سرویس جهان مشرق _ در یک موضع قابل پیش بینی حدود یک سال بعد از اظهارات آقای «ابراهیم کالین» سخنگوی «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه در ۲۶ آوریل سال ۲۰۲۱ مبنی بر اینکه «ما به قوه قضاییه عربستان اعتماد داریم» چند روز قبل دادستانی عمومی در استانبول خواستار بسته شدن پرونده قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار منتقد سعودی شده و به این بهانه که متهمان این پرونده، خارجی هستند آن را تحویل عربستان داد. این درحالی است که پیش از این اردوغان تاکید داشت که عربستان باید متهم اصلی پرونده خاشقجی را معرفی کرده و همه متهمان این پرونده را به ترکیه بفرستد.
آیا بستن پرونده خاشقجی مقدمه یک دوستی تازه میان اردوغان و آل سعود میشود؟
این اقدام دادستانی عمومی ترکیه درباره پرونده قتل جمال خاشقجی مشابه اقدامی است که همین دادستانی سالها پیش در ازای دریافت ۲۰ میلیون دلار از تلآویو انجام داده و پیگرد قضایی علیه افسران اسرائیلی در دادگاههای ترکیه و بینالمللی را به حالت تعلیق در آورد؛ در حالی که همین افسران مسئول کشته شدند ۱۰ شهروند ترک در ماجرای کشتی مرمره که در سال ۲۰۱۰ به سمت غزه حرکت میکرد، بودند.
شاخصها حاکی از آن است که تصمیم دادستان ترکیه در رابطه با بستن پرونده قتل خاشقجی در چارچوب حمایت از تلاشهای اردوغان برای آشتی با رژیم آل سعود صورت گرفته است. بنابراین همانطور که باز شدن پرونده قتل خاشقجی به عنوان مقدمهای برای سرد شدن روابط عربستان و ترکیه بود اکنون بستن این پرونده به معنای سرآغاز مرحله جدیدی از مناسبات میان دو طرف است.
بر همین اساس به نظر میرسد که اردوغان شروع به بازیابی دیدگاههای خود درباره کشورهای عربی کرده است؛ به ویژه بعد از توقف درگیریها در لیبی. در شرایطی که ترکیه از یک بحران اقتصادی بیسابقه رنج میبرد تصمیم گرفته تا بعد از بهبود روابط خود با مصر و امارات مرحله تازهای از مناسبات عالی را با عربستان سعودی برقرار کند. به ویژه اینکه ترکها معتقدند سعودیها در این شرایط میتوانند کمک زیادی به بهبود اوضاع اقتصادی ترکیه کنند.
سیاست نامتوازن اردوغان مقابل اعراب
بسیاری از کارشناسان معتقدند که بسته شدن پرونده قتل جمال خاشقجی در ترکیه بار دیگر بر سیاستهای متناقض اردوغان تاکید میکند؛ جایی که او همواره مواضع خود را درباره مسائل مهم منطقهای و جهانی طبق شرایط و منافع خود تغییر میدهد. اردوغان به خوبی میداند که احزاب راست ترکیه از معارضان سرسخت عربستان به شمار میروند. همچنین شخص اردوغان در اکتبر سال ۲۰۱۹ بعد از قتل جمال خاشقجی، عربستان را به تجاوز علیه یمن و کشتن افراد بی گناه بدون هیچ توجیهی، محکوم کرد.
این در حالی است که اردوغان در ۲۶ مارس ۲۰۱۵ از حمله کشورهای عربی به یمن حمایت کرده بود. از دیگر شاخصهای سیاست متناقص اردوغان در برابر کشورهای منطقه و به طور خاص عربستان این است که او به فاصله کوتاهی بعد از قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در ترکیه، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی را به این جنایت متهم کرده و در نوامبر ۲۰۱۹ با سفر به واشنگتن چند فایل صوتی و تصویری این جنایت را تحویل «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق آمریکا داد.
همچنین تصمیم رئیس جمهور ترکیه برای همگرایی با عربستان از خلال بستن پرونده خاشقجی در زمانی صورت گرفته که رسانههای طرفدار اردوغان هجمههای خشونتآمیزی علیه محمد بن سلمان انجام داده و او را به قتل و جنایت متهم میکنند و از کشورهای اسلامی خواستند تا یک نهاد مشترک برای نظارت بر حرمین شریفین تشکیل دهند تا این مکانهای مقدس از سیطره آل سعود خارج گردد.
همچنین ترکیه در سالهای گذشته از پرونده قتل خاشقجی برای اعمال هجمه خشونت آمیز علیه آل سعود و دور کردن اخوانالمسلمین در عربستان استفاده کرده بود؛ به ویژه بعد از اینکه ریاض اخوان المسلمین یک گروه تروریستی اعلام کرد.
دست و پازدنهای رئیس جمهور ترکیه برای آشتی علنی با صهیونیستها
از طرف دیگر همچنین شاهد تغییر مواضع و تاکتیک اردوغان درباره سایر مسائل مهم جهانی و منطقهای از جمله مسئله فلسطین نیز هستیم. در کشورهای عربی همچون عربستان و امارات شاخصها نشان می دهد که آنکارا به دنبال آغاز دور تازهای از روابط با رژیم صهیونیستی و بازسازی مناسبات با این رژیم است. بعد از سفر «اسحاق هرتزوگ» رئیس رژیم صهیونیستی به آنکارا در ۹ مارس سال جاری میلادی، رجب طیب اردوغان درباره سفر قریبالوقوع «نفتالی بنت» نخست وزیر رژیم صهیونیستی به آنکارا صحبت کرده و «مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه گفت که در اواسط مه یعنی بعد از ماه مبارک رمضان نخست وزیر اسرائیل به ترکیه سفر خواهد کرد.
در این شرایط هم چنین اطلاعاتی درباره احتمال سفرهای متقابل مقامات ترکی و سعودی منتشر شده است و شاید سفر شخص اردوغان به عربستان سعودی یکی از بزرگترین غافلگیریها در این زمینه باشد.
بسیاری از کارشناسان امور منطقه بر این باورند که چرخش مواضع ترکیه در قبال عربستان و رژیم صهیونیستی در یک زمان واحد نمیتواند تصادفی باشد و آشتی با تلآویو یک معیار عملی است که از طریق آن اردوغان میتواند روابط خود را با کشورهای منطقه در چندین سطح مورد بازنگری قرار دهد. این روابط آنکارا همچنین میتواند پلی برای عادیسازی زودهنگام عربستان و اسرائیل تلقی شود.
اسرائیل به وجه مشترک عربستان و ترکیه تبدیل میشود؟
بر این اساس بعد از اظهارات پیدرپی رئیس جمهور ترکیه درباره اهمیت هماهنگی و همکاری مشترک با اسرائیل ممکن است که این رژیم به زودی تبدیل به وجه مشترک میان آنکارا و ریاض گردد. به ویژه اینکه طی چند ماه گذشته سعودیها تمایل خود را برای برقراری روابط رسمی با رژیم صهیونیستی انکار نمیکنند و شخص محمد بن سلمان اخیرا در مصاحبه با مجله آمریکایی آتلانتیک تمایل خود را برای آغاز روابط دیپلماتیک با اسرائیل صراحتا اعلام کرد.
اما یکی از نکات قابل توجه در این اقدام آنکارا و شخص اردوغان برای آشتی رسمی با عربستان این است که همگرایی ترکیه با عربستان سعودی در زمانی صورت میگیرد که روابط این کشور با آمریکا پس از روی کار آمدن «جو بایدن» در کاخ سفید و به ویژه در سایه تحولات اوکراین رو به سردی گراییده است. بنابراین به نظر میرسد که تغییر ناگهانی سیاست های ترکیه در چارچوب یک نقطه جدید در سناریوهای ویژه آمریکا برای منطقه صورت می گیرد.
آنچه که واضح به نظر میرسد، این است که ترکیه به دنبال افزایش نفوذ خود در میان کشورهای عربی است تا بدین ترتیب، عرصه را به طور کامل برای جولان ایالات متحده آمریکا در منطقه، باز نگذاشته باشد. ترکیه به خوبی دریافته است که آمریکاییها روابط و مناسبات خود با کشورهای عربی را روز به روز تقویت میکنند؛ از همین روی، با تغییر در سیاستها و استراتژیهای خود نمیخواهد عرصه را به رقبای بینالمللیاش واگذار نماید و بحران به وجود آمده میان کشورهای عربی و واشنگتن درباره تحولات اوکراین میتواند فرصت مناسبی برای اجرای برنامههای ترکیه باشد.
گام بعدی اردوغان در خیانت به آرمان فلسطین چه خواهد بود؟
بسیاری از تحلیلگران ترکیه معتقدند که مجموعهای از مشکلات و گره کورهای دیپلماسی و سیاست خارجی این کشور، محصول مستقیم تصمیمات آنی و خشمگینانه شخص اردوغان است. او از پرونده سوریه و مصر گرفته تا بسیاری از حوزه های دیگر، با رفتارهای خشن، آنی و فارغ از دوراندیشی و همراه با شُو و نمایش، سیاست خارجی را به سمت بن بست سوق داده و هزینه های سنگینی بر دست اقتصاد ترکیه گذاشته است. در نتیجه، مشاورین و دیپلماتها، رفته رفته اردوغان را اقناع کردند که دست از لجبازی بردارد و به سمت عادی سازی روابط با کشورهای مختلف برود.
با توجه به این موارد و روش دائمی اردوغان در تغییر مواضعش، بسیاری معتقدند که تسلیم شدن او در برابر عربستان و دادن یک امتیاز بزرگ به ملک سلمان و پسرش، تعجببرانگیز نیست؛ چرا که پیش از این نیز اردوغان با در نظر گرفتن منافع خود با همه شروط مصر در زمینه مسدود کردن شبکههای حامی اخوان المسلمین موافقت کرده بود.
بنابراین در شرایطی که روابط دولت ترکیه با رژیم صهیونیستی روز به روز گرمتر میشود، بعید نیست که بعد از سفر نفتالی بنت به آنکارا در مه آینده، اقدام بعدی اردوغان در خیانت به آرمان فلسطین اخراج اعضای جنبش حماس از ترکیه باشد.
ناگفته نماند که ترکیه از عادی سازی روابط خود با کشورهای عربی و همچنین رژیم صهیونیستی اهداف اقتصادی متعددی نیز دنبال میکند. اما بسیاری از تحلیلگران و دیپلماتهای ترک معتقدند تا زمانی که آشتی ترکیه با کشورهای عربی شامل سوریه نشود، هیچگونه صلح و ثبات و امنیتی برای منطقه وجود نخواهد داشت و اساسا روابط آنکارا با اعراب همواره تحت شعاع پرونده سوریه قرار دارد.
