محسن فخری زاده

به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از گروه دفاع و امنیت مشرق، شهادت دکتر محسن فخری زاده یکی از دانشمندان برجسته کشور در عرصه هسته ای و دفاعی، واکنش ها و بازتاب زیادی در داخل و خارج از کشور داشته که البته عمده آن، معطوف به چگونگی ترور و شهادت ایشان و دلایل گمنامی این سرباز گرانقدر امام زمان (عج) بود. هرچند علل موفقیت این ترور پس از بارها ناکامی دشمنان و مزدوران، در جای خود نیازمند بررسی است و اهمیت فراوانی دارد، اما به نظر می رسد لازم است در کنار این موضوعات، نگاهی هرچند گذرا به خدمات برجسته و ناشناخته آن شهید بزرگوار و دانشمند برجسته کشورمان، داشت.

طبیعتا به علت جایگاه و نوع فعالیت شهید فخری زاده، بسیاری از مصادیق و دستاوردهایی که در چند دهه فعالیت مدیریتی و علمی، موجبات به نتیجه رسیدن آنها را فراهم کرده، قابل بیان و تشریح نباشد اما می توان برخی از آنها را به طور خلاصه اشاره کرد. آنطور که فریدون عباسی رییس کمیسیون انرژی مجلس و از دوستان با سابقه شهید بیان می دارد،  دکتر فخری زاده لیسانس خود را در گرایش هسته ای اخذ کرده و سپس فوق لیسانس خود را در دانشگاه صنعتی اصفهان گذرانده و به عنوان مدیر بخش علمی تحقیقاتی مشغول به کار شده بود. در عین حال، علاوه بر فعالیت های تحقیقاتی، در دوران دفاع مقدس نیز جزو رزمندگان غرب و جنوب کشور بوده و در عملیات های مهمی چون رمضان شرکت داشته است.

ادامه تحصیل دکتر فخری زاده نیز به در حوزه هسته ای بوده و در این مقطع، وی در زمینه آشکارسازی تابش هسته ای و کشف کیهانی به تحقیق پرداخته بود که می تواند قدرت رکتورهای هسته ای را اندازه گیری و کشف کند.

از جمله اقدامات مهم ایشان در بخش هسته ای، طراحی و پیاده سازی “پدافند هسته ای” بود. به طور مرسوم بخش های هسته ای و نیروهای مسلح هر کشوری دارای این بخش هستند که بتوانند برابر احتمالی حملات شیمیایی و هسته ‌ای کشورهای دیگر، اقدامات موثر و سریع پدافندی انجام دهند که با توجه به دشمنی برخی دارندگان سلاح هسته ای با کشورمان، این موضوع برای ایران اهمیت ویژه تری داشت. اما این کار نیازمند زیرساخت‌ ها و طراحی های علمی جدی و عمیق بود که شهید فخری زاده در این زمینه گام ‌های بلندی برداشت و زیرساخت ‌های پدافند هسته ‌ای کشور را به نحو احسن ایجاد کرد.

اما پس از سالها همکاری با سازمان انرژی اتمی و به سرانجام رساندن تحقیقات و طرح های مختلف، دکتر فخری زاده طرحی ویژه و موثر را در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بر عهده گرفته بود که علت انتخاب آن شهید را می توان در قدرت بالای مدیریتی و اعتماد ویژه نظام، علاقه وافر و تخصص در طرح های نوین و تحقیقات علمی جدید و همچنین توانمندی کم نظیر در همکاری با جوانان دانشگاهی و کارشناسان با انگیزه و متخصص صنعت دفاعی خلاصه کرد. اینچنین بود که نهال تازه برآمده ای به نام بخش نوآوری و تحقیقات دفاعی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، با نقشه راه و برنامه ریزی شهید فخری زاده، تبدیل به نهادی موثر، پویا و با خروجی های برجسته به نام سازمان پژوهش و نوآوری ‌های دفاعی موسوم به “سپند” شد.

به طور خلاصه، می توان مهمترین وظایف و خروجی های سازمان سپند را، انجام تحقیقات در حوزه علوم و فناوری دفاعی آینده، انواع اکتشاف فناوری ها در حوزه های نظامی و ایجاد و توسعه فناوری های مقابله با تهدیدات نوین و نوظهور در حوزه های خاص معرفی کرد که نتایج و دستاوردهای آن منجر به تولید محصولات یا فناوری های خاصی شده که در تامین امنیت کشور و افزایش قدرت دفاعی جمهوری اسلامی ایران نقش ویژه و مهمی ایفا کرده و می کند.

از دل همین وظایف و سرفصل ها بود که دهها شرکت دانش بنیان و گروه های شکل گرفته در دانشگاه ها و مراکز علمی کشور، در رشته ها و مصادیق متنوع جذب و دعوت به همکاری با سپند شدند و در دهه 90، انبوهی از کارگروه ها و میزهای تخصصی در این سازمان و مجموعه های مرتبط با آن، برای تحقق ایده های جوانان و متخصصان دانشگاهی کشور شکل گرفت و تقویت شد به گونه ای که از  ۴۸ دانشگاه و سه هزار شرکت دانش بنیانی که با وزارت دفاع همکاری می کنند، بخش عمده ای از آن طرف مشورت و همکاری سازمان پژوهش و نوآوری ‌های دفاعی به ریاست دکتر فخری زاده بودند به گونه ای که می توان او را فرمانده و رییس اولین DARPA  جهان اسلام معرفی کرد.

حتی تعداد قابل توجهی از متخصصان و افراد تحصیل کرده در دانشگاه های مختلف کشور که می بایست بر حسب قانون، به خدمت سربازی اعزام شوند، با استفاده از تسهیلات قانونی این سازمان و ارائه طرح ها و ایده های دفاعی و فناورانه خود، از کسری خدمت طولانی و همکاری علمی با این مجموعه به جای حضور در مراکز نظامی بهره مند شدند. تنوع کارگروه ها و حوزه هایی که شهید فخری زاده برای ارتقاء توان دفاعی و رفع نیازهای کشور، در سپند طراحی کرده بود آنقدر فراوان و جامع بود که از علوم اجتماعی تا مهندسی مکانیک، هوافضا، مهندسی مواد، برق و رایانه و همچنین پلیمر و بیوتکنولوژی را در بر می گرفت. شاید یکی از مشهورترین طرح های شهید فخری زاده که بخشی از نتایج آن آشکار و بسیاری از این طرح، همچنان ناشناخته است، ساخت لیزرهای خاص پدافندی است که می تواند انواع مهاجمان در هوا از جمله پهپادهای دشمن را هدف قرار دهد؛ دستاوردی که تنها معدودی از کشورهای برجسته دنیا به آن دست یافته اند.

شهید فخری زاده و ریشه یابی، شناسایی و درمان کرونا

یکی از موضوعات مهمی که در خبرهای روزهای اخیر، پیرامون دکتر فخری زاده بیان شد نقش ویژه آن شهید در کمک به کاهش اثرات شیوع ویروس کرونا در کشورمان بود. علاوه بر این سوال که ایشان در چه بخش هایی از مقابله با ویروس کرونا نقش داشته اند، شاید این سوال پیش آید که ارتباط کرونا با مجموعه ای که شهید فخری زاده مدیریت می کردند، چیست؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت ایشان و مجموعه سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع، به عنوان یکی از اولین سازمانها در زمینه پاندمی کووید 19 به یاری نظام سلامت کشور شتافت و با تولید اولین کیت ایرانی تشخیص کرونا که از نظر کیفی و فناوری در سطح استانداردهای روز دنیا قرار دارد، نام ایران را در زمره معدود تولیدکنندگان این کیت پیشرفته ثبت کرد.

علاوه بر آن، تلاش شبانه روزی شهید فخری‌ زاده برای ساخت واکسن کرونا نیز بی ‌سرانجام نماند و با تلاش او و همکارانش، این پروژه هم‌ اکنون به مرحله آزمایشات انسانی رسیده است. حتی بعد از تولید این کیت که نیازهای کشورمان را مرتفع کرد، امروز این محصول ارزشمند در سبد کالاهای صادراتی کشورمان نیز قرار دارد و دستاورد آن شهید، موجبات کسب درآمد ارزی و کمک به بیماران سایر کشورها با نام و برند ایران را فراهم کرده است.

اما در کنار آن و در پاسخ به سوال دوم، اهمیت شناسایی ویژگی های ویروس کرونا و سایر ویروس های مهاجم به کشور در ازمایشگاه های تخصصی بود که در این راستا، سازمان سپند اقدام به ساخت نخستین نمونه های “آزمایشگاه سطح ۳ ایمنی زیستی” در کشور با مشارکت سازمان پدافند غیرعامل کرد. باید توجه داشت، تا سال گذشته و ورود دو نهاد مهم وابسته به نیروهای مسلح کشورمان، یکی از ضعف‌ های مهم کشور در عرصه علمی و با وجود سابقه و قدمت یک صد ساله تولید واکسن در ایران، فقدان آزمایشگاه‌ های سطح ۳ ایمنی زیستی بود چراکه این نوع آزمایشگاه‌ ها، با توجه به کاربردهای مختلف، ارزشی بسیار مهم و حیاتی دارند. بر این اساس، نخستین نمونه این آزمایشگاه سال گذشته به انستیتوپاستور ایران تحویل داده شد و دومین آزمایشگاه نیز برای موسسه سرم سازی رازی ساخته شده تا سرعت عمل و اشراف متخصصان ویروس شناسی و پزشکی کشورمان در مطالعه و تحقیق روی موضوعات علمی، افزایش محسوسی داشته باشد.  هردو آزمایشگاه‌ نیز توسط مسئولان وزارت بهداشت مورد بررسی قرار گرفته و تاییدیه رسمی دریافت کرده اند.

این آزمایشگاه ها در شناسایی پاتو ژن ‌های ناشناس، کمک بزرگی به محققان کشورمان داشته و در شرایطی که کشور با بیماری هایی مواجه شود که علت آن مشخص نیست، تحقیق و پژوهش روی این عامل بیماری ‌زا نیازمند چنین آزمایشگاه هایی است چراکه برای انجام چنین آزمایشاتی، ظرفیت‌ و زیرساخت های مناسبی لازم است تا کارکنان و متخصصان حین تحقیقات، دچار آلودگی و ابتلا به بیماری نشوند.

همچنین در پروسه تولید واکسن به ویژه هنگامی که با ویروس مواجهیم، چون ویروس‌ های در این پروسه زنده هستند، باید از آزمایشگاه‌هایی بهره برد که احتمال آلودگی و بیماری پرسنل وجود نداشته باشد. سومین ویژگی مهم این آزمایشگاه ها نیز مربوط به کار در شرایطی است که عامل زیستی شناسایی شده ولی در دسته ‌بندی عوامل، جزو موارد با خطر بالا تلقی می‌ شود، از همین رو در هنگام کار با آنها باید از تجهیزات آزمایشگاه‌ های سطح ۳ استفاده شود. مجموعه این موارد و کمبودهای این حوزه، سازمان سپند را برآن داشت تا با ساخت چنین آزمایشگاه هایی چه به صورت سیار و چه به صورت ثابت، این نقطه ضعف مهم کشور را پوشش دهد در حالی که تا دو سال پیش از چنین توانایی در کشور برخوردار نبودیم و بسیاری از نهادهای علمی جهان، دستیابی کشورمان با این فناوری و امکانات بدون کمک خارجی را با دیده شک و تردید بررسی می کردند چراکه فناوری این آزمایشگاه‌ ها، جزو موارد تحریمی است و از همین رو امکان دسترسی به این امکانات از سوی کشورهای صاحب این فناوری به ایران داده نمی ‌شد که مدیریت و توان علمی دکتر فخری زاده، این سد بزرگ را شکست.

دانشمندی گمنام و فیلسوفی بی ادعا

در کنار همه ویژگی های مدیریتی و علمی دکتر فخری زاده که موجب شده بود سازمان های جاسوسی و اطلاعاتی همچون موساد به دنبال شهادت و حذف ایشان باشند، او از طبعی لطیف و روحیه ای سرشار از قریحه شعر و علاقمندی به فلسفه بهره می برد که هر زمان فراغتی حاصل می شد، بی ادعا و خالصانه به جلسات و محافل شعر و ادب و نشست علاقمندان به فلسفه و هنر می شتافت. دکتر فخری زاده علی رغم جدیت و حساسیت ویژه به امور نظامی و فناوری های دفاعی، در حوزه فلسفه و ادبیات فارسی نیز حاذق بود و حافظ شناسی او زبانزد بسیاری از نزدیکان و افراد برجسته در حوزه ادبیات بوده و هست.

همان چیزی که او را اشبه الناس به شهید چمران و سردار بزرگ حاج حسن طهرانی مقدم می کرد؛ فرمانده و دانشمندی گمنام و بزرگ اما با روحی سرشار از ذوق و قریحه معنوی و عرفانی. شاید روزی مجموعه ای از دست نوشته های ایشان برای مخاطبان عمومی و مردم منتشر شود تا بدانند چگونه معتقد بود “به خدا رسیدن نه با فلسفه امکان پذیر است نه با فیزیک. بلکه با فیزیک، جلوه های زیبای حضرت حق را می یابم، لذت می برم و انشاءالله بر ایمانم افزوده می شود”

البته همانطور که دشمنان متوجه شدند پس از شهادت حاج حسن طهرانی مقدم، شاگردان و یاران متخصص و متعهدش، قدرت موشکی و دفاعی کشورمان را دهها برابر افزایش داده و شگفتی های فراوانی را در حدود یک دهه اخیر به نمایش گذاشته اند، قطعا شهادت دکتر محسن فخری زاده نیز در ادامه راه پر افتخار او، خللی ایجاد نخواهد کرد؛ انشاء الله