سیاست

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، کتاب فقه، سیاست و حکومت نوشته علی دارابی و مسعود مطلبی که به همت نشر جهاد دانشگاهی، منتشر شده بود، پیش از ظهر امروز نوزدهم مهرماه در تالار هویزه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس رونمایی شد.

پاسخ به شبهات و پرسش‌ها در زمینه «ولایت فقیه» در کتاب فقه، سیاست و حکومت

در ابتدای مراسم آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری امام جمعه قم و عضو مجلس خبرگان رهبری و دبیر شورای عالی حوزه های علمیه به مناسب رونمایی این کتاب پیام تصویری را ارائه کرد.

او در این پیام تصویری ضمن تشکر از  عنوان کرد: در جامعه امروز ما که متأسفانه کتابخوانی آن جایگاه بایسته خودش را از دست داده و مردم ما بخاطر مشغله های فراوان، کمتر از کتاب سراغ می گیرند، خود این برنامه های رونمایی می تواند گام و مشوقی برای کسانی باشد که علاقمند به کتاب و کتابخوانی هستند.

وی افزود: این کتاب به یکی از موضوعات کلیدی و اساسی که پایه و اساس نظام اسلامی ما بر آن استوار است، طراحی و برنامه ریزی شده است.

وی بیان کرد: این کتاب تا کنون به دلیل استقبال بسیار در مجامع حوزوی و دانشگاهی، دوبار چاپ شد که این امر نشان دهنده موفقیت نویسنده وهمکارش است. آنها توانستند مسأله مورد نیاز جامعه را به گونه ای تبیین و روشنگری کنند که مخاطب را جذب کنند. 

وی خاطرنشان کرد: این کتاب در هفت فصل و  ۵ زمینه پیوست تنظیم شده که شامل کلیات و مفاهیم فقه، تاریخچه فقه و اجتهاد شیعی، مکتب‌ها و مدرسه‌های فقهی، چیستی و چرایی فقه سیاسی و فقه حکومتی و نظریه ولایت فقیه اشاره کرد.

وی افزود: این کتاب عهده دار تبیین مدارس و مکتب های فقهی بوده و به خوبی مکتب های فقهی را تبیین کرده است. این کتاب را به همه مخاطبان پیشنهاد می کنم و مخاطب این کتاب دانشگاهیان است. به هرحال در این کتاب تاریخچه فقه و مکتب های فقهی اشاره شده و از جامعیت خاصی برخوردار است. 

وی بیان کرد: دیگر ویژگی کتاب «فقه، سیاست و حکومت» پاسخ به شبهات و پرسش‌ها در زمینه «ولایت فقیه»، به عنوان یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های این روزگار برای نسل جوان از جمله فصول اصلی کتاب است. در نتیجه نویسندگان به سوالات مهمی، چون «انتخاب یا انتصاب، ولی فقیه، زمان‌دار و مدت‌دار بودن دوره رهبری، حق و نحوه اعتراض و انتقاد به رهبری»  به شیوه‌ای مستدل پرداخته و پاسخی تأمل برانگیز داده‌اند.

وی افزود: یکی دیگر از ویژگی های کتاب این است که چهل سال حاکمیت نظام اسلامی را بر مبنای ولایت فقیه در بعد نظری و عملی مطرح کرده و به جهات مختلف پرداخته است. این امر تنها یک بحث تئوری نبوده و در میدان عمل ورود کرده است و به آثار و برکات نقش ولایت فقیه در چهاردهه انقلاب پرداخته و به پرسش های مختلف مطرح شده پاسخ داده است.

وی بیان کرد: توصیه من این است که این کتاب مورد توجه قرار بگیرد و به این جلسه رونمایی معطوف نشود. بازار نشر و کتاب از رونقی که مورد انتظار بوده برخوردار نیست اما این چنین کتاب هایی لازم است که منتشر و ترویج شود.

وی خاطرنشان کرد: معتقدیم در پرتو ولایت فقیه است که ما هرسال انتخابات داریم. از روز پیروزی انقلاب اسلامی در مقایسه با کشورهای همسایه که مورد حمایت ابرقدرت ها هستند، انتخابات مردمی انجام شده و مردم سالاری دینی در همین عصر حاکمیت ولایت فقیه مطرح است؛ بنابراین در مجامع روشنفکری و دانشگاهی این بحث ها باید مطرح شود و برکات بحث ولایت فقیه مورد توجه قرار بگیرد.

علی دارابی عضو هیأت علمی دانشگاه صداوسیما و محقق در حوزه ارتباطات و انقلاب اسلامی ایران است. وی علاوه بر مسئولیت های مختلف در سازمان صداسیما، بیش از ۲۰ عنوان کتاب را تا کنون تألیف کرده است که می توان به آینده پژوهی انقلاب اسلامی، درآمدی بر جامعه شناسی ارتباطات، فرهنگ و رسانه، جریان شناسی سیاسی در ایران، جریان شناسی انتخاب یازدهم، رفتار انتخاباتی در ایران، شبکه های ماهواره ای و شبهات انتخاباتی، زیتون سرخ(حزب الله لبنان الگوی مقاومت)، سیاستمداران اهل فیضیه، انتخاب هشتم، ۲۵ گفتار پیرامون انقلاب اسلامی، کارگزاران سازندگی از فراز تا فرود اشاره کرد.

**اسماعیلی: مخاطب کتاب کسی است که دل در گرو یافتن حقیقت دارد

محسن اسماعیلی عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار داشت: زمانی که می خوهیم کتابی را ارزیابی کنیم، می توانیم از منظرهای مختلف به آن نگاه کنیم؛ گاهی خود کتاب را از لحاظ محتوا، نوع نگارش و ترتیب مطالب و امثال اینها ارزیابی کنیم که روش خوبی بوده و گاهی به مؤلفان نگاه می کنیم که سابقه، پشتوانه های فکری و سابقه اخلاقی شان چیست که البته سابقه اخلاقی بسیار مهم است؛ چراکه اعتقادی به دانش منهای اخلاق ندارم و حتی مضر می دانم. حرف را باید از دهان پاک بشنویم. 

وی ادامه داد: مطالب علمی را از دهان پاک یاد بگیریم، بسیار فرق می کند. نوشته ها هم همینطور است و باید از قلم پاک بشنویم.

وی بیان کرد: سال های ۷۳ و ۷۴ وارد سیستم اجرایی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شدم و در آن مقطع آقای دارابی را زیارت کردم. از آن زمان تا کنون یک بار از او عدم تعامل را شاهد نبودم. عدالت و تعادل ویژگی بارز آقای دارابی است.

وی افزود: برای کسی که کار تاریخی می کند، چنین ویژگی هایی اعم از برخورداری عدالت و تعادل رفتاری، بسیار لازم است.

وی خاطرنشان کرد: کتاب جریان شناسی سیاسی در ایران آقای دارابی را برای فرزندم پیش از آنکه وارد اجتماع شود، خریدم تا بخواند. خودم هم این کتاب را خواندم و در موردش هم نوشتم.

وی با اشاره به ویژگی های شهید مطهری گفت: آنچه که مطهری را تبدیل به مطهری کرد، این بود که او هر آنچه که نیاز جامعه را احساس می کرد، در موردش می نوشت، حتی اگر داستان راستان باشد.

وی یادآور شد: آقای دارابی در بطن جامعه است و با قشر جوان و دانشجو سرکار دارد و با همه مسئولیت های سخت و وقت گیرش، هیچ زمانی این را کنار نگذاشت و به خوبی دریافته است که وقتش را کجا باید مصرف کند.

وی بیان کرد: این نظام مقدس نورانی که خداوند به برکت خون شهیدان پایه های آن را برای همیشه مستحکم بدارد و از گزند حوادث مصون بدارد، بر مبنای فقه پایه گذاری شده است و آن روح بلندی که سلسله جنبان این حرکت شد، در کنار همه مزایای دیگری که داشت، یک فقیه برجسته بود.

وی امام خمینی(ره) را عارفی بدون خدشه دانست و ادامه داد: شاه در آن مقطع قصد داشت بعد فقهی امام را زیرسوال ببرد و به همه بگوید که امام راحل فقیه زبردستی نیست. ما از این جهت نباید فقه را دست کم بگیریم.

وی یادآور شد: امام راحل با چنین نگاهی حماسه هشت سال دفاع مقدس را اداره کردند. همه دنیا به ما هجوم آورد  و این مقاومت ها با فتوای ایشان رقم خورد و عزت به وجود آورد.

وی افزود: در قانون اصل ۴ تصریح شده است که همه مقررات کشور باید براساس موازین شرعی باشد و زمانی که مبنای فکری یک نظام سیاسی، یک نظریه خاصی است طبیعتا به هراندازه که ما در تقویت این مبنا کوشش کنیم در حفظ نظام کوشش کرده ایم.

وی خاطرنشان کرد: به هراندازه قلم و بیان ما به اساس این طرز تفکر ضربه ای بزند،ما مسئولیم. برخی ها باید مراقب باشند، حرف ها باد هوا نیست و اثرگذار است و نوشته می شود؛ بنابراین با اساس نظام نباید این اندازه سهل انگارانه سخن گفت.

وی یادآور شد: امام راحل بر مبنای فقهش این انقلاب را برپا کرد و فقه امام راحل که این شجره طیبه را آفرید دو فرق با دیگران داشت؛ فقه امام راحل برخلاف فقه رایج، فقه فردی و فرعی نبود، درحالی که فقه رایج در آن زمان فقه فردی و فرعی بود. 

وی ادامه داد: اگر نگاهی به تولیدات فقهی در آن مقطع داشته باشید متوجه فردی بودن فقه می شوید، یعنی فقهی که کاری به سیاست، اجتماع، اقتصاد، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و قضاوت نداشت. حتی فقه فرعی بود، یعنی هر نکته ای از فقه مورد بررسی قرار می گرفت، اما امام راحل فقه را از فردی به اجتماعی و از فرعی به یک سیستم و نظام تبدیل کرد. امام فقه را نظام وار برای اداره جامعه دید.

وی یادآور شد: ما براساس این نوع فقه امام راحل حکومت را بدست آوردیم وباید از روز اول به تقویت پایه های فکری آن توجه می کردیم که البته توجه شد اما گاهی به دلیل مشکلات موجود این توجهات به اندازه کافی نبود.

وی افزود: ما امروز با شبهاتی روبرو هستیم و آقایان دارابی و مطلبی از این منظر شایسته تکریم هستند که کم کاری امثال من را جبران کردند؛ ما باید زودتر از این به نگارش چنین موضوعی می پرداختیم. از آنها خواهش می کنم تا این کار بزرگ را رها نکنند و این کتاب به جلدهای چندم برسانند.

وی بیان کرد: مخاطب این کتاب، تنها جامعه دانشگاهی نیست، بلکه هر کسی است که دل در گرو یافتن حقیقت بسته است. ویژگی این کتاب این بوده که مخاطب بدون پیش نیاز هم می تواند آن را بخواند. هرکسی به اندازه وقتی که می گذارد از این سفره پربرکت دانش می تواند بهره برداری کند.

وی یادآور شد: مهم ترین نکته، امانت دار بودن نویسندگان کتاب است که به وجهه اخلاقی آنها مربوط می شود. هر نقطه از کتاب را خواندم، نقطه ای نبود که از منبعی که در کتاب آورده شده بود، آن را ذکر نکرده باشند. این نکته اخلاقی در این روزگاری که رسم و حقوق مالکیت معنوی رعایت نمی شود، بسیار اهمیت دارد. آنها با قلم مناسب این نکات را به نگارش درآوردند.

وی افزود: در کتاب اگر مطلبی عنوان و نقل شد، به دور از درشتی و با لحن خوب و آمیخته با ادب بود که بر مخاطب اثر مضاعف می گذارد. یکی از مشکلات ما این است که بیانات ما آمیخته با الفاظ درشت و الحان نادرست است، به ویژه کسانی که از تریبون دین با جوانان صحبت می کنند.

وی ادامه داد: ما باید علاوه بر الفاظ شایسته استفاده کنیم و به روح مخاطب چنگ نزیم و لحن مان پیامبرانه باشد. تبلیغ دین کارپیامبران است نه کار سلاطین. ما باید با لحن پیامبرانه به تبلیغ دین بپردازیم و به دنبال گسترش پیام انقلاب باشیم، کاری که امام راحل انجام دادند. کاری که این کتاب به سهم خودش چنین کاری را انجام داد.

وی بیان کرد: ما کم کاری کرده ایم و امروز بعد از ۴۰ سال نمی دانیم معنای بانکداری اسلامی، حزب اسلامی، انتخابات اسلامی، رقابت اسلامی چیست؟ و شیوه ای که ما رفاقت یا رقابت می کنیم و یا انتخابات را انجم می دهیم،چه تفاوتی با سایر مکاتب دارد. کارمان بعد از ۴۰ سال دعوا بر سر این موضوع است که آیا علم اقتصاد اسلامی داریم یا نه. ما باید بیشتر از این ها کار می کردیم و البته کارهای خوبی شده اما به اندازه نیاز نبوده است. این کتاب جان تازه ای بوده که دمیده شده است.

وی بیان کرد: این کتاب می تواند دانشگاهیان مان را از نزدیک با چنین موضوعاتی آشنا کند و لازم است اینگونه مباحث حقوق و آزادی مردم را از این نگاه بنویسند.امیدواریم این راه همچنان گشوده و قابل پیمایش باقی بماند و هم خودشان این کار را ادامه دهند و ما این کتاب را بخوانیم و الگو بگیریم و از آن استفاده کنیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این کتاب روان و آسان می تواند مخاطبان را با مبانی فکری و فقهی این انقلاب و نظام پربرکت آشنا کند. به دلیل مجاهدتی که آقایان دارابی و مطلبی نشان دادند، امیدواریم اجر شهادت نصیب شان شوند و داغ شهادت به دل شان و دلمان نماند.

در ادامه مراسم محمود اکرامی فر به شعرخوانی پراخت.

**خجسته: دارابی می‌تواند تاریخ تحولات صداوسیما را هم بنویسد

در ادامه نیز حسن خجسته کارشناس رسانه با اشاره به ارتقای دنشگاهی علی دارابی در هیأت ممیزی دانشگاه، گفت: زمانی که پرونده آقای دارابی به هیأت ممیزی دانشگاه آمد، او از امتیازات بسیاری برخوردار بود. یکی از اعضا چنین پرسشی داشتند مبنی بر اینکه آقای دارابی علی رغم مسئولیت هایی که در سازمان صداوسیما داشتند، چگونه فرصت داشتند تا چنین تعدادی کتاب و مقاله داشته باشند؟ در پاسخ به او گفتم که آقای دارابی خدای خودنویس بوده و اساسا جنس او نویسنده است.

وی افزود: آقای دارابی در تمام جلسات، موارد را یادداشت می کنند. حتی می توانم بگویم که او می تواند تاریخ تحول صداوسیما را حداقل طی ۱۵ سال اخیر بنویسند؛ چراکه یادداشت های کاملی دارد.

وی با اشاره به ذکر مثالی در اتحادیه رادیو تلویزیون های آسیا و اقیانوسیه (ABU)گفت: در آن سالی که اجلس عمومی این اتحادیه در شهر بالی اندونزی درحال برگزاری بود، آقای دارابی را به عنوان تنها سخنران آسیا انتخاب کردیم. موضوع سخنرانی با عنوان تروریست بود. او با قلم روانش طی یکساعت توانست مطلبی را با عنوان چرایی تروریست بنویسد که در آن جلسه بسیار عالی شد.

وی ادامه داد: پس از سخنرانی آقای دارابی نوبت به سخنران رئیس اتحادیه رادیو تلویزیون های آسیا و اقیانوسیه شد و او نسبت به این موضوع چرایی اعتراض کرد. در آن جلسه درخصوص این موضوع بحث کردم که چرا نباید به چرایی موضوع تروریست اشاره کنیم و آن را مطرح نکنیم. مسئول میز خانم پاکستانی بود، در جهت حمایت از ما به رئیس ABU  اعتراض کرد و گفت که چرا نباید به چرایی تروریست بپردازیم. نوه من جلوی چشمانم در عملیات انتحاری ترور شد و من چرا نباید بفهمم که چرا او ترور شد.

وی یادآور شد: آقایان دارابی و مطلبی با یک بنیاد فکری سراغ موضوع فقه رفتند. باید بگویم که کتاب شما پنج کتاب است، یعنی از فصل یک تا فصل ششم یک جلد به حساب می آید و فقصل ششم هم یک جلد مستقل بوده و فصل هفتم هم یک جلد دیگر است و حتی بهتر است بگویم ضمائم هم یک جلد مستقل است و یک دایرالمعارف فوق العاده به شمار می رود.

وی خاطرنشان کرد: پیشنهادم این است که عنوان فقه را میان سیاست و حکومت گذاشته شود یعنی از فقه وارد سیاست و حکومت شدن درست است. اگر فقه را میان این دو بگذاریم می توانیم به مفاهیمی همچون فقه سیاست، فقه حکومت، سیات فقهی و سیاست حکومتی وارد شویم.

وی افزود: بنظر می رسد رسانه ها باید بیشتر به فصل ضمائم و هفتم بپردازند که این دو بخش بسیار می تواند به آنها کمک کند. فصول قبل برای شبکه جهار و شبکه های سیما و رادیویی مناسبت بوده که بیشتر با محوریت معرفتی است. این فصول می تواند سرمایه خوبی برای شبکه های معارفی باشد. شبکه هایی همچون یک، دو، سه، رادیو جوان و ایران هم می توانند بیشتر از فصول هفتم و ضمائم بهره مند شوند.

وی خاطرنشان کرد: در این کتاب به ۲۰ پرسش پاسخ داده شد که بنظرم بسیار ظرفیت فوق العاده ای برای برنامه های جاری روزانه صداوسیما دارد.

وی با اشاره به کار در صداوسیما گفت: کار در صداوسیما استرس دارد و اگر کسی بگوید این استرس چگونه است، برایش چنین مثالی را میزنم. فرض کنید بلیط هوایپما برای ساعت ۱۱ است و از ساعت هفت صبح راه افتاده اید. در میان راه تصادف می کنید. در این شرایط نه می توانید از ماشین پیاده شوید و نه می توانید سوار ماشین دیگری شوید؛  بنابراین خیلی مهم است که آقای دارابی با این استرس دائمی که همراه اهالی صداوسیما و رسانه ها است، توانسته تا ذهنش را در موضوعی متمرکز و آن را محقق کند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: صداوسیما سازمانی است که در فشار فوق العاده ای قرار دارد. بسیاری انتقاد می کنند که چرا صداوسیما هر خبری را منتشر نمی کند. این اتفاق در همه کشورها رخ می دهد، اما رسانه های معاند چنین اخباری را نشر می دهند. بنظر می رسد اساتید رسانه و ارتباطات، دانشگاهیان باید وارد میدان شوند تا این آگاهی بخشی را انجام دهند و در نهایت بتوانیم تدابیر لازم را در این زمینه اتخاذ کنیم.

**مطلبی: ۲ هزار صفحه فیش نویسی داشتیم

مسعود مطلبی یک از نویسندگان کتاب فقه، سیاست و حکومت، اظهار داشت: کارکردن با آقای دارابی بسیار لذت بخش است، درست است که او وسواس و دقت علمی بسیاری دارند، اما به هرحال برای من تجربه خوبی بود و به این همکاری افتخار می کنم.

وی افزود: اساس این کتاب جزوه و مقاله ای بود که آقای دارابی، در دورانی که به عنوان استاد و در رشته فقه سیاسی در دانشگاه تدریس می کردند، آماده شد. 

وی بیان کرد: دو هزار صفحه فیش برداری در دست داشتیم که آقای دارابی بخشی از آن را حذف کرد و آنچه که امروز شاهد هستیم چنین کتابی است که چاپ سوم آن از امروز در دانشجویان، اساتید و علما قرارخواهد گرفت.

وی خاطرنشان کرد: این کتاب دو مقدمه وزین دارد. در مقدمه اول که آقای محسن اسماعیلی بر آن نگارش داشت، تأکید بر این بود که انقلاب اسلامی مولد فقه است و آقای دارابی تأثیر آن انقلاب بر فقه سیاسی را برجسته نشان دادند.

وی ادامه داد: کتاب در هفت فصل تنظیم شد و از فقه به فقه سیاسی بود. سه فصل اول کتاب دارای بعد تاریخی مشهور بوده و سپس بعد تحلیلی و فقه سیاسی خود را نمود دارد؛ نوآوری ما در فصل ۵ ، ۶ و ۷ که البته به ویژه فصل هفت که درباره آینده پژوهی فقه سیاسی است.

وی افزود: ضمیمه آخر بسیار مناسب مهندسی شده است که کل تاریخ فقه و اجتهاد فقه را نشان می دهد. این بخش توسط حامد دارابی تنظیم شده است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: امیدواریم که این کتاب نقد شود، زیرا نقد سازنده می تواند برای ادامه کار راهگشا باشد.

**دارابی: به ۲۰ شبهه پیرامون ولایت فقیه پاسخ داده ایم

علی دارابی نویسنده کتاب فقه، سیاست و حکومت، اظهار داشت: ضمن تشکر از همه کسانی که بنده را در تهیه این کتاب کمک کردند، از دانشجویانم متشکرم که پرسش های آنها موجب شد تا ما را به این فکر انداخت که مباحث داخل کلاس  تبدیل به کتاب شود.

وی ادامه داد: در بحث مربوط به شبهات، پرسش هایی وجود داشت. ما در بحث شبهات از میان ۷۰ پرسش و شبهات، ۲۰ شبهه را انتخاب کردیم؛ چراکه حجم کتاب برای مان مهم بود. امیدواریم این کار را ادامه دهیم.

وی یادآور شد: مقام معظم رهبری فرمودند، نظریه ولایت فقیه یک سابقه هزارساله در فقه شیعه دارد و این یک واقعیت است؛ ما تلاش کردیم تا در این کتاب تاریخچه هزارساله را به رسم امانتداری با صداقت به نگارش دربیاوریم.

وی افزود: بیش از ۵ سال فیش برداری و دسته بندی و آماده کردن مطالب طول کشید؛ به خصوص ما در دریک جامعه ای زندگی می کنیم که براساس نظام ولایت فقیه و مردم سالاری دینی است. همچنین مقام معظم رهبری از بیانیه گام دوم به عنوان حیات طیبه چهل ساله دوم انقلاب یاد کردند و این کتاب پیش درآمدی بر این بخش در حوزه نظریه پردازی است.

وی خاطرنشان کرد: این کتاب دارای ۵۱۴ صفحه و هفت فصل و ۴۰۰ منبع، مأخذ و ضمائم است که همه اینها را در کنار هم قرار دادن، کار دشواری است. ما تلاش کردیم تا امانت داری لازم را انجام دهیم.

وی بیان کرد: پیدا کردن و جستجوی نظریات برخی از بزرگان در حوزه فقه، سیاست و حکومت که مربوط به چندصدسال قبل است، در لابه لای کتاب ها کار دشواری است اما ما این کار را تلاش کردیم تا آن را سامان دهیم.

وی تصریح کرد: ما در آغاز راه هستیم و نظام ولایت فقیه مبتنی بر مردم سالاری دینی نیاز به نظریه پردازی، تحقیق و پژوهش است و از طرفی با این نظریه پرداری که انجام می شود، می توان کاربست آن را در عرصه عمل مورد واکاوی قرار داد.

وی یادآور شد: از جهاد دانشگاهی سپاسگزارم که ناشر کتاب بودند. ما امروز چاپ سوم را رونمایی می کنیم و این نوید را می دهم که کتاب توسعه سیاسی در ایران( دوره جمهوری اسلامی) که بیش از ده سال در دستورکارم بوده فیش برداری و کارهایش انجام شده و تا چند ماه آینده توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ خواهد شد.

علی دارابی در پایان این کتاب را به روح پرفتوح شهید سردار قاسم سلیمانی تقدیم کرد.

در پایان چاپ سوم کتاب فقه، سیاست و حکومت توسط حسن خجسته کارشناس رسانه، محسن اسماعیلی عضو مجلس خبرگارن رهبری، نصرت الله لطفی قائم مقام شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، مسعود مطلبی و علی دارابی نویسندگان کتاب، رونمایی و عکس یادگاری را به ثبت رساندند.

امضای یادگاری و دست نوشته ازدیگر برنامه های مراسم رونمایی این کتاب به شمار می رفت.