لوکینو ویسکونتی

به گزارش مجاهدت از مشرق، نمایش فیلم «برادران لیلا» در جشنواره فیلم کن با استقبال سرد منتقدان فرانسوی و بین‌المللی مواجه شد و حواشی و حضور پرشمار بازیگران همراه با خانواده‌هایشان (به‌انضمام حواشی فرامتنی) روی فرش قرمز نتوانست امتیازات فرامتنی خاصی برای فیلم جمع‌آوری کند. در متون منتقدان فرنگی نسبت به آثار آسیایی همواره یک تعارف در نقدهای منتشرشده موج می‌زند. قیاس تطبیقی سکانس عروسی فیلم «پدرخوانده» و مقایسه با سکانسی در آخرین فیلم سعید روستایی و اشاره به وجوه مضمونی برادران لیلا با فیلم «روکو و برادرانش» (لوکینو ویسکونتی) یک تعارف جشنواره‌ای از سوی منتقدان فرنگی است.

همراهی و مثبت‌نگری در مشی منتقدان فرنگی را می‌توان با نقدهای دبورایانگِ (خودمان) در جشنواره جهانی فیلم فجر مقایسه کرد که اغلب درباره آثار ضعیف و قوی ایرانی حاضر در این جشنواره نقدهای مثبتی می‌نوشت.با این تک‌تمجیدها و برخوردهای وسیع سرد منتقدان فرنگی نسبت به فیلم روستایی می‌توان اذعان داشت فیلم برادران لیلا مثل تمامی آثار ضعیفی است که در بخش مسابقه جشنواره کن حضور داشته‌اند و این حضور الزاما به دلیل قدرت فیلم نیست و به‌زعم بسیاری از کارشناسان سینما حمایت پخش‌کننده قدرتمندی مثل وایلد بانچ تاثیر شگرفی در حضور این فیلم در بخش مسابقه جشنواره فیلم کن داشته است.

این گزاره‌های مقدماتی ارائه شد تا فاصله‌گذاری منطقی میان نقدهای بومی و فرنگی عیان شود. برادران لیلا از منظر قوت سینمایی در فرم، ساختار و محتوا از سایر آثار پیشین این فیلمساز اثر ضعیف‌‎تری محسوب می‌شود. یکی از اشکالات اساسی فیلم «ابد و یک‌روز» که ضعف‌های آن پشت سیمرغ‌های بی‌شمار و فضای احساسی فیلم پنهان شد، نوعی کرختی دراماتیک است که این گزاره وجه رایج و معمول سینمای ایران است اما پشت مضمون در اشاره به مصائب طبقه فرودست پنهان شد.

ابد و یک‌روز دارای سکانس‌های به‌شدت تئاتری با حضور پرشمار بازیگران و دیالوگ‌های شیرینی بود که جز تلطیف‌ فضای تلخ فیلم تاثیر دراماتیکی در متن اثر نداشت و همین شیوه در ساختار فیلم «متری شیش‌ونیم» تکرار شد. فیلمی که به لحاظ قواعد فیلم‌های پلیسی قطب منفی روایت در همان ابتدای فیلم گرفتار قانون می‌شود و ادامه فیلم به برخوردهای شخصی و غیردراماتیزه‌شده دو کاراکتر پلیس و سرکرده خلافکاران می‌پردازد.

شاید این شیوه روایتگری در تجمیع شخصیت‌ها و ایجاد میزانسن‌های تئاتری در یکی دو فیلم اول روستایی بدیع و قابل‌اعتنا به نظر برسد اما اگر فرمول ساخت آن آثار دوباره تکرار شود و از قضا سوژه و مضمون فیلم متفاوت نباشد، قطعا با بی‌مهری منتقدان و مخاطبان سینما مواجه خواهد شد.

سکانس‌های اضافی

نکته جالب اینجاست که فیلمساز با استفاده از فضای رسانه‌ای کن و حضور این فیلم در این جشنواره‌ ادعاهایی را در مورد نپذیرفتن سانسور و ممیزی پیش می‌کشد. این اظهارنظر در حالی اتفاق می‌افتد که روستایی در فضایی غیرهیجانی باید کلیت اثر را در اختیار چند کارشناس واقعی سینما قرار دهد تا تعداد سکانس‌های خسته‌کننده فیلم از آن کم شود.

به‌عنوان‌نمونه سکانس‌های ابتدایی یعنی کارخانه‌ای که علیرضا (نوید محمدزاده) در آن مشغول کار است، مراسم تست جنسیت فرزند پرویز (فرهاد اصلانی) توسط حشمت (سعید پورصمیمی)،کاملا در این فیلم اضافی است. سکانس‌های متعدد لیلا در تعامل ویژه با گربه‌ها، مذاکره با دوست منوچهر (پیمان معادی) برای راه‌اندازی یک شغل تقلبی و سکانس‌های متعدد و مکرر حشمت در مراجعه به پزشک و بیمارستان از بی‌شمار سکانس‌های اضافی فیلم محسوب می‌شود.

واقع‌گرایی و رئالیسم اجتماعی از وجوه تالیفی فیلمساز است و باید به این مهم اشاره کرد پریود افزایش قیمت‌ سکه در فیلم فاقد منطقی مماس با آن چیزی است که در واقعیت رخ داده و فیلمساز برای تعمیم‌ اثرش به امروز تنش‌های بازار سکه و ارز را مماس با واقعیت در اثرش لحاظ نکرده است.  کارگردان در هدایت گروهی بازیگران در فیلم‌ ابد و یک‌روز بسیار موفق بود و از تکنیک آنسامبل‌کست به‌خوبی استفاده کرد اما در این فیلم به دلیل گستردگی نزدیک به پراکندگی روایت و حجیم‌بودن دامنه روایی غیرضروری، کنترل بازیگران از حیطه‌اش خارج شده و نقش‌ها و بازی‌هایشان توسط کارگردان کنترل نمی‌شوند.

فرزندستیزی و پدرستیزی

در محتوای روایت برادران لیلا، چگونگی زیستن فرزندان از درجه اهمیتی برخودار نیست، درحالی‌که پدر از سوی فرزندانش حمایت معنوی می‌شود. این مضمون در فیلم ابد و یک‌روز تا حدودی نسبت به شخصیت مادر وجود داشت. در سه روایت بلند سینمایی روستایی ما با خانواده‌هایی مواجه هستیم که فرزندان توسط والدین حمایت نمی‌شوند و یک تم کمرنگ فرزندستیزی در این فیلم‌ها ملموس است اما در فیلم برادران لیلا فرزندستیزی پدر کارزار را به جایی می‌رساند که موقعیت پدر توسط فرزندان هتک می‌شود و از این منظر مضمون فرزندستیزی و درنهایت پدرستیزی، در فیلم برجسته می‌شود.