محمد بن سلمان

سرویس جهان مشرق – عربستان سعودی، با تکیه بر درآمدهای نفتی هنگفت، در سال‌های اخیر با اعلام پروژه‌های عظیم و پرزرق‌وبرق، تصویری از آینده‌ای درخشان و مدرن را در رابطه با این کشور به نمایش گذاشت. این پروژه‌ها، بخشی از برنامه “چشم‌انداز ۲۰۳۰” تحت رهبری ولیعهد محمد بن سلمان، قرار بود اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت رها کنند و عربستان را به قطب گردشگری، سرگرمی و فناوری تبدیل نمایند.

اما واقعیت برای سران سعودی تلخ‌تر از تصورات آن‌ها است. کاهش قیمت نفت، کسری بودجه فزاینده و هزینه‌های نجومی، این پروژه‌ها را به باتلاقی از تأخیرها، کاهش مقیاس و ورشکستگی مالی کشانده است. پروژه‌هایی مانند «نئوم»، پروژه «دریای سرخ» و «قدیه» که با هیاهوی رسانه‌ای آغاز شدند، اما اکنون به نماد ناکامی‌های مالی و اجرایی تبدیل شده‌اند.

در واقع به دلیل شرایط حاکم، عربستان اکنون در حال تغییر جهت است، تغییری که عبارت است از کاهش تمرکز بر پروژه‌های عظیم و پرزرق‌وبرق مانند شهر نئوم (NEOM) و افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی، بازی‌های ویدیویی و صنایع پیشرفته.

پس از سال‌ها از گذشت انعقاد قراردادهای کلان، جریان بودجه به سمت پروژه نئوم متوقف شده و در پیش‌نویس بودجه سال ۲۰۲۶ حتی نامی از این پروژه برده نشده است. طبق برآوردها، در سه فصل اول سال جاری، قراردادهای ساخت‌وساز برای پروژه‌های عظیم در عربستان به ارزش حدود ۸ میلیارد دلار امضا شده که تنها حدود ۲۰ میلیون دلار آن به نئوم اختصاص یافته است.

چرا این اتفاق افتاده است؟ قیمت نفت در سال جاری بیش از ۱۰ درصد کاهش یافته و فشار نقدینگی در سیستم بانکی عربستان احساس می‌شود. به همین دلیل، صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان به دنبال سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی با بازگشت سرمایه سریع‌تر است.

به همین دلیل، بودجه‌ها به سمت شرکت «هومین» (Humain)، شاخه هوش مصنوعی متعلق به این صندوق، و شرکت «الات» (Alat) که مراکز تولید هوشمند را خواهد ساخت، سرازیر شده است. از این پس، اگر پروژه‌ای در عربستان «سودآور» نباشد، کند یا متوقف خواهد شد. این به معنای جریان سریع‌تر پول به بازارهای فناوری و همکاری با غول‌های سرمایه‌گذاری است.

این پروژه، که در سال ۲۰۱۷ با تبلیغات گسترده رونمایی شد، بخشی کلیدی از چشم‌انداز ۲۰۳۰ بود و وعده‌های بلند پروازانه‌ای را می‌داد. اما تا اکتبر ۲۰۲۵، تنها ۲.۴ کیلومتر از هسته اصلی پروژه ساخته شده و تکمیل کامل حالا به ۲۰۴۵ موکول شده، که تأخیری عظیم از برنامه اولیه است. در واقع امروز، زرق‌وبرق اولیه جای خود را به کاهش مقیاس، اخراج‌ها و توقف‌ها داده است.

وزیر دارایی عربستان اذعان کرده که کسری بودجه کشور تا سال ۲۰۲۶ تداوم خواهد داشت و بر همین اساس بسیاری از طرح‌های اقتصادی چند تریلیون دلاری را تا پس از ۲۰۳۰ به تعویق انداخته‌اند. او توضیح داده است که برای جلوگیری از فشارهای تورمی شدید و گلوگاه‌های عرضه و تقاضا، برخی پروژه‌ها را سه سال یا حتی تا ۲۰۳۵ عقب کشیده‌اند. این تردید قابل درک است، چون هدف‌گذاری صندوق حاکمیتی سعودی برای جذب ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیز با موفقیت فاصله زیادی داشت. (تنها حدود ۳۳ میلیارد دلار تحقق یافت)

نهایتا برای تأمین هزینه‌های پرسروصدای این طرح‌ها، دولت مجبور به گسترش استقراض شده است. صندوق سرمایه‌گذاری سعودی (PIF) ناگزیر به فروش سهام آرامکو و انتشار چند سری اوراق قرضه بین‌المللی متوالی روی آورده تا کسری بودجه را پوشش دهد. این حجم از بدهی‌سازی عملا بیانگر شکست چشم‌انداز ۲۰۳۰ است.

البته، نشانه‌های شکست پروژه‌های بلند پروازانه بن سلمان بسیار قبل تر آشکار شده بود. بلومبرگ در سال ۲۰۲۳، بر اساس تحقیقات انجام شده به نشانه‌های اولیه ناکامی این پروژه اشاره کرد. تحقیقات بلومبرگ که در جریان آن با ۲۵ پرسنل مصاحبه و ۲۷۰۰ صفحه مقاله داخلی را بررسی کرد، نشان داد که این پروژه با شکست و تاخیر مواجه شده است. بلومبرگ با استناد به منابع نزدیک به این پروژه در مقاله خود درباره کاهش وضعیت طرح The Line (هسته اصلی پروژه نئوم) توسط عربستان سعودی گزارش داد این پادشاهی در تامین بودجه نئوم (NEOM) به مشکلات جدی مواجه شده است.

در پایان لازم به ذکر است که طرح‌های بلندپروازانه محمد بن سلمان، به‌ویژه چشم‌انداز ۲۰۳۰ و پروژه‌های عظیم مانند نئوم، خط، پروژه دریای سرخ و قدیه، نمونه‌ای بارز از این واقعیت هستند که پول نفت به‌تنهایی نمی‌تواند توسعه پایدار ایجاد کند.

این پروژه‌ها، که با هیاهوی رسانه‌ای و وعده‌های مدرن‌سازی رونمایی شدند، حالا به دلیل هزینه‌های نجومی، مدیریت ضعیف، تأخیرهای گسترده و عدم جذب سرمایه خارجی، به باتلاقی از شکست‌های مالی و اجرایی تبدیل شده‌اند. نئوم با هزینه تخمینی ۱.۵ تریلیون دلار، کاهش مقیاس به ۲.۴ کیلومتر، و تأخیر تا ۲۰۴۵، نمادی از این ناکامی است. پروژه‌های دیگر مانند قدیه و دریای سرخ نیز با سرنوشت مشابهی روبه‌رو هستند که برای سران سعودی خبر از این واقعیت می‌دهند که تا چند دهه آینده، به جای پروژه‌هایی همچون نئوم و …، جذاب ترین جاذبه گردشگری عربستان، قبایل بیابان نشین و شترسواران آن خواهند بود.

به گزارش مجاهدت از مشرق، در این گفتگوی تلفنی، روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و امیر فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه کشورمان را در جریان توافق دفاعی اخیر عربستان با پاکستان قرار داد.

به گزارش مجاهدت از ایرنا از خبرگزاری رسمی عربستان (واس)، محمد بن سلمان روز چهارشنبه ۲۶ شهریور در کاخ پادشاهی عربستان در ریاض میزبان محمد شهباز شریف نخست وزیر پاکستان بود.

ولیعهد عربستان و نخست وزیر پاکستان در یک نشست رسمی به بررسی روابط دوجانبه و تلاش‌ها و هماهنگی‌های جاری برای تقویت و گسترش این روابط در زمینه‌های مختلف پرداختند.

بررسی و همفکری درباره تحولات منطقه و جهان و برخی دیگر از موضوعات مورد اهتمام دو طرف از دیگر موضوعات مورد بررسی در این نشست بود.

محمد بن سلمان و محمد شهباز شریف در پایان این گفت وگوها، توافقنامه دفاع راهبردی مشترک میان عربستان و پاکستان را امضا کردند.

به گزارش مجاهدت از مشرق، گروهی از شرکت‌های آمریکایی فعال در حوزه فناوری هوش مصنوعی که رؤسای آن‌ها همراه دونالد ترامپ به کشورهای منطقه خلیج فارس سفر کرده‌اند، از امضای قراردادهای بزرگ با این کشورها خبر دادند.

این در حالی است که ترامپ در جریان سفر خود به این منطقه، اعلام کرد که عربستان تعهد سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری به شرکت‌های هوش مصنوعی آمریکایی داده است.

به گفته رویترز، یکی از بزرگ‌ترین توافقات انجام شده، مجموعه قراردادی است که شرکت انویدیا امضا کرده است. این شرکت قرار است صدها هزار تراشه هوش مصنوعی به عربستان بفروشد.

نخستین محموله این شرکت شامل ۱۸ هزار عدد از جدیدترین تراشه‌های هوش مصنوعی «بلک‌ول» می‌شود که به شرکت سعودی هیومن تحویل داده خواهد شد.

هیومن یک استارت‌آپ در حوزه هوش مصنوعی و متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان سعودی است.

شرکت آمریکایی سیسکو نیز روز سه‌شنبه اعلام کرد که قراردادی مهم با شرکت اماراتی جی۴۲ برای توسعه فناوری هوش مصنوعی در این کشور عربی امضا کرده است.

ترامپ قصد دارد روز پنج‌شنبه به امارات سفر کند.

روز دوشنبه، روزنامه نیویورک‌تایمز گزارش داد که دولت ترامپ در آستانه توافقی است که به امارات اجازه می‌دهد حجم زیادی از تراشه‌های هوش مصنوعی شرکت انویدیا را نیز خریداری کند.

به گفته کاخ سفید، این قراردادها دوطرفه خواهند بود.

شرکت عربستانی «دیتاولت» قرار است ۲۰ میلیارد دلار در مراکز داده هوش مصنوعی و زیرساخت‌های انرژی در آمریکا سرمایه‌گذاری کند.

همچنین طبق اعلام کاخ سفید، شرکت‌های گوگل، دیتاولت، اوراکل، سیلزفورس، اِی‌اِم‌دی و اوبر در مجموع ۸۰ میلیارد دلار در زمینه فناوری‌های پیشرفته در این دو کشور عربی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. البته به جزئیات بیشتری اشاره نشده است.

شرکت سیسکو اعلام کرد که با شرکت جی۴۲ امارات به توافقی برای «ارزیابی امکان همکاری» در زمینه فناوری‌های امنیت سایبری مبتنی بر هوش مصنوعی ساخت آمریکا و همچنین فناوری‌های مراکز داده هوش مصنوعی دست یافته است.

بر اساس این گزارش، عربستان سعودی که به‌دنبال کاهش وابستگی اقتصاد خود به درآمدهای نفتی است، قصد دارد خود را به‌عنوان قطب هوش مصنوعی و مرکز پیشتاز فعالیت‌های این حوزه در خارج از آمریکا معرفی کند.

این تغییر مسیر تازه صورت گرفته است؛ روز دوشنبه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، از راه‌اندازی شرکت هیومن خبر داد که مأموریت آن توسعه و مدیریت فناوری‌های هوش مصنوعی در این کشور خواهد بود.

در گزارش گاردین آمده است: قراردادهای مربوط به فروش تراشه‌های هوش مصنوعی به عربستان سعودی در تضاد کامل با محدودیت‌های سختی است که آمریکا برای صادرات این کالا به چین وضع کرده است.

شرکت انویدیا به‌ویژه از فروش جدیدترین مدل‌های خود به شرکت‌های چینی منع شده، هرچند برخی از این شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت دیپ‌سیک، همچنان موفق شده‌اند در حوزه هوش مصنوعی با شرکت‌های آمریکایی برابری کنند.

سرویس جهان مشرق؛ اندیشکده‌ی «مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل»، در مقاله‌ای(به تاریخ ۱۲ می) به بهانه‌ سفر دونالد ترامپ به عربستان سعودی، یکی از بده‌بستان‌های مهم اقتصادی و اقتصاد سیاسی را که در این سفر نهایی می‌شود، بررسی کرده است. نویسنده این مقاله، کلیتون سیگل، عضو ارشد و صاحب کرسی جیمز آر شلزینگر در حوزه‌ی انرژی و ژئوپلیتیک در مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل در واشنگتن دی سی است.

با تولید نفت بیشتر توسط عربستان، ترامپ همین حالا هم پیروزی بزرگ سعودی خود را به دست آورده است.

سفر دو روزه رئیس جمهور ترامپ به عربستان سعودی بر توافقات دوجانبه، از جمله تعهد عربستان برای سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در ایالات متحده تمرکز داشت. همکاری در مورد توافق‌های تسلیحاتی و برنامه هسته‌ای غیرنظامی برای ریاض نیز از دیگر دستور کارهای این سفر بود. ترامپ و محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور، قطعا در مورد نقاط ملتهب منطقه‌ای از جمله غزه، یمن و ایران نیز مذاکره کرده اند.

اما حتی قبل از ترک واشنگتن، ترامپ قبلا یک پیروزی مهم را از ریاض به شکل تولید نفت خام اضافی که به کاهش قیمت نفت کمک کرده، تضمین کرده بود.

بازار نفت در اوایل ماه آوریل، زمانی که یک زیرمجموعه از هشت عضو گروه تولیدکننده اوپک+ (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) اعلام کرد که عرضه را به سه برابر میزان پیش‌بینی شده افزایش خواهد داد، شگفت زده شد. چرا که ائتلاف به رهبری عربستان سعودی بیش از یک سال با جدیت کار کرده بود تا عرضه نفت را پایین نگه دارد-دو بار برنامه‌ای را به تعویق انداخت تا به تدریج بشکه‌ها را اضافه کند تا زمانی که بازار به اندازه کافی قوی باشد تا از این حرکت پشتیبانی کند. ناگهان، در اوایل آوریل (در حالی که بازارهای مالی از جنگ تجاری رنج می بردند)، گروه تولیدکننده اعلام کرد که تولید ماه مه را ۴۱۱,۰۰۰ بشکه در روز افزایش خواهد داد—سه برابر حجم اعلامی قبلی. و فقط در هفته گذشته، این میزان دو برابر شد، و نرخ عرضه سریع‌تر در ماه ژوئن را حفظ کرد.

این تغییر جهت را که گروهی به رهبری عربستان سعودی به سقوط قیمت نفت کمک کرده است، چه چیزی توضیح می‌دهد؟ کارشناسان توجیهات نه‌چندان قانع‌کننده‌ای را ارائه کرده‌اند، مانند مجازات قزاقستان و عراق به خاطر “فریب” در سهمیه‌های تولیدی خود. اما توضیح محتمل‌تر، ساده ترین توضیح است—برای جلب توجه ترامپ با هزینه نسبتا کم.

ترامپ با تصمیم به پایین آوردن قیمت نفت به زیر ۶۰ دلار در هر بشکه به قدرت بازگشت و خواستار افزایش عرضه از سوی عربستان سعودی و صنعت داخلی نفت و گاز ایالات متحده شد. یکی در موقعیت خوبی برای تحویل است؛ دیگری نمی تواند، حتی اگر بخواهد.

برای شرکت‌های نفتی آمریکایی، ترامپ به دنبال “آزاد کردن” عرضه بیشتر از طریق مقررات‌زدایی تهاجمی و صدور سریع مجوزها است. اما شرکت‌های نفتی آمریکایی، که همین حالا هم رکورد بیش از ۱۳ میلیون بشکه در روز را تامین می کنند، نمی‌توانند بدون ناامید کردن سهامداران خود، بیشتر از این کار کنند. به این دلیل که میانگین کف قیمت (اصطلاحا مایه به مایه) برای چاه‌های نفتی جدید ایالات متحده ۶۵ دلار در هر بشکه است، که بالاتر از محدوده مورد علاقه ترامپ یعنی بین ۵۰ تا ۶۰ دلار در هر بشکه است.

برای سرمایه گذاران راهبرد “تسلط بر انرژی” مهم نیست؛ آن‌ها سود سهام انرژی را می‌خواهند به همین دلیل است که بیشتر بحث در دور اخیر مذاکرات درآمدی بین شرکت‌ها بر این متمرکز بود که آیا اپراتورها می‌توانند پرداخت سود سهام و برنامه‌های خرید متقابل سهام خود را در محیط جدید با قیمت‌های پایین‌تر حفظ کنند.

به دلیل الزامات سختگیرانه‌ی شرکت‌ها برای جذاب نگه‌داشتن بازار سهام خود، تولیدکنندگان نفتی ایالات متحده در حال حاضر در پاسخ به کاهش قیمت، روند تولید را کند کرده‌اند: شرکت‌ها از دکل‌های حفاری کم‌تر و پرسنل کم‌تری برای استحصال استفاده می کنند، در حالی که مدیران شرکت‌ها در هزینه‌کرد محافظه‌کارانه‌تر عمل می کنند.

عربستان سعودی هم توانایی و هم انگیزه‌ای برای افزایش عرضه در این مرحله دارد. عربستان نزدیک به ۳ میلیون بشکه در روز ظرفیت اضافی دارد که در سال‌های اخیر با هدف افزایش قیمت‌ها از شبکه خارج شده است

از سوی دیگر، عربستان سعودی هم توانایی و هم انگیزه‌ای برای افزایش عرضه در این مرحله دارد. عربستان نزدیک به ۳ میلیون بشکه در روز ظرفیت اضافی دارد که در سال‌های اخیر با هدف افزایش قیمت‌ها از شبکه خارج شده است. و ریاض می داند که نفت شیل آمریکا باید فعالیت خود را در بحبوحه‌ی کاهش قیمت، کاهش دهد. با تحویل بشکه‌های بیشتر، یک امتیاز برد-برد را به ترامپ ارائه می دهد و بخشی از سهم بازار خود را که در سال‌های اخیر به صادرکنندگان ایالات متحده واگذارده بود، بازپس می گیرد.

با این حال، برای تضمین پیروزی در رسیدن به هدف قیمت پایین‌تر نفت، ترامپ همچنین به یک دستاورد ژئوپلیتیکی هم نیاز خواهد داشت-جلوگیری از التهابات نظامی در خلیج فارس.

این امر پنهانی نیست که ترامپ برای رسیدن به توافقی با تهران که تنش‌ها را با واشنگتن کاهش دهد، متمایل است؛ همین امر، انگیزه‌ی چندین دور مذاکرات دیپلماتیک است که در هفته‌های اخیر میان واشنگتن و تهران برگزار شده است.

با این حال، اسرائیل ممکن است برنامه‌های دیگری داشته باشد.

اسرائیل، مصمم به این که به حمایت ایران از نیروهای نیابتی که علیه اسراییل می جنگند، می داند که جمهوری اسلامی چقدر در برابر اختلال در صادرات نفت و تامین سوخت داخلی خود آسیب‌پذیر است.

ترامپ همین حالا هم به واسطه‌ی تولید نفت بیشتر توسط عربستان سعودی، که به نوبه خود از حمایت ترامپ و رقابت موثرتر علیه شرکت‌های نفتی ایالات متحده بهره مند خواهد شد، پیروزی آسانی کسب کرده است. برای حفظ کاهش قیمت نفت، ترامپ همچنین به اسرائیل نیاز دارد تا دارایی‌های نفتی آسیب‌پذیر ایران را تحت آتش خود بگیرد. در حالی که بیشتر توجه به تاسیسات هسته‌ای ایران متمرکز است، این دارایی‌های نفتی کشور است که یک آسیب‌پذیری بنیادین برای جمهوری اسلامی است. بدون صادرات نفت خام و بنزین فرآوری‌شده داخلی، کشور تعطیل خواهد شد.

و مهم‌ترین تاسیسات نفتی ایران، از جمله ترمینال صادرات جزیره خارک و بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های ایران در محدوده توانایی‌های حمله اسرائیل قرار دارند، همانطور که در حملات دوربرد آن علیه اهداف ایرانی در اکتبر گذشته نشان داده شده است.

سناتور لیندزی گراهام هفته گذشته به این آسیب‌پذیری اشاره و از طریق رسانه‌های اجتماعی به اسرائیل توصیه کرد: “خیلی وقت پیش باید حمله‌ی سخت به ایران مد نظر قرار می گرفت. خیلی طول نمی‌کشد که ایران از تجارت نفت خارج شود. ” احتمال سقوط بازار نفت – از رکود اخیر تا افزایش احتمالی—نه از حمله اسرائیل به نفت ایران، بلکه از واکنش بالقوه ایران ناشی می شود. اوپک به راحتی می تواند قطع صادرات روزانه ۱.۵ میلیون بشکه ایران را پوشش دهد، اما هیچ جبرانی برای بسته‌شدن احتمالی تنگه هرمز، که از طریق آن ۲۰ میلیون بشکه نفت هر روز عبور می کند، توسط ایران وجود ندارد. تاسیسات نفتی در عربستان سعودی و کشورهای همسایه خلیج فارس نیز ممکن است تحت آتش ایران قرار بگیرند. این تهدید ممکن است انگیزه سفر اخیر شاهزاده خالد بن سلطان وزیر دفاع سابق عربستان به تهران را ایجاد کرده باشد و او احتمالا به رهبر عالی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای رو در رو گفته است که پادشاهی عربستان در هیچ گونه تجاوز نظامی علیه ایران نقش نخواهد داشت.

ترامپ همین حالا هم به واسطه‌ی تولید نفت بیشتر توسط عربستان سعودی، که به نوبه خود از حمایت ترامپ و رقابت موثرتر علیه شکرت‌های نفتی ایالات متحده بهره مند خواهد شد، پیروزی آسانی کسب کرده است. برای حفظ کاهش قیمت نفت، ترامپ همچنین به اسرائیل نیاز دارد تا دارایی‌های نفتی آسیب‌پذیر ایران را تحت آتش خود بگیرد.