گروه استانهای دفاعپرس – حمیدرضا ثابت نسب خبرنگار و استاد سواد رسانه؛ در دوران پرالتهاب جنگ، علاوه بر نبردهای میدانی و رویاروییهای سختافزاری، عرصهای پنهان، اما بهمراتب تعیینکنندهتر وجود دارد که همان «جنگ روانی» و عملیاتهای اطلاعاتی دشمن هست. در این میان، شایعات، اطلاعات نادرست و اخبار جعلی (فیک نیوز) به سلاحهایی قدرتمند بدل میشوند که با هدف تضعیف روحیه، ایجاد تفرقه، بیاعتمادی به نهادها و برهم زدن نظم عمومی به کار گرفته میشوند. در چنین شرایطی، ارتقاء سطح سواد رسانهای و تقویت توانایی تشخیص صحت و سقم اطلاعات، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی برای بقا و پیروزی ملت هست.
در جنگ تحمیلی دوازده روزه با رژیم غاصب صهیونیستی شاهد بودیم که ضریب این جنگ روانی چندین برابر بود و شاید بتوان گفت که بر افکار عمومی جامعه تاثیری نیز داشته هست اما با فعالیت رسانه های رسمی و انتشار اخبار صحیح، نقشه های دشمن ما نقش برآب شد اما به نظر می رسد بایستی ماهیت و اهداف عملیات روانی دشمن در زمان جنگ، اهمیت سواد رسانه، تکنیک های تفکر انتقادی و راهکاری مواجهه با فیک نیوز ها را با یکدیگر دوباره مرور کنیم که در این یادداشت سعی شد اندکی از دریای عظیم سواد رسانه را شرح دهیم.
ماهیت و اهداف عملیات روانی دشمن در زمان جنگ
دشمنان در دوران جنگ، صرفاً به دنبال ضربه زدن به زیرساختها یا نیروهای نظامی نیستند؛ بلکه مهمترین هدف آنها، فروپاشی روانی جامعه و سلب اراده مقاومت از شهروندان هست. آنها بهخوبی میدانند که یک ملتِ آگاه، متحد و با روحیه بالا، مقاومترین سنگر در برابر تجاوز هست. از این رو، با بهکارگیری تاکتیکهای روانشناختی و بهرهگیری از ابزارهای رسانهای، تلاش میکنند تا با ایجاد ترس و وحشت انتشار اخبار اغراقآمیز درباره توانمندیها و جنایات دشمن، یا القای شکستهای پیدرپی، میتواند ترس و ناامیدی را در جامعه گسترش دهد و تولید و ترویج شایعات شایعاتی که غالباً ریشه در واقعیتهای کوچک، اما تحریفشده دارند، بهسرعت در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی منتشر شده و باور عمومی را هدف قرار میدهند. این شایعات میتوانند درباره کمبود منابع، خیانت مسئولین، یا تلفات بالا و باشند.
ایجاد شکاف و تفرقه دشمن تلاش میکند تا با دامن زدن به اختلافات قومی، مذهبی، سیاسی یا اجتماعی، انسجام ملی را خدشهدار کند. انتشار اخبار جهتدار و تحریکآمیز علیه گروههای مختلف، یکی از روشهای رایج در این زمینه هست.
همچنین بیاعتمادسازی نسبت به منابع رسمی با زیر سؤال بردن اعتبار اخبار و اطلاعات منتشر شده از سوی دولت، ارتش و رسانههای داخلی، دشمن سعی میکند تا مردم را به سمت منابع نامعتبر و اطلاعات جهتدار خود سوق دهد همچنین انحراف افکار عمومی تمرکز دادن جامعه بر روی مسائل حاشیهای یا دروغین، میتواند توجهات را از مسائل اصلی و اولویتدار جنگ منحرف کند.
چرا سواد رسانهای کلید پیروزی هست؟
در دنیای امروز که اطلاعات با سرعتی سرسامآور در حال گردش هست، صرفاً دسترسی به اطلاعات کافی نیست؛ بلکه توانایی تحلیل، ارزیابی و تشخیص صحت و سقم آن، اهمیت دوچندان پیدا میکند. سواد رسانهای به ما این قدرت را میدهد که منبع اطلاعات را تشخیص دهیم و بدانیم خبر از کجا آمده و آیا منبع معتبری هست یا خیر؛ هدف تولیدکننده محتوا را درک کنیم که آیا هدف اطلاعرسانی هست یا القای یک دیدگاه خاص، تبلیغات، یا حتی فریب؟ زبان و لحن محتوا را تحلیل کنیم و از خود بپرسیم که آیا خبر با لحنی احساسی، هیجانی و تحریکآمیز منتشر شده یا با رویکردی تحلیلی و بیطرفانه؟ شواهد و مستندات را بررسی کنیم که آیا ادعاهای مطرح شده در خبر، با شواهد و مدارک قابلاثبات همراه هست؟ همچنین بایستی تفاوت بین واقعیت و نظر را بفهمیم چراکه بسیاری از محتواها، نظرات شخصی را به عنوان واقعیت جلوه میدهند.
در زمان جنگ، این تواناییها اهمیت حیاتی مییابند. یک شهروند با سواد رسانهای بالا، مانند یک سرباز مجهز به زره و سلاح در برابر گلولههای اطلاعاتی دشمن عمل میکند. او بهراحتی فریب شایعات نمیخورد، اخبار را با دید انتقادی بررسی میکند و اجازه نمیدهد عملیات روانی دشمن، اراده او و جامعه را تضعیف کند.
تکنیکهای مقابله با اخبار جعلی (فیک نیوز) در دوران جنگ
برای اینکه بتوانیم در برابر سیل اطلاعات نادرست مقاومت کنیم و به دام عملیات روانی دشمن نیفتیم، باید از تکنیکهای مشخصی بهره ببریم:
۱. توقف و تأمل پیش از اشتراکگذاری: اولین و مهمترین قدم، عدم اقدام عجولانه هست. هرگاه خبری دریافت کردید که شما را هیجانزده، عصبانی یا ترسان کرد، قبل از هر چیز، مکث کنید. هرگز خبری را که از صحت آن مطمئن نیستید، بازنشر نکنید. یک اشتراکگذاری ساده میتواند نقش مهمی در گسترش اطلاعات نادرست ایفا کند.
۲. بررسی منبع خبر: آیا خبر از یک رسانه رسمی و معتبر منتشر شده هست؟ آیا سایت یا کانال خبری که خبر را منتشر کرده، شناخته شده و سابقه خوبی دارد؟ به آدرس URL دقت کنید؛ گاهی اوقات با تغییرات جزئی در آدرس سایتهای معتبر، اخبار جعلی منتشر میشود. از مراجعه به منابع ناشناس یا کانالهای تلگرامی و صفحات شبکههای اجتماعی که هویت مشخصی ندارند، خودداری کنید.
۳. جستجوی متقابل (Cross-referencing): اگر خبری مهم به نظر میرسد، آن را در چند منبع خبری معتبر دیگر نیز جستوجو کنید. اگر هیچکدام از رسانههای شناختهشده خبری را منتشر نکردهاند، احتمال جعلی بودن آن بسیار زیاد هست.
۴. بررسی تاریخ انتشار: گاهی اوقات اخبار قدیمی بهگونهای بازنشر میشوند که گویی مربوط به زمان حال هستند. تاریخ انتشار خبر را با دقت بررسی کنید.
۵. تحلیل محتوای بصری: تصاویر و ویدئوها نیز میتوانند دستکاری شده یا در زمینهای غیرمرتبط منتشر شوند. به دنبال نشانههای دستکاری در تصاویر باشید و اگر ویدئویی مشکوک بود، سعی کنید با جستجوی معکوس تصویر (Reverse Image Search) یا ویدئو، منبع اصلی و زمینه واقعی آن را پیدا کنید.
۶. توجه به لحن و زبان خبر: اخبار جعلی اغلب با لحنی احساسی، اغراقآمیز، و تحریکآمیز نوشته میشوند تا واکنش سریع مخاطب را برانگیزند. جملات کوتاه، پر از علامت تعجب و کلماتی مانند “فوری”، “افشاگری بیسابقه”، “همه باید بدانند” و … میتوانند نشانههایی از فیک نیوز باشند.
۷. بررسی شواهد و استنادات: آیا خبر به منبع یا مدرک خاصی اشاره میکند؟ آیا این منابع قابل دسترسی و تأیید هستند؟ اگر خبری ادعای بزرگی دارد، اما هیچ شاهدی ارائه نمیدهد، به آن شک کنید.
۸. استفاده از ابزارهای راستیآزمایی: امروزه وبسایتها و ابزارهای متعددی برای راستیآزمایی اخبار وجود دارند. میتوانید با جستجوی کلیدواژههای خبر در این سایتها، از صحت یا عدم صحت آن مطلع شوید.
۹. مشورت با افراد آگاه: در صورت تردید، با افراد آگاه، خانواده یا دوستان معتمد خود که در زمینه رسانه و اطلاعات تبحر بیشتری دارند، مشورت کنید.
۱۰. حفظ هوشیاری در شبکههای اجتماعی: شبکههای اجتماعی، بستر اصلی انتشار شایعات و اخبار جعلی هستند. در این فضاها، ضمن حفظ هوشیاری، از انتشار هرگونه اطلاعاتی که از صحت آن مطمئن نیستید، پرهیز کنید. به یاد داشته باشید که بسیاری از حسابهای کاربری در این شبکهها با هدف انتشار اطلاعات نادرست ایجاد میشوند.
در نهایت، باید بپذیریم که در جنگ نابرابر اطلاعاتی و روانی، سواد رسانهای تنها سپر دفاعی ما نیست، بلکه سلاح پیروزی ما نیز هست. با تقویت این مهارت در خود و جامعه، میتوانیم بنای مستحکمی در برابر تلاشهای دشمن برای تفرقه و تضعیف بسازیم و با اتکا به حقیقت و آگاهی، از کیان ملت و آرمانهایمان دفاع کنیم. هوشیاری، مسئولیتپذیری و تفکر انتقادی، سرمایههای اصلی ما در این نبرد هستند.
انتهای پیام/
