خداوند عشق را برای رسیدن به کمال آفریده است
به گزارش مجاهدت از خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، امام خمینی (ره) نه تنها در قامت یک رهبری سیاسی بی‌نظیر و اثرگذار هست که در کسوت استاد و معلم دین نیز یگانه هست. نام امام خمینی در کنار نام‌های بزرگی شیخ کلینی، شیخ طوسی، میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرا، علامه مجلسی و… نامی ممتاز و برجسته هست. امام راحل (ره) در علم تفسیر، اخلاق و فلسفه فردی مبرز هست و شاهد این مدعا آثاری هست که ایشان در حوزه‌های مختلف به نگارش درآورده‌اند. یکی از این آثار ماندگار و مبارک کتاب «شرح دعای سحر» هست که خود می‌تواند محل بحث و نظر‌های مختلف باشد و اهل فن می‌توانند شرح‌ها و حاشیه‌های مختلفی بر این کتاب بنویسند. امام خمینی (ره) این کتاب را سال ۱۳۰۷ و در سن ۲۷ سالگی و به زبان عربی تالیف کرد و «سید احمد فهری زنجانی» آن را به فارسی ترجمه کرده هست.
دعا نعمت بزرگ خدا بر بندگان
دعا‌هایی که از خزائن وحی به ما رسیده از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند بر بندگان هست؛ زیرا این دعا‌ها پیوند معنوی میان خالق و مخلوق وسیله ورود به دژ محکم خداوند و عامل تمسک به عروه‌الوثقی و حبل‌المتین هستند؛ اما روشن هست که رسیدن به این مقصد والا جز به‌قدر توان آدمی در توجه به معنای ادعیه و قدرت او در فهم اسرار و حقیقت آنها ممکن نیست.
در این میان، من دعای مشهور مباهله را از دعا‌هایی یافتم که قدرش بسی جلیل و منزلتش بسی رفیع هست، زیرا مشتمل بر صفات حسنای الهی و امثال علیای ربوبی هست و اسم اعظم و تجلی اتم اقدم پروردگار در آن آمده هست؛ پس خواستم آن را از بعض جهات، به مقدار استعداد خویش شرح دهم.
شرح «اللهم انّی اسئلک من رحمتک بأوسع‌ها و کلّ رحمتک واسعه. اللهم انّی اسئلک برحمتک کلّها.»
پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم به وسیع‌ترین رحمتت و همه رحمت تو وسیع هست. بارالها، از تو درخواست می‌کنم به همه رحمتت. رحمت رحمانی مقام بسط کمال وجود هست و رحمت رحیمی مقام بسط وجود. پس وجود با رحمت رحمانی پدیدار شده و هر پدیده‌ای با رحمت رحیمی به کمال معنوی و هدایت باطنی خویش می‌رسد، بدین لحاظ وارد شده هست که «ای رحمان سرای دنیا و رحیم سرای آخرت» و «خداوند رحمان هست به همه آفریده‌ها و رحیم هست تنها بر مؤمنان». پس خداوند با حقیقت رحمانی خویش وجود را بر ماهیات معدوم و هیاکل فانی ارزانی داشته و با حقیقت رحیمی همه را به راه خود راهنمایی کرده هست.
البته، ظهور سلطنت رحیمیت حق‌تعالی و طلوع دولت آن در عالم آخرت بیشتر خواهد بود ولی در برخی آثار آمده هست که «ای رحمان و‌ای رحیم دو سرا» . این بدان اعتبار هست که خداوند عشق طبیعی را در هر موجودی نهاده تا به مرور به مقام شایسته خود در حیات دنیا و آخرت و روز برداشت محصول برسد و هر کدام را به فعلیت و کمال لایق آن برساند. نفس‌های پاک و تزکیه شده به مقامات قرب و کرامات و بهشتی که پهنای آن به اندازه آسمان و زمین هست می‌رسند و نفس‌های واژگون درنده و حیوان‌خو و شیطان‌صفت به جهنم و درکات و عقرب‌ها و مار‌های آن ـ به حسب آنچه کِشته‌اند ـ خواهند رسید، چراکه رسیدن به این مراتب برای نفس‌های واژگون اهریمنی و غیر آن کمال محسوب می‌شود، گرچه برای نفس‌های پاک و مستقیم انسانی این مراتب نقص و کاستی هست.
مسئله رحیمیت خداوند در دو عالم از منظر شیخ محی‌الدین عربی کاملا روشن هست، زیرا صفت «ارحم الراحمین» نزد صفت «منتقم» شفاعت می‌کند و دولت از آن او می‌شود و منتقم تحت سلطه و فرمان او قرار می‌گیرد. رحمانیت و رحیمیت نیز یا ذاتی هست و یا فعلی. پس خداوند تعالی دارای رحمت رحمانی و رحیمیت ذاتی هست که عبارت هست از تجلی ذات برای ذات و ظهور صفات و اسماء و لوازم آنها که همان اعیان ثابته باشند، به ظهور علمی و کشف تفصیلی در عین علم اجمالی در حضرت واحدیت.
همچنین، خداوند دارنده رحمت رحمانی و رحیمی فعلی هست که عبارت هست از تجلی ذات در لباس افعال به طریق بسط فیض و کمال فیض بر اعیان و اظهار کردن عینی آن، به طوری که مطابق غایت کامل و نظام اتم الهی باشد و این یکی از دلایل تکرار عبارت «الرحمن الرحیم» در سوره آغازین کتاب تدوینی قرآن هست؛ چه این کتاب با کتاب تکوینی الهی تطابق کامل دارد. به دیگر سخن، ظاهر صورت باطن هست و لفظ و عبارت همان تجلی حقیقت و معناست در لباس شکل‌ها و صدا‌ها و بر تن کردن جامه قالب‌ها و هیئت‌ها.
پس اگر «الرحمن الرحیم» در «بسم الله الرحمن الرحیم» وصف کلمه «الله» قرار داده شود، اشاره به رحمانیت و رحیمیت ذاتی پروردگار دارد ولی «الرحمن الرحیم» بعدی اشاره به رحمانیت و رحیمیت فعلی خواهد داشت. «الله» نیز در «الحمدلله» اشاره به الوهیت فعلی و جمع تفصیل «الرحمن» و «الرحیم» فعلی هست. «الحمد» به معنای عالم مجردات و نفوس اسپهبدیه هست که حیثیتی جز حمد پروردگار و اظهار کمالات منعم ندارند و در سلسله وجود، جز این عوالم نورانی، چیزی که تماما حمد باشد بدون شائبه کفران نیست، زیرا اینها در نظر اهل ذوق و عرفان انیات صرف‌اند و ماهیتی ندارند.
«العالمین» نیز عوالمی هست پایین‌تر از آن عوالم؛ بنابراین، معنا چنین خواهد بود: به نام خداوندی که دارای رحمت رحمانی و رحیمی ذاتی هست. تمامی عوالم حمد گشوده شده، عوالمی که تعین الوهیت مطلق در مقام فعل هستند و صاحب مقام ربوبیت و تربیت برای موجوداتی هستند که دون مقام مقدسات هستند که عبارت‌اند از: ملائکه روحانی و ملائکه صافات و ملائکه مدبرات. نیز صاحب رحمت رحمانی و رحیمی فعلی هستند که به معنای مقام بسط وجود و بسط کمال عینی وجود در حضرت شهادت هست و صاحب مالکیت و قابضیت در روزی هستند که همه به سوی آنها باز می‌گردند، زیرا بازگشت به اینان بازگشت به خداست، چه اینها ظهور ذات باری هستند و ظهور هر چیز جدای از آن چیز نیست، بلکه خود آن هست.
، اما اگر «الرحمن الرحیم» را صفت «اسم» در بسمله قرار دهیم، کار به‌عکس شده و معنا چنین خواهد شد: به مشیت خداوند که این مشیت دارای رحمانیت و رحیمیت فعلی هست و «الله» در «الحمدلله» الوهیت ذاتی و «الرحمن الرحیم» از اوصاف ذاتی او هستند و چنین هست «رب» و «مالک». به امید خدا، در شرح جمله «اللهم انی اسئلک من اسمائک» آنچه را که در تفسیر اسم از روایات اهل بیت عصمت و طهارت و منزلگاه‌های وحی و مهبط فرشتگان الهی استفاده می‌شود بیان خواهیم کرد.
پاسخ یک اشکال
قیصری در مقدمه خود بر شرح فصوص گفته هست: «اگر وجود را فقط به لحاظ کلیات اشیاء در نظر بگیریم، مرتبه اسم «الرحمن» خواهد بود که رب عقل اول هست و به نام‌های لوح قضا و‌ام الکتاب و قلم اعلی خوانده می‌شود و اگر آن را به این لحاظ در نظر آوریم که کلیات اشیاء را جزئیاتی مفصل و ثابت هست که البته پوشیده از کلیات هم نیست، در این صورت، مرتبه اسم «الرحیم» خواهد بود که رب نفس کلی هست و لوح قدر نام گرفته و همان لوح محفوظ و کتاب مبین هست.»
من می‌گویم: اگر چه این مطلب از یک نظر درست می‌کند، مناسب‌تر آن هست که مرتبه اسم «الرحمن» را مرتبه بسط وجود بر کلیات و جزئیات تمام عوالم، چه کلی و چه جزئی، بدانیم و مرتبه اسم «الرحیم» را مرتبه بسط کمال وجود ـ به همین صورت ـ تلقی کنیم؛ زیرا رحمت رحمانی و رحیمی خداوند همه‌چیز را در بر گرفته و بر همه عوالم احاطه یافته هست. پس این دو رحمان و رحیم تعین مشیت و مقام تعقل و نفس تعین در تعین هستند.
پس بهتر آن هست که بگوییم اگر به اعتبار بسط اصل وجود ملاحظه شود مرتبه اسم الرحمن و اگر به اعتبار بسط کمال وجود لحاظ شود مرتبه اسم «الرحیم» هست و از این نظر در ادعیه آمده هست: «بارخدایا، از تو به رحمتت که همه‌چیز را فرا گرفته درخواست می‌کنم» و از نبی مکرم اسلام منقول هست که: «خداوند صد رحمت دارد که از آن‌همه تنها یکی را به زمین فرو فرستاده و میان آفریده‌هایش قسمت کرده هست و این همان هست که خلق بر اثر آن به یکدیگر مهر می‌ورزند و بر همدیگر می‌بخشایند؛ اما نود و نه رحمت خود را کنار گذارده که در روز واپسین بر بندگان خود می‌بخشاید.»
منبع: شرح دعای سحر امام خمینی (ره)
انتهای پیام/ ۱۶۱
این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده هست
خداوند عشق را برای رسیدن به کمال آفریده است بیشتر بخوانید »
