محیط زیست

به گزارش مجاهدت از مشرق، مهدی خادم‌ثامنی؛ مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست در برنامه تلویزیونی کشیک سلامت به مناسب “روز زمین پاک” اظهار کرد: بحث روز زمین پاک یک فرصت خوب برای ارتقا فرهنگ زیست محیطی است. این موضوع سال ۱۹۷۰ میلادی در سازمان ملل متحد مطرح و حدود سال ۱۹۹۰ تبدیل به روز جهانی شد. دور شدن از فرهنگ مصرف‌گرایی و صرفه جویی بیشتر از جمله کارهایی است که در روز زمین پاک انجام می‌شود در احادیث ما نیز اشاره شده است که باید حرمت زمین را نگه داریم.

وی افزود: در سازمان محیط زیست تمرکز ما روی سمینارها و آموزش‌های محیط زیستی در راستای داشتن زمین پاک‌تر است. در تلاشیم که قوانین مربوط را نیز بروز کنیم.

مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به تهدید پسماندها برای زمین گفت: طبق قانون ما ۵ گروه پسماند شهری و عادی، صنعتی، کشاورزی، پزشکی و خطرناک داریم. ما سالانه حود ۲۱ میلیون تن پسماند عادی در کشور داریم که می‌توان آن را مدیریت و تهدید را به فرصت تبدیل کرد. استفاده از سوخت‌های مشتق و کمپوست در این زمینه در دستور کار است.

خادم‌ثامنی با بیان اینکه پاشنه آشیل مدیریت پسماند تفکیک در مبدا است، گفت: تفکیک در مبدا به بازیافت و اقتصاد چرخشی کمک می‌کند و کشورهای پیشرو به این سمت رفته‌اند. در این نوع اقتصاد پسماند به ماده اولیه سایر صنایع تبدیل می‌شود و با حداقل تولید پسماند و افزایش راندمان صنایع، تهدید به فرصت تبدیل می‌شود.

وی تصریح کرد: در چند سال اخیر سامانه جامع مدیریت پسماند در سازمان راه اندازی شده که نقل و انتقال تمام پسماندها در این سامانه رصد می‌شود. ما بین ۶۵ تا ۷۰ درصد پسماند عالی و ۳۰ تا ۳۵ پسماند خشک کم‌ارزش و با ارزش داریم. پسماند عالی ما می‌تواند به کمپوست تبدیل شود که خاک را تغذیه می‌کند و با توجه به اینکه در کشور حدود ۱۴ میلیون هکتار زمین کشاورزی داریم که معمولاً فقر مواد مغذی دارند می‌تواند کمک بکند.

مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: پسماند خشک با ارزش نیز می‌تواند ماده اولیه صنعت شود و پسماند خشک کم ارزش نیز به سوخت مشتق تبدیل شود که حتی صنایعی مانند فولاد و سیمان را تغذیه ‌می‌کند که این موضوع در برنامه هفتم توسعه دیده شده است.

خادم‌ثامنی گفت: پسماند صنعتی که پیش‌تر دفن می‌شد الان ماده اولیه صنعت بازیافت شده‌ است که از طریق سامانه جامع مدیریت پسماند به واحدهای بازیافتی که عملکرد زیست محیطی آنها مورد تایید است، می‌رسد.

وی درخصوص قوانین حوزه پسماند نیز گفت: قانون مدیریت پسماند که در سال ۱۳۸۳ ابلاغ شده قانون مترقی است اما نیاز به اصلاح دارد که به کمک مجلس این اصلاحات انجام شده و امیدواریم در صحن علنی تصویب شود. یک از ایرادات اصلی این است که در قانون فعلی ضمانت اجرایی کامل دیده نشده است و جرم و جزا به هیچ وجه همخوانی ندارند.

خادم‌ثامنی گفت: طبق آماری که سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در سال ۱۴۰۳ منتشر کرده است، ۱۰۷ همت خسارت محیط زیستی ناشی از پسماندها است که نیاز است در در ماده ۱۶ قانون مدیریت پسماند که مربوط به جرم و جزا است، در نظر گرفته شود.

وی درباره زباله صفر هم گفت: این بحث یک دهه است که در کشورهای پیشرو مطرح شده است و قرار است پسماند به ماده اولیه یا انرژی تبدیل شود. در کشور ما نیز اقداماتی انجام شده ازجمله آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در سال ۱۴۰۱ ابلاغ شد و اکنون در کمیسیون زیربنایی دولت در دست بررسی و اصلاح است. سوخت مشتق و کمپوست و .. نیز در همین راستا مطرح شده است.

مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در بحث زباله‌سوزها و پسماندسوزها نیز برنامه‌ریزی خوبی در کشور شده است. اولویت ما مراکز دفن مهندسی است که این مراکز در حال افزایش است تا از تلنبار پسماند جلوگیری شود.

وی در پایان به دپو پسماند در استان‌های شمالی کشور نیز اشاره کرد و گفت: در استان‌های شمالی به دلیل نزدیک بودن جنگل و کوه و دریا برای پیدا کردن زمین محدودیت داریم که این موارد باید دیده شود و تبدیل پسماند به مبدا باید دیده شود. در این راستا مواردی ازجمله راه‌اندازی زباله‌سوزهای ساری و نوشهر دیده شده است. تبدیل پسماند به انرژی و مواد اولیه و تفکیک از مبدا نیز باید دیده شود.

به گزارش مجاهدت از مشرق، مطالعه‌ای تازه از پژوهشگران دانشگاه لیدز نشان می‌دهد که کاهش نگران‌کننده سطح آب دریاچه خزر، بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در خشکی جهان، تهدیدی جدی برای زیست‌بوم منطقه، سلامت انسانی و زیرساخت‌های اقتصادی محسوب می‌شود. این پژوهش نقشه‌ای از پیامدهای احتمالی این بحران برای تنوع زیستی و زیرساخت‌های حاشیه این دریاچه ترسیم کرده است.

زوال آرام اما پیوسته

گرمایش زمین باعث افزایش تبخیر آب دریاچه خزر شده؛ تا جایی که ورودی آب دیگر کفاف تبخیر را نمی‌دهد. حتی اگر افزایش دمای جهانی به زیر ۲ درجه سانتی‌گراد محدود شود، سطح آب این دریا می‌تواند بین ۵ تا ۱۰ متر کاهش یابد. در بدترین سناریوها، سطح دریا ممکن است تا سال ۲۱۰۰ به اندازه ۲۱ متر کاهش پیدا کند، یعنی بیش از ۶۸ فوت.

در چنین حالتی، وسعتی معادل ۱۱۲ هزار کیلومتر مربع(بزرگ‌تر از کشور ایسلند) ممکن است به طور کامل خشک شود؛ منطقه‌ای که بسیاری از مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی و اقتصادی در آن قرار دارند.

تنوع زیستی در خطر

دریاچه خزر میزبان گونه‌های بی‌نظیری چون فک خزری (Caspian seal) و شش گونه خاویاری کمیاب است، گونه‌هایی که در هیچ نقطه دیگری از جهان یافت نمی‌شوند. کاهش سطح آب می‌تواند زیستگاه زادآوری این گونه‌ها را نابود کرده، مسیرهای مهاجرتی‌شان را مسدود و تالاب‌های ساحلی را خشک کند زیستگاه‌هایی که برای تخم‌گذاری ماهیان و استراحت پرندگان مهاجر حیاتی‌اند.

پژوهشگران هشدار می‌دهند که با افت ۵ متری سطح آب، حدود ۸۱ درصد از زیستگاه زادآوری فک‌های خزری در شمال دریا از بین خواهد رفت، و زیستگاه‌های تاریخی این گونه‌ها دیگر قابل دسترسی نخواهند بود. هم‌چنین، چهار گونه از ده زیست‌بوم منحصربه‌فرد خزر ممکن است به‌طور کامل ناپدید شوند.

زنگ خطر برای ساکنان و زیرساخت‌ها

بیش از ۱۵ میلیون نفر در کشورهای حاشیه خزر یعنی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان به این دریا برای ماهیگیری، کشتیرانی، تجارت و حتی تأمین آب آشامیدنی متکی‌اند. افت سطح آب می‌تواند بنادر مهمی مانند بندر انزلی، باکو و آکتائو را از خط ساحل دور کند؛ برای نمونه، بندر لاگان در روسیه ممکن است تا ۱۱۵ کیلومتر از خط ساحلی جدید فاصله بگیرد.

با خشک شدن بستر دریا، گرد و غبار سمی ناشی از آلاینده‌های صنعتی و نمک وارد هوا خواهد شد، درست مانند آنچه در فاجعه دریاچه آرال رخ داد. این پدیده می‌تواند سلامت ساکنان منطقه را به‌شدت تهدید کند.

تأثیر بر اقتصاد و امنیت منطقه‌ای

فعالیت‌های صنعتی از جمله استخراج نفت از میادین کشاگان و فیلانفسکی، که هم‌اکنون به‌صورت فراساحلی انجام می‌شود، با افت سطح آب ممکن است به‌طور کامل به خشکی منتقل شده و از کار بیفتد.

هم‌چنین، رودخانه ولگا به‌عنوان تنها راه ارتباطی دریای خزر با سامانه دریایی جهان، در معرض خطر قرار دارد. کاهش حتی ۵ متری سطح آب می‌تواند این مسیر حیاتی را مختل کند. از سوی دیگر، در مناطقی چون آکتائو، افت سطح آب بر تأسیسات نمک‌زدایی اثر گذاشته و تأمین آب آشامیدنی را دشوار کرده است.

کاهش سطح دریا ممکن است بر اقلیم منطقه‌ای نیز اثر بگذارد؛ با کاهش بارش و خشکی بیشتر در آسیای مرکزی، شرایط برای کشاورزی دشوارتر و ناپایداری اجتماعی در مناطق ساحلی محتمل خواهد شد.

لزوم اقدامات پیشگیرانه

پژوهشگران تأکید دارند که حفاظت از تنوع زیستی نباید تنها به مناطق حفاظت‌شده با مرزهای ثابت محدود شود، چرا که این مناطق ممکن است با تغییرات سریع سطح آب بی‌اثر شوند. آنها پیشنهاد می‌کنند که:

سرمایه‌گذاری برای رصد و پایش تنوع زیستی افزایش یابد

جوامع ساحلی برای تنوع‌بخشی اقتصادی حمایت شوند

مناطق حفاظت‌شده منعطف و با مرزهای قابل تغییر تعریف شوند

و در عین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با اثرات این بحران شکل بگیرد.

دکتر سایمون گودمن، زیست‌شناس دانشگاه لیدز و نویسنده اصلی این تحقیق می‌گوید: کاهش سطح دریاچه خزر تا حدی اجتناب‌ناپذیر است، حتی با کاهش گازهای گلخانه‌ای. اما از آن‌جا که این فرایند طی چند دهه رخ می‌دهد، هنوز فرصت داریم که با برنامه‌ریزی درست، هم از طبیعت حفاظت کنیم و هم منافع انسانی را حفظ کنیم.

مطالعه کامل در نشریه معتبر Nature Communications: Earth and Environment منتشر شده است.