عبدالفتاح السیسی

به گزارش مجاهدت از مشرق، روز جمعه ۱۹ مه ۲۰۲۳ سی و دومین نشست سران اتحادیه عرب با حضور نمایندگان کشورهای عربی در شهر جده پادشاهی سعودی به ریاست محمد بن سلمان برگزار شد. نقطه عطف این نشست را می‌توان بازگشت کرسی سوریه به دولت قانونی دمشق و سفر تاریخی بشار اسد رئیس جمهور این کشور به عربستان دانست. اسد در بدو ورود به فرودگاه ملک عبدالعزیز مورد استقبال شاهزاده بدر بن سلطان، پسر رئیس سابق استخبارات سعودی و دبیرکل اتحادیه عرب قرار گرفت. این مهم در حالی اتفاق افتاد که ۱۲ سال پیش در جریان ناآرامی‌های داخل سوریه، کشورهای عضو اتحادیه عرب کرسی دولت قانونی اسد را گرفته و تحویل معارضان سوری دادند. با مقاومت دولت- ملت سوریه و کمک‌های نظامی- مستشاری متحدان دمشق، بار دیگر دولتمردان کشورهای عربی راه تعامل با دولت قانونی سوریه را برگزیدند تا بتوانند در دوران «بازسازی زیرساخت‌ها» و «سازندگی» به ایفای نقش بپردازند.

تاکید کشورهای عربی بر عدم مداخله قدرت‌های خارجی، حفظ تمامیت ارضی و بازگشت مهاجران سوری به میهن‌شان نشان دهنده تغییر سیاست‌های قدیمی در قبال دولت قانونی اسد است. برهمین اساس در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا ضمن بررسی نشست اخیر سران اتحادیه عرب در جده، به واکاوی نقش عنصر «مقاومت» در پیروزی نهایی دولت سوریه و بازگشت این کشور به آغوش جهان عرب بپردازیم.

سوریه در آغوش جهان عرب

پس از آنکه هیات سوری در فرودگاه ملک عبدالعزیز مورد استقبال مقامات سعودی قرار گرفت؛ بشار اسد برای شرکت در مراسم و دیدار با رهبران جهان عرب، راهی محل برگزاری نشست شد. یکی از مهم‌ترین لحظات سی و دومین نشست اتحادیه عرب، در هنگام استقبال گرم محمد بن سلمان از بشار اسد رئیس جمهور قانونی رقم خورد. پس از انتشار تصاویر دیدار محمد بن سلمان و رئیس جمهور سوریه رسانه‌های عبری این رخداد را به عنوان پیروزی اسد تعبیر کردند. این رسانه‌ها در ادامه نشست اخیر اتحادیه عرب را پایان رسمی اختلافات در میان کشورهای عربی و مقدمه‌ای برای بازگشت مجدد فلسطین در راس دغدغه‌های جهان عرب دانستند.

در هنگام ثبت گفت‌وگوی رهبران عرب توسط دوربین‌های تلویزیونی؛ دیدار بشار اسد با عبدالفتاح السیسی یکی دیگر از نقاط برجسته این نشست بود. همچنین برخی منابع خبری از گفتگوی کوتاه اسد با شیخ تمیم بن حمد آل‌الثانی امیر قطر خبر می‌دهند، که متاسفانه این ملاقات در قاب دوربین‌ها به ثبت نرسیده است. پیش از آغاز رسمی جلسه سران اتحادیه عرب در جده، بشار اسد با قیس سعید رئیس جمهور تونس دیدار و گفتگو کرد. همچنین اسد با منصور بن زاید آل‌نهیان نائب رئیس امارات دیدار و گفتگو کرد و از نقش این شیخ‌نشین در زمینه بازگشت سوریه به جهان عرب تقدیر نمود. پس از پایان ترافیک دیدارهای اسد با رهبران جهان عرب؛ اجلاس سران اتحادیه عرب به صورت رسمی آغاز به کار کرد.

چهار خطر حیاتی برای جهان عرب

پس از واگذاری کرسی ریاست دوره‌ای اتحادیه عرب از الجزایر به پادشاهی سعودی، بشار اسد رئیس جمهور سوریه در سخنرانی افتتاحیه سی و دومین سران اتحادیه عرب در جده گفت: «ما با فرصت تاریخی برای بازآرایی جامعه عربی با کم‌ترین مداخله خارجی مواجه هستیم.» وی در ادامه با اشاره به خطراتی که جهان عرب را تهدید می‌کند، خواهان توجه دولت‌ها به «علت‌ها» و نه «نتایج» این بحران شد تا نسل‌های آینده دچار مشکل نشوند. وی در ادامه گفت: «خواهان تدوین و بازنگری منشور اتحادیه عرب و مقررات داخلی آن هستم تا مطابق با مقتضیات زمان باشد.»

اما مهم‌ترین فراز از سخنرانی بشار اسد در نشست اتحادیه عرب را می‌توان ترسیم چهار خطر «مداخلات خارجی»، «نئولیبرالیسم»، «رژیم صهیونیستی» و «نوعثمانی‌گری ترکیه» دانست. اشاره به این چهار تهدید درسخنرانی پنج دقیقه اسد نشان دهنده اراده دمشق برای احیای موقعیت تاریخی سوریه در حوزه «پان عربیسم» و بازسازی سنگر در برابر مداخلات قدرت‌های غیر عربی است. راهبردی که به نظر می‌رسد از سوی اکثر کشورهای عربی مورد حمایت و استقبال قرار بگیرد.

بازگشت سوریه به اتحادیه عرب؛ نتیجه مقاومت

قریب به هفت سال پیش حساب کاربری منتسب به وزارت خارجه سعودی به نقل از عادل الجبیر وزیر خارجه وقت عربستان نوشت: «بشار اسد رفتنی است و در آینده سوریه جایی ندارد.» حال پس از گذشت سال‌ها از ناآرامی‌های داخل سوریه به نظر می‌رسد برخلاف میل برخی کشورهای منطقه، دمشق موفق شد تا با همکاری متحدان خود در برابر فشار معارضان مسلح و تروریست‌های سلفی- تکفیری مقاومت کرده و اجازه نداد تا سوریه به سرنوشتی همچون لیبی دچار شود. به عبارت دیگر اگر در ماه‌های ابتدایی بحران سوریه، بشار اسد به پیشنهادات برخی کشورهای عربی پاسخ مثبت می‌داد؛ آنگاه باید آماده ترک دمشق و واگذاری قدرت به گروه‌های تروریستی می‌شد.

یکی از نکات قابل تامل نشست اخیر اتحادیه عرب؛ استقبال بدر بن سلطان از بشار اسد در فرودگاه بود. قریب به یک دهه قبل رسانه‌های عربی بندر بن سلطان رئیس وقت استخبارات سعودی را به عنوان مغز متفکر و طراح اصلی برنامه «سقوط» دولت قانونی سوریه معرفی می‌کردند. در آن دوران کارشناسان و مفسران مسائل خاورمیانه بحران سوریه را به نوعی دوئل بندر بن سلطان و سپهبد شهید سلیمانی می‌دانستند. اکنون با گذشت بیش از ۱۰ سال از جنگ داخلی سوریه، بشار اسد همچنان بر کرسی قدرت تکیه زده و محور مقاومت حضوری فعال در این کشور برای پشتیبانی از جبهه لبنان و نوار غزه در برابر دشمن صهیونیستی دارد. همچنین بازگشت دمشق به جهان عرب می‌تواند سطح بازدارندگی سوریه در برابر تجاوزهای هوایی رژیم اسرائیل افزایش دهد. طی سال‌های اخیر تل‌آویو بدون توجه به قوانین بین‌المللی، تمامیت ارضی سوریه را زیر پا گذاشته و اهداف منتسب به ارتش سوریه و مقاومت را هدف قرار می‌دهد. حال به نظر می‌رسد موقعیت مناسبی برای پاسخ به تجاوزهای آتی صهیونیست‌ها با حمایت یکپارچه جهان عرب فراهم آمده باشد.

بهره سخن

بازگشت مجدد مسئله فلسطین به راس هرم سیاست خارجی کشورهای عربی، نتیجه مقاومت اسد در برابر توطئه عِبری- عربی- غربی است. در سال‌های ابتدای دهه دوم قرن بیست و یکم برخی بازیگران فرامنطقه‌ای با همکاری رژیم صهیونیستی قصد داشتند تا با ایجاد بحران در کشورهای اسلامی؛ به‌ویژه سوریه، توجه دولت‌های عربی را از مسئله قدس برداشته و بر روی موضوعات فرقه‌ای- قومی متمرکز کنند. پیروزی مقاومت و بازپس‌گیری نقاط اشغالی سوریه سبب شد تا «واقعیت‌های میدانی» نظر کشورهای عربی را خصوص تنظیم روابط با دمشق تغییر دهد. حضور پر رنگ اسد در نشست جده نشان دهنده برنامه‌ریزی این کشور برای توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی با دولت‌های عربی و برنامه‌ریزی این دمشق برای تسریع در روند بازسازی زیرساخت‌های حیاتی و احیای اقتصاد سوریه است. سیاستی که می‌تواند بار دیگر ارتش سوریه را بازسازی و دمشق را بدل به خط مبارزه با رژیم صهیونیستی کند.

به گزارش مجاهدت از مشرق، «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر شامگاه یکشنبه (دیروز) در سفری از پیش اعلام نشده و شبانه وارد فرودگاه جده در عربستان سعودی شد و مورد استقبال «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی قرار گرفت. او پس از چند ساعت به مصر بازگشت.

به نوشته وبگاه روسیا الیوم، السیسی و بن سلمان در حاشیه مهمانی افطار، در خصوص روابط دو جانبه و مسائل منطقه‌ای گفت‌وگو کردند. سفری که پس از سردی نسبی روابط دو کشور که تنش لفظی کاربران در شبکه‌های اجتماعی دو طرف را نیز در پی داشت، صورت گرفت.

این سفر در حالی انجام شد که در یک ماه گذشته محافل رسانه‌ای مصر و عربستان سعودی به ویژه در شبکه‌های اجتماعی علیه یکدیگر صف آرایی کرده و به انتقاد از سیاست‌های یکدیگر پرداخته بودند.

در حالت کلی روابط قاهره و مصر همواره با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است، اما طی ماه‌های گذشته و بعد از اوج‌گیری بحران اقتصادی و مالی مصر و انتقاد مصری‌ها از عدم کمک‌رسانی هیچ یک از کشورهای حوزه خلیج فارس به قاهره، حواشی زیادی درباره اختلافات مصر با کشورهای عربی از جمله عربستان به وجود آمد.

بعد از انتقاد مصری‌ها از اینکه کشورهای عربی و در صدر آنها عربستان سعودی در این شرایط مصر را تنها گذاشته‌اند، «ترکی الحمد» نویسنده سعودی که به محافل تصمیم‌گیری در کشورش نزدیک است با انتشار توئیت‌هایی به سیاست دولت مصر به رهبری «عبدالفتاح السیسی» حمله کرد و در صفحه شخصی خود در توئیتر مقامات سیاسی مصر از جمله السیسی را به باد انتقاد گرفته و نوشت که اولین علت بحران اقتصادی مصر، تسلط فزاینده ارتش بر دولت و نهادهای اقتصادی است؛ به طوری که همه چیز در مصر تحت سیطره ارتش قرار دارد. همچنین دومین عامل بحران اقتصادی مصر، به سیاست‌های نظام این کشور برمی‌گردد که در برابر هرگونه تغییر مقاومت می‌کند و به عنوان مانعی در برابر سرمایه‌گذاری‌های موفق داخلی و خارجی قرار گرفته است. این موضع «ترکی الحمد» سپس با پاسخ مصری‌ها و در ادامه تنش میان کاربران فضای مجازی دو کشور همراه شد.

اما در خصوص سفر السیسی به جده، «هانی الجمل» کارشناس مسائل منطقه‌ای در این باره به روسیا الیوم گفت که در این سفر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی مختلفی از جمله اوضاع اراضی اشغالی فلسطین و تنش فزاینده اسرائیل علیه فلسطینی‌ها و تلاش برای تغییر ترکیب جمعیتی قدس اشغالی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

او افزود: «بحران سوریه و حمایت از این کشور برای بازگشت به اتحادیه عرب و تلاش‌ها برای پایان درگیری و بازگشت به مذاکرات، حمایت از اقتصاد لبنان و انتخاب رئیس‌جمهور این کشور و ممانعت از تشدید بحران اقتصادی و سیاسی به خصوص پس از سقوط ارزش لیر لبنان و توقف سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در این کشور، از دیگر مسائل مطرح شده در نشست السیسی و بن سلمان بود».

به گفته او در این نشست دو طرف همچنین در مورد نتایج حاصل از توافق «تاریخی» میان عربستان سعودی و ایران با میانجی‌گری چین گفت‌وگو کردند.

«هانی الجمل» همچنین گفت که موضوع چین نیز از دیگر مسائل مهم گفت‌وگوهای دو طرف بود. به گفته او حمایت چین از اقتصاد کشورهای عربی به خوبی در موضع این کشورها در قبال جنگ اوکراین خود را نشان می‌دهد، کشورهای عربی نگران تأمین منافع خود به ویژه در حوزه غلات هستند و هر کشوری که بتواند این نگرانی را رفع کند، مورد استقبال قرار می‌گیرد. همچنین چین نیز سعی دارد در راستای طرح کمربند و جاده از نفت و گاز کشورهای عربی بهره ببرد و از بنادر این کشورها برای توسعه تجارت خارجی استفاده کند که منافع اقتصادی بالایی نیز برای کشورهای عربی در پی دارد.

به گفته این پژوهشگر مصری، السیسی و بن سلمان در مورد پرونده یمن و دعوت از گروههای مختلف برای گفت‌وگوی یمنی یمنی با نظارت طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز گفت وگو کردند. موضوع اقتصادی نیز از دیگر نقاط مهم این نشست بود، به طوریکه طرفین بر لزوم گسترش تبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری متقابل تأکید کردند. حجم تجارت دو طرف در سال گذشته میلادی نزدیک ۹.۵ میلیارد دلار اعلام شده بود.

از سوی دیگر مصطفی بکری، روزنامه‌نگار و نماینده پارلمان مصر نیز با رد هرگونه اختلاف و تنشی گفت: «این دیدار موید عمق و استحکام روابط مصر و عربستان در مواجهه با همه چالش‌ها است و همچنین به این معناست که وجوه اشتراک دو کشور بیش از هر چیز دیگری است».

این نماینده پارلمان مصر افزود: «به نظر من این سفر آغاز حرکت جدیدی در جهت توسعه روابط بین دو کشور و هماهنگی بر سر مسائل مشترک خواهد بود، به‌ویژه که اجلاس بعدی کشورهای عربی در عربستان سعودی برگزار می‌شود. من فکر می‌کنم که دیدار مشترک رئیس جمهور السیسی و محمد بن سلمان، مقدمه‌ای برای توسعه بیشتر روابط دو کشور در همه زمینه‌ها خواهد بود».

در همین زمینه، «محمد مصطفی»، سردبیر خبرگزاری الشرق الاوسط تأکید کرد: «سفر رئیس جمهور مصر به عربستان سعودی نه تنها نشان دهنده ویژگی های منحصر به فرد روابط مصر و عربستان است، بلکه نشان داد که دو کشور توانایی این را دارند که از چالش‌ها عبور کرده و مانع اقداماتی شوند که سعی دارد روابط دو کشور را تضعیف کند».

او گفت که برخی کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی به دنبال تضعیف روابط قاهره و ریاض و بزرگنمایی اختلافات «تاکتیکی» و «جزئی» مصر و عربستان سعودی هستند و سفر السیسی در راستای هماهنگی دوباره دو کشور در جریان نشست سران کشورهای عربی در ریاض بود.

محمد مصطفی همچنین گفت که السیسی در این سفر در خصوص تحولات اقتصادی در سطح جهان در پس بحران اوکراین و لزوم هماهنگی قاهره و ریاض برای عبور از این شرایط و مرحله با بن سلمان رایزنی کرده است.

«محمد مخلوف» کارشناس مصری و سردبیر روزنامه «اخبار الیوم» مصر نیز به روسیا الیوم گفت که روابط مصر و عربستان سعودی در سال‌های گذشته و از زمان روی کار آمدن «عبدالفتاح السیسی» در سال ۲۰۱۴ شاهد توسعه چشمگیری بوده است و دو طرف روابط سیاسی و اقتصادی و تجاری گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند و مقامات دو کشور سفرهای متعددی را انجام داده‌اند، به طوریکه قاهره و ریاض در عمده مسائل منطقه‌ای و عربی با یکدیگر هماهنگ عمل کرده‌اند.

به گفته او این سفر به شایعات در خصوص تنش میان دو طرف پایان داد و مقامات دو کشور در سطوح عالی از جمله عبدالفتاح السیسی و سلمان بن عبدالعزیر بر توسعه روابط میان خود تأکید دارند و شراکت دو طرف با تأسیس شورای هماهنگی مصر و عربستان سعودی و توافقات و تفاهمات دو طرف به حالت راهبردی رسیده است.