران، هیچ‌کدام در نظر گرفته نشد. انحصار تجارت و صادرات تنباکو و مشتقات آن لطمه‌ی شدیدی را به تجار بزرگ و کسبه‌ی خرده‌پا می‌زد و از طرف دیگر تولیدکنندگان که موظف به فروش محصول خود به یک خریدار خارجی می‌شدند، هیچ آزادی عمل برای خود احساس نمی‌کردند. آن‌ها موظف بودند محصولات خود را با نرخ تعیینی از طرف شرکت، تحویل دهند یا نگهدارند. نگهداری تنباکو نیز موجب سیاه شدن یا کرم افتادن آن می‌شد که نتیجه دسترنج سه فصله‌ی مردم بود.

مصرف کنندگان که در آن زمان تقریباً شامل همه‌ خانواده‌های ایرانی می‌شدند، بدون رعایت شیوه‌ خرید و فروش آن زمان که بیشتر به شکل تبادل کالا یا خدمت در مقابل کالا بود، فقط از طریق پرداخت نقدی می‌توانستند جنس مورد نیاز خود را تأمین کنند. مجموعه‌ این مسائل، بیشتر مردم را از لحاظ اقتصادی نگران کرد. مسئله‌ای دیگر که منجر به نگرانی روزافزون مردم متدین و علما شد، ورود سرسام‌آور بیگانگان انگلیسی بود که همراه شرکت به ایران می‌آمدند. به‌روایت دکتر فوریه «یک اردو از رعایای انگلیس و کارگران شرکت، چه شرقی، چه انگلیسی، از هر طرف به ایران ریختند… طولی نکشید که ورود این همه انگلیسی به ایران، تولید سرو صداکرد… حتی گفته می‌شد در بعضی نقاط مثل یزد، کار به شورش نیزکشیده شد». این نگرانی در منابع غیر دولتی کاملاً ثبت شده است.

مسأله مهم دیگر که موجب تشویش مردم ایران شده بود، تسلط بیگانه‌ی غیر مسلمان بر آن‌ها بود. مردم مسلمان آموخته بودند که نباید کفار بر آن‌ها سلطه پیدا کنند و همین آموزه در جنگ‌های روس و ایران موجب تهییج و بسیج آن‌ها شده بود؛ اما امروز سلطه را در شکل اقتصادی سیاسی می‌دیدند. از این رو مردم خواسته‌های خود را در تلگراف به‌شاه به صورت واضح بیان می‌کردند که «از واگذاشتن منابع مسلمین به عیسویان که مخالف قرآن است خودداری نماید و اگر این تقاضا مورد قبول نیاید، خود با اسلحه از حقوق حقه‌ی خویش دفاع خواهند کرد».

در این میان مردم تهران، فارس، آذربایجان و اصفهان، بیشتر از سایر نقاط ایران، واکنش نشان دادند.

عکس‌العمل مردم شیراز

به هر حال شرکت، هیئت‌هایی را برای اجرای قرارداد به شهرهای ایران اعزام کرد. اولین هیئت «به مملکت فارس که قطر حاصلخیز عمده‌ی اجناس دخانیه‌ ایران است ابتدا نموده‌… با سفارشنامه‌ی دولت، مخصوصاً بر حکومت فارس حکم أکیدی‌… صادر شده‌بود.» این حکم دولت، «قبل از ورود فرنگیان در میان عموم مردم شیراز انتشار گرفته، خلق دهشت زده‌ی شیراز از هر سو بر سر علمای بلد شورش نمودند».

عکس‌العمل مردم شیراز موجب شد تا کارگزاران حکومت شیراز از هیئت بخواهند در همان بیرون شیراز متوقف شوند «تا حکومت شیراز شرح واقعه را به دولت اطلاع دهد».

رهبری این قیام به عهده‌ مجتهد فارس، حاج سید علی اکبر فال اسیری بود. امین‌الدوله که خود از درباریان قاجار بود در خاطرات خود با عصبانیت می‌نویسد: «علما و اهل منبر به ذم و قدح دولت و دولتیان زبان گشودند و اول کسی که فضاحت آغازید آقای حاج سیدعلی‌اکبر فال‌اسیری بود. در شیراز احترام دولت و سلطنت را گسیخت و آبروی حکومت [را]ریخت.» وقتی خبر اعزام هیئت انگلیسی در شهر شیراز منتشرشد، مردم «دکاکین و بازار را بسته، به رهبری و هدایت حاج سیدعلی اکبر فال‌اسیری‌شیرازی که به واسطه‌ی شجاعت و قوه‌ بیانش در بین علمای شیراز معروفیتی را دارا بود، در مسجد وکیل شیراز جمع شدند و بنای داد و فریاد را گذاردند و حاج سیدعلی اکبر هم به‌منبر رفته بیاناتی علیه دولت و صاحب امتیاز نمود و در پایان شمشیری از زیر عبا درآورده و اظهار داشت‌: موقع جهاد عمومی است. ای مردم! بکوشید یا جامه‌ی زنان بپوشید. من یک شمشیر و دو قطره خون دارم. هر بیگانه‌ای که برای انحصار دخانیات به شیراز بیاید شکمش را با این شمشیر پاره خواهم کرد و گریه کنان از منبر پایین آمد.» اوضاع در شیراز همچنین متشنج بود و فال‌اسیری هم فردی نبود که با تهدید و یا تشویق ساکت بشود.

سرانجام دولت تصمیم به سرکوبی تظاهر کنندگان می‌گیرد و مردم را به گلوله می‌بندند و «به قدر ده نفر زخمی و شش نفر کشته شدند و باز مردمی که در شاه چراغ و مسجد نو بودند متفرق نشدند و بر ازدحام و غوغا و شورش آن‌ها بیشتر افزود». چون شورش مردم شیراز با سلاح و کشتن به جایی نرسید مجبور شدند سیدعلی‌اکبرمجتهد فال‌اسیری را به اصفهان تبعید کنند.

دولت با تجربه‌ی قبلی دانست که این بار نیز علاج واقعه در تبعید سید از شیراز است. «از دربار همایون قوام‌الملک تعلیمات فرستادند. یک روز که بر حسب عادت سید پیاده وتن‌ها در بیرون شهر قدم می‌زد، مأمورین قوام‌الملک از کمین جستند و دست و دهانش بستند و به قاطری سوار کرده به سمت بوشهر بردند.» خبر دستگیری سید به سرعت در شهر پیچید و مردم به هیجان آمدند. بدیهی بود که آتش غیرت مؤمنان به این زودی فرونمی‌نشست، بلکه تازه این اول ماجرایی بود که شاه را مجبور کرد مفتضحانه قرارداد را لغو کند.

به هر حال با تحمیل آرامشی موقت بر شیراز «فرنگیان با شوکت و شکوهی هرچه تمام‌تر به رغم مسلمانان وارد شهر شدند و این واقعه‌ ملال‌انگیز شیراز اولین دفتگی (سرکوبی) بود که بر اسلام و اسلامیان از طرف این فتنه‌ی امتیاز واقع شد و از این پس، کمپانی امتیاز، وکلای خود را به سایر ممالک محروسه نیز روانه داشته». البته این پیروزی‌ به عنوان تسلیم مردم ایران در مقابل کمپانی نبود، بلکه در هر جا نمایندگان شرکت وارد می‌شدند «تا یک درجه خالی از آشوب نبود». کربلایی داستانی را نقل می‌کند که تجلی روح مسلمانان در مقابل بیگانگان است. وی می‌گوید: «یکی از معتبران فارس که دوازده هزار کیسه تنباکو داشت بر سر قیمت با شرکت اختلاف پیدا کردند. وی یک روز مهلت خواست. شبانه آن‌ها را به آتش کشید. صبح که مأمورین کمپانی برای بیرون بردن تنباکو آمدند می‌گوید همه را فروختم. آن‌ها می‌گویند فروش تنباکو به غیر ممنوع است. وی را تهدید کردند، او مأمورین را به‌بالای تلی از خاکستر برد و گفت‌: این تمامی دوازده هزار کیسه‌است که یکسره به خدا فروختم.»

بازتاب قرارداد در تبریز

دومین شهری که در مقابل هیئت اعزامی کمپانی از خود عکس‌العمل نشان داد، تبریز بود. مردم تبریز نمایندگان را به شهر راه نداند و منزل میرزاجوادآقای تبریزی بزرگ مجتهدان تبریز، مرکز هدایت مبارزه با قرارداد شد. گرچه تبریز از لحاظ تولید تنباکو و مشتقات آن چندان مهم نبود، اما از تلگراف‌ها و گفته‌های رهبران تبریز چنین استنباط می‌شود که بیشترین حساسیت مردم روی تسلط بیگانگان بود.

به گزارش مجاهدت از دکتر فوریه وضع تبریز برای حاکمان و درباریان بسیار نگران کننده بوده، امیر نظام، حاکم تبریز از ترس، خانواده‌ی خود را نزد قنسول روس گذاشته و «لاینقطع وزرا با تبریز مخابرات تلگرافی حضوری دارند. امین‌السلطان و سفیر انگلیس ساعت‌های متوالی با هم نجوی می‌کنند. شاه، مشیرالدوله را پیش وزیر مختار روس فرستاده‌است؛ اما از این گفتگو‌ها و این مأموریت محرمانه کسی خبری به‌دست نیاورده است». قیام تبریز از جریان قرارداد تنباکو فراتر رفت و «جمعیتی جلوی عمارت ولیعهد اجتماع کرده و با تهدید و به سختی، رعایت احکام قرآنی را مطالبه می‌کنند». این درخواست، دولت ایران را سخت به وحشت انداخت. دولت «از سفیر روس خواسته است که دولت روسیه در کار تبریز مداخله کند». شاه سرگشته و حیران نمی‌داند چه کار کند.

وی امیر نظام، حاکم تبریز را عزل و مجدداً او را منصوب کرد. شاه با حاج محمدحسن‌امین‌الضرب، رئیس‌التجار به‌مشورت پرداخت. گفتگو بین دولت و شرکت برقرار بود. شرکت یک امتیاز ویژه به تبریز داد و آن اینکه به جای کارکنان انگلیسی از کارکنان ایرانی در آذربایجان استفاده کند؛ اما هیچ کدام از این‌ها مشکل شاه را حل نکرد. به‌مردم قول دادند که «عملیات شرکت انحصار دخانیات در آذربایجان شروع نخواهد شد؛ باز ایشان قانع نشدند و بار دیگر سر به شورش برداشتند». قیام مردم آذربایجان چنان گسترش پیدا کرد که واضح شد که «طغیان، جنبه‌ی عمومی پیدا کرده‌است». میرزاجواد آقای تبریزی نیز تحت تأثیر سیاست بازی‌ها و تهدیدهای دولت قرار نگرفت و «درمقام خیرخواهی ملت و دولت اسلام از هیچ رو خودداری نفرموده و از آغاز تا انجام‌… به‌پای مردانگی مقاومت و ثبات ورزیده و هرچند که دولت را در این خصوص اقدام و اهتمام نمود، زیاد از آن، بر اصرار و امتناع خود افزودند».

واقعه اصفهان‌

مردم اصفهان نیز مانند شهرهای بزرگ در مقابل شرکت رژی ایستادگی کردند. ابتدابه دولتیان شکایت بردند که توجهی نشد. نزد علمای شهر رفتند و علمای اصفهان به رهبری آقانجفی، روحانی قدرتمند اصفهان دست به ابتکار عمل زدند و تنباکو را تحریم کردند.

از نامه‌ی یکی از فرهیختگان اصفهان که در دست است چنین برمی‌آید که رفتارانگلیسی‌ها در اصفهان به پشتوانه‌ی ظل‌السلطان، پسر ستمگر شاه بسیار ظالمانه بوده‌است. وی در این نامه می‌نویسد: «. فرنگی صاحب امتیاز پس از ورود و استقرار، در کمال اقتدار و استقلال بنای هرگونه تحکم بر مسلمانان گذاشت.»

این رفتار تحقیرآمیز و خشونت بار چنان خشم مردم را برانگیخت که یکی از تجار معتبر اصفهانی، کارِ شخصیت متمول فارسی را تکرار کرد. این تاجر «معتبر اصفهانی درمقابل امر ظل‌السلطان که باید توتون و تنباکو را به عمال شرکت تحویل [می]داد، هر چه را که از جنس خریده بود، آتش زد».

به هر حال علمای اصفهان به رهبری میرزا محمدتقی، معروف به آقا نجفی، فتوا برتحریم تنباکو صادر کردند. این فتوا در اصفهان مؤثر بود. به گزارش مجاهدت از شیخ حسن کربلایی «مردمان معقول و متدین را منع ایشان پذیرفته افتاد. روی هم‌رفته کلمه‌ی ایشان در اصفهان و توابع اصفهان پیشرفت و نفوذی یافت، فی‌الجمله سکته و وقوفی به اداره‌ی وکلای کمپانی وارد آمد.» کمپانی به دولت شکایت کرد و «دولت را بر این داشت که در این‌خصوص از جانب دولت تلگرافات عتاب‌آمیز سخت، پی‌درپی به علما اصفهان فرستاده شد… از جانب دولت صریحاً به حکومت دارالسلطنه حکم رسید که هرگاه جناب معظم [آقانجفی]و سایر علما از اباحه‌ی استعمال دخانیات امتناع کنند، حکومت عذر اقامت ایشان را از دارالسلطنه بخواهد».

همچنین تهدید کردند که علما اگر تسلیم دولت نشدند و مردم شورش کردند، خانه‌های مردم را به توپ ببندند. علمای اصفهان جز یکی، دو نفر، بقیه به رهبری آقا نجفی «همچو سد سکندر» در مقابل تهدید‌ها ایستادگی کردند. حکومت، یکی از علمای اصفهان بنام منیرالدین اصفهانی را سخت در تنگنا قرار داد و «از جانب حکومت دارالسلطنه در خصوص استعمال دخانیات، تکالیف تهدیدآمیز سختی شد که باید حکماً و حتماً استعمال دخانیات را صریحاً در منابر ترخیص و تجویز فرموده و خودشان نیزعلانیه و برملاء ارتکاب جویند». این فشار موجب شد این مجتهد نیز شبانه اصفهان را ترک کند و به سامرا به فال اسیری بپیوندد و او نیز در شرح مظالم قرارداد رژی نزد مرجع شیعیان، میرزای شیرازی بسیار مفید واقع شد.

در سایر شهرهای ایران مثل قزوین و یزد و کاشان نیز تظاهراتی برضد شرکت رژی به‌وقوع پیوست و در خراسان به رهبری حاج‌شیخ محمدتقی بجنوردی و حاج میرزاحبیب مجتهد شهیدی، مردم دکان‌ها و بازار را بستند و تظاهراتی نیز به پا داشتند.

تهران و تحریم تنباکو

رهبری تهران را عالم فرزانه و زاهدی، چون میرزا حسن آشتیانی به عهده داشت. علمای تهران، تجار بزرگ و کسبه‌ی جزء، دائم به منزل میرزای آشتیانی می‌رفتند و درباره‌ی قرارداد با وی رایزنی می‌کردند. روحانیون دراجتماع مردم درباره‌ی مضرات و پیامدهای قرار داد رژی صحبت می‌کردند. از میان روحانیون ملا فیض‌الله فاضل دربندی تندترین خطابه‌ها را برضد شاه ایراد می‌کرد. به روایت امین‌الدوله وی درمنبر می‌نشست «به شاه و وزیر بی‌حفاظتی می‌کرد و حق می‌گفت». به دستور دولت وی دستگیر و «بی‌احترامانه بیرون و به عراق عرب فرستاده» شد و بر جمع تبعیدیان شیراز واصفهان در سامرا افزوده شد.

غیر از مساجد و تکایا، علما به شدت به رایزنی با حکومتیان مشغول بودند تا بلکه بتوانند قرارداد را به صورتی مسالمت‌آمیز حل کنند. میرزای آشتیانی با شاه و صدر اعظم ملاقات کرد و از پیامد‌های قرارداد به آن‌ها تذکر داد؛ اما هیچ‌کدام از این ملاقات‌ها اثرمستقیم نداشت.

علمای تهران نیز تدریجاً به این نتیجه رسیدند که باید راه علمای اصفهان را در پیش گیرند. «از مجالس علما دارالخلافه نیز کم‌کم این زمزمه بلند شد که پس از انقضای زمان مهلت، تنباکوفروشان مملکت که فروش تنباکو یک سره با فرنگی خواهد شد، استعمال تنباکوی کمپانی که از مسلمانان به جبر و اکراه خریده‌اند، حرام خواهد بود.»

فتوای تحریم تنباکو

تبعید سیدعلی‌اکبر فال‌اسیری و منیرالدین اصفهانی و ملا فیض‌الله فاضل دربندی به عراق و ادای توضیح آنان نسبت به اوضاع ایران و برخورد مأموران ایرانی و انگلیسی‌ها با علما و مردم زمینه‌های فتوا را برای میرزا مهیا کرد. علاوه مجتهدان ساکن ایران هم پیوسته با میرزا در تماس بودند و با ارسال نامه و تلگراف و اعزام نماینده، میرزا را در جریان امور ایران می‌گذاشتند و از وی کسب تکلیف می‌کردند.

در همین‌اثنا شایعه شد که میرزا فتوای تحریم تنباکو را صادر کرده و نزد علمای اصفهان فرستاده است. کربلایی خوشحالی مردم و ماجرا را چنین توصیف می‌کند. «این شایعه‌ی فرح‌انگیز… روان افسرده و پژمرده‌ی مسلمانان را تازگی و طراوتی بخشید. جان در تن مشتاقان از وجد به رقص‌آمد»، اما متأسفانه به دلیل خرابی راه‌ها در آن هفته، پست در وقت همیشگی وارد نشد. تا اینکه ماه جمادی‌الاولی رخ نمود و پست نیز به دنبال ماه نو فرا رسید. در تهران منتشرشد که حکم میرزا از سامرا رسید. «صورت توقیع مبارک در تمامی بازار و مساجد و مجامع و سردر‌ها به صدای خیلی بلند بر مسلمانان خواندند. این شایعه‌ی شورانگیز در تمامی شهر شور و غلغله‌ی عظیمی درافکنده، هنگامه‌ی بزرگی برخاسته، مردمان دسته‌دسته، فوج فوج در صحبت و گفتگو».

متن حکم میرزا در پاسخ به یک استفتا چنین بود: «بسم‌الله الرحمن‌الرحیم. الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (ع) است. حررّه الاحقر محمدحسن الحسینی.»

بازتاب تحریم‌

فتوای میرزا حتی در اندرون خانه‌ی شاه نیز نفوذ کرد. دکتر فوریه، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه که هم ناظر بر بازتاب‌های اندرونی شاه بوده هم بر بازتاب‌های بیرونی، می‌نویسد: «فتوایی از عتبات رسیده، به مردم امر شده‌است که برای برچیدن بساط کمپانی از استعمال دخانیات خودداری کنند. این فتوا با انضباط تمام رعایت شده. تمام توتون فروشان دکان‌های خود را بسته و تمام قلیان‌ها را برچیده‌اند و احدی درشهر، نه در میان نوکران شاه و نه در اندرون او، لب به استعمال دخانیات نمی‌زند. مردم ایران هر وقت فتوایی از طرف ملایی متنفذ یا مجتهدی معتبر برسد، باانضباط تمام اطاعت آن را گردن می‌نهند.»

امین‌الدوله نیز اعتراف می‌کند که حکم میرزا حتی در اندرون شاه تأثیر گذاشت و می‌گوید: «تنگی خلق شاه که در دربار و حرم خانه‌ی پادشاهی، حکم میرزای شیرازی را به‌حکم خود مقدم می‌دید»، موجب شد که نامه‌ای به میرزای آشتیانی بنویسند و به وی ناسزا بگوید.

حکم میرزا در بین همه‌ی اقشار و طبقات مختلف مردم چنان اثر گذاشت که حتی «داش‌مشتی‌ها و اوباشان و از این طبقه‌ی مردمی که از هیچ مناهی و معاصی روگردان نیستند و در مرئی و منظر خاص و عام مرتکب هر نوع گناه و کار زشتی می‌شوند، همگی چپق‌های خود را شکسته و خرده تکه‌های آن را در جلوی عمارت کمپانی انباشتند و با ناسزا گفتن، به کمپانی رژی فریاد می‌کردند: من شراب را علانیه و برمَلا می‌خورم و ازهیچ [گناهی] باکی ندارم، ولی چپق را تا آقای میرزا حلال نکند، دم هم نخواهم زد. من عرق را به امید شفاعت صاحب الزمان می‌خورم، چپق را به چه امید بکشم؟»

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی

انتهای پیام/ ۱۳۴

این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است

نقش مردم و روحانیت در نهضت تحریم تنباکو بیشتر بخوانید »

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم


سرویس جهان مشرق دوره‌ی مسئولیت «رابرت مک‌ایر» (مشهور به «راب مک‌ایر») سفیر انگلیس در ایران، به‌زودی به پایان می‌رسد و «سایمون شرکلیف» جایگزین او خواهد شد. در گزارش پیش رو مروری سریع بر سابقه‌ی مک‌ایر در تهران می‌کنیم؛ سفیری که به دنبال یک جنجال روی کار آمد و خودش در ایران عامل جنجال شد.

«رابرت مک‌ایر» که به «راب مک‌ایر» نیز مشهور است، سفیر انگلیس در ایران است که به زودی دوره‌ی مسئولیتش به پایان می‌رسد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در ایران کیست و چه مأموریتی دارد؟

 

سفر به ایران و آغازبه‌کار

مک‌ایر اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ با انتشار توئیتی به زبان فارسی و عکسی از خودش و خانواده‌اش، از سفر به تهران و آغازبه‌کارش در سفارت انگلیس در ایران خبر داد[۱]. سفیر جدید انگلیس مدعی شد: «مشتاقانه منتظرم تا به منظور تقویت روابط دو جانبه و روی موضوعات بسیار مهمی که در مقابل ایران و منطقه قرار دارند با دولت جمهوری اسلامی ایران کار کنم.» 

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

«به اتفاق خانواده ام و با هیجان زیاد وارد تهران شده ام تا ماموریت جدید خود را شروع کنم. مشتاقانه منتظرم تا به منظور تقویت روابط دو جانبه و روی موضوعات بسیار مهمی که در مقابل ایران و منطقه قرار دارند با دولت جمهوری اسلامی ایران کار کنم.»؛ توئیت مک‌ایر به زبان فارسی درباره‌ی آغاز به کارش در ایران (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› عامل اطلاعاتی در چهارراه استانبول؛ ماموریت‌ سفیر انگلیس در تهران چیست؟

 

اولین افطاری سفارت انگلیس در تهران به صرف شله‌زرد

مک‌ایر که پیش از اعزام به تهران در ماه آوریل سال ۲۰۱۸، فارسی را یاد گرفته بود[۲]، بلافاصله پس از آن‌که روی کرسی سفارت انگلیس در ایران احساس راحتی کرد، مشغول به کار شد. خردادماه سال ۹۷ به صرف شله‌زرد، میزبان «تعدادی از دوستان و همکاران ایرانی و غیرایرانی مسلمان خود برای صرف افطار» بود؛ اقدامی که «یک رویداد جدید برای سفارت» انگلیس به شمار می‌رفت. سفیر جدید انگلیس البته به فارسیِ دست‌وپاشکسته هم درباره‌ی این مراسم توئیت کرد[۳]؛ هرچند از مهمانانش نامی نبرد[۴].

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

«خوشحالم از اینکه مهمان نوازِ تعدادی از دوستان و همکاران ایرانی و غیر ایرانی مسلمان خود برای صرف افطار در این هفته بوده ایم. این یک رویداد جدید  برای سفارت بود.»؛ توئیت مک‌ایر به فارسی دست‌وپاشکسته درباره‌ی مراسم افطار سفارت انگلیس در ایران (+)

آغاز یک رابطه‌ی نامیمون

مک‌ایر که یک ماه قبل از خروج آمریکا از برجام ساکن تهران شده بود، خیلی زود مأموریت وقت‌کشی و معطل‌سازی ایران را آغاز کرد. ماه مرداد سال ۹۷، همزمان با تقدیم استوارنامه‌اش به حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در واکنش به استقبال روحانی از گسترش روابط با لندن، با طرح این ادعا که دولت انگلیس از اجرا و تداوم برجام حمایت می‌کند، گفت: «امروز تلاش گسترده‌ای میان کشورهای اروپایی برای حفظ برجام به‌ویژه در زمینه‌ی اقتصادی برقرار است که بی‌سابقه بوده است.» وی ادامه داد: «ما به دنبال توسعه‌ی هرچه بیش‌تر روابط و مناسبات با ایران هستیم و معتقدیم حل مشکلات و بحران‌ها تنها از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی امکان‌پذیر است[۵].» تک‌تک این ادعاها، چنان‌که در ادامه‌ی این گزارش خواهیم دید، دروغ از آب درآمدند: از بی‌ارادگی انگلیس و اروپا برای حفظ یا احیای برجام گرفته تا توقیف غیرقانونی نفتکش حامل نفت ایران به دستور لندن.

 

تقدیم استوارنامه‌ی «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس، به حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در سال ۹۷ [دانلود]

بازیگردانی یک سفر مرموز

شاید اولین مأموریت جدی مک‌ایر در ایران را بتوان بازیگردانی سفر «نورمن لامونت» سیاستمدار باسابقه‌ی انگلیسی و کارگزار خاندان یهودی «روتشیلد» (یا «راتسچایلد») به تهران و دیدار وی با فعالان اقتصادی دولتی و غیردولتی ایران دانست. اگرچه دستورکار سفر لامونت به ایران ظاهراً اقتصادی عنوان می‌شد، اما شواهد نشان می‌دهد وی یکی از کانال‌های اصلی روابط میان دولت حسن روحانی با دولت انگلیس و دیگر دولت‌های اروپایی است[۶].

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

«رابرت مک‌ایر» (راست) سفیر انگلیس در تهران، در مراسم تبریک سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به حسن روحانی (دوم از راست)، رئیس‌جمهور ایران، در سال ۹۸ (+)

وعده‌ی سر خرمن به دولت روحانی

مک‌ایر سال ۱۳۹۸ یکی از تبلیغات‌چی‌های پروژه‌ی شکست‌خورده‌ی «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» موسوم به «اینستکس» بود[۷]؛ «ابزار ویژه‌ی مالی»ای که قرار بود برجامِ بدون آمریکا را نجات بدهد، اما در عوض، ایران را ماه‌ها معطل خود کرد. ایجاد یک سازوکار اروپایی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا از همان ابتدا یک «فرمول معیوب» بود، اما با تبلیغات افرادی مانند مک‌ایر، متأسفانه دولت حسن روحانی به این سازوکار دل بست و ماه‌ها طول کشید تا به این نتیجه برسد که اروپا بدون آمریکا قادر به حفظ برجام نیست؛ واقعیتی که مشرق از روز اول آن را به دولت گوشزد کرده بود.

به کشورهای اروپایی هم «اعتماد» نکنید [دانلود]

در همین‌باره بخوانید:

›› «ابزار ویژه مالی»: تنفس مصنوعی یا اُتانازی برجام؟/ نکند از چاله JCPOA به چاه SPV بیفتیم

›› وعده‌های روی هوای اروپا: آقای ظریف! دلتان را به اینستکس و اونستکس خوش نکنید

 

دومین افطاری سفارت انگلیس به «خواص مجهول‌الهویه» و «معلوم‌الحال»

مک‌ایر که طبق برخی گزارش‌های موجود، همکاری‌های گسترده‌ای با سازمان جاسوسی انگلیس، ام‌آی۶، داشته است[۸]، از ترفندهای روباه‌صفتانه‌ی دولت متبوعش هم غافل نبود. وی ماه رمضان سال ۱۳۹۸ شمسی با برگزاری مراسم افطار در سفارت انگلیس در تهران، میزبان برخی از «همکاران دولت، بخش خصوصی، و دیگر دیپلمات‌ها» بود که البته نام آن‌ها این‌بار هم افشا نشد[۹].

 

جشن تولد ملکه‌ی انگلیس به هزینه‌ی ایرانی‌ها

مک‌ایر البته همان سال، مهمانی دیگری هم در سفارت انگلیس ترتیب داد که این‌بار چاشنی تحقیر و توهین را به آن اضافه کرد. طبق شنیده‌ها، مک‌ایر که قرار بود جشنی را به مناسبت تولد ملکه‌ی انگلیس در سفارت این کشور برگزار کند، گفت نمی‌تواند پول مالیات‌دهندگان انگلیسی را در ایران هزینه کند و خود ایرانی‌ها باید هزینه‌ی این مراسم را بپردازند[۱۰]. به همین منظور، سفارت انگلیس، ایمیلی را برای مدعوین ارسال کرد و از آن‌ها خواست هر کدام بین ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پوند برای حضور در این مهمانی بپردازند[۱۱].

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

کارت دعوت جشن تولد ملکه‌ی انگلیس در سفارت این کشور در تهران در سال ۹۸ (نام مدعو از این تصویر حذف شده است) (+)

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

ایمیلی که برای دعوت از مهمان‌ها ارسال شده و شرایط حضور در مراسم، از جمله پرداخت هزینه، در آن قید شده است (مشخصات هویتی مدعو از این تصویر حذف شده است) (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› جای خالی بی‌خانمان‌های انگلیس در عروسی شاهزاده «هری»

 

احضار به وزارت خارجه‌ی ایران

بختِ مک‌ایر، ۲۵ خرداد ۹۸ به یک‌باره برگشت. در پی اقدام دولت انگلیس به اتهام‌زنی به ایران درباره‌ی حمله به دو نفتکش در دریای عمان، مک‌ایر به وزارت خارجه‌ی ایران احضار شد و مراتب اعتراض شدید تهران به دولت و وزارت خارجه‌ی انگلیس به او ابلاغ گردید[۱۲]. اما این احضار، صرفاً سرآغاز تلخیِ روابط میان مک‌ایر و ایرانی‌ها بود.

 

برخورد عجیب با رسانه‌های ایرانی

سفارت انگلیس در تهران، اواسط تیرماه سال ۹۸، در برخورد با رسانه‌های ایرانی افتضاح بزرگی به بار آورد[۱۳]. در حالی که از رسانه‌های ایرانی برای حضور در «جلسه‌ی توجیهی» مک‌ایر با موضوع برجام دعوت شده بود، محدودیت‌های عجیب و غریبی برای این رسانه‌ها وضع شده بود: «سفیر انگلیس، تنها یک بیانیه به زبان انگلیسی و بدون امکان ترجمه و بدون حضور مترجم همزمان سفارت، قرائت خواهد کرد؛ هیچ خبرنگاری اجازه همراه داشتن ضبط صوت نخواهد داشت؛ هیچ عکاسی اجازه حضور در برنامه را ندارد و خبرنگاران هم اجازه پارک خودرو در مجموعه سفارت را نخواهند داشت[۱۴].» این برخورد زننده، نهایتاً منجر به تصمیم برخی از رسانه‌ها برای تحریم کامل این نشست خبری شد[۱۵].

توضیحات «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در ایران، درباره‌ی مراسمی به میزبانی مشترک بریتانیا و کانادا با موضوع اهمیت «آزادی رسانه» [دانلود]

 

رفت‌وآمد به وزارت خارجه‌ی ایران

پس از اقدام جبل‌الطارق به توقیف یک نفتکش حامل نفت ایران به درخواست و با پشتیبانی انگلیس[۱۶]، مک‌ایر، ۱۳ تیر ۹۸، برای بار دوم در عرض یک هفته به وزارت خارجه‌ی ایران احضار شد[۱۷]. اما این پایان کار نبود، مک‌ایر برای بار سوم[۱۸] و چهارم[۱۹] هم راهی وزارت خارجه شد و توضیحاتی را درباره‌ی توقیف نفتکش مذکور ارائه داد؛ هرچند تمام این مراجعه‌ها در نتیجه‌ی احضار نبودند[۲۰]. این در حالی است که مک‌ایر در اکانت توئیتری خودش تمام‌قد از اقدام جبل‌الطارق دفاع[۲۱] کرد[۲۲].

 

کوهِ اینستکس موش زایید!

مک‌ایر که قبلاً با آب‌وتاب از اینستکس حمایت کرده و گفته بود «علاقه نسبت به این موضوع [اینستکس، در انگلیس] بسیار قوی است و تمامی تلاش‌ها به سمت عملی کردن آن است»، پس از آن‌که کم‌کم معلوم شد خبری از عملی شدن اینستکس نیست، این‌بار صراحتاً گفت: «اینستکس قرار نیست تمام مشکلات اقتصادی ایران را حل کند… همچنین اینستکس راهی برای تشویق کمپانی‌هایی نیست که به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توانند با ایران کار کنند، اما ما می‌خواهیم این کار را بکنند.» وی در عین حال دوباره مدعی شد که انگلیس خواهان اجرای توافق هسته‌ای است و حتی درباره‌ی این‌که «ایران اجرای برخی تعهدات خود را متوقف کرده» اظهار نگرانی کرد، چراکه از دید او «آن‌چه شما از جانب اروپا می‌بینید، اراده و تداوم قابل‌توجه در اجرای برجام است[۲۳]

توضیحاتی درباره «اینستکس»؛ سازوکاری که اروپایی‌ها می‌گفتند قرار است برجام را از فروپاشی نجات بدهد [دانلود]

در همین‌باره بخوانید:

›› سازوکار تحریمی اروپا که به‌راه است؛ از سازوکار ویژه مالی چه خبر؟

شترسواری دولادولا!

حدود یک ماه پس از تنش‌های دریایی میان ایران و انگلیس، لندن به «مأموریت بین‌المللی امنیت دریایی در خلیج [فارس]» پیوست که اقدامی تحریک‌آمیز علیه ایران و گامی در جهت بی‌ثباتی آب‌های جنوبی ایران به شمار می‌رفت. با این وجود، مک‌ایر‏ با انتشار یک توئیت، تلاش کرد اوضاع را عادی جلوه دهد[۲۴]: «وزیر امور خارجه‌ی بریتانیا تأکید کرده است که رویکرد بریتانیا نسبت به ایران تغییری نکرده است،‌ و این‌که با ایران برای کاهش تنش‌ها و پشتیبانی از برجام همکاری خواهد کرد[۲۵]

 

رآکتور اراک، یکی از منفعت‌های برجام است!

پس از سفر هیأتی از انگلیس و چین به ایران، در مهرماه سال ۹۸، برای مذاکرات فنی درباره‌ی پروژه‌ی مدرن‌سازی اراک، مک‌ایر‏ ضمن استقبال از این هیأت، ادعا کرد «همکاری‌های غیرنظامی هسته‌ای» یکی از مهم‌ترین منفعت‌های برجام برای ایران است. اشاره‌ی مک‌ایر به رآکتور اراک در حالی بود که همکاری‌های آمریکا و انگلیس با ایران برای بازطراحی رآکتور اراک، به سال ۹۴ برمی‌گشت که در قلب این رآکتور بتن ریخته شد و طرف‌های مقابل متعهد به مدرن‌سازی آن شدند. اما با گذشت چهار سال، انگلیسی‌ها کاری جز وقت‌کشی نکردند؛ تا جایی که سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت اگر روند بازطراحی رآکتور اراک همچنان کُند پیش برود، به سراغ رآکتور قدیمی می‌رویم[۲۶]. مک‌ایر علاوه بر رآکتور اراک، درباره‌ی گرد هم آمدن «بهترین متخصصان هسته‌ای دنیا» برای کمک به ایران و عزم انگلیس برای اجرای تعهدات برجامی‌اش هم حرف‌هایی زد که البته امروز می‌دانیم صرفاً در همان حد بودند: حرف[۲۷].

 

«رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در تهران می‌گوید همکاری هسته‌ای بین بریتانیا و ایران یکی از مزایای برجام است [دانلود]

 

فرار رو به جلو

با نزدیک شدن به پایان سومین مهلت ۶۰ روزه‌ای که ایران به طرف‌های باقی‌مانده در برجام داده بود تا به تعهدات خود عمل کنند، مک‌ایر‏ در صحبت‌هایی که به‌وضوح فرار رو به جلو بود، گفت: «در هفته‌های آینده تصمیمات مهمی درباره‌ی آینده‌ی برجام پیش روی ایران خواهد بود. ما می‌خواهیم این تفاهم‌نامه باقی بماند.» وی در عین این‌که مدعی شد طرف‌های اروپایی برجام به تعهدات خود در برجام عمل کرده‌اند[۲۸]، اعتراف کرد: «البته می‌دانیم که خروج آمریکا از برجام ضربه‌ی بزرگی به این تفاهم‌نامه وارد کرده است و واقعاً نمی‌توان تأثیر تحریم‌ها را برطرف کرد[۲۹]

 

سال نو؛ دروغ‌های نو

مک‌ایر‏ دی‌ماه سال ۹۸، همزمان با آغاز سال جدید میلادی (۲۰۲۰)، ابراز امیدواری کرد که این سال، سال حل چالش‌های دشوار بین ایران و جامعه‌ی بین‌الملل باشد؛ مثلاً برجام. سفیر انگلیس لحن خود را کمی تندتر هم کرد و مدعی شد «اقدامات ایران در زمینه‌ی هسته‌ای [گام‌های تهران در جهت کاهش تعهداتش در واکنش به خروج آمریکا و بدعهدی اروپایی‌ها]، برای جامعه بین‌الملل نگران‌کننده است.» مک‌ایر‏ بدون اشاره به تداوم وقت‌کشی و بی‌عملی اروپا در قبال تعهدات هسته‌ایش مانند برقراری دسترسی ایران به نظام بیمه‌ای، بانکی و خدمات پیام‌رسانی مالی (از جمله اتصال به سوئیفت)[۳۰]، گفت اقدامات ایران، برجام را در معرض خطر بزرگی قرار می‌دهد[۳۱].

اظهار امیدواری «رابرت مک‌ایر» وزیر خارجه‌ی انگلیس در تهران، درباره‌ی آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی [دانلود]

 

احضار مجدد به وزارت خارجه‌ی ایران

سالی که مک‌ایر‏ اظهار امیدواری کرده بود با حل چالش‌های بین‌المللی همراه شود، با اقدام جنون‌آمیز ترامپ و حمایت کامل دولت انگلیس از ترور شهید سلیمانی، شهید ابومهدی المهندس و همراهان آن‌ها آغاز شد. پس از انجام این عملیات تروریستی، مواضع نخست‌وزیر و وزرای خارجه و دفاع انگلیس، بار دیگر احضار راب مک‌ایر به وزارت خارجه‌ی ایران را ایجاب کرد؛ جایی که مک‌ایر‏ تذکر داده شد، دفاع دولت انگلیس از اقدام ترامپ (که به اذعان کارشناسان بین‌المللی و حتی صاحب‌نظران آمریکایی، خلاف قوانین بین‌المللی بود)، می‌تواند به معنای شراکت لندن در این جنایت باشد[۳۲].

 

دستگیری در تجمع اعتراضی

احتمالاً سال ۲۰۲۰ برای مک‌ایر‏ بدتر از این نمی‌توانست شروع شود. کم‌تر از یک هفته پس از احضار مک‌ایر به وزارت خارجه درباره‌ی مسئله‌ی شهادت سردار سلیمانی، که بیش‌تر تقصیر دولت انگلیس بود، این‌بار خودِ مک‌ایر دست به یک اشتباه فاجعه‌بار زد. پس از شلیک موشک و سقوط هواپیمای اوکراینی بر فراز تهران، عده‌ای مقابل دانشگاه امیرکبیر تجمع کردند و بعضاً شعارهایی علیه نظام جمهوری اسلامی سر دادند. در این میان، خبر عجیبی (که البته شاید درباره‌ی سفیر انگلیس بعید یا غافلگیرکننده نبود) پخش شد: مک‌ایر در این تجمع در حالی که مشغول عکس‌برداری و فیلم‌برداری از معترضان بوده، دستگیر شده است[۳۳]. گفته می‌شود سفیر انگلیس صرفاً ۱۵ دقیقه پس از دستگیری آزاد شد[۳۴]، اما حضور او در اعتراضات، آن هم همراه با یک «مستندساز[۳۵]»، مردم و مقامات ایران را به‌شدت خشمگین کرد.

فیلمی که ظاهراً لحظات بلافاصله پس از دستگیری مک‌ایر در تجمع اعتراضی و پرس‌وجو از او را نشان می‌دهد [دانلود]

 

دفاع دولت انگلیس از اقدام تحریک‌آمیز مک‌ایر

پس از انتشار خبر دستگیری مک‌ایر‏، «دومینیک راب» وزیر خارجه‌ی انگلیس، اقدام ایران را «نقض فاحش قوانین بین‌المللی» دانست و گفت: «[ایران] می‌تواند به حرکت به سمت [تبدیل شدن به] دولت یاغی و انزوای اقتصادی و سیاسیِ متعاقب آن ادامه دهد یا گام‌هایی را برای کاهش تنش‌ها و تعامل در مسیر دیپلماتیک بردارد[۳۶].» دولت انگلیس حتی از بازنگری در تدابیر امنیتی در سفارت‌خانه‌ی این کشور نیز خبر داد[۳۷]. در همین حال، خودِ مک‌ایر از اقدامش دفاع و تلاش کرد آن را توجیه کند[۳۸]: «تأکید می‌کنم که من در هیچ تظاهراتی شرکت نکردم!‌ من به مراسم یادبود افرادی که در سانحه‌ی ناگوار سقوط هواپیمای #PS۷۵۲ بودند رفتم. طبیعی است که نسبت به کشته‌شدگان ادای احترام کنم، تعدادی از آن‌ها بریتانیایی بودند. پس از ۵ دقیقه هنگامی که عده‌ای شروع به شعار دادن کردن [کردند] محل را ترک کردم[۳۹]. من نیم ساعت بعد از ترک محل دستگیر شدم. دستگیر کردن دیپلمات‌ها در هر کشوری غیرقانونی است. اظهارات وزیر امور خارجه بریتانیا @DominicRaab را ملاحظه کنید. ممنون از پیام‌های شما که پر از حسن نیت بود[۴۰]».

حضور «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس، در تجمع اعتراضی مقابل دانشگاه امیرکبیر [دانلود]

«عنصر نامطلوب»

این اقدام نسنجیده‌ی سفیر انگلیس، در سطح بین‌المللی نیز تنش‌هایی آفرید، در حالی که داخل ایران[۴۱]، صحبت از امکان (و یا حتی لزوم[۴۲]) معرفی سفیر انگلیس[۴۳] به عنوان «عنصر نامطلوب[۴۴]» و درخواست اخراج[۴۵] او از کشور بود[۴۶] و حتی برخی تحلیلگرهای آمریکایی نیز اقدام مک‌ایر را ناقض پروتکل‌های دیپلماتیک دانسته بودند[۴۷]، دولت آمریکا[۴۸] ضمن دفاع از اقدام مک‌ایر خواستار عذرخواهی ایران از انگلیس شد؛ اتحادیه‌ی اروپا خواهان کاهش تنش‌ها شد[۴۹]؛ آلمان به شکل کلی از ناآرامی و اعتراضات در ایران حمایت کرد[۵۰]؛ و حتی رژیم صهیونیستی نیز در این‌باره موضع گرفت[۵۱]. همه‌ی این‌ها در حالی بود که انتشار فیلم حضور مک‌ایر در اعتراضات[۵۲] و گزارش رسمی نیروی انتظامی[۵۳]، نشان داد بر خلاف ادعای سفیر انگلیس، وی پس از سر دادن شعار علیه نظام جمهوری اسلامی و توهین به شهید سلیمانی، اقدام به ترک محل نکرده است[۵۴].

 

توضیحات سخنگوی ناجا درباره‌ی حضور سفیر انگلیس در تجمع اعتراضی مقابل دانشگاه امیرکبیر و دستگیری او [دانلود]

 

احضار دوجانبه

این‌بار، نه‌تنها وزارت خارجه‌ی ایران مک‌ایر‏ را احضار و به او یادآوری کرد که «حضور سفرای خارجی در تجمعات غیرقانونی هیچ تناسبی با مسئولیت‌های ایشان به عنوان نماینده‌ی سیاسی کشور متبوع خود ندارد و مخالف مفاد کنوانسیون ۱۹۶۱ روابط دیپلماتیک وین است[۵۵]»، بلکه دولت انگلیس نیز در اقدامی متقابل، «حمید بعیدی‌نژاد» سفیر ایران در لندن را احضار کرد تا مراتب اعتراض بریتانیا نسبت به «بازداشت غیرقابل‌قبول» سفیرش در تهران را به او ابلاغ کند[۵۶].

 

آیا مک‌ایر خودش را خیس کرد؟

البته بعید نیست، بخشی از عصبانیت انگلیسی‌ها از اقدام ایران، نتیجه‌ی مقایسه‌ی رفتار جمهوری اسلامی مقابل انگلیس با حکومت‌های قبل از انقلاب باشد [جزئیات بیش‌تر را از این‌جا بخوانید]. روی هم رفته، حنای دولت انگلیس دیگر نزد مردم ایران رنگی ندارد؛ هرچه باشد انگلیسی‌ها سابقه‌ی بدترین دخالت‌ها در امور داخلی ایران را در کارنامه دارند[۵۷]. در این مورد هم شواهد نشان می‌دهد، مک‌ایر نقش فعالی در سازماندهی، تحریک و هدایت اقدامات و شعارهای هنجارشکنانه در تجمع مقابل دانشگاه امیرکبیر داشته و این کار را از درون یک مغازه روبه‌روی دانشگاه انجام می‌داده است. بنابراین شاید تعجبی نداشته باشد که طبق برخی گزارش‌ها، آقای سفیر بعد از دستگیری، خودش را خیس کرده است[۵۸]؛ که دست‌مایه‌ی معترضان به مک‌ایر هم شد، که در اعتراضات خود از تصاویر و شعارهای مربوط به پوشک استفاده کردند یا حتی در بعضی موارد، پوشک واقعی برای سفیر هدیه آوردند[۵۹].

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

«تقدیم به سفیر انگلیس»؛ یکی از اصلی‌ترین دلایل شهرت «رابرت مک‌ایر» در ایران، ماجرای خیس کردن شلوارش پس از دستگیری مقابل دانشگاه امیرکبیر است (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› مدیریت آشوب‌های تهران با پنج ستون عملیاتی در سفارت انگلیس

 

ترک ایران و بازگشت دوباره

مک‌ایر پس از آزادی از بازداشت نیروی انتظامی ایران، در سفری که «ناگهانی» توصیف شده است[۶۰]، به کشور متبوعش رفت، هرچند این سفر با اطلاع قبلی و طبق ضوابط انجام شده بود[۶۱] و دولت انگلیس نیز آن را «معمولی» توصیف کرده بود. متعاقباً سخنگوی وزارت خارجه‌ی انگلیس اعلام کرد مک‌ایر برای «انجام یک سری مشورت‌ها» به پایتخت کشورش رفته و مجدداً به تهران برخواهد گشت[۶۲]. با این وجود، بیش‌تر به نظر می‌آید، مک‌ایر برای «بازخواست[۶۳]» به لندن احضار شده باشد، نه برای «مشورت». کم‌تر از یک ماه بعد نیز خبر بازگشت مک‌ایر‏ به تهران منتشر شد[۶۴]. این در حالی بود که امید می‌رفت دستگاه دیپلماتیک دولت روحانی مقتدرانه‌تر عمل کند و مک‌ایر را به خاطر رفتارش مجازات نماید.

 

توئیت فارسی درباره‌ی هنگ‌کنگ!

مک‌ایر بعد از دستگیری‌اش مقابل دانشگاه امیرکبیر، دیگر خیلی خبرساز نشد. در عین حال، خردادماه سال ۹۹، در اقدامی عجیب به زبان فارسی و از تهران درباره‌ی مسئله‌ی هنگ‌کنگ و اقدام دولت چین به «تحمیل قوانین امنیت ملی [به] هنگ‌کنگ[۶۵]» توئیت کرد[۶۶]. سفیر انگلیس حتی با لحنی تهدیدآمیز نوشت: «اگر چین در مورد تصمیم خود تجدیدنظر نکند، برای بریتانیا راهی جز تقویت روابط عمیق تاریخی و دوستی با مردم هنگ‌کنگ نخواهد ماند[۶۷]

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

«رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در تهران، بعد از فراغت از دخالت در امور داخلی ایران، از دفتر کارش در تهران به سراغ دخالت در امور داخلی چین رفت؛ آن هم به زبان فارسی (+)

 

تلاش انگلیس جهت ایجاد گشایش برای مردم ایران!

مک‌ایر همچنین در ادعایی عجیب درباره‌ی اینستکس که هرگز فعال نشده بود، گفت انگلیس با همکاری شرکایش تلاش می‌کند برجام حفظ شود و «اینستکس نیز فعال بماند.» سفیر انگلیس همچنین ادعا کرد که کشور متبوعش از «فشارهای فزاینده‌ی اقتصادی» علیه مردم ایران آگاه است و تلاش می‌کند تا «یک گشایش [برای ایرانی‌ها] ایجاد شود[۶۸]

 

حمایت از حقوق بشر به سبک انگلیس

مک‌ایر تیرماه سال ۹۹ نیز با اشاره‌ای نه‌چندان تلویحی به موضوع «مجازات اعدام» در ایران، مدعی تعهد انگلیس به «حمایت از حقوق بشر[۶۹]» شد؛ که البته پاسخ درخورش را هم از «سید نظام‌الدین موسوی»، نماینده‌ی مجلس ایران، دریافت کرد: «جناب سفیر! میزان تعهد دولت بریتانیا به حمایت از حقوق بشر را در ۱۵۰ سال استعمار هند، کشاندن ۲۰ میلیون انسان سیاه‌پوست به بردگی و فاجعه‌ی رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی یادآور نمی‌شوم. همین بمب‌هایی که با حمایت شما بر سر کودکان غزه و یمن می‌ریزند نشان واضح تعهد شما به حمایت از حقوق بشر است[۷۰].» البته افراد دیگری هم پاسخ‌های دیگری[۷۱] به این ادعای مک‌ایر دادند[۷۲].

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم

پاسخ «سید نظام‌الدین موسوی» نماینده‌ی مجلس ایران (بالا)، به توئیت «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در تهران (پایین)، درباره‌ی حمایت ادعایی بریتانیا از حقوق بشر (+)

 

بخشی از ادعاهای «رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس در تهران، درباره‌ی بحران یمن و تلاش لندن برای حل‌وفصل دیپلماتیک این بحران [دانلود]

و باز هم احضار به وزارت خارجه‌ی ایران

اواخر خردادماه ۱۴۰۰، همزمان با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، وزارت خارجه‌ی ایران بار دیگر مک‌ایر‏ را احضار کرد و این‌بار درباره‌ی مشکلاتی به او اعتراض کرد که برای رأی‌دهندگان ایرانی در انگلیس رخ داده بود[۷۳]. دولت انگلیس که رسانه‌هایش، از جمله بی‌بی‌سی، تلاش زیادی برای کم‌رنگ کردن حضور مردم در انتخابات کرده بودند، در تأمین امنیت حوزه‌های رأی‌گیری‌ای که در این کشور برای تحقق حق رأی ایرانیان ساکن انگلیس فراهم شده بودند، کوتاهی کرد[۷۴]. به عنوان نمونه، یک زن ایرانی که قصد رأی دادن در شهر بیرمنگهام انگلیس را داشت، توسط عناصر تروریست مورد حمله و ضرب‌وجرح قرار گرفت[۷۵].

 

پایان کار آقای سفیر

چنان‌که گفته شد، مأموریت پرفرازونشیب رابرت مک‌ایر در ایران به‌زودی بالأخره به پایان می‌رسد و «سایمون شرکلیف[۷۶]» پیشاپیش به عنوان جانشین او معرفی شده است. گزارش مشرق در معرفی شرکلیف را می‌توانید از این‌جا بخوانید. مشرق به زودی گزارش دیگری را نیز در معرفی سفیر بعدی انگلیس در ایران منتشر خواهد کرد.

در همین‌باره بخوانید:

›› «سایمون شرکلیف» کیست؟/ مأمور امنیتی انگلیسی با پوشش دیپلماتیک در راه تهران

 


[۱] عامل اطلاعاتی در چهارراه استانبول؛ ماموریت‌ سفیر انگلیس در تهران چیست؟ +عکس لینک

[۲] Rob Macaire CMG Link

[۳] خوشحالم از اینکه مهمان نواز تعدادی از دوستان و همکاران ایرانی و غیر ایرانی مسلمان خود برای صرف افطار در این هفته بوده ایم لینک

[۴] شله‌زرد سفارت انگلیس برای “همکاران” روزه‌دار! +عکس لینک

[۵] روحانی: تهران از گسترش روابط با لندن استقبال می کند لینک

[۶] کارگزار خاندان صهیونیستی روچیلد در ایران چه می‌کند؟ +تصاویر لینک

[۷] توئیت سفیر انگلیس در تهران درباره جلسه اینستکس لینک

[۸] جاسوسی سفرای فرانسه، استرالیا و دانمارک در تهران لینک

[۹] پای افطار پایه‌گذاران بهائیت و وهابیت لینک

[۱۰] دیگ پلوی خانم الیزابت در تهران لینک

[۱۱] جشن تولد ملکه انگلیس؛ از جیب ملت ایران! لینک

[۱۲] سفیر انگلیس به وزارت خارجه ایران احضار شد لینک

[۱۳] اهانت سفارت انگلیس به رسانه‌های ایرانی لینک

[۱۴] افزایش تحرّکات «استعماری» سفارتخانه‌های اروپایی در سایه انفعال دستگاه دیپلماسی لینک

[۱۵] انگلیسی ها فکر می کنند هنوز در دوره قاجاریم! لینک

[۱۶] پشت‌پرده اقدام انگلیس در توقیف نفتکش ایرانی لینک

[۱۷] آمد و شدهای دیپلماتیک این ۶۰ روز لینک

[۱۸] حضور سفیر انگلیس برای سومین بار در وزارت خارجه لینک

[۱۹] به صادرات نفت خود در هر شرایطی ادامه می‌دهیم/ انگلیس سریعا به توقیف نفتکش ایرانی پایان دهد لینک

[۲۰] علت حضور سفیر انگلیس در وزارت خارجه ایران لینک

[۲۱] در مورد کشتی گریس ١، قانون کاملاً روشن است… لینک

[۲۲] شواهد روشن است: قصد فرستادن نفت به نهاد های تحریم شده ی سوریه بوده است… لینک

[۲۳] سفیر انگلیس: قرار نیست اینستکس مشکلات اقتصادی ایران را حل کند… لینک

[۲۴] واکنش سفیر انگلیس در تهران به پیوستن کشورش به ائتلاف دریایی لینک

[۲۵] وزیر امورخارجه بریتانیا تاکید کرده است که رویکرد بریتانیا نسبت به ایران تغییری نکرده است… لینک

[۲۶] یکی از منفعت‌های برجام همین راکتور اراک است! لینک

[۲۷] سفیر بریتانیا: در هر شرایطی به تعهداتمان در برجام پایبندیم +فیلم لینک

[۲۸] سفیر بریتانیا: تصمیمات مهمی درباره برجام پیش‌روی ایران است لینک

[۲۹] سفیر روباه پیر با این همه دُم خروس چه می‌کند؟ لینک

[۳۰] وقاحت سفیر روباه پیر درباره برجام لینک

[۳۱] ادعای سفیر بریتانیا در تهران درباره برجام لینک

[۳۲] سفیر انگلیس به وزارت امور خارجه احضار شد لینک

[۳۳] بازداشت سفیر انگلیس در تجمع امروز مقابل دانشگاه امیرکبیر لینک

[۳۴] عراقچی: سفیر انگلیس بعد از ۱۵ دقیقه آزاد شد لینک

[۳۵] آیا سفیر انگلیس در اغتشاشات تنها بود؟ لینک

[۳۶] واکنش دولت انگلیس به بازداشت موقت سفیر خود در تهران لینک

[۳۷] انگلیس در حال بازنگری در تدابیر امنیتی سفارت خود در تهران لینک

[۳۸] توییت سفیر انگلیس درباره حضورش در تجمع غیرقانونی لینک

[۳۹] تاکیدمیکنم که من درهیچ تظاهراتی شرکت نکردم!‌… لینک

[۴۰] من نیم ساعت بعد از ترک محل دستگیر شدم… لینک

[۴۱] انتقاد از انفعال وزارت‌خارجه در ماجرای سفیر انگلیس/ «رابرت مک‌ایر» باید از کشور اخراج شود… لینک

[۴۲] سفیر سابقه‌دار انگلیس باید هرچه سریع‌تر اخراج شود لینک

[۴۳] عنصر نامطلوب کت‌ و شلواری به سبک سفیر انگلیس +عکس لینک

[۴۴] آیا وزارت خارجه می‌تواند سفیر بریتانیا را از ایران اخراج کند؟ لینک

[۴۵] فیلم/ درخواست نماینده مجلس برای اخراج سفیر انگلیس لینک

[۴۶] واکنش نمایندگان به حضور سفیر انگلیس در یک تجمع لینک

[۴۷] تحلیلگر آمریکایی: سفیر انگلیس با حضور در تجمع غیرقانونی پروتکل دیپلماتیک را نقض کرد لینک

[۴۸] جانبداری آمریکا از اقدام غیرقانونی سفیر انگلیس در تهران لینک

[۴۹] واکنش اتحادیه اروپا به بازداشت سفیر انگلیس در تهران لینک

[۵۰] حمایت آلمان از ناآرامی‌ها در ایران لینک

[۵۱] حمایت تل آویو از اقدام غیرقانونی سفیر انگلیس در ایران لینک

[۵۲] فیلم/ حضور سفیر انگلیس در تجمع غیرقانونی لینک

[۵۳] جزئیات جدید از دستگیری سفیر انگلستان لینک

[۵۴] حضور سفیر انگلیس در تجمع مقابل دانشگاه امیرکبیر + فیلم لینک

[۵۵] سفیر انگلیس به وزارت خارجه احضار شد لینک

[۵۶] انگلیس سفیر ایران در لندن را فراخواند لینک

[۵۷] شرارت‌های ادامه‌دار لندن علیه ایرانی‌ها لینک

[۵۸] رقص روی خون شهدای هواپیما با میانداری سفیر انگلیس لینک

[۵۹] عکس/ هدیه جالب مردم به سفیر انگلیس لینک

[۶۰] سفیر انگلیس به زودی به ایران بازخواهد گشت لینک

[۶۱] سفیر انگلیس تهران را ترک کرد لینک

[۶۲] حساب کار دست انگلیسی‌ها آمد +عکس لینک

[۶۳] سفیر انگلیس کار خرابی کرد، برای بازخواست به لندن احضار شد لینک

[۶۴] سفیر انگلیس به تهران برگشت لینک

[۶۵] انگلستان به روشنی مشخص کرده است که چین باید تصمیم خود را در مورد تحمیل قوانین امنیت ملی هنگ کنگ… لینک

[۶۶] توئیت‌ فارسی سفیر انگلیس درباره هنگ کنگ! لینک

[۶۷] اما اگر چین در مورد تصمیم خود تجدیدنظر نکند ، برای بریتانیا راهی جز تقویت روابط عمیق تاریخی و دوستی با مردم هنگ کنگ نخواهد ماند… لینک

[۶۸] سفیر انگلیس: ما در تلاشیم تا برای مردم ایران گشایش ایجاد کنیم… لینک

[۶۹] بریتانیا متعهد به حمایت از حقوق بشر است… لینک

[۷۰] نشانه‌ای واضح از تعهد انگلیس به حقوق بشر! لینک

[۷۱] چرا سفیر انگلیس و سوییس احضار نشده‌اند؟ لینک

[۷۲] معنای حقوق بشر در فرهنگ لغات انگلیس لینک

[۷۳] سفیر انگلیس به وزارت امور خارجه احضار شد لینک

[۷۴] سفیر انگلیس به وزارت امور خارجه احضار شد لینک

[۷۵] دستگیری ۳ نفر در ارتباط با حمله به شهروند ایرانی در بیرمنگهام لینک

[۷۶] سفیر جدید انگلیس در تهران معرفی شد لینک

رابرت مک‌ایر - نمایه

مک‌ایر بارها به وزارت خارجه احضار و به خاطر مواضع یا اقداماتش خبرساز شد؛ اما شهرت سفیر انگلیس بیش از همه به خاطر حضورش در یک تجمع اعتراضی بود؛ به عبارت دقیق‌تر، وقتی بعد از دستگیری «خودش را خیس کرد.»





منبع خبر

پایان مأموریت «راب مک ایر»؛ سفیر جنجالی انگلیس که در تهران بازداشت شد +عکس و فیلم بیشتر بخوانید »