تغییر یارکشی‌ها در خلیج فارس/ اعراب دارند ایران را جایگزین آمریکا می‌کنند
روابط ایران و عربستان نشانه‌ی یارکشی جدید در خاورمیانه است. کشورهای عربی رفته‌رفته به این نتیجه می‌رسند که تنها راه برقراری ثبات در منطقه، بهبود روابط با همسایه قدرتمندشان است، نه توسل به آمریکا.
سرویس جهان مشرق – مذاکرات میان ایران و عربستان رفته‌رفته حالت علنی‌تر و رسمی‌تر به خود می‌گیرند و نوید بسته شدن یکی از روزنه‌های مهم نفوذ خارجی برای القای اختلافات منطقه‌ای را می‌دهند. همزمان با تأکیدهای متعدد دولت رئیسی بر اولویت برقراری و بهبود روابط با همسایگان در مقابلِ امید بستن به قدرت‌های خارجی، و به‌ویژه غربی، برای حل مشکلات منطقه، کشورهای عربی که طی سال‌های اخیر در نتیجه‌ی تحلیل اشتباه از تحولات منطقه و همچنین تحریک و تشویق کشورهایی مانند آمریکا، روابط خود با ایران را به هم زده بودند، اکنون کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که مؤثرترین راه برای برقراری ثبات دائم در منطقه، اصلاح روابط با همسایه‌ی قدرتمند و بانفوذشان است.
اندیشکده‌ی روسی «نیو ایسترن آوت‌لوک» اخیراً طی گزارشی در همین‌باره تحت عنوان «تغییر ائتلاف‌ها در خلیج فارس[۱]» توضیح می‌دهد که چگونه به‌رغم سفر خاورمیانه اخیر جو بایدن و ملاقات وی با سران کشورهای عربی در «نشست امنیت و توسعه» در جده، رئیس‌جمهور آمریکا دست از پا درازتر به کشورش بازگشت و اعراب خلیج فارس عملاً به او فهماندند دیگر تضمین‌های امنیتی واشینگتن را باور ندارند. آنچه در ادامه می‌خوانید، مهم‌ترین نکات گزارش نیو ایسترن آوت‌لوک است.
تصویر خوش‌وبشِ «مُشتی» جو بایدن (چپ)، رئیس‌جمهور آمریکا، و محمد بن‌سلمان (راست)، ولی‌عهد سعودی، طی سفر اخیر بایدن به عربستان، در رسانه‌های آمریکایی بسیار جنجال‌برانگیز شد. بایدن پیش از این وعده داده بود بن‌سلمان را به خاطر صدور دستور قتل «جمال خاشقجی» خبرنگار منتقد سعودی در ترکیه، منزوی و منفور خواهد کرد. (+)
لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.
شکست سفر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، به خاورمیانه و ناتوانی دولتش در ایفای هرگونه نقش واقعی‌ای در حل مشکلات کنونی این منطقه، فرآیندهای جدیدی را در جهان عرب آغاز کرده و عزم اعراب را برای سازماندهی روابط متقابلشان با کشورهای دیگر طبق صلاحدید خودشان، جزم نموده است. شاید قابل‌توجه‌ترین نمونه از این عزم، مذاکرات (هرچند هنوز در سطح غیررسمی) میان دو قدرت اصلی (و تا همین اواخر، دو رقیب سرسخت) منطقه، یعنی عربستان و ایران، باشد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران، اخیراً اعلام کرد محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد سعودی، پیشنهاد کرده است که دور بعدی مذاکرات دو کشور به صورت علنی و در سطح رسمی انجام شود. بن‌سلمان از ایران خواست با کشورهای عربی منطقه همکاری نماید و در امور دیگر کشورها دخالت نکند. ولی‌عهد سعودی طی سخنانی درباره‌ی وضعیت کلی منطقه‌ی خلیج فارس گفت: «از ایران، به عنوان یک کشور همسایه، می‌خواهیم… با کشورهای منطقه همکاری کند تا با پایبندی به اصول مشروعیت بین‌المللی، عدم مداخله در امور داخلی سایر کشورها، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و عمل به تعهداتش در این زمینه، بخشی از این چشم‌انداز [برای آینده‌ی منطقه] باشد.»
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران (تصویر بالا)، اخیراً از اظهار تمایل محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد سعودی، به برگزاری مذاکرات میان تهران و ریاض در سطح رسمی خبر داد. (+)
در همین راستا، فؤاد حسین، وزیر خارجه‌ی عراق، به خبرگزاری عراقی «رووداو» گفت که پس از پنج دور نشست غیرعلنی، با کمک پارلمان عراق، میان عربستان و ایران، دو کشور بر سر برگزاری اولین نشست دوجانبه‌ی علنی در سطح وزرای خارجه در بغداد به توافق رسیده‌اند. البته حسین به زمان برگزاری این دیدار اشاره‌ای نکرد. از سوی دیگر، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و تعدادی از رهبران عرب، از جمله مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، اخیراً در «نشست امنیت و توسعه» در جده شرکت کردند، اما این رویداد موفقیت‌آمیز نبود [جزئیات بیشتر].
در همین‌باره بخوانید:
›› وال‌استریت‌ژورنال: سفر خاورمیانه‌ای بایدن بدتر از آبروریزی بود
کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران، همچنین گفت فؤاد حسین، وزیر خارجه‌ی عراق، اخیراً طی گفت‌وگوی تلفنی با همتای ایرانی‌اش حسین امیرعبداللهیان، از استقبال محمد بن‌سلمان از برگزاری مذاکرات سیاسی و عمومی میان ایران و عربستان در جده خبر داده است. در عین حال کنعانی می‌گوید: «این نشانه‌ی دلگرم‌کننده‌ای است و ما معتقدیم با توجه به عزم دو طرف برای برداشتن گام‌های عملی و حرکت رو به جلو، اکنون امکان برگزاری نشست بعدی در سطح رسمی سیاسی در بغداد وجود دارد. ما اطمینان داریم که این دیدار گامی چشم‌گیر و مهم در جهت احیای روابط میان دو کشور خواهد بود.»
چنان‌که خوانندگان نیز احتمالاً به یاد دارند، این مذاکرات آوریل ۲۰۲۱ در بغداد آغاز شد و از آن زمان تا کنون به شکل مقطعی ادامه داشته است. دور اخیر غیرمحرمانه‌تر از دورهای قبلی بود و رسانه‌های ایرانی عکسی از مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، را در میان مذاکره‌کنندگان ایرانی و سعودی منتشر کردند. ریاست هیأت ایرانی را سعید ایروانی، از اعضای شورای عالی امنیت ملی ایران که اخیراً به عنوان سفیر این کشور در سازمان ملل منصوب شد، به عهده داشت؛ در حالی که ریاست گروه مذاکره‌کننده‌ی سعودی به عهده‌ی خالد الحمیدان، رئیس اداره‌ی اطلاعات عمومی عربستان بود. ایران طی هفته‌های اخیر بارها اعلام کرده است که آماده تجدید مذاکرات با هدف از سرگیری روابط میان دو کشور در آینده نزدیک است. ریاض سال ۲۰۱۶ پس از حمله‌ی مردم به سفارت عربستان در تهران در پی اعدام «نمر باقر النمر» روحانی شیعه‌ی سعودی، روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرده است.
(از راست) «سعید ایروانی» سفیر ایران در سازمان ملل، «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق، و «خالد الحمیدان» رئیس اداره‌ی اطلاعات عمومی عربستان، در حاشیه‌ی مذاکرات میان هیأت‌های ایرانی و سعودی در بغداد (+)
برقراری مجدد روابط دیپلماتیک میان عربستان و ایران به طور قطع منجر به بازچینش قدرت‌ها در خاورمیانه و کاهش چشم‌گیر نفوذ آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا در این منطقه خواهد شد. به احتمال زیاد، به همین دلیل هم هست که غرب به طور مستمر تلاش می‌کند میان سعودی‌ها و ایرانی‌ها تفرقه بیندازد؛ به‌ویژه با تأکید بر اختلافات مذهبی میان این دو، که البته تا پیش از حوادث سال ۲۰۱۶ مشکل خاصی ایجاد نکرده بودند. واشینگتن یک‌باره به متخصص مسائل اسلام تبدیل شد و مفصلاً درباره‌ی به‌اصطلاح «دشمنی باستانی» میان شیعه و سُنی صحبت کرد. این در حالی است که دولت فعلی آمریکا صرفاً به عنوان بخشی از سیاست خو در منطقه‌ی خلیج فارس با برگ اختلافات مذهبی بازی می‌کند. جو بایدن در اجلاس جده، همچنین پیشنهاد تشکیل نسخه‌ای عربی از ناتو را نیز مطرح کرد؛ پروژه‌ای که بایدن امیدوار است در آینده آن را ارتقا دهد. این ناتوی عربی از منافع غرب حمایت خواهد کرد و با ایران دشمن خواهد بود. با این حال، به‌استثنای اردن (که به‌شدت به آمریکا وابسته است)، کشورهای عرب خلیج فارس از این پیشنهاد خیال‌بافانه استقبال گرمی نکردند. دلایل متعددی هم برای این مسئله وجود دارد.
به دلایل جغرافیایی، آمریکا و همچنین اسرائیل از تیررس موشک‌های ایران خارج هستند، اما اگر کار به درگیری مستقیم میان آمریکا و ایران برسد، کشورهای خلیج فارس بین دو یا حتی سه منبع آتش گرفتار خواهند شد و در برابر حملات راکتی از سه جهت آسیب‌پذیر خواهند بود: عراق در شمال، جایی که پایگاه‌های نظامی شیعیان طرفدار ایران قرار دارند؛ یمن در جنوب؛ و مستقیماً از ایران در شرق. رهبران عرب با اطلاع از اینکه پدافندهای موشکی ساخت آمریکا در حال حاضر قادر به محافظت از متحدان واشینگتن نیستند (چنان‌که حملات موشکی منظم به ابوظبی و عربستان نشان داده)، علاقه‌ی خاصی به پیوستن به گروه پیشنهادی آمریکا نشان نمی‌دهند و تا کنون این نظریه را رد کرده‌اند. به‌رغم امیدهای واشینگتن، کشورهای عربی (که اتفاقاً به نظر می‌رسد از کشورهای اروپایی عمل‌گراتر هستند) حاضر نیستند با خصومت با همسایه‌ی قدرتمندشان، به خودشان ضرر بزنند. به این ترتیب، در شرایط موجود، آمریکا نمی‌تواند انتظار جدی‌ای داشته باشد که هیچ‌یک از این کشورها فریب پیشنهادش را بخورند.
در همین‌باره بخوانید:
›› هزینه‌های کوچ از خاورمیانه/ متحدان آمریکا در بحران اوکراین طرف روسیه هستند
بنابراین، در حال حاضر، منطقه‌ی خلیج فارس در کش‌وقوس یک درگیری اعلام‌نشده اما تلخ قرار دارد که نه‌تنها آینده‌ی خود منطقه، بلکه آینده‌ی کل جهان عرب را تعیین خواهد کرد؛ درگیری‌ای که محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد و پادشاه آینده‌ی سعودی، در خط مقدم آن قرار دارد. از طرفی، بن‌سلمان به دنبال این است که خود را رهبر واقعیِ نه‌تنها کشورهای خلیج فارس، بلکه کل جهان عرب، معرفی کند. از طرف دیگر، موضع ایران بر هیچ‌کس پوشیده نیست: این کشور به دنبال رها کردن کل منطقه از سلطه‌ی جهان غرب و برقراری روابط دوستانه مبتنی بر حسن نیت متقابل میان کشورهای منطقه است. مقامات ایرانی بارها این آرزو را ابراز کرده‌اند و به‌رغم تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که توسط غرب علیه آنها وضع شده، تمام تلاششان را برای بازگرداندن روابط عادی و همسایه‌وار با همه‌ی کشورهای خلیج فارس و جهان عرب انجام داده‌اند.
دولت ایران با آگاهی از اینکه این کشور در مرحله‌ی حساسی از توسعه‌ی خود قرار دارد و مسیر آینده‌اش تا حد زیادی در نتیجه‌ی تصمیم‌هایی تعیین می‌شود که امروز اتخاذ می‌کند، هرچه در توان دارد، به کار بسته تا روابطش را با عربستان به حالت عادی بازگرداند. روحانیون ایران همچنین تلاش می‌کنند جو بایدن را در مذاکرات هسته‌ای کنونی تحت فشار قرار دهند تا جایگاه خود را بهبود ببخشند. به عنوان بخشی از همین کارزار، طی ماه‌های اخیر بیانیه‌های متعددی از سوی مقامات ایرانی درباره‌ی پیشرفتهای فنی در برنامه‌ی تحقیقات هسته‌ای این کشور منتشر شده است.
به عنوان نمونه، کمال خرازی، [رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران و] مشاور ارشد آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، اخیراً در مصاحبه با شبکه‌ی تلویزیونی قطری «الجزیره» گفت ایران از نظر فنی توانایی ساخت بمب هسته‌ای را دارد، اما هنوز [چنین تصمیمی نگرفته و] خود را متعهد به برداشتن چنین گامی نکرده است. خرازی طی این مصاحبه، یک روز پس از پایان سفر جو بایدن به اسرائیل و عربستان که رئیس‌جمهور آمریکا در آن قول داده بود ایران را از «دستیابی» به سلاح هسته‌ای باز دارد، به الجزیره گفت: «ایران امکانات فنی برای تولید بمب هسته‌ای را دارد، اما هیچ تصمیمی از سوی ایران برای ساخت چنین سلاحی اتخاذ نشده است.»
«کمال خرازی» وزیر خارجه‌ی سابق و رئیس کنونی شورای راهبردی روابط خارجی ایران، می‌گوید تهران در آستانه‌ی تبدیل به یک قدرت هسته‌ای است و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت بالقوه‌ی ساخت سلاح هسته‌ای را به توان بالفعل تبدیل کند، اما تا این لحظه چنین تصمیمی را اتخاذ نکرده است. (+)
اظهارات خرازی که به‌وضوح به تأیید رهبر جمهوری اسلامی رسیده‌اند، مورد نادری از اذعان مقامات ایرانی به این مسئله است که شاید تهران به دنبال تولید سلاح هسته‌ای باشد؛ احتمالی که ایرانی‌ها همیشه آن را رد کرده‌اند. کمال خرازی در این‌باره توضیح داد: «ما در عرض چند روز توانستیم اورانیوم را تا ۶۰ درصد غنی‌سازی کنیم، و به‌راحتی می‌توانیم اورانیوم ۹۰ درصد نیز تولید کنیم[۲]…» لازم به توضیح است که ایران در حال حاضر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند که بسیار بالاتر از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با آمریکاست. برای ساخت بمب هسته‌ای به اورانیوم با غنای ۹۰ درصد نیاز است.
با توجه به وضعیت هسته‌ای ایران، نظام‌های پادشاهی عربی تمایلی به انجام کاری ندارند که دشمنی این همسایه‌یشان را برانگیزد. البته در حال افزایش مشارکت خود در سامانه‌ی دفاع موشکی مشترک با آمریکا و اسرائیل که برای مقابله با تهدیدات ایران طراحی شده، هستند، چراکه اگر بدترین سناریو محقق شود و آمریکا از نیروی نظامی علیه ایران استفاده کند (گزینه‌ای که جو بایدن آن را «آخرین راه‌حل» توصیف کرده) و ایران با حملات موشکی واکنش نشان دهد، این سامانه برای دفاع از این کشورها ضروری خواهد بود. با این حال، محمد بن‌سلمان از سوی دیگر، به دنبال بهبود روابط با ایران است، به این امید که در صورت وقوع جنگ، او و کشورش بتوانند از سیلی که اطرافشان را فرامی‌گیرد، در امان بمانند.
[۱] A Reshuffling of the Alliances in the Persian Gulf Link
[۲] همه آنچه که کمال خرازی درباره بمب هسته‌ای گفت و غرب را به هم ریخت لینک
این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است
تغییر یارکشی‌ها در خلیج فارس/ اعراب دارند ایران را جایگزین آمریکا می‌کنند بیشتر بخوانید »
