فردوسی

به گزارش مجاهدت از گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، نشست بررسی و تبیین شعر آیینی و دینی با حضور رضا اسماعیلی، دبیر علمی هفدهمین دوره جشنواره شعر فجر، در سالن یاس سی‌وچهامین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

رضا اسماعیلی تأملات در شعر آیینی را مهم دانست و اظهار داشت: در شعر آیینی همه چیز مهم است و تمامی اصلوب شعرسرایی مفاهیم خاص خودش را دارد. در شعر آیینی چه گفتن همانند چگونه گفتن مهم است. شما اگر دستگاه شعر آیینی را به یک خیمه تشبیه کنید، ستون این خیمه توحید، عبودیت و بندگی است. در شعر آیینی زبان در گفتار اول باید به ستایش پروردگار باز گردد. شما کلام اهل بیت و حکما را که نگاه می‌کنید ابتدای کلام به ستایش حضرت حق اختصاص دارد.

دبیر علمی هفدهمین جشنواره شعر فجر شعر آیینی را به دو بخش شعر مذهبی و شعر معنوی تقسیم کرد و گفت: در شعر مذهبی، بیشتر به ظاهر و پوسته دین و شریعت پرداخته می‌شود. در این بخش شریعت‌ها از هم فاصله دارند و انقطاع صورت گرفته است؛ اما در شعر معنوی بیشتر به سیرت دین پرداخته می‌شود و اشتراکات مذاهب در شعر معنوی بسیار زیاد است. شاعران قدیم همچون حکیم فردوسی، حافظ، سنایی، سعدی و مولوی و… ابتدا شاعر شعر معنوی هستند. در شعر مذهبی بیشتر تعابیری که آورده می‌شود همان تعابیر و اصطلاحاتی است که در تمجید معشوقه به کار می‌رود.

اسماعیلی بین شاعران شعر مذهبی با شعر معنوی تفاوت قائل شد و گفت: در شعر مذهبی، مذهب محور است و مذهب سنی و شیعه در محتوای سرودن شعر تأثیرگذار است. شاعر شعر مذهبی، صفت تاجری دارد و به طمع به‌دست آوردن صله می‌سراید و چشم‌داشت دنیوی و اخروی دارد. اما شاعر شعر معنوی، به رضایت خداوند متعال توجه ویژه دارد. در بیشتر مواقع اشعار مذهبی منجر به تفرقه می‌شوند و تحریک عصبیت‌های دینی را به دنبال دارد.

وی در ادامه افزود: شعر مذهبی تاریخ مصرف دارد؛ اما در مقابل شعر معنوی در همه عصرها و زمان‌ها گویا و تازگی و دستاورد دارد. برای مثال شما ببینید هنوز اشعار معنوی فردوسی و حافظ و مولوی و… ماندگار است و در اذهان مردم هر عصر می‌چرخد. در شعر معنوی شاعر نگاه جهان شمول دارد. در شعر مذهبی شاعر عشق را در مقابل عقل قرار می‌دهد. عشق و عقل همیشه در میدان جنگ قرار دارند اما در شعر معنوی بین عشق و عقل تقابلی وجود ندارد.

اسماعیلی در پایان گفت: شما می‌بینید، شاعر مذهبی در یک چهره مصلح دینی ظاهر می‌شود. بیشتر تلاشش برای حفظ وضع موجود است و تلاشی برای رسیدن به وضع موجود نیست. در شعر معنوی شفاعت جایگاه مهم و ارزش‌مندی دارد.

انتهای پیام/ 121

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس ـ اکبر صفرزاده؛ تأثیرپذیری خیام از آیات قرآن بیشتر از آنکه جنبه ظاهری داشته باشد جنبه محتوایی، مفهومی و ریشه‌ای دارد. تسلط بی‌چون و چرای او برعلوم قرآنی، کیهانی و شعر و ادب پارسی او را به درجه‌ای از علوم و معرفت و جهان‌بینی دینی رسانده که توانسته با قدرتی بی‌بدیل از ظاهر مذهبی، ریا و تزویر و تمامی سیاه چاله‌هایی که اهل خرافه به نام دین تراشیده‌اند عبور کند و مخاطب را با خود به جایی ببرد که می‌توان با یقین گفت که آنجا هسته اصلی و مرکزی دین است.

برای فهم خیام باید همان راهی را رفت که او پیمود؛ باید از ظاهر عبور کرد تا به باطن رسید. ظاهر اشعار خیام ضد دین است و با تکیه بر این ظاهر می‌توان او را شاعری ضد دین و یا حتی ملحد قلمداد کرد، اما در پس این ظاهر گستاخ و بی‌پروا و منتقد که همه چیز را با سوال‌های تلخ و بنیادین موارد هجمه قرار می‌دهد تفکری است به شدت دینی و متاثر از قرآن.

غنای شعر خیام متأثر از قرآن است. روح قرآن در اعماق اشعار خیام موج می‌زند. زیبایی و جذابیت اشعار او به دلیل تاثیری است که او از قران گرفته است. روح انسان به طور فطری و غریزی با آن چیزی ارتباط برقرار می‌کند که آن چیز بویی از حق تعالی داشته باشد که اگر این طور نبود ما هیچ گاه هیچ تمایلی نسبت به اشعار خیام، حافظ، فردوسی، سعدی و مولوی یا دیگر آثار هنری زیبا و فاخر دنیا نداشتیم.

آیه ۲۳ سوره حدید: تا [با یقین به اینکه هر گزند و آسیبی و هر عطا و منعی فقط به اراده خداست و شما را در آن اختیاری نیست]بر آنچه از دست شما رفت، تأسف نخورید، و بر آنچه به شما عطا کرده است، شادمان و دلخوش نشوید، و خدا هیچ گردنکش خودستا را [که به نعمت‌ها مغرور شده است]دوست ندارد.

خیام دراین باره می‌گوید: از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن/ فــردا که نیامدست فــریاد مکــن/ بـــرنامده و گذشتــه بنیاد مکن/ حالی خوش باش و عمر بر باد مکن؛ و در جایی دیگر می‌گوید:‌ای دل غم این جهان فـــرسوده مخور/ بیهـــوده نه‌ای غمان بیهوده مخور/، چون بود و گذشت و نیست نابوده پدید/ خوش باش و غم بوده و نابوده مخور.

آیه ۶ سوره فرقان: بگو: این کتاب را آن خدایی فرستاده که از اسرار آسمان‌ها و زمین آگاه است (و شما از این انکار و کفر و گناه باز گردید که) هم او البته بسیار آمرزنده و مهربان است. آیات ۸ الی ۱۱ سوره طارق: بی تردید خدا بر بازگرداندن انسان [پس از مرگش]تواناست، روزی که راز‌ها فاش می‌شود. پس انسان را [در آن روز در برابر عذاب]نه نیرویی است و نه یاوری.

خیام در این باره می‌گوید: اسـرار ازل را نه تو دانی و نه مـــن/ وین حرف معّما نه تو خوانی و نه من/ هست از پس پرده گفتگوی من و تو/، چون پرده برافتد نه تـو مانی و نه من.

آیه ۳۸ سوره مدثر: هر نفسی در گرو عملی است که انجام داده است. آیه ۲۱ سوره طور: و آنان که ایمان آوردند و فرزندانشان هم در ایمان پیرو ایشان شدند ما آن فرزندان را به آن‌ها برسانیم و از پاداش عمل آنان هیچ نکاهیم. هر نفسی در گرو عملی است که اندوخته است.

خیام در این باره می‌گوید: گــر من ز می‌مغانه مستم هستم / گر کافـر و گبر و بت پرستم هستم/ هــر طایفه‌ای به من گمانی دارد/ من زان خودم هرآنچه هستم هستم.

آیه ۴ سوره تین: ما انسان را در نیکوترین صورت (در مراتب وجود) بیافریدیم. آیه ۷ سوره شمس: و قسم به نفس ناطقه انسان و آن که او را نیکو به حد کمال بیافرید. آیه ۱۹ سوره روم: زنده را از مرده بیرون مى ‏آورد و مرده را از زنده بیرون مى ‏آورد و زمین را بعد از مرگش زنده مى‏ سازد و بدین گونه [از گورها]بیرون آورده مى ‏شوید. آیه ۵۶ سوره یونس: خداست که زنده می‌کند و می‌میراند و باز همه به سوی او بازگردانده می‌شوید.

خیام دراین باره می‌گوید: جامی است که عقل آفرینش می‌زد / صد بوسه ز مهر بر جبینش می‌زد/ این کوزه گر دهر چنین جام لطیف/ می‌سازد و باز بر زمینش می‌زد.

آیه ۱۴ سوره الرحمن: انسان را خدا از خشک گلی مانند گل کوزه گران (بدین حسن و زیبایی) آفرید. آیه ۲۶ سوره حجر: و ما انسان را از گِلی خشک که برگرفته از لجنی متعفّن و تیره رنگ است، آفریدیم.

خیام در این باره می‌گوید: دی کوزه گری بدیدم اندر بازار / بر پاره گلی لگد همی زد بسیار/ و آن گل به زبان حال با او گفت / من، چون تو بوده ام مرا نیکو دار.

انتهای پیام/ 121