قاجار

این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است

گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: آن‌چه سیاحان غربی درباره رسوم نوروز در ایران نوشته‌اند، منبعی دست اول برای آگاهی از حال‌ و‌ هوای نوروز ایرانیان در گذشته‌های دور محسوب می‌شود. از این نوشته‌ها معلوم می‌شود در همین چند قرن اخیر برخی آداب و رسوم نوروز فراموش شده‌ است! برای‌مثال، قدیمی‌ها اولین‌کاری که پس‌از تحویل سال انجام می‌دادند چه بود؟ در آب نگاه می‌کردند به نیت روشنی و زندگی و برکت. رسوم دیگری هم هست که دیگر در میان عموم مردم رایج نیست و می‌توان گفت فراموش شده‌اند. مثال دیگر این‌که مردمان قدیم سرزمین ایران نوروز را فرصتی می‌دانستند برای جشن‌های عمومی و خصوصی و خوش‌گذرانی در کنار دیگران و خانواده. حالا این را هم می‌توان گفت فراموش شده و به جایش خیلی‌ها می‌روند سفر و خیلی‌ها وقت به بطالت می‌گذرانند. نوروزهای جدید هم که قرنطینه‌ای شده‌اند! حالا شاید فرصتی است تا سیری کنیم در نوشته‌ها و خاطرات سیاحان ایران‌زمین و کمی شریک شویم در شادی و رسوم قدیمی‌ها که چه می‌کردند و چگونه نوروز را جشن می‌گرفتند.

عکسی از بازار خرید مردم در دوره قاجار

دنباله جشن عمومی در چهاردیواری خود!

جشن‌های عمومی و دیگر هیچ! این توصیف «انگلبرت کمپفر» آلمانی است که در دوره صفویه به سیاحت ایران و سرزمین‌های شرق جهان پرداخته است. وی درباره نوروز می‌نویسد: «ﺩ‌ﺭ ﻣﻴﺪﺍﻥﻫﺎی ﻋﻤﻮمی ﺑﺎ ﻧﻘﺎﺭه، شیپور ﻭ ﺳﻨﺞ… ﻧﻮﺍﺯﻧﺪگی میﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﺎﻫﻮ ﻭ ﺧﻮﺷﺤﺎلی ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ، ﻣﻴﺪﺍﻥﻫﺎ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥﻫﺎی ﻋﻤﻮمی روی ‌می‌ﺁﻭﺭﻧﺪ. ﻫﻤﻪﺟﺎ ﭘﺮ ﺍﺯ شاﺩ‌ی ﺍﺳﺖ. ﺑﺎﺯی میﻛﻨﻨﺪ، ﺳﺮ ‌ﺑﻪ‌ ﺳﺮ ﻫﻢ میﮔﺬﺍﺭﻧﺪ، ﺻﺤﺒﺖ میﻛﻨﻨﺪ، ﺷﻌﺮﺍ ﻭ ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﮕﺎﻥ ﻋﺮﺽ ﻫﻨﺮ میﻛﻨﻨﺪ و ﺩ‌ﺭ ﺟﻠﺴﺎﺕ ﻭ ﺩ‌ﺳﺘﻪﻫﺎی ﻣﺬهبی ﺷﺮﻛﺖ میﺟﻮﻳﻨﺪ ﺗﺎ این‌که ﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ می‌ﺭﺳﺪ ﻭ ﺁن‌گاه ﺑﺎﺯ ﻫﺮﻛسی ﺩ‌ﺭ ﭼﻬﺎﺭﺩ‌ﻳﻮﺍﺭی ﺧﻮﺩ‌ ﺩ‌ﻧﺒﺎﻝ ﺟﺸﻦ ﻭ ﺷﺎدی ﺭﺍ میﮔﻴﺮﺩ‌ ﻭ بخشی ﺍﺯ ﺷﺐ ﺭﺍ ﺑﻪ ‌ﺷﺎﺩ‌‌ی ﻭ ﺧﻮشی ﺩ‌ﺭ ﺟﻤﻊ ﺧﻮﻳﺸﺎﻥ ﺧﻮﺩ‌ میﮔﺬﺭﺍﻧﺪ.»

«پیتر‌ دِلا واله» ایتالیایی نیز در دوره صفویان به رسم عیدی‌دادن و خوش‌گذرانی در ایام نوروز اشاره می‌کند و درباره نوروز می‌نویسد: «این جشن عبارت است از عیدی‌دادن… و پوشیدن لباس نو و خوردن و نوشیدن و گردش در خارج از شهر. معمولا هرکسی از نوروز به بعد برای خود روزی را انتخاب می‌کند و طی آن به گردش و تفریح می‌پردازد.»

تخمه‌فروشی در دوره قاجار؛ شغل پررونق شب عید ایرانی‌ها!

مهمانی اعیان برای مردم عادی

«مهمانی‌های بزرگ و مجبوری! در خانه اعیان و ثروتمندان». این توصیفی است «جیووانی کارِری» جهانگرد ایتالیایی از نوروز ایرانی در دوره صفویه ارائه می‌دهد و می‌نویسد: «ایرانیان در این روز لباس نو می‌پوشند، حتی اگر کسی پول هم نداشته باشد مبلغی از دیگران قرض می‌کند و برای خود و بستگان و خانواده‌اش لباس نو تهیه می‌کند؛ زیرا معتقدند کسی که سال‌ نو را با لباس کهنه آغاز کند از خوشی‌های تازه سال ‌جدید بی‌بهره خواهد ماند.‌ خان‌ها در نوروز یا نخستین روز سال نو مجبورند هدایایی به محضر شاه تقدیم دارند و در منزل خود نیز با سفره‌ای گشاده به مدت یک‌هفته از مردم پذیرایی کنند.»

عکسی از مسابقه کشتی در ایام نوروز در طهران قدیم

نگریستن به آب پس از تحویل سال

«ژان شاردن» فرانسوی از نوروز درباری دوره صفوی شرح مفصلی دارد و به برخی رسوم فراموش‌شده نوروز ایرانی نیز اشاره می‌کند. وی در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «ایرانیان، در پیوند با سنت‌های باستانی در شب نوروز تخم‌مرغ‌های رنگ‌شده به یکدیگر هدیه می‌دادند و بر این باور هستند که تخم‌مرغ مایه‌ پیدایی و تکوین حیات و موجودات است. شاه حدود ۵۰۰ تخم‌مرغ رنگی به زنانش داد… در اتاقی دیگر، منجم دربار تلاش می‌کرد لحظه‌ دقیق آغاز سال را تخمین بزند. به‌محض آن‌که خبر تحویل سال داد ترقه‌ها و فشفشه‌ها به آسمان پرتاب شد و خدمتگزاران زنان دربار گریه‌ شادی سر دادند. در همان‌زمان، محافظان کاخ با شلیک تفنگ‌ها و توپ‌ها خبر را عمومی کردند. گروهی رسمی در میدان نقش جهان بر طبل‌هایشان کوبیدند و در سرنا دمیدند. فریادهای شادی در هوا پراکنده شد، خواجه‌ها بسته‌های اسفند را گشودند و دانه‌های آن را در آتش انداختند به‌طوری‌که هوا بوی خوش گرفت.

شاه، مانند تمام دیگر ایرانیان، وقتی سال تحویل شد به آب نگریست به این معنا که آب روشنایی است و اگر کسی هنگام تحویل سال به آن نگاه کند در تمام سال حس خوشحالی خواهد داشت. چند آیه از قرآن خوانده شد و به بزرگ‌تر‌ها، خویشان و دوستان تبریک گفتند و شیرینی پخش کردند. بزرگان به اعضای خانه، خویشان، خدمتکاران و دوستان هدیه دادند و بین فقیران و درویشان صدقه پخش کردند…

بچه‌ها مخصوصا خیلی خوشحال بودند؛ می‌دویدند، هدایای بسیار دریافت می‌کردند و بازی‌های مختلفی به‌ویژه تخم‌مرغ شکستن انجام می‌دادند.»

«شاردن» درباره کوزه‌های پوشیده از سبزه نیز می‌نویسد: ایرانیان در بهاران کوزه‌های پوشیده از سبزه درست می‌کنند که مشاهده‌ آن چشم را نیرو و دل را نشاط می‌بخشد و با این کوزه‌ها، خانه خود را می‌آرایند. برای این کار، مقداری تخم شاهی را با قدری خاک مخلوط و خیس می‌کنند و به سراسر کوزه می‌مالند. سپس روی آن را با پارچه‌های کاملاً خیس می‌پوشانند و کوزه را پر از آب می‌کنند. به روز اول سال «عید جامه نو» نیز می‌گویند؛ زیرا طبق سنتی که از قدیم به جا مانده همه‌ مردمان از دارا و بی‌چیز روزهای عید باید لباس نو و تمیز بر تن داشته باشند.

مسابقه اسب‌دوانی؛ از رسوم مهم ایام نوروز در دوره قاجار

جشن‌های نوروز در میدان توپخانه

بنا به نوشته‌ها در دوران قاجار عید نوروز با انواع مراسم عمومی همراه بوده است. «یاکوب ادوارد پولاک» آلمانی که سال‌ها در ایران سکونت داشت در خاطراتش به برخی از این جشن‌های عمومی نوروز در میدان توپخانه تهران اشاره می‌کند و می‌نویسد: «یکی از رسوم جشن نوروز مراسمی است که در میدان توپخانه انجام می‌شود… در میدان پهلوانانی که سراسر سال را در زورخانه تمرین کرده‌اند با اندام‌هایی برهنه و نیرومند به کشتی‌گرفتن مشغولند. شیرینکاران و تردستان، بندبازان، دلقک‌ها و لوده‌هایی که در پوست شیر و خرس رفته‌اند، دیده می‌شوند… عنتربازها برنامه مضحکی با حیوانات دست‌آموز خود اجرا می‌کنند. در همه این مدت نقاره‌خانه نیز بلاوقفه مشغول نواختن موسیقی است. در روزهای نهم یا دهم اسب‌دوانی انجام می‌گیرد. طول مسابقه اسب‌دوانی نیم‌فرسنگ است.»

انتهای پیام/

منبع خبر

همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ؛ امین رحیمی: «سلطان مسعود میرزا» ۱۵ دی ۱۲۲۸ شمسی در تبریز زاده شد و تا روزی که در سال ۱۲۹۷ در اصفهان بمیرد، کارهای عجیب و غریب زیادی انجام داد که خود شاهان قاجار هم تعجب می‌کردند و بارها از مناصب مختلف عزلش کردند. این مسعود‌خان پسر بزرگ ناصرالدین قاجار بود و لقب «ظل‌السلطان» داشت، ولی چون مادرش از ایل قاجار نبود، طبق قانون آن روزهای قاجاریان نمی‌توانست شاه بشود.

خودش البته این را قبول نداشت و همین‌طور که همراه مظفرالدین قاجار، ولیعهد سالخورده، پیر و پیرتر می‌شد. منتظر هم بود که بالاخره فرجی بشود و شاه بشود. حتی به ناصرالدین قاجار هم پیشنهاد داده بود که اگر او را ولیعهد کند، پول هنگفتی به وی می‌دهد. یعنی می‌خواست به شاه که پدر خودش بود، رشوه بدهد! چنین آدمی بود ظل‌السلطان.

بعد هم که ناصرخان مُرد و مظفرخان، شاه شد دیگر زد زیر کاسه و کوزه و چه کارها که نکرد؛ در این حد که در زمان محمدعلی شاه قاجار که مخالف مشروطه بود، گاهی با مشروطه‌طلبان همکاری سیاسی و نظامی هم می‌کرد، بلکه خودش بتواند شاه شود. فقط همین نبود، کارهایی کرد که خیانت‌آمیز بود؛ در خاندان هزارفامیل قجر یک آقازاده آبروبَر و رسوای تمام‌عیار بود.

 این عکسی که «ظل‌السلطان» انداخته به‌خوبی وضعیتش را نشان می‌دهد!

شیوه‌اش چه بود؟

 «ظل‌السلطان» از کجا آن‌قدر پول آورده بود که بتواند به شاه هم پیشنهاد رشوه بدهد؟ داستان دارد! ۱۳ ساله بود که شد حاکم مازندران و سمنان و آن طرف‌ها. بزرگ‌تر که شد حاکم فارس شد و آن‌قدر ظلم کرد و به‌زور مالیات گرفت و املاک مردم را مصادره کرد که از دستش شکایت کردند و بلوا شد و به‌ناچار عزلش کردند و فرستادند حاکم اصفهان بشود. آن‌جا هم رویه‌اش همین بود و بیش از ۳۰ سال حاکم بود و آن‌قدر مال جمع کرده بود که خودش می‌گفت برای ۱۰ نسل بعدی‌اش کافی است.

حالا چرا عزلش نمی‌کردند؟ چون خیلی پول داشت و در میان شاهزادگان قاجار قدرت سیاسی هم داشت و برای خودش در اصفهان لشکری با بیش از ۲۰ هزار تفنگچی درست کرده بود و اصلا حرف شاه را هم قبول نداشت. یعنی در واقع شاهان قاجار نمی‌توانستند او را عزل کنند یا لااقل نمی‌خواستند با این آقازاده دردسرساز درگیر شوند. حتی ناصرالدین قاجار فقط تنها کاری که توانست با او انجام دهد این بود که چون حاکم ولایات دیگری از جمله کردستان و لرستان و یزد هم شده بود وی را از همه این مناصب عزل کرد تا فقط همان حاکم اصفهان باشد و تمام. آخرسر وقتی برای تاج‌گذاری محمدعلی شاه به تهران آمد، مردم اصفهان اعتصاب کردند و تحصن کردند و بلوا شد تا بالاخره اصفهان از دست وی نجات یافت.

«ظل‌السلطان» در میان فرماندهان لشکر اختصاصی‌اش در اصفهان!

لج کرد و آثار باستانی را تخریب کرد!

ظل‌السلطان در اصفهان چه کرد؟ چشم تاریخ روز بد نبیند! بخش بزرگی از آثار باقی‌مانده از دوره صفویه را تخریب کرد! کسی هم نفهمید چرا. ولی می‌گویند چون لج کرده بود که چرا من شاه نشدم، حداقل ۵۰ عمارت و باغ باارزش دوران صفویه در اصفهان را نابود کرد؛ از باغ و قصر سعادت آباد تا عمارت هفت‌دست، قصر نمک‌دان، آیینه خانه، بهشت برین، بهشت آیین، انگورستان، بادامستان، نارنجستان، کلاه‌فرنگی، باغ تخت، باغ آلبالو، باغ طاووس، باغ نقش جهان، باغ فتح‌آباد، گلدسته، تالار اشرف، عمارت خورشید، عمارت خسروخانی، باغ زرشک، باغ چرخاب، باغ محمود، باغ صفی‌میرزا، باغ قوشخانه، باغ نظر، عمارت و سردر باغ هزارجریب و عمارت جهان‌نما. فقط برای درک میزان خرابکاری و خلافکاری این آقازاده ناصرخان قاجار این نکته را داشته باشید که ظل‌السلطان دستور داد روی نقاشی‌های نفیس داخل چهل‌ستون را با گچ بپوشانند و نقاشان روی آن‌ها نقاشی‌های جدید بکشند!

علاقه  «ظل‌السلطان» به شکار، دمار از روزگار حیات‌وحش ایران درآورد

دشمن حیات‌وحش!

ظل‌السلطان لابد از روی خودشیفتگی و به‌سبک پدر تاج‌دارش خاطرات هم می‌نوشت. از قضای روزگار همین خاطراتش شده منبع تاریخی باارزشی درباره دوره قاجار و البته چون درباره وقایع شکارهای روزانه‌اش هم نوشته درباره محیط‌زیست و حیات‌وحش آن روزگار نیز اطلاعات جالبی دارد و شده است کتاب «تاریخ سرگذشت مسعودی».

حالا حرف شکار شد، این را هم بگویم که اگر گمان می‌کنید خیانت‌های این آقازاده عجیب و غریب فقط در حد تخریب آثار باستانی است، شخصیت ظل‌السلطان را دست‌کم گرفته‌اید. فقط یک ‌نمونه از شاهکارهایش این‌که یک‌بار که به شبه‌جزیره میانکاله قشون کشید، بلایی سر حیات‌ وحش آورد که چند‌گونه حیوانی از جمله ببر و پلنگ و مرال و شوکا و گاومیش در این شبه‌جزیره منقرض شد. چگونه؟ خاطرات خودش را بخوانید: «وارد دهانه جزیره شدیم. آن‌قدر گاو که از دهات گریخته بود و به آن‌جا رفته بود و به مرور وحشی شده بود و ببر و مرال و قرقاول و شوکا دیدیم و شکار کردیم، نمی‌دانم خواننده باور می‌کند یا نه… این اردوی به این بزرگی و عظمت به قدر چهل روز در این جزیره کوچک ماندیم، شخصی نبود از تفنگچی و سرباز و سوار که شکاری نزده باشد، آن‌چه میرزا محمد خان، منشی من یادداشت کرده بود به حکم من از این قرار است: ۶ هزار قرقاول به ساری به دوستان خودمان در شهر فرستاده شد، به جز دزدیده شده‌ها و به آمار نیامده‌ها، ۳۵ ببر، ۱۸ پلنگ، ۶۳ گاو و گاومیش اهلی که وحشی شده بودند، ۱۵۰ مرال که گاو کوهی می‌گویند در این ۴۰ روز توقفِ ما در آن جا کشته شد… در این ۴۰ روز صدای تفنگ از هم نمی‌برید و دیگر روزهای آخر شکارها قربی نداشتند.»

با همین کار ظل‌السلطان است که بسیاری او را دشمن درجه یک محیط‌ زیست ایران می‌دانند. بله، این هم از این!

عکسی دیگر از قدرت‌نمایی در طبیعت!

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۱۵ دی مصادف با ۴ ژانویه میلادی و ۲۰ جمادی‌الاول هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ رحلت «سیدالعلماء» فقیه گران‌قدر و عالم شیعی هندوستان در سال ۱۳۰۷ قمری
ـ رحلت آیت‌الله «فاضل نوری» از علمای برجسته اصفهان در سال ۱۳۴۳ قمری
ـ درگذشت «هانری برگسون» فیلسوف معروف فرانسوی در سال ۱۹۴۱ میلادی
ـ درگذشت «آلبر کامو» نویسنده فرانسوی در سال ۱۹۶۰ میلادی
ـ شهادت «منصور ستاری»، «سید علیرضا یاسینی» و «مصطفی اردستانی» فرماندهان نیروی‌هوایی در سانحه هوایی در سال ۱۳۷۳ شمسی

انتهای پیام/

منبع خبر