محمد بن‌زاید

سرویس سیاست مشرق- سید ابراهیم رئیسی، به دعوت بشار اسد، همتای سوری خود، برای انجام سفری دوروزه همراه با یک هیئت بلندپایه دیپلماتیک و اقتصادی راهی دمشق خواهد شد، رئیسی نخستین رئیس‌جمهور ایران است که بعد از ۱۳ سال پا در خاک سوریه می‌گذارد.

البته کانال مناسبات تهران با دمشق در بالاترین سطوح همواره فعال بوده است تا جایی که بشار اسد تاکنون دو بار در اسفند ۱۳۹۷ و اردیبهشت ۱۴۰۱ به تهران سفرکرده است. روز گذشته علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت در میانه یک نشست خبری عنوان کرد رئیس‌جمهور روز چهارشنبه در استمرار دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم و با محوریت تقویت مناسبات اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران و سوریه و محور مقاومت به سوریه سفر می‌کند.

گفته‌شده است که رئیسی و هیئت همراه، در سفر دوروزه خود به سوریه با مقامات عالی‌رتبه سوری درباره راهکارهای تحکیم و تقویت روابط سیاسی و گسترش و ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی و تجاری فی‌مابین رایزنی خواهند داشت. علاوه بر این، رئیس‌جمهوری کشورمان در این سفر در نشست مشترک تجار ایران و سوریه حضور یافته و با آنان به گفت‌وگو و تبادل‌نظر خواهد پرداخت، چینش ملاقات رئیس‌جمهور در کشور سوریه نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر تحکیم جایگاه محور مقاومت افزوده‌های اقتصادی نیز داشته و یک سفر دووجهی برای تهران و دمشق است.

جشن مقاومت ۱۳ سال پس از مهار تروریست‌ها

سفری رئیسی به سوریه بسیار قابل‌توجه است، متأسفانه دولت روحانی به دلیل عدم اعتقاد به ارتباط مؤثر با همسایگان هیچ‌گاه میلی به دیدار از سوریه از خود نشان نداد و حتی برخی عناصر دولتی چون وزیر اسبق امور خارجه دیپلماسی میدانی جمهوری اسلامی ایران را مغایر با دیپلماسی کلاسیک ارتباط با آمریکایی‌ها می‌دانست، اما دولت سیزدهم نشان داده است نه‌تنها در حال تصحیح آن مسیر غلط است، بلکه در تلاش است تا با احیای روابط با همسایگان به‌ویژه در حوزه مقاومت بلوک ضد تحریمی را بسط داده و هاب مقاومت تشکیل دهد.

هنوز بسیاری در یاد دارند که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، در سفر خود به عربستان سعودی با قاطعیت درباره سیاست آمریکا در خاورمیانه گفت: ما کنار نمی‌رویم که عرصه برای چین و روسیه یا ایران خالی شود، حالا اما وضعیت برخلاف محاسبات کاخ سفید پیش می‌رود تا جایی که بایدن به‌خوبی می‌داند که حتی یک سرباز متجاوز آمریکایی نیز در منطقه زیادی است!

محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری از برگزاری جشن پیروزی مقاومت در سوریه خبر داد. جمشیدی در صفحه توییتر خود نوشت: غرب آسیا یک دوره تحول ژئوپلیتیک ۱۲ ساله به‌شدت پرتنش را طی کرده که پیروز قطعی آن جمهوری اسلامی ایران و بازنده قطعی آن آمریکاست. جشن پیروزی مقاومت، در سفر آیت‌الله رئیسی به سوریه برگزار خواهد شد. رحمت الهی بر حاج قاسم شهید که به همه آموخت قدرت در میدان تنها راه موفقیت دیپلماسی است. این جمله از سوی معاون رئیس‌جمهور به آن معناست که سفر رئیس‌جمهور ایران به دمشق، اعلام پیروزی ایران و سوریه بر تمامی توطئه‌های تحمیل‌شده به دو کشور است.

سفر رئیس‌جمهور به سوریه به دلیل تقارن با برخی تحولات درون منطقه‌ای به‌خصوص احیای روابط ایران و عربستان و همچنین دو اتفاق دیگر، یعنی تلاش سعودی برای ترمیم روابط خود با سوریه و علامت‌های مثبت از سوی جهان عرب برای ترمیم ارتباط با سوریه و همچنین تلاش‌های هماهنگ ایران و روسیه برای بهبود مناسبات ترکیه و سوریه حائز اهمیت است تا جایی که رسانه‌های رژیم صهیونیستی اعلام کردند سفر رئیسی به سوریه بسیار استثنائی است و باید تل‌آویو را نگران کند؛ به‌ویژه که این سفر اولین سفر رئیس‌جمهور ایران به سوریه بعد از سال ۲۰۱۱ به شمار می‌رود.

کانال ۱۳ رژیم صهیونیستی در گزارشی ادعا کرده است که رئیسی ضمن دیدار با بشار اسد، بازدید میدانی نیز خواهد داشت. این شبکه در تحلیلی نوشته است که جمهوری اسلامی ایران خواهان یکپارچه کردن و متحد کردن محور «ایران – حزب‌الله – حماس – جهاد اسلامی» است و این امر باعث می‌شود که برنامه جدیدی در خصوص سیاست خاورمیانه پیاده کند.

این شبکه اسرائیلی به سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، به بیروت و دیدارش با سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان و زیاد النخاله، دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین هم در راستای ارزیابی خود از سفر رئیسی به سوریه اشاره دارد.

سفر رئیسی به سوریه چه اهمیتی برای منطقه دارد؟

به باور کارشناسان سفر استراتژیک رئیس‌جمهور موتور تقویت و بهبود روابط تهران-دمشق را از حوزه‌های سیاسی، امنیتی، نظامی و دفاعی گرفته تا اقتصادی و تجاری روشن کند. در حال حاضر کشور سوریه در دوران پسا بحران و پساجنگی قرارگرفته و نیازمند بازسازی و احیای بوروکراتیک است، روشن است که سوریه به دلیل تحریم‌های کشورهای غربی و نیز عدم تعادل اقتصادی به نهایی قادر به بازسازی خود نسبت.

از سویی هیچ‌کدام از عناصر مؤثر در منطقه نمی‌توانند بار بازسازی سوریه را به‌تنهایی به دوش بکشند برای همین بهترین گزینه برای احیای دوباره جایگاه سوریه تشکیل یک کنسرسیوم منطقه‌ای است که علاوه بر نقش‌آفرینی مؤثر جمهوری اسلامی ایران کشورهای تراز چون چین را نیز همگام کرده و این هم‌سویی با مشارکت دولت‌هایی چون عربستان و امارات همراه شود.

این ابتکار عمل از جانب تهران نه‌تنها بلوک ضد تحریمی (هاب مقاومت) منطقه را قدرتمندترمی‌کند، بلکه با بازی دادن به متحدان بالقوه آمریکایی‌ها در منطقه آن‌ها را با خود همراه خواهد کرد، این بازی درخشان و خوش نقشه می‌تواند اثرات چشمگیری در آینده منطقه و مناسبات کشورهای خاورمیانه با یکدیگر داشته باشد، از سویی مصالحه کشورهای منطقه، موجودیت رژیم صهیونیستی را به خطر می‌اندازد، این بازی دوسر برد نه‌تنها جای پای مقاومت را به‌عنوان اصل غیرقابل معامله در منطقه سفت‌تر خواهد کرد، بلکه به سرمایه‌گذاری‌های فرا منطقه‌ای جهت‌دهی می‌کند. واقعیت آن است که سرریز سرمایه‌گذاری کشورهای اروپایی و شرق آسیا در منطقه باید به مقاومت باشد، در غیر این صورت هر نوع توسعه گلخانه‌ای موقعیت لغزنده غربی‌ها را بهبود خواهد داد، در حال حاضر تقویت کریدورهای منطقه‌ای امری ضروری است.

اعلام پایان عمر بلوک ثورات المضادة

با استقرار ترامپ در کاخ سفید، دوره اوج‌گیری جاه‌طلبی محمد بن زاید و محمد بن سلمان در محور ثورات المضادة آغاز شد. در آن روزها ژنرال حفتر در لیبی و حمیدتی در سودان قدرت را در دست گرفته و اردن کودتا را بیخ گوش خودش احساس می‌کرد. در آن روزها این محور عبری- آمریکایی در شرق فرات نیز دامنه نفوذ خود را گسترش می‌داد و هدف نهایی آن بود که معامله قرن توسط این ائتلاف سکولار اجرایی شود.

اما در اوج قدرت‌گیری روزافزون محور ثورات المضادة، به ناگهان مصر از درون ضعیف شده و آرام‌آرام دوران تزلزل آغاز شد. برخلاف پیش‌بینی حزب لیکود، نتانیاهو در تشکیل کابینه ناموفق بوده و زنجیره بحران‌های درونی و بیرونی رژیم صهیونیستی را فرار گرفت. این شرایط باعث شد تا بن سلمان زیر بار ریسک جنگ نفتی نرفته و بن زاید نیز به همین سو تغییر جهت داد.

این بازی درخشان بهای بقای توازن ثبات در منطقه بود؛ حالا بعد از شهادت حاج قاسم زمان آن فرارسیدهاست تا پروژه تسویه میکروب‌های تروریستی در منطقه توسط دولت رئیسی تکمیل گردد. نهالی که در منطقه کاشته‌ایم به‌تدریج رشد کرده حالا درختی با میوه‌ها نورس است، چیدن آن به مهارتی نیاز دارد که آن باغچه کوچک را به بوستانی بزرگ تبدیل کند، سیزده سال پس از آغاز یک جنگ خانمان‌سوز در سوریه به بهانه پروژه آمریکایی بهارعربی حالا منطقه آماده فصل تابستان است، این تغییر فصل محصول شهدای مقاومت است.

به گزارش مجاهدت از مشرق، وقتی در سال ۲۰۱۶ میلادی، «دونالد ترامپ» در انتخابات پیروز شد و به‌رغم پیش‌بینی‌ها، «هیلاری کلینتون»، وزیر خارجه اسبق آمریکا و نامزد دموکرات‌ها را شکست داد، سیاست‌های در لفافه دولت پیشین «باراک اوباما» علیه ایران را به سیاست رویارویی بی‌پرده و خشن تغییر داد. دولت اوباما اگرنه بیش از دولت ترامپ، دست‌کم به‌همان اندازه ضدایرانی بود اما از بیم هزینه‌های سنگین تلاش می‌کرد با استفاده از تاکتیک‌های نرم و ژست مصالحه‌جویی وارد فاز رویارویی مستقیم با ایران نشود اما ترامپ در سیاست‌های خود در قبال ایران دست‌کم سه تغییر را اعمال کرد.

نخستین تغییر، به انتصاب مقاماتی چون «جان بولتون» بازمی‌گشت که ادبیات‌شان علیه ایران از «تند» گذشته و تقریباً هتاکانه بود. بولتون خود از سخنرانان نشست‌های گروهک تروریستی منافقین به‌شمار می‌رفت. دومین تغییر، تلاش برای ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران را با کمک چهره‌هایی چون «محمد بن‌سلمان» و «محمد بن‌زاید» و «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی شامل می‌شد. در سومین رویکرد، ترامپ کار طراحی سیاست‌ها علیه ایران را به اندیشکده‌ها و نهادهایی همچون بنیاد موسوم به دفاع از دموکراسی‌ها (FDD) سپرد که علناً با گروه‌های ضدانقلاب خارج از کشور در همکاری بودند.

مجموعه تدابیری که دولت ترامپ به‌کار گرفت، منجر به شکل‌گیری «سیاست فشار حداکثری» علیه ایران شد. خروج از برجام، اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران و تروریسم دولتی که منجر به شهادت «سردار شهید قاسم سلیمانی» در خاک کشور عراق و در نتیجه منجر به درگیری مستقیم نظامی ایران با آمریکا و شلیک ده‌ها موشک به پایگاه نظامیان تروریست آمریکا در عین‌الاسد شد، صحنه‌هایی است که از سیاست‌های ضدایرانی واشنگتن در اذهان ایرانیان مانده است.

اما به موازات این سیاست، دولت ترامپ یک سیاست دیگر را هم علیه ایران به‌کار گرفت. این سیاست البته در سال ۱۳۸۸ نیز از سوی دولت قبلی آمریکا علیه ایران به‌کار بسته شده بود که سرانجام پس از ماه‌ها فتنه‌انگیزی، با شکست مواجه شد. طراحان سیاست‌های ترامپ علیه ایران به‌دنبال این بودند که با هر بهانه‌ای که شده، بر روی موج‌های ناراحتی‌های افکار عمومی سوار شوند با استفاده از گروهک‌هایی که همواره نقش پادو را برای سیاست‌مداران آمریکایی ایفا کرده‌اند، تا آنجا که می‌توانند در ایران اغتشاش و ناامنی ایجاد کنند. تعداد اغتشاشات به‌ثبت رسیده پس از آن دوران کم نبود اما دو مورد آن یعنی اغتشاشات دی‌ماه ۱۳۹۶ و آبان‌ماه ۱۳۹۸ بیشتر در اذهان باقی مانده‌اند. البته هیچ‌کسی منکر وجود برخی زمینه‌های داخلی برای این اغتشاشات نیست به‌ویژه آنکه در آن دوران، دولتی در ایران زمام امور را در دست داشت که توان تنش‌زایی از هر مسأله کوچک مرتبط با اداره کشور را داشت؛ با این حال، هیچ تردیدی وجود ندارد که عوامل سرویس‌های اطلاعاتی بیگانه با کمک گروهک‌هایی که پیش‌تر به آنها اشاره شد، در به‌خشونت‌کشیدن موج اولیه اعتراضات و سپس تبدیل آن به یک اغتشاش و ناامنی برای جامعه نقش غیرقابل انکاری داشتند.

به‌هر روی، این اقدامات اگرچه توانستند هزینه‌هایی را به اقتصاد کشور و امنیت روانی جامعه تحمیل کنند اما همگی با شکست مواجه شدند. ترامپ هم در سال ۲۰۲۰ انتخابات را به «جو بایدن» واگذار کرد و اتفاقاً در واگذاری قدرت در کشور خودش هم اغتشاش برپا کرد!

جو بایدن، در ظاهر مخالف سیاست‌های ترامپ بود. از خروج او از برجام و برخی دیگر از اقدامات افراطی او انتقاد کرده بود. ظاهراً از بن‌سلمان خوشش نمی‌آمد و در مبارزات انتخاباتی درون‌حزبی دموکرات‌ها به او تاخته بود و … برخی در ایران آن‌زمان، این قبیل مواضع را مهم جلوه می‌دانند و از تأخیر «سلمان بن عبدالعزیز» و نتانیاهو در ارسال پیام تبریک برای او پس از پیروزی‌اش در انتخابات ذوق‌مرگ شده بودند! اما برای ناظران هوشمند و تحلیلگرانی که تحلیل‌های‌شان از ژرفای بیشتری برخوردار بود، از قبل از آن انتخابات هم نشانه‌هایی وجود داشت که نشان می‌داد دولت بایدن در قبال ایران، هیچ تفاوت معناداری با دولت سابق آمریکا ندارد.

بایدن، آغاز مذاکرات غیرمستقیم با ایران برای بازگشت آمریکا به برجام را به شکل غیرقابل توجیهی به تأخیر انداخت در حالی که برای بازگشت به توافقنامه پاریس، حتی چند روز هم درنگ نکرد. از دیگرسو، او همان تحریم‌های دوره ترامپ علیه ایران را دست‌نخورده باقی گذاشت و به اجرای آنها ادامه داد. روزی هم که مذاکرات رفع تحریم در هتل کوبورگ وین آغاز شد، همان زیاده‌خواهی‌ها که انتظارش از طرف آمریکایی می‌رفت، دوباره مشاهده شد.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، ایران ضمن تأکید بر ادامه مذاکرات با طرف غربی، بر ایستادگی بر حقوق ملت ایران پافشاری کرد. رفع تمامی تحریم‌ها، اخذ تضمین درباره عدم تکرار واقعه‌ای شبیه به اردیبهشت ۱۳۹۷ از سوی آمریکایی‌ها و پایان یافتن ادعاهای سیاسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران موسوم به مسائل پادمانی، از همان ابتدا در دستور کار دولت جدید ایران و تیم مذاکره‌کننده آن قرار گرفت.

از سوی دیگر، مذاکرات در دولت جدید ایران، در شرایطی دنبال شد که ایران توانسته بود با وجود تحریم‌ها، با توجه به سیاست توسعه همکاری با همسایگان و نگاه به شرق و همچنین با توجه به فرصت‌های پیش‌آمده با آغاز تغییر در نظم بین‌المللی پس از آغاز عملیات ویژه روس‌ها در اوکراین، فروش نفت خود را به‌شکل قابل توجهی افزایش دهد؛ لذا تهران هرگز در برابر زیاده‌خواهی آمریکایی‌ها کوتاه نیامد، چرا که نظام بین‌المللی از اسفندماه گذشته تاکنون دچار چنان تغییراتی شده که به‌نظر نمی‌رسد ادامه سیاست فشار حداکثری علیه ایران دیگر ممکن باشد.

اما با شکست آمریکایی‌ها در تحمیل خواسته‌های خود به ایران در وین و همچنین ناامیدی آنها از تغییرات در نظم بین‌الملل و تغییرات گسترده در مدیریت و کارآمدی دولت در ایران، دولت بایدن، اکنون نقاب از چهره برافکنده است. اتفاقاتی که در اواخر شهریور و اوایل مهر ۱۴۰۱ در برخی شهرهای ایران و به بهانه درگذشت «مهسا امینی» رخ داد، نشان داد که دولت بایدن خود را کاملاً با همان رویکرد و سیاست‌های ضدایرانی ترامپ تطبیق داده است. دوباره همان گروهک‌ها که روزگاری پادوی ترامپ بودند، این‌بار در نقش پادوی دولت بایدن وارد میدان شدند.

اکنون دیگر باید برای هر ناظر آگاهی روشن شده باشد که «رابرت مالی» فقط در اسم و قیافه و ادبیات با «برایان هوک» تفاوت دارد نه در اهداف و نه جدیداً حتی در تاکتیک‌ها!

آشوب‌های اخیر، تیر خلاصی به آن انگاره‌هاست که تفاوت ماهوی بین سیاست‌های دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان علیه ایران را تبلیغ می‌کردند. تفاوتی هم اگر هست، صرفاً در سطح تاکتیک است و آن هم نه برای همیشه. کسانی که سخنرانی رئیس‌جمهور آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل را شنیدند حتماً این را هم شنیدند که او علناً از آشوب‌ها در ایران حمایت کرد. وزارت خزانه‌داری دولت او هم در روزهای اخیر، نگران تأمین اینترنت برای آشوبگران در ایران بود؛ آشوبگرانی که در شهرهای ایران، رفتاری به‌مراتب بدتر از آن چیزی را از خود بروز می‌دادند که پلیس‌های لندن و پاریس مجبور به برخورد با آن شدند!

این یکی تیرِ اغتشاش واشنگتن و متحدانش هم با حضور به‌موقع و گسترده مردم در تاریخ سوم مهرماه ۱۴۰۱ به سنگ خورد اما نباید فراموش کرد که دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی غربی و به‌ویژه آمریکایی، هرلحظه در کمین بحران‌آفرینی برای ایران هستند، رویکردی که ایجاد آشوب در کشور تنها می‌تواند یک مصداق آن باشد.

سرویس جهان مشرق – شواهد نشان می‌دهد فرانسه طی سال‌های گذشته از راه برقراری روابطِ به‌ظاهر اقتصادی با برخی کشورهای منطقه‌ی خلیج فارس، در صدد نفوذ سیاسی و حتی نظامی در این منطقه است. پاریس اگرچه در ظاهر نقش پررنگی در بحران‌های خاورمیانه بازی نمی‌کند، اما از طریق فروش تسلیحات به ائتلاف عربی تحت رهبری سعودی، دستش به خون یمنی‌ها آلوده است، و با گرداندن مهره‌های متعددش در کشورهایی مانند عربستان، تلاش می‌کند اثر انگشتش را از روی این بحران‌ها پاک کند. در گزارش پیش رو، بیش‌تر با نقش فرانسه در خاورمیانه و مهره‌های این کشور برای بازی در شطرنج منطقه آشنا خواهید شد.

استقبال «امانوئل مکرون» (چپ) رئیس‌جمهور فرانسه، از «محمد بن‌سلمان» (راست) ولی‌عهد سعودی، در کاخ «الیزه» در پاریس در ماه آوریل سال ۲۰۱۸. فرانسه از طریق کشورهایی مانند عربستان و امارات، سعی دارد ضمن تأمین منافع اقتصادی‌اش، در امور خاورمیانه نیز دخالت کند. (+)

نشانِ افتخاری برای مزدوران منطقه

هشت سال پیش، وقتی «محمد بن‌لادن» مدال افتخار «شوالیه» (اولین درجه از بالاترین نشان افتخار فرانسه، یعنی «لژیون دونور[۱]») را از «فرانسوا اولاند» رئیس‌جمهور وقت فرانسه، دریافت کرد، کم‌تر کسی او را می‌شناخت. البته هنوز هم نام او کاملاً در سایه قرار دارد و احتمالاً با بزرگِ خاندانش اسامه بن‌لادن یا دیگر اعضای شجره‌ی ثروتمندش اشتباه گرفته می‌شود. بن‌لادن تحصیلات آکادمیک خود را در پاریس به اتمام رساند. آن زمان به‌تازگی ریاست شورای بازرگانی عربستان و فرانسه را پذیرفته بود[۲]. با گذشت هشت سال و درخشش محمد بن‌لادن در تحکیم روابط اقتصادی فرانسه و عربستان، چند هفته پیش، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، او را به درجه‌ی افسری، که دومین درجه‌ی افتخار فرانسه است، مفتخر کرد. این اتفاق در آخرین روز از سال ۲۰۲۱ و پس از سفر مکرون به کشورهای عربی منطقه، در سکوت کامل خبری، رخ داد. همزمان، ژان-ایو لودریان، وزیر خارجه‌ی فرانسه، به افراد دیگری مانند «محمد بن‌ظاهر المنجد» و «ژان-مارک بودین» نیز، که در تعاملات تجاری ریاض-پاریس همکاری فعال دارند، این نشان را اعطا کرد. جالب این‌جاست که این افراد، کاملاً در پشت پرده فعال هستند و اطلاعات بسیار کمی از آن‌ها در رسانه‌ها منتشر می‌شود.

«محمد بن‌لادن» (تصویر بالا) رئیس «شورای بازرگانی عربستان و فرانسه»، در آخرین روز سال ۲۰۲۱، دومین نشان افتخار «لژیون دونور» را از دست امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، دریافت کرد. (+)

اگرچه نشان افتخار فرانسه یک نشان تشریفاتی است و از لحاظ مالی یا قانونی امتیازِ خاصی برای دارنده‌اش محسوب نمی‌شود، اما دریافت این نشان در سیاست خارجی فرانسه به معنای حمایت دولت از شخص دارنده‌ی این نشان و نشانگر رویکرد او نسبت به چهره‌ها و اتفاقات خارجی است. به عنوان نمونه، خدمات محمد بن‌نایف، ولی‌عهد سابق عربستان و رئیس وقتِ دستگاه اطلاعاتی این کشور، به کشورهای غربی در سال ۲۰۱۶ و همچنین به طور ویژه در بحبوحه‌ی جنگ سوریه، سبب شد تا موفق به دریافت عنوان شوالیه به خاطر «تلاش در مبارزه با تروریسم و افراطیگری» شود. چند ماه بعد نیز سازمان اطلاعاتی آمریکا، سی‌آی‌ای، با اعطای «مدال جورج تِنت»، از او به خاطر فعالیت‌های «ضدتروریستی» و ایجاد «صلح و امنیت» تقدیر کرد.

فرانسوا اولاند (جلوی تصویر، چپ)، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، اوایل ماه مارس سال ۲۰۱۶، در پاریس، نشان شوالیه (اولین درجه‌ی «لژیون دونور»، بالاترین نشان افتخار اهدایی در فرانسه، چه نظامی و چه غیرنظامی) را به «محمد بن‌نایف» ولی‌عهد سابق سعودی و رئیس وقت دستگاه اطلاعاتی عربستان، اهدا می‌کند. (+)

با این وجود، رسانه‌ها در قبال این سیاست فرانسه سکوت نکردند و از اولاند، رئیس‌جمهور وقتِ این کشور، به خاطر اعطای نشان افتخار به بن‌نایف انتقاد کردند. انتقاد رسانه‌ها از آن رو بود که محمد بن‌نایف یکی از مسئولان قتل‌عام وحشیانه‌ی شیعیان و خصوصاً «نمر باقر النمر» از رهبران شیعیان عربستان، در ماه ژانویه‌ی همان سال بود[۳]. اما وقتی محمد بن‌لادن، چهره‌ی بانفوذ و پشت پرده‌ی عربستانی، مدال افتخار لژیون دونور را برای دومین بار دریافت کرد، رسانه‌ها سکوت کردند. دلیل این سکوت آن بود که، بر خلاف موردِ بن‌نایف که سیاست پاریس در آن علناً و مستقیماً جنگ‌طلبانه بود، بن‌لادن چهره‌ای اقتصادی و در ظاهر پاک است. با این حال، سؤال این‌جاست که چرا یک چهره‌ی اقتصادی تا این اندازه محبوبِ پاریس واقع شده است؟ آیا سیاستِ فرانسوی‌ها در قبال کشورهای عربی منطقه تغییر کرده، یا قرار است همان سیاست این‌بار در لباس میش پیاده شود؟

«محمد بن‌لادن» تحت پوشش فعالیت‌های اقتصادی و روابط بازرگانی با فرانسه، سیاست‌های این کشور را در قبال عربستان و منطقه‌ی خاورمیانه پیش می‌برد. (+)

منافع اقتصادی فرانسه در فروش تسلیحات نظامی

در پیِ انتشارِ سند چشم‌انداز ده‌ساله‌ی عربستان موسوم به «رؤیه ۲۰۳۰»، برخی از مسئولین عربستانی اخیراً مدعی شده‌اند که این کشور بیش از بیست میلیارد دلار برای تجهیزات نظامی هزینه خواهد کرد[۴]. احتمالاً سهم زیادی از این بودجه نصیب شرکت‌های فرانسوی خواهد شد. حال اگر بیفزاییم که محمد بن‌لادن (دارای نشان درجه‌ی دوم لژیون دونور) مشاور ارشد شرکت‌ نظامی فرانسوی «تالِس[۵]» در عربستان است، سیاست «اقتصادی» پاریس در منطقه کمی شفاف‌تر می‌شود. از سوی دیگر، ژان-مارک بودین، رئیس شبکه‌ی بین‌المللی کمپانی تالس، نیز چند هفته پیش، همزمان با محمد بن‌لادن، نشان شوالیه‌ی لژیون دونور را دریافت کرد.

«محمد بن‌لادن» علاوه بر مدیریت روابط بازرگانی فرانسه با عربستان، مشاور ارشد شرکت نظامی فرانسوی «تالس» در عربستان نیز هست. (+)

در دنیای اقتصاد، این اولین بار نیست که فروشنده‌ای، خریدار و دلالِ خرید را با خود همراه کرده است. جالب است بدانید که محمد بن‌ظاهر المنجد نیز، که نشان افتخار فرانسه را پذیرفت، رئیس بخش مالی «اتحادیه‌ی فرانسه در عربستان» است. مقر اصلی فعالیت المنجد در شهر جده قرار دارد که به لحاظ راهبردی نسبت به ریاض (مقر فعالیت ملک سلمان و محمد بن‌سلمان) فاصله دارد و وی گاهی از آن‌جا قراردادهای مستقلی با شرکت‌های فرانسوی امضا می‌کند. به عنوان مثال، یکی از سِمت‌های متعدد المنجد عضویت در هیأت‌مدیره‌ی شرکت سعودی «خدمات آب‌رسانی کنداسه[۶]» است و اخیراً در همین سِمت طی قراردادی با شرکت فرانسوی «ویولیا[۷]» خواستار راه‌اندازی کارخانه‌ی شیرین‌سازی آب دریا در شهر جده شده است.

فرانسه سومین صادرکننده‌ی بزرگ صنایع نظامی بعد از آمریکا و روسیه است. تنها از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، صادرات ادوات نظامی فرانسه ۷۲ درصد رشد داشته است[۸]. در سوی دیگر، حتی در سال ۲۰۲۰، که همه‌گیری کرونا اقتصاد جهان را تحت تأثیر قرار داده بود، عربستان با صرف ۷۰۳ میلیون دلار، بزرگ‌ترین واردکننده‌ی تسلیحات نظامی از فرانسه بود. جالب است بدانید که اغلب این تسلیحات، راهبردی و در حوزه‌ی رادار، ماهواره‌های ردیاب، سامانه‌های کنترلی و ربات‌های مین‌یاب دریایی بود، و جالب‌تر این‌که بخش بزرگی از این قراردادها سهم شرکت تالس شد. در واقع، به نظر می‌رسد فرانسه درصدد است کشورهای عربی منطقه را از لحاظ دفاعی تجهیز کند، تا در مقابل تهدیدهای گروه‌های مقاومت توانایی مقابله داشته باشند. حمله‌ی پهپادی به تأسیسات نفتی «آرامکو»ی عربستان در سال ۲۰۱۹ و حمله‌ی اخیر انصارالله یمن به چند نفتکش و فرودگاه بین‌المللی ابوظبی، چراغ خطر را برای هم‌پیمانان پاریس در منطقه‌ی خلیج فارس روشن کرده است.

امضای قرارداد تعمیر و نگهداری صنایع هوافضای عربستان با شرکت فرانسوی «تالس» در حاشیه‌ی اولین روز از نمایشگاه هوایی دبی، در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۱ (+)

 

فرانسه و امارات «شریکان جنایت در یمن»

از سوی دیگر، بازوی نظامی فرانسه در منطقه، امارات، عربستان و قطر هستند. بنابراین عجیب نیست که همزمان با سفر اخیر مکرون به امارات، خبرِ فروش هشتاد جنگنده‌ی «رافال[۹]»، ساخت شرکت فرانسوی «داسو[۱۰]»، به قیمت ۱۹ میلیارد دلار، منتشر می‌شود. وزیر دفاع فرانسه پس از عقد این قرارداد مدعی شد که بزرگ‌ترین قرارداد صادرات تسلیحات نظامی تاریخ فرانسه امضا شده است[۱۱]. این ادوات نظامی به طور مستقیم و غیرمستقیم علیه مردم مظلوم یمن و بحرین استفاده می‌شوند، در حالی که فرانسه تلاش می‌کند جنایت‌های خود را پشت پرده‌ی تعاملات تجاری مخفی کند.

شماری از شهروندان اماراتی، اواسط ماه نوامبر سال ۲۰۱۷، از مقابل یک فروند جنگنده‌ی «رافال» ساخت شرکت فرانسوی «داسو» در نمایشگاه هوانوردی دبی در امارات، عبور می‌کنند. امارات  اخیراً با خرید هشتاد فروند جنگنده‌ی رافال به مبلغ حدوداً ۱۹ میلیارد دلار، بزرگ‌ترین صادرات تسلیحات فرانسه را رقم زد. (+)

پیش‌تر، «فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر[۱۲]» طی گزارشی فرانسه و امارات را «شریکان جنایت در یمن» خوانده بود[۱۳]. علاوه بر حملاتی که مستقیماً از سوی پایگاه‌های اماراتی یا سعودی علیه یمن تدارک دیده می‌شود، ابوظبی به «منطقه‌ی خاکستری» فروش تسلیحات نظامی به گروه‌های تروریستی نیز تبدیل شده است. در واقع، فرانسه و امارات تلاش می‌کنند با مدیریت این حوزه‌ی اقتصادی، جنگ در منطقه را هدایت کرده و در عین حال، منافع اقتصادی خود را نیز تضمین کنند. فدراسیون جهانی حقوق بشر در گزارش مذکور خواهان توقف صادرات تسلیحات نظامی به امارات و تشکیل گروه تحقیق و تفحص درباره‌ی صادرات نظامی فرانسه به امارات شد. در این گزارش، فاجعه‌ی یمن با کشتار بیش از ۴۰۰,۰۰۰ انسان، «بزرگ‌ترین فاجعه‌ی بشری» خوانده شده و امارات و فرانسه شریکان این جنایت توصیف شده‌اند.

جلد گزارش «فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر» که درباره‌ی شراکت فرانسه و امارات در جنایات جنگی در یمن توضیح داده است (+)

 

نفوذ در منطقه بدون آلوده شدن دست

با همه‌ی این‌ها، نفوذ اقتصادی فرانسه در منطقه صرفاً منحصر به فروش تسلیحات نظامی نیست. سیاست‌های پاریس در منطقه از طریق هم‌پیمانان عربی‌اش در پوشش همکاری‌های اقتصادی اجرا می‌شود. به عنوان مثال، می‌توان به خانم «فیروز ویلین» هنرمند و مجموعه‌دار برنده‌ی مدال افتخار لژیون دونور، اشاره کرد. ویلین رئیس «انجمن دوستان دانشگاه سوربن در ابوظبی» است. «ژان-پل ویلین»، همسر ویلین، که او نیز نشان لژیون دونور را به سینه دارد، بیش از بیست سال رئیس بخش راهبردی «صندوق سرمایه‌گذاری ابوظبی» بوده است. این زوج یکی از عوامل اقتصادی پاریس در منطقه‌ی خلیج فارس محسوب می‌شوند.

«ژان-پل ویلین» (راست) بیست سال رئیس بخش راهبردی «صندوق سرمایه‌گذاری ابوظبی» بوده و همسرش «فیروز ویلین» (چپ) رئیس «انجمن دوستان دانشگاه سوربن در ابوظبی» است. هر دو برنده‌ی نشان افتخار «لژیون دونور» فرانسه و از عوامل نفوذ اقتصادی این کشور در منطقه‌ی خلیج فارس هستند (+)

دقیقاً به همین شکل، خانواده‌ی «کاپلان» («دافنه» و «توماس») نیز که هنرمند و هنردوست هستند[۱۴]، در فعالیت‌های اقتصادی منطقه مشارکت فعال دارند. «توماس کاپلان» که یک تاجر، هنرمند و فعال اجتماعی آمریکایی است، روابط بسیاری خوبی با پاریس دارد. وی همچنین با حمایت ابوظبی از گروه‌های فشار متعددی مانند «پروژه‌ی مقابله با افراطیگری[۱۵]» و «اتحاد علیه ایران هسته‌ای[۱۶]» حمایت مالی کرده است. برخی از مؤسسه‌های کاپلان، مانند «ائتلاف بین‌المللی حمایت از میراث در مناطق جنگی[۱۷]» تحت حمایت مالی مستقیم محمد بن‌زاید، ولی‌عهد ابوظبی، و اولاند و مکرون، رؤسای‌جمهور فرانسه، هستند. کاپلان اکنون از «پروژه‌ی دموکراسی در ترکیه[۱۸]» و «عدالت برای کردها[۱۹]» حمایت می‌کند. 

«توماس اس. کاپلان» (تصویر بالا) مجموعه‌دار ثروتمند آمریکایی، و همسرش «دافنه کاپلان»، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خصوصی نقاشی‌های هلندی متعلق به قرن هفدهم میلادی را در اختیار دارند. تصویر بالا، توماس کاپلان را در کنار تعدادی از این نقاشی‌ها نشان می‌دهد که ماه فوریه‌ی سال ۲۰۱۷ در موزه‌ی «لوور» پاریس به نمایش گذاشته شده‌اند (+)

اگرچه تعامل پاریس با هم‌پیمانان عربی‌اش در ریاض، دوحه و ابوظبی مستقیم است، اما با تأثیرگذاری غیرمستقیم بر اهدافی مانند بیروت، دمشق، بغداد و حتی تهران، قصد مشارکت حداکثری در فضای منطقه را دارد. به عنوان نمونه، چند سال قبل، عربستان با حمایت آمریکا قول مساعدتی سه میلیارد دلاری به بیروت داد تا بتواند از شرکت تالس بالگرد سبک و ادوات نظامی-مخابراتی خریداری کند. اما با تغییر شرایط منطقه، تشنج در روابط ریاض-تهران و نفوذ حزب‌الله در این کشور، این تعهد، نیمه‌کاره رها شد[۲۰]. اکنون که لبنان با بحران اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، فرانسه و عربستان مجدداً به فکر نفوذ در این کشور افتاده‌اند. حدود یک ماه پیش، رئیس‌جمهور فرانسه و ولی‌عهد سعودی در تماس مشترکی که با نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان، داشتند، درباره‌ی رفع بحران بیروت هم‌اندیشی کردند.

شبکه‌ی‌ اقتصادی فرانسه در کشورهای عربی منطقه به قدری وسیع است که در برخی موارد، به نوعی بده‌بستان تبدیل شده است. به عنوان مثال، سازمان غیردولتی و حامی محیط‌زیست «پانترا» به طور مستقیم تحت حمایت محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد سعودی، است و به «انجمن صلح پاریس» کمک مالی کرده است. حدود دو سال پیش که پرونده‌ی حامیان محیط‌زیست در ایران جنبه‌ی امنیتی پیدا کرد، سروکله‌ی توماس کاپلان نیز به عنوان واسط امنیتی آمریکا در پروژه‌های زیست‌محیطی ایران، پیدا شد [جزئیات بیش‌تر]. رسانه‌ها نوشتند «پول‌های کاپلان در جهان چرخید و بالأخره دغدغه‌های سیاسی و زیست‌محیطی او با یک‌دیگر تلاقی پیدا کرد[۲۱].»

اسم «توماس کاپلان» اخیراً در گزارش‌های مربوط به جاسوسی در ایران تحت پوشش حمایت از محیط‌زیست و یوزپلنگ ایرانی مطرح شد [جزئیات بیش‌تر] (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› اتحاد مؤسسات محیط‌زیستی با اسرائیل برای «به زانو درآوردن ایران بدون حمله نظامی»

›› برنده جایزه کاپلان چه نقشه‌ای برای یوزپلنگ ایرانی دارد

به نظر می‌رسد سیاست پاریس در غرب آسیا و حوزه‌ی خلیج فارس وارد لایه‌های عمیق‌تر و جدی‌تری شده است. از یک سو، فروش مستقیم و غیرمستقیم تسلیحات نظامی به متحدان عربی و گروه‌های تروریستی سود کلانی برای این کشور به بار آورده، و از سوی دیگر، این تعاملات تجاری باعث گسترش نفوذ آن‌ها در منطقه شده است. این در حالی است که پوشش تجاری و اقتصادی، توجیه خوبی برای دوری از چالش رسانه‌ها و رسوایی جنایات فرانسه در این منطقه است.