مجید تفرشی

به گزارش مجاهدت از مشرق، «رادیو بی‌بی‌سی فارسی» از همان سال ۱۳۱۹ که راه افتاد تا سالهای اخیر، یکی از عوامل موثر سیاست انگلستان در ایران بوده است. اخیرا سرویس جهانی بی‌بی‌سی اعلام کرده برای صرفه جویی حدود ۳۰ میلیون پوندی، چند بخش از جمله رادیو فارسی و عربی خود را تعطیل خواهد کرد. هرچند تلویزیون و وبسایت بی‌بی‌سی فارسی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما تاریخچه‌ عملکرد رادیو بی‌بی‌سی فارسی به عنوان اولین گامهای رسانه‌ای انگلستان در ایران، مساله‌ای مهم است که مرور و بازخوانی‌اش درس‌ها و نکات آموزنده‌ای برای امروز و فردای ایران خواهد داشت.

مقاله‌ «دیپلماسی عمومی بریتانیا در ایران؛ مطالعه موردی بخش فارسی سرویس جهانی بی.بی.سی» به قلم آقای مجید تفرشی، مهرماه ۱۳۸۷ در همایش ایران و استعمار انگلیس که به همت موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی برگزار شد ارائه و سال ۸۸ در جلد اول کتاب مقالات این همایش منتشر شد. نویسنده در این مقاله، بر پایه‌ی اسناد آرشیو انگلستان به سابقه‌ی تاسیس رادیو بی‌بی‌سی فارسی و نقش‌آفرینی‌اش در رخدادهای تاریخی ایران می‌پردازد.

بخش‌هایی از این مقاله به این شرح است:

بیشتر محققان، حتی مورخان رسمی و غیررسمی بی بی سی، ابایی از ذکر این نکته ندارند که تأسیس بخش فارسی رادیو بی بی سی در اصل برای خنثی کردن فعالیتهای تبلیغاتی بخش فارسی رادیو برلین در میان مخاطبان ایرانی نیز و تحت فشار قرار دادن رضاشاه پهلوی در پیروی از سیاستهای جنگی متفقین و در مرحله بعد توجیه اشغال نظامی ایران توسط نیروهای نظامی بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفت.

بی بی سی بنای بخش تازه تأسیس فارسی را با کمک چند ایرانی قرار داد که از آن میان دو نفر شاخص تر از بقیه بودند: حسن موقر بالیوزی و مجتبی مینوی. بالیوزی نخستین کسی بود که در ابتدای تأسیس بی بی سی فارسی از آن رادیو برای مخاطبان سخن گفت. وی از اعضای خاندان افنان و از اقوام نزدیک میرزاعلی محمدباب بود که چند سال بعد از تأسیس بخش فارسی، به عنوان نزدیک ترین مشاوران شوقی افندی آخرین رهبر شناخته شده بهاییان به عضویت بالاترین شورای اداری و دینی بهاییت در آمد. او سالها رئیس «محفل ملی معنوی بهاییان» جزایر بریتانیا، به منزله ریاست کل اداری و اجرایی بهاییان بریتانیا بود. وی در طول حدود دو دهه کار در بی بی سی فارسی عملا به یکی از افراد کلیدی و به شدت تأثیر گذار این شبکه تبدیل شد.

عباس دهقان که از نسل نخستین گزارشگران بخش فارسی بی بی سی است، به صراحت درباره موضوع استقلال رأی آن رسانه چنین گفته است: «ما دقیقا آنچه که به ما داده می شد می خواندیم. ما مجاز به هیچ تغییری نبودیم. دو نفر انگلیسی بودند که به آنچه که ما پخش می کردیم نظارت می کردند. آنها به زبان فارسی صحبت می کردند و به دقت گوش می کردند.»

شبکه چهار رادیو بی بی سی در روز ۲۲ آگوست ۲۰۰۵ برنامه ای از سری برنامه های موسوم به «داکیومنت/سند» با عنوان «یک کودتای خیلی بریتانیایی» پخش کرد. در این برنامه که توسط مایک تامپسون مجری و برنامه‌ساز مشهور این شبکه تولید شده بود، اعلام گشت که گوینده بی بی سی با اعلام جمله «اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» به جای جمله همیشگی «اکنون ساعت ۱۲ نیمه شب است» پیامی رمزی به شاه و همراهانش برای اطمینان بخشیدن به آنان و نشان دادن آمادگی لندن برای عملیات کودتا داد.

بحث دیپلماسی عمومی بریتانیا، بحث سیاست هماهنگ نهادهای مختلف برای اهداف گوناگون راهبردی و درازمدت است. در این مسیر نباید متوقع بود که لحظه به لحظه فعالیتهای کوتاه مدت و روزمره نهادهایی همانند سرویس جهانی بی بی سی و یا بریتیش کانسل، منطبق بر سیاستهای اعلام شده دولتی بنماید، بلکه رسیدن به هدف نهایی و فتح قلوب و اذهان مخاطبان در خارج از مرزهای بریتانیا در میان مدت و درازمدت است که باید از هر طریقی ولو دادن امتیاز و تحمل ضررهای کوتاه مدت حاصل شود.