نقدینگی

به گزارش مجاهدت از مشرق، با اعلام بانک مرکزی، نرخ رشد دوازده‌ماهه نقدینگی از ۴۲.۸ درصد در پایان مهرماه ۱۴۰۰ طی یک روند نزولی به ۳۴.۳ درصد در پایان مهر ماه ۱۴۰۱ کاهش یافته است. روند رشد دوازده ماهه پایه پولی با آغاز به کار دولت سیزدهم و متأثر از رویکرد انضباط گرایانه دولت و سیاست‌های پولی و نظارتی فعال بانک مرکزی به طور قابل ملاحظه‌ای کاهشی بوده و از ۴۲.۶ درصد در پایان تیرماه ۱۴۰۰ به ۳۴.۵ درصد در پایان مهر ماه سال ۱۴۰۱ رسید.

بر اساس این گزارش، پس از انتشار اطلاعات پولی و بانکی مهرماه در نشریه الکترونیکی گزیده آمارهای اقتصادی در پایگاه اطلاع رسانی بانک مرکزی، تحلیل‌های متفاوتی در برخی از رسانه¬ها و مطبوعات در این خصوص ارائه شده است که ضروری است مطالب زیر در راستای شفافیت و تنویر افکار عمومی و با هدف درک درست و دقیق این تحولات مورد توجه قرار گیرد:

بررسی رشد نقدینگی در مهرماه ۱۴۰۱ حاکی از تداوم روند کاهشی این متغیر همچون ماه¬های گذشته بوده است. به طوری که حجم نقدینگی در پایان مهرماه ۱۴۰۱ به رقم ۵۶۷۶۹.۷ هزار میلیارد ریال رسیده که نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ معادل ۱۷.۵ درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین، نرخ رشد دوازده‌ماهه نقدینگی از ۴۲.۸ درصد در پایان مهرماه ۱۴۰۰ طی یک روند نزولی به ۳۴.۳ درصد در پایان مهر ماه ۱۴۰۱ کاهش یافته است.

لازم به ذکر است که بخشی از رشد دوازده ماهه نقدینگی در مهر ماه سال ۱۴۰۰ (معادل ۲.۷ واحد درصد) مربوط به اضافه شدن اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مهراقتصاد به اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک سپه (بواسطه ادغام) بوده که حتی با در نظر گرفتن این امر نیز رشد دوازده‌ماهه نقدینگی در پایان مهرماه ۱۴۰۱ از کاهش قابل ملاحظه‌ای نسبت به مقطع مشابه سال قبل برخوردار بوده که البته ارقام مقدماتی حاکی از این است که البته این وضعیت در آبان ماه سال جاری نیز کماکان برقرار بوده است.

نکته قابل توجه آن است که در سال جاری به واسطه اهتمام و تمرکز بانک مرکزی بر اجرای سیاست کنترل مقداری رشد ترازنامه بانک‌ها و افزایش نسبت سپرده قانونی بانک‌هایی که از نسبت‌های ابلاغی تخطی کرده اند، رشد خلق پول بانک‌ها و به تبع آن رشد نقدینگی به میزان قابل توجهی کنترل شده است.

‌

پایه پولی نیز در پایان مهرماه سال ۱۴۰۱ با رشدی معادل ۱۸.۰ درصد نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ به ۷۱۲۹.۳ هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین، پایه پولی در دوازده‌ماهه منتهی به پایان مهرماه ۱۴۰۱ معادل ۳۴.۵ درصد داشته که نسبت به رشد دوره مشابه سال قبل (۳۶.۴ درصد)، ۱.۹ واحد درصد کاهش نشان می‌دهد. لازم به توجه است که روند رشد دوازده ماهه پایه پولی با آغاز به کار دولت سیزدهم و متأثر از رویکرد انضباطگرایانه دولت و سیاست‌های پولی و نظارتی فعال بانک مرکزی به طور قابل ملاحظه ای کاهشی بوده و از ۴۲.۶ درصد در پایان تیرماه ۱۴۰۰ به ۳۴.۵ درصد در پایان مهر ماه سال ۱۴۰۱ رسیده است.

لازم به توضیح است که افزایش رشد ماهانه پایه پولی در ماه‌های اخیر عمدتاً متأثر از تأمین اعتبارات ارزی مورد نیاز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی توسط بانک مرکزی به منظور جبران و هموارسازی آثار حذف تخصیص ارز ترجیحی به ترتیب برای واردات نهاده‌های کشاورزی، کالاهای اساسی و دارو (به واسطه اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها) بوده که انتظار می رود با توجه به توافقات صورت گرفته تسویه ریالی تعهدات مذکور، رشد پایه پولی به مسیر پیش بینی شده بازگشت نماید.

بنابراین همانطور که تحولات متغیرهای پولی نیز نشان می‌دهد علی رغم اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها و حذف ارز ترجیحی و واریز یارانه نقدی، متغیرهای مذکور کماکان در مسیر کاهشی خود قرار دارد و رویکرد کلی دولت سیزدهم در انضباط بخشی به کل‌های پولی در سال جاری استمرار یافته و بازتعریف رابطه دولت و بانک مرکزی از جمله اتکا بیشتر به منابع سپرده‌ای و عملیاتی شدن حساب واحد خزانه و همچنین استفاده محدودتر از تنخواه‌گردان خزانه در دستور کار قرار دارد.

به گزارش مجاهدت از مشرق به نقل از (شادا) ،در کنار اعمال سیاست‌هایی از ناحیه سیاستگذار مالی در جهت کنترل کسری بودجه و افزایش انضباط مالی، بانک‌های مرکزی برای کنترل رشد نقدینگی سیاست‌های مختلفی را به کار می‌گیرند.

یکی از سیاست های متعارف نزد بانک های مرکزی افزایش نرخ سود در بازار بین بانکی است که به تبع آن نرخ سود سپرده و تسهیلات را هم رشد می دهد. این سیاست موجب کاهش تقاضای تسهیلات و افزایش ماندگاری سپرده می شود و در کوتاه مدت و میان مدت نرخ رشد نقدینگی را کاهش می دهد اما این سیاست آثار منفی جانبی دیگری برای اقتصاد دارد.

*تبعات مهار نقدینگی با افزایش نرخ سود سپرده

به صورت مشخص برای اقتصاد ایران، در شرایطی که برخی بانک های کشور ناتراز هستند و بخشی از منابع آنها در این سال ها از دست رفته است، افزایش نرخ سود سپرده که به طور طبیعی هزینه بانک ها را افزایش می دهد، موجب تشدید ناترازی بانک های ناتراز شده و وضعیت آنها را بدتر از گذشته می کند. افزایش اضافه برداشت از بانک مرکزی و رشد پایه پولی از این ناحیه از دیگر تبعات این سیاست است.

همچنین در طرف عرضه پول، افزایش نرخ سود تسهیلات، هزینه بنگاه های اقتصادی را برای تامین مالی افزایش می دهد و این مساله تاحدودی بر هزینه تمام شده تولید اثرگذار خواهد بود.

ضمن اینکه افزایش نرخ سود در شرایط کنونی موجب افزایش هزینه تامین مالی دولت در فرایند فروش اوراق بدهی می شود. در صورتی که نرخ سود به سطح ۲۴ درصد برسد، دولت نمی تواند با نرخ های ۲۰ و ۲۱ درصد اوراق بفروشد و نکته مهمتر اینکه اوراق هایی که دولت قبل و دولت سیزدهم در طول سال های اخیر فروخته‌اند، با نرخ های ۱۹، ۲۰ و ۲۱ درصد بوده و افزایش نرخ به این سطح موجب کاهش انگیزه نگهداری اوراق تا زمان سررسید و کاهش تقاضا برای خرید و فروش این اوراق در بازار سرمایه خواهد شد.

از این جهت، سیاستی که هم می تواند موجب کاهش رشد نقدینگی شود و هم از افزایش نرخ سود سپرده جلوگیری کند، کنترل مقداری ترازنامه بانک هاست و بانک مرکزی از سال گذشته این سیاست را در دستور کار خود قرار داده است.

* کنترل نقدینگی با تبعات کمتر با اعمال سیاست کنترل ترازنامه بانک ها

براساس ضوابط ابلاغی، منظور از کنترل مقداری ترازنامه بانک ها، کنترل سمت راست ترازنامه است. سمت راست ترازنامه شامل مانده تسهیلات اعطایی، سرمایه گذاری در اوراق و سهام، دارایی ثابت مشهود، دارایی نامشهود، مطالبات از شرکت های فرعی و وابسته، مطالبات از بانک ها و موسسات اعتباری است.

البته چند مورد دیگر هم در سمت راست دارایی قرار دارد که طبق ضوابط ابلاغی بانک مرکزی از شمول کنترل مقداری ترازنامه مستثنی شده اند که شامل مواردی مانند موجودی نقد نزد بانک، سپرده دیداری نزد بانک مرکزی، سپرده قانونی و خرید اوراق بدهی دولت است. ضمنا تجدید ارزیابی دارایی بانک هم از دایره کنترل رشد ترازنامه خارج شده است. این موارد به این دلیل مستثنی شده اند که به طور مستقیم تاثیری بر رشد نقدینگی ندارند و برخی موارد هم موجب کاهش حجم نقدینگی و پایه پولی می شود.

این سیاست از این جهت اتخاذ شده که علاوه بر اینکه موجب کنترل عرضه پول در اقتصاد می شود، افزایش نرخ سود در بازار بین بانکی را به دنبال ندارد و بنابراین ضمن امکان تحقق نرخ رشد نقدینگی هدف گذاری شده، تبعات اتخاذ سایر سیاست ها را هم نخواهد داشت.

بررسی اجزای رشد ترازنامه بانک ها متناسب با صورت های مالی که در هر فصل منتشر می شود باید ارزیابی شود و این ارزیابی نیازمند دسترسی به جزئیات آماری است. این اطلاعات آماری را بانک ها هر ماه به بانک مرکزی ارائه می دهند.

در همین راستا، برای بررسی وضعیت روند اجرای ضوابط کنترل رشد مقداری ترازنامه بانک ها آمارهای رشد مانده سپرده ها و تسهیلات اعطایی بانک ها را که هر ماه منتشر می شود، ملاک ارزیابی قرار داده ایم. درست است که مانده تسهیلات فقط یک جزء از کل سمت راست ترازنامه است اما به دلیل سهم بالای این جزء از کل دارایی ها و نقش ویژه آن در رشد نقدینگی، تغییرات آن بسیار حائز اهمیت است.

*وضعیت رشد سپرده و تسهیلات در ۴ ماهه اول امسال

آمار بانک مرکزی در ۴ ماهه اول سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد رعایت نسبت‌های بانک مرکزی در سال جاری نسبت به سال قبل افزایش قابل توجهی داشته است، زیرا رشد مانده تسهیلات اعطایی از ۱۶.۵ درصد در ۴ ماه اول سال گذشت به ۵.۳ درصد در ۴ ماه اول امسال کاهش یافته است. همچنین رشد سپرده‌ها از ۱۴.۷ درصد به ۸.۳ درصد رسیده است.

*کاهش ۷۰ درصدی رشد خلق پول بانک‌ها در ۵ ماه اول ۱۴۰۱

بانک مرکزی هنوز گزارش مرداد ماه را منتشر نکرده و در همین راستا ما به سراغ گزارش های ۱۱ بانک بورسی رفته ایم. گزارش های این ۱۱ بانک بورسی نشان می دهد، در مجموع در این ۱۱ بانک در ۵ ماه اول امسال رشد مانده تسهیلات اعطایی آنها ۷.۹ درصد بوده است. این در حالی است که مانده تسهیلات اعطایی این یازده بانک در ۵ ماه اول سال گذشته ۲۵.۸ درصد رشد داشته است. بنابراین سرعت رشد خلق پول این بانک ها بالغ بر ۶۹.۳ درصد کاهش یافته است.

مانده تسهیلات اعطایی مجموع این ۱۱ بانک بورسی در پایان تیر ماه ۲ هزار و ۳۳۷ هزار و ۷۳۷ میلیارد تومان بوده که این رقم ۵۳ درصد از کل تسهیلات اعطایی شبکه بانکی است. بنابراین ارزیابی این ۱۱ بانک جهت گیری نظام بانکی در ۵ ماه اول امسال را نشان می دهد.

*درصد رشد مانده تسهیلات اعطایی

*ضوابط جدید کنترل ترازنامه بانک‌ها

این نسبت در بین این ۱۱ بانک متفاوت است. اغلب بانک ها فاصله معناداری در ارقام عملکرد ۵ ماه اول امسال و ۵ ماه اول سال گذشته دارند برای برخی بانک ها این فاصله کمتر است.

بانک مرکزی در بخشنامه ابلاغی سال گذشته رشد ترازنامه را در هر ماه ۲ درصد و برای بانک های تخصصی ۲.۵ درصد تعیین کرده بود اما از اوایل مرداد ماه ضوابط جدیدی ابلاغ شد که براساس آن دامنه رشد ترازنامه بانک ها بین ۱.۳۳ درصد تا ۲.۵ درصد در هر ماه خواهد بود. ضمن اینکه دو بانک قرض‌الحسنه هم ماهانه تا ۴.۵ درصد می‌توانند رشد ترازنامه داشته باشند.

در همین راستا بانک مرکزی برای اصلاح این ضوابط مدتی پیش ضوابط جدیدی ابلاغ کرد که براساس آن رشد ترازنامه بانک‌ها براساس ۷ معیار نظارتی تعیین خواهد شد. این معیارها شامل «امتیاز رتبه‌بندی بانک یا موسسه اعتباری براساس روش کَملز»، «نسبت کفایت سرمایه»، «وضعیت بانک در بازار بین بانکی»، «وضعیت اضافه برداشت»، «وضعیت مطالبات غیرجاری ریالی»، «وضعیت رعایت بخشنامه‌های مبارزه با پولشویی» و «قضاوت حرفه‌ای وضعیت بانک از نظر گروه بازرسی در چارچوب مقررات مربوط به رعایت نرخ سود سپرده و تسهیلات، تسهیلات کلان، مرتبط، سرمایه‌گذاری‌ها و شفافیت» است.

بانک مرکزی برای اجرایی شدن این سیاست، نرخ سپرده قانونی بانک هایی که از حدود تعیین شده فراتر بروند را افزایش می دهد. در سال گذشته ۹ بانک و امسال ۶ بانک مشمول افزایش نرخ سپرده قانونی شدند. همچنین بانک مرکزی برای افزایش بازدارندگی این ابزار، با اخذ مجوز از شورای پول و اعتبار سقف نرخ سپرده قانونی را از ۱۳ درصد به ۱۵ درصد افزایش داده است.

به گزارش مجاهدت از مشرق، پس از رکوردزنی رشد تورم، نقدینگی و پایه پولی در دولت گذشته، شاهد آن هستیم که در دولت سیزدهم با اتخاذ سیاست‌های کارشناسی، هر سه شاخص نسبت به پایان دولت دوازدهم نزولی شده است.

نرخ تورم که در پایان دولت قبل بر اساس محاسبه بانک مرکزی به رکورد ۶۰ درصد نزدیک شده بود (بالاترین تورم ۸۰ سال اخیر اقتصاد ایران) طبق آخرین آمار در خردادماه امسال به رغم آثار گرانی‌های ناشی از حذف ارز ۴۲۰۰ به ۴۱ درصد کاهش یافته است.

رشد سالانه نقدینگی و پایه پولی نیز که در پایان دولت قبل بالای ۴۰ درصد بود در دولت رئیسی به ترتیب به زیر ۴۰ درصد و حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است که آثار آن بر کاهش تورم به تدریج خود را نشان خواهد داد.

روز چهارشنبه در جلسه هیات دولت، آیت‌الله رئیسی   با اشاره به گزارش مجاهدت از رئیس‌کل بانک مرکزی درباره اقدامات صورت گرفته برای کاهش پایه پولی و کنترل نقدینگی در خردادماه، از این اقدامات قدردانی کرد و با تاکید بر لزوم تبیین این دستاورد برای مردم گفت: مهار رشد نقدینگی از عوامل کنترل تورم است، اما در کنار آن باید توجه داشت که سیاست‌های مبنایی دولت در حوزه حمایت از تولید نیز با قوت استمرار یابد.

در همین زمینه مصطفی قمری‌وفا، مدیرکل روابط عمومی بانک مرکزی اعلام کرد:‌ بانک مرکزی با پیگیری جدی سه‌گانه اصلاح نظام بانکی در ماه‌های اخیر موفق شد تا در فصل بهار نرخ رشد سالانه نقدینگی و پایه پولی را در مسیر کاهشی قرار دهد؛ شاخص‌هایی که در کنترل تورم بسیار موثر است و روز گذشته نیز در جلسه دولت مورد تقدیر ریاست محترم جمهور قرار گرفت.

به گفته وی، سیاست‌های اصلاحی پولی-بانکی در ‎بانک مرکزی در حمایت از تولید و کنترل نقدینگی و تورم با قوت ادامه خواهد یافت.

سه‌گانه اصلاح نظام بانکی شامل اصلاح رابطه دولت با بانک مرکزی (توقف استقراض دولت)، اصلاح رابطه بانک‌ها با بانک مرکزی (کاهش اضافه برداشت بانک‌ها) و اصلاح رابطه بانک‌ها با مشتریان (تسهیل خدمات به مردم) است که در دولت سیزدهم به طور جدی دنبال شده است.