گذری بر یک قرن صنعت دفاعی ایران
به گزارش مجاهدت از خبرنگار دفاعی امنیتی دفاعپرس، صنعت دفاعی ایران اگرچه به دوران صفوی و سپس قاجار باز میگردد، اما دوران پهلوی اول شکل جدیدتری به خود گرفت و در دوران پهلوی دوم ایران با ورود به پیمان سنتو همراه با ترکیه و پاکستان صاحب صنعت استاندارد نظامی شد، رهاورد این موضوع تنها ایجاد کارخانههای مهمات سازی و مسلسل سازی در ایران بود. همه آنچه که از صنعت دفاعی ایران قبل از جمهوری اسلامی گفته شد، یک صنعت وابسته به کشورهای دیگر بود تحت نظارت شدید غرب و بسیار محدود.
ایران پهلوی دوم، به ویژه بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به چنگ آمریکا افتاد و بعد از آن در جریان جنگ سرد مشمول پیمان سنتو شد. پیمان نظامی که سال ۱۳۳۳ هجری شمسی (۱۹۵۴ میلادی) بین کشورهای آمریکا، بریتانیا، ترکیه، ایران و پاکستان به امضا رسید و بعدها عراق هم به آن پیوست و با پیروزی انقلاب اسلامی بعد از خروج ایران و پاکستان منحل شد.
از دگر سو بر اساس دکترین ستونهای دوگانه نیکسون ایران و عربستان دو ستون قابل اتکای آمریکا در منطقه بودند، یکی در حوره انرژی و یکی در حوزه ژاندارمی.
رهارود سنتو ایجاد کارخانههای تولید استاندار مسلسل و تیربار در ایران بود و در طول دوران پهلوی دوم چیزی جز همین مسلسلها، معدود توپ و راکتاندازها در کشور تولید نشد آن هم تحت لیسانس غربیها و با نظارت مستشاران غربی.
پهلوی اول که خود را یک نظامی میدانست مدعی ایجاد ارتش یکپارچه و قدرتمند ایران بود، که در نیموقتی از یک روز با یورش قوای ارتش روسیه و انگلیس و متحدانشان در جریان جنگ جهانی دوم فروپاشید.
پهلوی دوم، اما لقب ژاندارمی منطقه را گرفت و موظف به تامین نیازهای نظامی ژاندارمی آمریکا شد و سیل عظیمی از خریدهای نظامی صورت گرفت و ارتش ایران گسترش یافت.
در واقع ایران پهلوی دوم در پرتو پیان سنتو و ژاندارمی منطقه ارتش ایران را بخشی از ارتش ایالات متحده کرد که باید مبتنی بر دستورالعمل مراکز تصمیمساز و تصمیمگیر آن ارتش عمل میکرد، حجم بالایی از مستشاران نظامی آمریکایی را پشتیبانی و در راستای منافع آمریکا علیه شوری عمل میکرد.
استقرار بسیاری از سایتهای راداری راهبردی آمریکایی در مرزهای ایران و شوروی، خرید حجم انبوهی از جنگندههای تامکت (اف ۱۴) ویژه عملیات بر روی ناوهای هواپیمابر آمریکایی و دهها دست امور دیگری که تنها هزینهاش برای مردم ایران بود و از جیب مردم برای تامین امنیت آمریکا هزینه میشد.
همه آنچه که در سیلوهای مهمات ارتش ایران ذخیره میشد یا متناسب با نیاز آمریکاییها بود یا خریدهایی بود در جهت تامین رضایت غربیها؛ البته به دور از انصاف نیست که بگوییم در دفاع مقدس بخشهای زیادی از همین ذخایر مهمات و سلاح استفاده شد، کارآیی بخشهای زیادی هم زیر سوال رفت.
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی با همان تجهیزات ارتش شاهنشاهی پاسخ اولین تهاجم سراسری عراق در ۳۱ شهریور را داد و وارد جنگ با عراق شد. بالگردهای کبری و مهمات آن که در زمان ارتش شاهنشاهی با هدف ایجاد یک قدرت ضدزره و چابک برای مقابله با شوری در ایران سازماندهی شد در جنگ کارآیی خود را نشان داد، اما برخی تانکها و حتی شناورها و ناوها، بدون بررسی لازم و عملا بواسطه اراده همراه با فساد دربار تهیه شده بود و در صحنه جنگ ناکارآمد جلوه کرد، در این فضا ایران در تنظیمگری غربیها به هیچ وجه موشک در ساختار دفاعی ایران وجود نداشت، تنها در نیروی هوایی و نیروی دریایی موشک آن هم محدود بکارگیری میشد.
اندیشه جهاد خودکفایی
از شروع دفاع مقدس نیاز ایران به صنعت دفاعی به شدت احساس شد. این که در چه تاریخی جهاد خودکفایی در سپاه و یگانهای سپاه و سپس یگانهای ارتش شکل گرفت معلوم نیست، اما این نیاز عقلانی در شرایطی که جمهوری اسلامی در تحریم تسلیحاتی حتی گونی سنگر و سیم خاردار هم نمیتوانست وارد کند، بعد از چند سال به بلوغ رسید.
برای نمونه نیروهای شهید دکتر مصطفی چمران در قالب ستاد جنگهای نامنظم با نظارت خود این دانشمند نخبه شهید اقدام به ایجاد کارگاههایی برای رفع نیازهای تجهیزاتی و انجام برخی ابتکارات کردند.
در این مسیر باید اذعان کرد که البته در برخی از نقاط کشور در آن سالها در قالب برخی کارگاهها و کارخانهها، ماشینهای صنعتی خوبی موجود بود، جالب آنکه بواسطه مشی نخست وزیر و مشاوران و همکاران دولت دوران دفاع مقدس، بر اساس ایده سوسیالیسم عمده این کارخانهها دولتی شده بودند و در اختیار دولت بودند و حتی صنایع سنگین در قالب وزارت و سازمان اصلی فعالیت داشت. دو خودروسازی بزرگ هم در کشور فعال بودند.
با همه این اوصاف اما صنعت دفاعی کشور مستقل از این صنایع شکل گرفت، چراکه اصولاً امکان همخوانی اقتصاد دفاعی با اقتصاد دولتی و شبه دولتی موجود در این صنایع وجود نداشت. این بود که جهادهای خودکفایی با همت مهندسین و متخصصین دفاعی در واحدهای مختلف دفاعی شکل گرفت. بسیاری از تجهیزات مورد نیاز نیروهای مسلح بواسطه تحریم با هزینه بالا و به سختی وارد میشد.
در این میان تجهیزاتی مثل لوازم غواصی امکان تولید داخل نداشت، اما بخش زیادی از این تجهیزات در همان زمان امکان داخلی سازی داشت، حتی امکان تبدیل خطوط تولید صنایع خودرویی سبک و سنگین کشور به خطوط تولید زره پوش و خودروهای نظامی وجود داشت، متاسفانه این امکان فراهم نشد که جای پرداختن به چرایی آن، اینجا نیست.
از میانه دوران دفاع مقدس به ویژه عملیات بدر که عمده علت عدم الفتح در آن عدم تامین تجهیزات لازم بود، باور تکیه بر جهادهای خودکفایی جدیتر شد و با شکلگیری نیروهای سه گانه در سپاه این واحدها تخصصیتر شکل گرفتند. در وزارت دفاع نیز صنایع دفاعی به مدد بسیاری از دلسوزان در ارتش کم کم نزج گرفت. شهیدان طهرانی مقدم و ستاری نمونههای این عرصهها هستند.
در این میان فرماندهان بزرگوار شهید نیروی هوایی ارتش هم در عرصه بازآماد هواپیماهای نظامی و ترابری و حتی شروع اراده ساخت جنگنده و سایر تجهیزات این عرصه نقش موثری داشتند. شهید ستاری طلایهدار این عرصه بود.
هرچند جهادهای خودکفایی تبلور آنچنانی در به صحنه آوردن تسلیحات راهبردی در دوران دفاع مقدس نداشتند، اما در زمینه مهیا سازی تجهیزات ارتش که پیش از انقلاب توسط مستشاران آمریکایی پشتیبانی میشد، موفقیتهایی کسب کرد. با گذر بیش از یک دهه از پیروزی انقلاب کماکان این تجهیزات برپا و عملیاتی نگه داشته شد و این خود از نظر طرف آمریکایی یک امر محال و بینظیر محسوب میشد.
در این سالها بخشهای جدید شامل یگانهای زرهی و توپخانه در سپاه همه مبتنی بر غنائم به دست آمده از عملیاتهای بزرگ دفاع مقدس شکل گرفت. اما واحد جنگ الکترونیک، پهپادی و موشکی که امروز جز واحدهای راهبردی یگانهای نیروهای مسلح محسوب میشوند، هرچند پیشینهای از دوران دفاع مقدس دارند و پهپاد مهاجر، مهندسی معکوس شده موشکهای اسکاد بی و ساختار شنود و اختلال در دفاع مقدس بروز یافتند، اما با پایان جنگ و تاکید امام خمینی رحمت الله علیه بر دکترین دفاع همه جانبه روند قدرتگیری تسلیحاتی کشور با تاکید بر بومی سازی سرعت گرفت.
در شرایطی که کشور هفت واحد نیروی مساح تخصصی پیدا کرد و هر هفت واحد در خود فرماندهی موشکی، پهپادیف جنگ الکترونیک و… را علاوه بر واحدهای تخصصی خود راهاندازی کردند، صنمعت دفاعی باید پا به پای این توسعه هم کمیت و کیفیت و فناروی تولید را پیش میبرد.
دهه هفتاد فناوری موشکی، دهه هشتاد فناوری پهپادی و دهه نود فناوری پدافند هوایی و فناوری فضایی در حوزه نظامی به شدت و قوت پیگیری شد و در رسانهها به خوبی صدا کرد، در این میان قدرت جنگ الکترونیک اما بیصدا پیگیری شد.
بخش مهم دیگر صنعت دفاعی هم به زبر سطح رفتن این صنایع بود. از آنجایی که دشمن بومی سازی و رشد فناروی دفاعی را به عنوان تهدید مهمی شناسایی میکرد و امکان انهدام صنایع به شدت احساس میشد در قالب طرحهای پدافند غیر عامل عمده صنایع مهم و راهبردی دفاعی همانند صنایع هستهای به اعماق زمین رفت.
صنعت دفاعی جمهوری اسلامی ایران اینبار نه با سیلوهای زیرزمینی شناخته شد، بلکه با شهرهای پهپادی و موشکی از تواناییهای خود رونمایی کرد و چرخه قدرت و قوت دفاعی را به شکل کامل به نمایش گذاشت.
در این مسیر نباید فراموش کرد که راهبردها و دکترینهای دفاعی اصلیترین عامل شکلگیری این صنعت در این فضا بود. چراکه در دکترین نبرد ناهمتراز تاکید بر قوتهای خودی و تمرکز بر ضعفهای دشمن است.
این موضوع از این جهت اشاره شد که ضعف دشمن در صنعت دفاعی خود در کنار استفاده از فناوریهای بسیار پیشرفته هزینههای بالای تولید است، اما در صنعت دفاعی ایران این موضوع با توجه به بومیسازی و الگوی اقتصادی تعاونی در صنعت دفاعی عملا یک مزیت است، یعنی تولید عمدتا صد دردصد بومی و کم هزینه است.
مزیت تولید ارزان با فناوری بالا
در شرایط رقابت تسلیحاتی متمرکز در منطقه غرب آسیا که دکترین «لی لی پوتی خاورمیانه» در تبیین آن به درستی بیان شده، زمانی که بر بودجه دفاعی کشورهای مطرح در منطقه و حتی کشورهای جهان تمرکز پیدا کنیم، متوجه هزینه به فایده در این حوزه خواهیم شد که از این جهت جمهوری اسلامی ایران در حوزه صنعت دفاعی بالاترین بهرهوری را شامل خود کرده است.
هرچند هنوز در صنعت هوایی و برخی شقوق دیگر صنعت دفاعی این امر به طور کامل محقق نشده، اما بایدمنتظر شگفتیهای آینده در این حوزه هم باشیم، چراکه مسیر حرکت در این حوزه نصرت دین خداست و نصرت اللهی را در پی دارد.
صنعت دفاعی ایران با بومیسازی و ابتکارات فناورانه مبتنی بر فناوری روز دنیا، تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی را با کیفیت بالا و هزینه بسیار کم، پیشگرفته و در کنار طراحیهای عملیاتی و راهبردی بومی توانسته علیرغم همه محدودیتها و کارشکنیهای سیاسی، اطلاعاتی و جاسوسی خود را در زمره مطرحترین قدرتهای دفاعی جهان جای دهد و این ادعا را حتی در صحنه نبرد اثبات کند؛ آخرین نموه آن تا این لحظه دفاع مقدس ۱۲ روزه است.
انتهای پیام/ 119
این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است
گذری بر یک قرن صنعت دفاعی ایران بیشتر بخوانید »
