سوره مهر

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس ـ فاطمه افتخاری؛ بیایید در همین ابتدای بحث کتاب‌هایی را که در حوزه دفاع مقدس به ویژه تاریخ شفاهی خوانده‌ایم در ذهن مرور کنیم.

معمولا کتاب‌هایی که ما به عنوان مخاطبین عام به سراغ آن می‌رویم یا کتبی در زمینه‌ی خاطرات و روایات همسران شهدا بوده است یا از زبان کسانی که اسیر شده‌اند و در اردو دشمن روز‌های بسیار سختی را گذرانده‌اند و یا از زبان دوستان و همرزمان شهید. اما چند درصد از این کتاب‌ها از زبان یک فرمانده نوشته شده است؟

صرف خواندن روایات کسانی که خارج از خط مقدم جبهه قرار داشته اند از حاضرین و رزمندگان در جبهه‌های جنگ سبب شده است حضور عنصر عقلانیت در جنگ در کنار مفاهیم ارزشی دیگر مانند شهادت، ایثار و توکل کمتر دیده شود. نقل قولی از استاد رحیم‌پور ازغدی را به یاد می‌آورم که می‌گفتند عده‌ای گمان می‌کنند رزمندگان ما بدون هیچ عقلانیت و برنامه‌ای فریاد می‌کشیدند و به دشمن حمله می‌کردند. گویی به عقلانیت در کنار ارزش‌های ایدئولوژی دیگر کمتر پرداخته شده است. دلیل این امر را هم می‌توان در نکته‌ای دانست که در پاراگراف ابتدایی به آن پرداختم.

و اما کتاب یحیی تلاشی است برای جمع بین عقلانیت و سایر ارزش‌های دفاع مقدس و یا حتی سایر احساسات انسانی، به این علت که این کتاب از زبان یک فرمانده روایت شده است. فرماندهی که خود طراح بسیاری از عملیات‌های دفاع مقدس ازجمله عملیات آزادسازی حصر آبادان و خرمشهر بوده است. این کتاب روایت بخشی از زندگی سرلشکر یحیی صفوی است، روایتی که با انقلاب و جنگ پیوند خورده است.

این کتاب از کودکی یحیی آغاز می‌شود، از روز‌هایی که به همراه خانواده پرجمعیتش در روستایی در اصفهان زندگی می‌کردند تا روزگاری که با مهاجرت به اصفهان زندگی خانوادگی آنان تغییر می‌کند. در این بخش از کتاب یحیی صفوی از اتفاقاتی در کودکی خود می‌گوید که تاثیر آن بر زندگی‌اش در سرتاسر کتاب دیده می‌شود. ردپای این خاطرات در روز‌های سختِ زندگی شخصی و یا روز‌های جنگ خود را نشان می‌دهد.

پس از سپری شدن روز‌های کودکی و نوجوانی، یحییای جوان برای تحصیل در دانشگاه به تبریز می‌رود و در همان جا است که به فعالیت‌های مذهبی علیه رژیم شاه روی می‌آورد. از همین جا است که نام مستعار رحیم را برای جلوگیری از شناسایی شدن برای خود انتخاب می‌کند. این مبارزات که خود بخش جذابی از زندگی این مرد است سبب می‌شود دایره‌ای از دوستان شکل بگیرد که بعد‌ها در جنگ کردستان و خوزستان نیز دوشادوش همدیگر این بار با دشمن خارجی می‌جنگند.

در بخش انتهایی نیز به روز‌های جنگ می‌رسیم ابتدا جنگ با منافقین در کردستان و سپس جنگ با عراق در خوزستان تا آزادسازی خرمشهر. روز‌هایی که یحیای جوان را تبدیل به یک فرمانده می‌کند. فرمانده‌ای که در کنار سایر فرماندهان و طراحان جنگی عملیات‌های پیروزمندانه‌ی زیادی را پایه ریزی می‌کند.

در همین فصل و در اتاق‌های فکر برای شکل گیری این عملیات‌ها است که ما نام بزرگان دیگری در حوزه جنگ از جمله شهید محمد بروجردی، حسین خرازی، احمد متوسلیان و دیگران را می‌خوانیم. درست در همین بخش و در گفتگو‌ها و تلاش‌ها و شناسایی‌ها برای طرح ریزی عملیات‌ها است که عقلانیت به بهترین شکل در کنار ارزش‌هایی مانند توکل خود را نشان می‌دهد شاید نقطه اوج این ماجرا را بتوان در این بخش از کتاب که در ادامه می‌آید دید:

آقا محسن مجبور شد در یک هواپیمای شکاری به جای خلبان دوم بنشیند و از دزفول به تهران و خدمت امام برود. به امام گفته: «ما متحیر هستیم؛ برای ما استخاره کنید.» امام با لبخند به درخواست استخاره‌ی او جوابی نداده بودند و فرمودند: «جنگ همه‌اش خیر است. بروید با تدبیر و فکر عمل کنید.» وقتی آقا محسن به دزفول برگشت؛ خوش روحیه بود، گفت: «امام فرموده‌اند این جنگ همه‌اش خیر است. با تدبیر عمل کنید.».

اما اگر فکر کرده‌اید که این کتاب تنها یک کتاب خشک در حوزه جنگ و مبارزه است باید بگویم این تصور اشتباه است. زندگی شخصی رحیم صفوی با همسر خود مهرشاد از جذابیت‌های این کتاب است. ما بر طبق آنچه که پیشتر در کتب تاریخ شفاهی دفاع مقدس روایت شده است عادت داریم زندگی عاطفی و شخصی رزمندگان وفرماندهان جنگ را از زبان زنان (همسرانشان) بخوانیم و این روایت متفاوت از دیدگاه یک مرد می‌تواند بر جذابیت‌های این کتاب بیافزاید.

سبک نگارشی که در این کتاب استفاده کرده است به ویژه در نیمه‌ی ابتدایی سبب می‌شود در هر فصل مخاطب در ابتدا با یک گره داستانی مواجه شود، با اتفاقی که نمی‌داند چطور و چگونه رخ داده است و سپس در جریان روایت فصل است که کم کم این گره و نحوه رخ داد آن رویداد بر مخاطب عرضه می‌شود.

این کتاب در ۴۰۰ صفحه توسط انتشارات مرز و بوم وابسته به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در سال ۱۴۰۰ به چاپ رسیده است.

انتهای پیام/ 121

«محمداسماعیل حاجی‌علیان» نویسنده کتاب «ساعت دنگی» اثر شایسته تقدیر بخش داستان کوتاه جایزه ادبی جلال آل‌احمد در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، با اشاره به دغدغه نوشتن از زنان، درباره درون‌مایه داستان‌ها «ساعت دَنگی» اظهار داشت: این مجموعه 9 تریلوژی است درباره زن و زمان و زمانه. زن ایرانی و شق‌های مختلفی از او را در این اثر می‌بینید. زن ایرانی برای من مهم و تلاشم بر این است که روایت‌های متفاوتی از زنان سرزمینم بدهم؛ روایت‌های متفاوتی از تقدیر زنان ایرانی. موضوع زن از علاقمندی‌های من و بقیه کارها هم روایت زنان سرزمینم است. رویکرد سه‌گانه بودن هم کدی است برای اینکه زنانگی بیشتری را داشته باشد.

وی با بیان‌اینکه زنان امروزی، زن در تاریخ و اسطوره، زن سیاس، زن قربانی، زنی که اسلحه دست می‌گیرد، زنی که تمام قد خود را تسلیم جامعه می‌کند از شخصیت‌های داستان‌های ساعت دنگی است و نویسنده سعی کرده‌ است زن را در زمانه‌های مختلف روایت کند و گفت: از زنان به خاطر هیاهو نمی‌نویسم و اگر بود تا به حال نوشتن درباره دنیای زنان را کنار گذاشته بودم. وقتی در بیشتر کارها زنان محورند، یعنی دغدغه‌مندم و نه پیرو موج.

نقش زنان در توسعه کشور پررنگ‌تر از مردان است

نویسنده «ساعت دَنگی» افزود: نویسنده‌ها و هنرمندان یک بعد زنانه دارند که در آفرینش به آنها کمک می‌کند و گمان می‌کنم این بعد در من قوی است. به واسطه اینکه زنی مرا به دنیا آورده، زنی دارم که عشق من است و دو دختر دارم که ادامه‌ام هستند. درضمن این نکته هم دور از نظرم نیست که معتقدم زنان چه در تاریخ و چه اسطوره و چه جامعه هنوز جایگاه خود را خوب درنیافتند و آن تاثیرگذاری را که باید ندارند و نشان نداده‌اند. هرچند که تک مواردی داریم اما در مجموع اینطور نیست که در طول تاریخ جماعت زنان سرزمینم قدر خودش را بداند.

حاجی‌علیان زن را محور توسعه جامعه می‌داند و کسی که بیشترین تاثیر را در تربیت و درک انسان از جامعه پیرامون دارد و معتقد است اولین چیزهایی را که یاد می‌گیریم و اولین ارتباط‌مان با جامعه از کانال زنی است که ما را به دنیا آورده و این تاثیرگذاری خودش را نشان می‌دهد و تصریح می‌کند: بیشترین ضربه را هم از جانب زنان خورده‌ایم و زنان اگر اقدام درستی انجام دهند ما مردانی را خواهیم داشت که می‌توانیم راه را ادامه دهند.

وی نقش زنان در توسعه کشور پررنگ‌تر از مردان دانست و اظهار داشت: این عقیده به واسطه این است که مردها هر آنچه بار می‌آیند از دامن زنان است.

می‌خواهم مصلح اجتماعی باشم

این نویسنده با تاکید براینکه نقش جامعه را در سرنوشت زنان پررنگ نیست، افزود: پذیرفتن کارکردی که اجتماع دستور می‌دهد به اختیار زنان است. به همین دلیل است که در داستان اول هیچ اکتی از مردان نگذاشته‌ام که تصمیم گیرنده و عمل‌کننده باشند. چون اگر ضربه‌ای خورده‌ایم، ضربه از جانب زنان است و این تفکر کشتن به دلیل مسئله ناموسی از جانب مادر مطرح می‌شود و او باعث می‌شود این اتفاق شوم را مرد برای دختر رقم بزند. این است که می‌گویم همه مدل زنان در داستان‌ها هستند و این اختیار مخاطب است بعد از اینکه فضاها را شناخت انتخاب کند چگونه زنی باشد.

حاجی‌علیان با تاکید براینکه در این داستان می‌خواهم مصلح اجتماعی باشم، گفت: مصلح بودن به این معنا نیست که بخواهم ادبیات تعلیمی بنویسم اما تلاشم بر این است که بتوانم این رویکرد اصلاحی را داشته باشم. برای این هم گذاشته‌ام مخاطب خودش در بین الگوها یکی را انتخاب کند تا جامعه بهتری داشته باشیم.

زنان ایرانی بعد از حمله اسکندر درخشیدند

این نویسنده با اشاره به اینکه نابرابری بین زن این همیشه در طول تاریخ بوده است و افزود: با وجود نابرابری زنان تاثیرگذار همیشه بوده‌اند؛ بعد از حمله اسکندر زنان پادشاه بودند، اولین پادشاه زن را در سیلک کاشان داریم که در مجموعه «اگر زنش بشم» به آن پرداخته‌ام. زما‌ن‌هایی که این فرصت در اختیارمان قرار گرفت، زنان درخشیده‌اند. انقلاب مشروطه این امکان را ایجاد کرد و دیدیم که زنانی آمدند و قد راست کردند اما هم مردان برنتافتند و هم زنان. اگر زنی که تربیت کننده است، درست تربیت کند این اتفاق نمی‌افتد.

حاجی‌علیان تاکید کرد: امروز هم می‌بینیم که همه قوانینی را که به نفع زنان نیست، زنان به مجلس پیشنهاد می‌دهند. قوانین مربوط به زنان و بارداری و ازدیاد جمعیت را زنان ترند کردند. فارغ از اینکه کیفیت زنده بودن مهم است نه کمیت. اگر از دغدغه‌های مردانه می‌گذرم و از زنان می‌نویسم برای این است که حس می‌کنم در این بخش باید بیشتر کار شود تا زنان به جایگاه شایسته خود در جامعه برسند و بدانند چه تاثیر شگرفتی می‌توانند در پیشرفت داشته باشند.

انتهای پیام/ 121