به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، مجلس شورای اسلامی یازدهم که با چهره‌های جدید جوان و انقلابی کار خود را آغاز کرده است، در مواجهه با این فضای ناامیدی از دولت برای حل مشکلات اقتصادی، آستین‌ها را بالا زده و چندین طرح مهم کارشناسی‌شده برای حل معضلات کشور در حوزه اقتصاد که به‌ویژه در یکی دو سال اخیر با تورم سرسام‌آور، افزایش فقر و افول تولید و کسب‌وکار همراه شده است، ارائه کرده است، طرح‌های متنوعی در حوزه‌های معیشت، مسکن، بنزین، و موارد دیگر.
با توجه به اینکه پایه‌های مطالعاتی و کارشناسی عمده این طرحها در مرکز پژوهشهای مجلس انجام شده است، با آقای دکتر علیرضا زاکانی رئیس مرکز پژوهشهای مجلس درباره جزئیات طرح‌های جدید مجلس یازدهم برای نجات اقتصاد ایران از این نابسامانی و حل مشکلات معیشتی مردم گفتگو کردیم.
آن‌طور که رئیس مرکز پژوهشهای مجلس تشریح میکند این طرحها منبعث از یک دید کلان‌تر و بر اساس ۵ خط سیر و محور راهبردی ارائه شده‌اند. محورهای اصلی به‌عنوان خط سیر مجلس یازدهم در حوزه مسائل اقتصادی و اجتماعی عبارت‌اند از یک: تثبیت فضای کلان اقتصادی با تمرکز ویژه بر اصلاح ساختار بودجه ــ دو: توزیع عادلانه ثروت و درآمدهای عمومی کشور ــ سه: تأمین نیازهای پایه‌ای و اساسی مردم ــ چهار: جلوگیری از سیاست‌گذاری‌های غلط اقتصادی و پنج: برطرف کردن موانع تولید و صادرات.
در گفتگو با علیرضا زاکانی رئیس مرکز پژوهشهای مجلس، به واکاوی خط سیر مجلس یازدهم برای جلوگیری از سیاست‌گذاری‌های غلط اقتصادی و برطرف کردن موانع تولید و صادرات، پرداخته شده است.
** در بخش ابتدایی گفتگو به اقدامات مجلس برای اصلاح بودجه ۱۴۰۰ به‌عنوان یک اقدام کوتاه‌مدت و نمونه‌ای مشخص در جهت جلوگیری از سیاست‌گذاری‌های غلط حوزه اجرا اشاره کردید. امروز کشور درگیر ویروس کرونا شده و چه به‌جهت اقتصاد و چه از لحاظ سلامت چالشهای جدی تحمیل شده است، مجلس بر حمایت از معیشت مردم طرح یارانه کالاهای اساسی را تصویب کرد اما به‌نظر می‌رسد در حوزه نظارتی همچنان فضا برای اقدامات بیشتر وجود دارد…
* نظام سلامت ایران، معیوب و ناقص است
زاکانی: بحث حوزه سلامت برای نمایندگان مجلس یازدهم اولویت دارد، در مرکز پژوهشهای مجلس، برای احصای مشکلات در حوزه نظام سلامت کشور تحقیقاتی گسترده را شروع کردیم، برآوردها نشان میدهد، نظام سلامت ما یک نظام سلامت نادرستی است، یا به‌عبارت دیگر باید گفت پر از عیوب است، به‌عنوان یک پزشک این نکته را عرض میکنم، بنده از نزدیک شاهد بودم که همکاران عزیزم در حوزه بهداشت و درمان چه خدمات شایسته‌ای را دنبال میکنند ولی این نظام، نظام معیوب و ناقصی است که نیاز به یک بازبینی اساسی، پیوستهای مختلف، ارتقای سطح ارائه خدمات دارد. مردم نباید به‌خاطر نداشتن پول علاوه بر درد ناشی از خود، درد بی‌پولی هم بکشند، این چالش چیزی است که در دستور کار جدی مجلس قرار گرفته است و بنای این را داریم که قاعده‌گذاری جدیدی را مبتنی بر سیاستهای ابلاغی حوزه سلامت داشته باشیم.
راه ناقص و معیوب طی‌شده در دوره اخیر که به‌صورت یک طرح ملی و جامع در دوره اول آقای روحانی در حوزه سلامت آغاز شد، در بهداشت و درمان یک خدماتی را ارائه کرد اما از طرف دیگر خسارتهای بسیاری به مردم زد. کسی نمی‌تواند خدمات حداقلی این طرح را کتمان کند اما معلوم بود که روند ارائه خدمات از این طریق پایدار نخواهد بود، نقص و عیب طرح جامع سلامت کاملاً قابل محاسبه است و متأسفانه باید یک نظام معیوب به‌ارث‌مانده از گذشته و یک نظام آسیب‌خورده و معلول فعلی را به‌لحاظ مالی تأمین کنیم تا مردم بتوانند در حوزه بهداشت و سلامت، خدمات بهداشت درمانی دریافت کنند.
علاوه بر درمان و بهداشت، در طرحی که در نظر داریم باید بتوانیم در حوزه پیشگیری به یک سطحی قابل اتکا برسیم، این موضوع در خط سیر و مسیری است که ما در مجلس می‌رویم و به آن اعتماد و اعتقاد داریم.
** در ابتدای بحث به موضوع جلوگیری از سیاستهای غلط و نمونه بودجه سنواتی اشاره کردید، در زمان حاضر کدام سیاست در حوزه اجرایی نیاز به ورود فوری مجلس دارد.
زاکانی: خط چهارم تلاشمان که عرض کردم مانع شدن از سیاستهای غلطی است که تبعات جدی برای جامعه داشته است. سال گذشته برای واردات کالاهای اساسی ۱۵ میلیارد دلار به مجموعه‌هایی که اولویت داشتند اختصاص دادیم، این ۱۵ میلیارد دلار امسال شد ۹ میلیارد دلار، شش میلیارد دلار از این پانزده میلیارد دلار کم شد اما این ۹ میلیارد دلار دقیقاً در همان سرفصل‌هایی که سال گذشته قرار داشتند مثلاً به نهاده‌ها داده شد.
* مرغ با سیاست غلط دولت و بی‌انضباطی در تخصیص ارز بال درآورد و از سفره مردم پر کشید
امسال هم برای واردت نهاده‌های کشاورزی و… ارز ترجیحی داده شد، اما بی‌انضباطی دولت در انتقال این ارز برای واردات اقلام مذکور، به سمت و سویی رفت که “هم چوب را خوردیم و هم پیاز را” یعنی این روند خسران بزرگی شد که یک مشت دلال از آن بهره بردند و مرغ ده‌هزارتومانی شد سی‌هزار تومان؛ یعنی مرغ بال در آورد و از سفره مردم پر کشید در حالی که ما پولش را داده بودیم.
در جلسه‌ای که اخیراً با آقای همتی داشتیم، ایشان صریحاً به وزارت صمت و وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که؛ ما ـ بانک مرکزی همان چیزی را که سال گذشته تصویب و لحاظ شده است، به شما پرداخت کردیم، امسال هم ارز تصویب‌شده پرداخت شده است و شما چیز دیگر طلب ندارید، همان ارزی که در سال گذشته تعیین شده است امسال هم پرداخت شد، اما با ناکارآمدی در توزیع و نظارت یک همچنین خسارت بزرگی را برای مردم فراهم کردید.
یک بخشی از نظارت‌هایمان را باید ببریم به‌سمتی که خسارتهایی از این دست رقم نخورد، یک بخشی هم بیاییم سراغ بانک مرکزی وقتی می‌خواهد ارز تخصیص بدهد درست اختصاص بدهد.
* خطر سقوط تولید کشاورزی در ۱۴۰۰ با یک سیاست غلط دولت
به‌عنوان مثال در ۶ میلیارد دلاری که برای واردات نهاده‌های کشاورزی تخصیص داده شده، ۳۰۰ میلیون دلار از آن مربوط به نهاده‌های خاص باغداری و کشاورزی است. کود، سهم و بذر اصلاح‌شده را از روند و فهرست تخصیص ارز ترجیحی خارج کردند، به همین دلیل قیمت کود و بذر در بازار آزاد هفت برابر شد، با این تغییر در تخصیص ارز یک‌دفعه برای کشاورز هزینه بذر و سم به‌شدت گران تمام شد، در واقع تحت تأثیر این تصمیم از سوی دستگاههای اجرایی، تولید سال ۹۹ در حوزه کشاورزی و همچنین سال آینده با یک سقوط جدی مواجه خواهد شد، سؤالی که وجود دارد این است که؛ این سیاستگذاری غلط را چرا اعمال میکنند؟
همچنین اگر بخواهم نمونه‌ای دیگر در این حوزه مثال بزنم می‌توان به واردات روغن اشاره کرد، در حوزه واردات روغن یک مافیای خاصی فعال است و اتفاقات خاصی در آن حوزه و تخصیص ارز مربوطه می افتد، مجلس می خواهد در چهارمین خط تلاشش با این سیاست گذاریهای غلط برخورد کند، در کنار آن برخورد با فساد اقتصادی اولویت جدی دارد.
* تحقیق و تفحص از واگذاری پتروشیمی ۲۰۰ هزار میلیاردی باختر
تحقیق و تفحصی در مجلس یازدهم کلید خورده که مربوط به روند واگذاری پتروشیمی باختر است، پتروشیمی باختر حداقل بالغ بر دویست هزار میلیارد می ارزد خوب این را با یک پول حداقلی (تا آنجا که خاطرم هست) سیصد و هشتاد میلیارد تتمه اش درآمده است. خوب چرا؟ مثل همان بحث واگذاری دشت مغان، شرکت نیشکر اهواز- هفت تپه اینها چیزهایی است که باید به ملت برگردد.
معتقدیم کشور ما کشور دارایی است، سیاست گذاریهای غلط و ناتوانی برخی از افراد و مدیران باعث شده کشور به این وضعیت دچار شود و حتما ما باید به سمت اصلاحش برویم و مجلس اراده کرده که این کار را انجام دهد. دقت کنید که مجلس است که می تواند این کار را انجام بدهد.
* مرکز پژوهشها به دنبال اغنای نخبگان و رضایت مردم است
** به هر حال در خصوص همین خطوط سیری که تاکید کردید مجلس اقداماتی انجام داده و با واکنش های منفی از سوی دولت مواجه شده است. بعضا این واکنش ها به گونه ای است که انگار دولت سوار کار است و میداند چه اقدامی انجام میدهد و این طور مطرح می کنند که مجلس یا خیلی اطلاع ندارد یا طرح هایی که می دهد پشتیبان پژوهشی ندارد. شما به عنوان رئیس مرکز پژوهشهای مجلس که بازوی پژوهشی مجلس است در پاسخ به این بحثی که مطرح می شود که این طرح ها جنبه کارشناسانه ای ندارد، چه واکنشی دارید؟
زاکانی:اتفاقا یکی از رویکردهای مرکز پژوهشهای مجلس این است که خود را از یک درون گرایی صرف در موقعیتی قرار دهد که بتواند به صورت مستقیم با مردم صحبت کند و بتواند از ظرفیت نخبگان جامعه استفاده کند و این ظرفیت را مکش کرده و در اختیار مجلس قرار دهد. به هر حال مرکز پژوهشها عقل منفصل مجلس و خدمتگذار آنهاست.
شاید روزها و ماه ها برخی مواقع همکاران مرکز، شبانه روزی کار می کنند و برای اینکه پاسخگوی نیاز جامعه باشند، این کاملا در مقام کارشناسی قابل انعکاس است. استقبال می کنیم از این که این گفت و گو صورت بگیرد و مردم عزیز بتوانند ببینند چه اتفاقی در کشور می افتد.
ما همه هدفی که در مرکز پژوهش ها دنبال می کنیم این است که، کارمان، نخبگان را اغنا و مردم را راضی کند. یعنی اگر حرفی می زنیم باید پیوست کارشناسانه داشته باشیم. با نخبگان جامعه حرف بزنیم و به آنها تکیه کنیم و حرف آنها را گوش بدهیم و تجزیه و تحلیل کنیم خروجی را به سمتی ببریم که مصلحت انقلاب را در نظر بگیریم تا گره از زندگی مردم باز کند، ما بن بست در کشور نداریم، مشکل دولت این است که جهتگیری غلطی دارد و این امور را فراموش کرده و فقط آمده در مسیر حل مشکل اقتصادی کشور به خارج از کشور چشم دوخته، خوب این درست نیست.
مقصودم جهتگیری است که سیاستگذاران دولت به خصوص رئیس جمهور محترم به آن پافشاری می کند، این راه غلطی است. ما باید دستمان را به پای خودمان بگیریم و بلند شویم، ما از دشمن از یک عنصر نابه کار که نباید انتظار ترحم داشته باشیم، او اساسا بدنبال این است که ما نباشیم، ملت رشید ایران نباشد و می خواهد ایران تجزیه شود و انقلاب اسلامی واژگون شود، این خوابهایی است که او دیده و ما باید خواب پریشان را نگذاریم تعبیر شود.
* به جای گرفتن دست تولید، پایش را گرفتند
** همانطور که در ابتدا اشاره کردید خط سیر پنجم مجلس یازدهم، رفع موانع تولید و صادرات است. به نظر شما به لحاظ بنیادی چرا در کشور تولید با چالش رو به رو شده است. به عبارت ساده تر تلاش برای استفاده از رانت به جای تولید نشسته است اما مشخص نیست چه کسی باید این فرایند را تغییر دهد.
زاکانی: توجه داشه باشید که حکم رانی یعنی تلاش برای توزیع منابع موجود کشور برای تامین حداکثری معیشت عموم مردم. فرض کنید یک انبار گندم در اختیار داریم و باید آن را به صورت بهینه بین ساکنین توزیع کنیم. حالا در این بین لشکر موشها در انبار ما نفوذ کرده‌اند. می‌گوییم این سهم ملت است و شما حق ندارید استفاده کنید و هر کس باید سهم خودش را بخورد یعنی در مقام عدالت، دنبال این هستیم که فرصتهای برابر برای همه ایجاد بکنیم . نکته دومی که وجود دارد این است در این فرصت برابر اگر فردی به حرکت جمعی شتاب می دهد به او کمک کنیم تا شتابش بیشتر شود. برای اینکه بتواند از خلاقیتها و داشته ها به صورت بهینه استفاده کند. نکته سوم این است که به همان که شتاب گرفته بگوییم حواست باشد یک عده نمی‌توانند بیایند اینها پایشان دچار اشکال است اینها که پایشان دچار اشکال است و نمی تواند پا به پای تو بدوند، در مقابلشان مسئولیت داری. با یک منطق درستی باید این فرایند پیاده شود تا به هیچ کس ظلم نشود و بتوانیم جامعه را در یک نرم مشخص به لحاظ ایجاد عدالت اجتماعی قرار دهیم. در خط تلاش پنجم، تلاش این است که موانع تولید و صادرات را برداریم ، این موضوع خودش مقدمه ی جهش است. در کشور ما کسی دست تولیدکننده را نمی گیرد بلکه پای او را می گیرند تا با سر بخورد زمین. بروکراسی غلط و رانتهای نا به جایی که در کشور ما وجود دارد، امضاهای طلائی و سیاست های غلطی که بعضا دیکته میشود از عوامل اصلی ممانعت در حرکت و جهش کشور است.
ما جلسه ای با صادرکنندگان فرش داشتیم و آنجا خیلی صریح می گفتند، ما پیش از این، یک میلیارد و هفتصد میلیون دلار فرش صادر کرده ایم، اما در چهارماهه اول سال توانسته ایم پانزده میلیون دلار صادر کنیم یعنی هیچ؛ بعد می پرسیدیم چرا؟ گفتند: چون بانک مرکزی بگونه ای سیاستگذاری کرده، فرشی که صادر کرده اید چهار ماهه باید ارز حاصل از صادرات را برگردانید در حالی فرش چهارماهه اصلا به فروش نمی رسد، برای فروش فرش باید بازاریابی کرد و کسی بیاد به سلیقه اش بخورد و ….این فرایند زمان بر است. پیگیری کردیم مشخص شد، وزیر محترم سابق صنعت و تجارت نامه زده به بانک مرکزی که این مهلت بازگشت ارز را به دوازده ماه افزایش دهید. صادرات فرش مانند صادرات محصولات پتروشیمی و فولاد نیست، اگر شما فولاد صادر کنید در همان لحظه پولش بر می گردد حداقل این است که با توجه به تحریمها بازه این فرایند مشخص است. ولی صنایع دستی که به این صورت نیست، سازوکار بازگشت ارز آن زمان بر است و فرصت می خواهد، بعد از اقای رحمانی، سرپرست وقت وزارت صمت مجددا برای تعیین تکلیف موضوع با بانک مرکزی مکاتبه می کند. اما هیچ پاسخ معتبری نگرفته است. حالا هم اقای رزم حسینی همین فرایند را دنبال میکند تا ببینیم چه میشود. برخی فکر می کنند کار آفرین رقیب آنها است این فرایندها باید اصلاح شود. در حوزه نگاه اقتصادیمان برای کارآفرین احترام قائلیم برای کارگر هم احترام قائلیم و هر دو محترم هستند. هم آن کارآفرین محترم است که خلق ثروت می کند و کارگر که تلاش میکند هر دو باید مورد احترام واقع شوند. بازهم تاکید میکنم اولویت برداشتن موانع تولید است.
به عنوان یک مثال از این نوع قاعده گذاریها در سطح دستگاههای اجرایی میشود به بخشنامه وزارت صمت در زمان آقای نعمت زاده اشاره کرد. ایشان در مهر ماه سال ۱۳۹۴ بخشنامه ای صادر کرد که بواسطه آن عوارض ضایعات مواد پتروشیمی را کاهش داده است، این یک نامه است ظاهرش هم چیز خوبی است به واسطه آن ضایعات هم صادر می شود. حالا به آمارها توجه کنید، میزان تولید کشور در حوزه تولید پلیمری ۳.۳ میلیون تن بوده که هم اکنون به ۲.۶ میلیون تن کاهش یافته است. به عبارت ساده تر تولید درحوزه پلیمری با کاهش ۷۰۰ هزار تنی مواجه شده است. حالا چرا این اتفاق افتاده است؟ مزیت تولیدکننده داخلی در حوزه پلیمری نسبت به تولیدکننده چینی با بخشنامه هایی از این دست حذف می شود. تحت چه عنوانی چنین خسارتی وارد شده بود تولید کننده داخلی حذف شد، نابود شد. توجه کنید که این صنعت مابه ازای هر یک میلیون تن که اینجا شیصد هفتصد هزار تنش را نابود کردند دویست تا صد و پنجاه هزار شغل مستقیم و ۱۵۰ هزار شغل غیر مستقیم ایجاد می کند. یعنی سیصد و پنجاه هزار آدم را بیکار کردند. از آن طرف نگاه می کنید می بینید، اگر صد دلار گاز بدهید صد و شصت دلار در حوزه بالا دستی، ارزش افزوده می دهد وقتی به حوزه پایین دستی می آید می شود ۴۶۰ دلار ، آورده چند برابر می‌شودعملا می‌بینیم به خاطر یکسری سیاست غلط کشورما از یک مقدار قابل توجهی آورده ارزی محروم شد.
البته این سیاست از نظر آنها غلط نیست آنها خودشان شرکای صنایع بالا دستی پتروشیمی هستند این را صادر می کند و برخی از این مجموعه ها عملا رفته اند خارج از کشور به نوعی سرمایه گذاری کرده اند. مواد خام را از این جا می برند و بعد در خارج از کشور تبدیل به محصول نهایی میکنند و در نهایت به کشور ما مجددا صادر میکنند. دوبله سوبله با مردم حساب میکنند. چرا نباید غیرت این مردم را داشته باشیم. باید نسبت به تبعیضهای جامعه که تحت تاثیر همین رانتها ایجاد میشود غیرت داشته باشیم.
** با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، به عنوان نکته آخر…
زاکانی: نکته آخر اینکه این خط تلاشها را از این جهت تکرار کردم که در حافظه تاریخی مردم بماند از ما بازخواست کنند و فردا نتیجه این موارد را از نمایندگان خود مطالبه کنند.
