اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک نشستی درباره «نقشه ب» در صورت شکست مذاکرات در وین برگزار کرده و در آن از کارشناسان پرسیده اگر مذاکرات هستهای با ایران نتیجهبخش نباشد چه اتفاقی خواهد افتاد.
سرویس جهان مشرق – در حالی که خبرهای بعضاً ضدونقیض دربارهی پیشرفت در مذاکرات هستهای بر سر احیای برجام منتشر میشود، یکی از سؤالات مهمی که باید پاسخ آن مشخص شود این است که اگر به هر دلیلی مذاکرات نهایتاً به نتیجهی مدنظر منتهی نشد، چه اتفاقی خواهد افتاد. اخیراً برنامهی «آیندهی ایران» در اندیشکدهی آمریکایی «شورای آتلانتیک» یک نشست مجازی برگزار کرد که موضوع آن این بود: آیا در صورت شکست مذاکرات هستهای یک «نقشهی ب» وجود دارد یا نه[۱]؟
تصویری از نشست مجازی اندیشکدهی آمریکایی «شورای آتلانتیک» با موضوع توافق هستهای ایران با حضور (ساعتگرد از بالا سمت چپ) «مهسا روحی»، «باربارا اسلاوین»، «سینا عضدی»، «کلسی داونپورت» و «سیما شاین» [میتوانید ویدیوی کامل این نشست را به زبان انگلیسی از اینجا تماشا کنید.] (+)
مدیر این نشست «باربارا اسلاوین[۲]» مدیر برنامهی آیندهی ایران بود و سخنرانان نشست عبارت بودند از «کلسی داونپورت[۳]» مدیر سیاست منع اشاعهی هستهای در «انجمن کنترل تسلیحاتی»، «مهسا روحی[۴]» عضو محقق «مرکز تحقیقات استراتژیک» در «مؤسسهی مطالعات امنیت ملی» وابسته به دانشگاه دفاع ملی آمریکا، «سیما شاین[۵]» مدیر برنامهی ایران در اندیشکدهی اسرائیلی «مؤسسهی مطالعات امنیت ملی»، و «سینا عضدی[۶]» عضو غیرمستقر اندیشکدهی شورای آتلانتیک. آنچه در ادامه میخوانید، گزارش خلاصهشدهای از مهمترین نکات مطرحشده در این نشست است.
گزارش «صدای آمریکا» و مصاحبه با «باربارا اسلاوین» دربارهی مذاکرات وین برای احیای برجام [دانلود]
دولت جو بایدن ماه ژانویه[ی سال قبل] وقتی روی کار آمد، خوشبین بود که بتواند «برنامهی جامع اقدام مشترک» (برجام) را (که دونالد ترامپ، رئیسجمهور سابق آمریکا ماه می سال ۲۰۱۸، بهرغم آنکه ایرانیها آن را نقض نکرده بودند، از آن خارج شد) احیا کند، و حتی به نسخهای «بلندمدتتر و قدرتمندتر» از آن دست یابد. با این حال، اکنون این مسئله در هالهای از ابهام قرار دارد، چون دو طرف از اتفاقنظر فاصلهی زیادی دارند[۷]. از وقتی ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور محافظهکار ایران، سوگند یاد کرد، این کشور بهسرعت غنیسازی اورانیوم را به سطوح نزدیک به درصدِ مورد نیاز برای ساخت بمب رسانده و همزمان دسترسی بازرسان بینالمللی به برخی از تأسیسات خود را نیز محدود کرده است[۸]. آژانس بینالمللی انرژی اتمی اخیراً گزارش داد که ایران غنیسازی اورانیوم با خلوص ۲۰ درصد را در یک سایت زیرزمینی (سایت غنیسازی سوخت فردو[۹]) آغاز کرده است که طبق مفاد قرارداد سال ۲۰۱۵، تنها باید برای تحقیق و توسعه مورد استفاده قرار میگرفت.
برخی رسانههای آمریکایی با انتشار این تصویر ماهوارهای از تأسیسات هستهای فوردو در ایران مدعی شدهاند که تهران در حال توسعهی بخش شمال غربی این تأسیسات است (+)
تصویر ماهوارهای از تأسیسات هستهای فوردو که گفته میشود ایران پس از خروج آمریکا از برجام در حال توسعهی آن است (+)
اسرائیل پس از تشکیل کابینهی جدیدش به نخستوزیری نفتالی بنت، دست به یک کارزار دیپلماتیک برای متوقف کردن مذاکرات زده[۱۰] و همزمان علناً دربارهی استفاده از گزینهی نظامی[۱۱] برای جلوگیری از دستیابی احتمالی ایران به سلاح هستهای صحبت میکند. با این حال، در نشست شورای آتلانتیک، سیما شاین تأکید کرد که ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی بسیار ارجح هستند و گفت مواضع سخت مقامات اسرائیلی بیشتر به سیاست داخلی خودشان مربوط میشود تا منع اشاعهی هستهای. شاین میگوید: «به نظر من همه از چند سال سکون و آرام شدن اوضاع در خاورمیانه سود خواهند برد.»
نفتالی بنت (راست)، نخستوزیر رژیم صهیونیستی، تلاش میکند جلوی تلاشهای جو بایدن (چپ)، رئیسجمهور آمریکا، برای احیای احتمالی توافق هستهای با ایران را بگیرد (+)
در همینباره بخوانید:
››ژنرال اسرائیلی: نمیتوانیم برنامه هستهای ایران را با ابزار نظامی نابود کنیم
››مقام سابق اطلاعات ارتش اسرائیل: نمیتوانیم به تأسیسات هستهای ایران حمله کنیم
اسرائیل طی چندین سال گذشته در تلاش برای کند کردن برنامهی هستهای ایران سیاست حملهی سایبری، ترور هدفمند و خرابکاری را دنبال کرده است. تهران نیز با حملهی سایبری به اسرائیل، حملهی فیزیکی به نفتکشها در خلیج فارس، و تسریع فعالیتهای هستهایش واکنش نشان داده است. با این حال، در صورتی که مذاکرات برجام شکست بخورد و ایران مصمم به دستیابی به سلاح هستهای شود، شرایط ممکن است به یک جنگ همهجانبه تغییر کند یا دستکم شاهد درگیریهای بیشتری در لبنان، سوریه و عراق باشیم.
شماری از نیروهای حزبالله زیر بنری با تصویر سید حسن نصرالله دبیرکل این حزب لبنانی و نوشتهای که میگوید: «اگر میدانستید [ظرفیت نظامی امروز ما چیست]… جنگ تموز [که در عرض ۳۳ روز در آن شکست خوردید] به نظرتان پیکنیک میآمد»؛ برخی ناظران اسرائیلی معتقدند موشکهای نقطهزن حزبالله ممکن است تهدید بزرگتری از برنامهی هستهای ایران برای اسرائیل باشند (+)
شاین تصریح میکند: «به اعتقاد من (گزینهی نظامی) صرفاً آخرین راهحل است؛ نه راهحلی برای فردا یا سه ماه آینده.» وی اقداماتی مانند محکوم کردن ایران توسط شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی و اعمال تحریمهای بیشتر را از جمله اقدامات محتملتر برمیشمارد و میافزاید: «[در عین حال] اگر گزارشهای اطلاعاتی نشان بدهند که ایران به سمت ساخت کلاهکهای هستهای رفته، بعید میدانم کسی در واشینگتن یا تلآویو بتواند آنها را نادیده بگیرد.»
برنامهی موشکی ایران یکی از موضوعاتی است که آمریکاییها و طرفهای اروپایی برجام به دنبال اضافه کردن آن به دستورکار برجام و احیای توافق هستهای با تهران هستند؛ اگرچه نگرانی از موشکهای ایران در حال حاضر صرفاً در حد یک «ادعا»ست، اما اگر مذاکرات به شکست بینجامد و هرگونه درگیریای رخ دهد، اتفاقاً موشکهای ایرانی میتواند موجبات نگرانی جدی و واقعی برخی از طرفها را فراهم کند (+)
در همینباره بخوانید:
›› آیا واقعاً «همه گزینهها» روی میز است؟
ترور محسن فخریزاده، دانشمند کلیدی هستهای ایران، در ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ توسط اسرائیل، باعث شد مجلس ایران قانونی را تصویب کند که دولت این کشور را ملزم به غنیسازی تا سطوح بالاتر و محدود کردن دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تأسیسات هستهایش میکند[۱۲]. ایران از آن زمان تا کنون سانتریفیوژهای پیشرفتهای در تأسیساتش نصب کرده، ذخایر اورانیوم غنیشدهاش را افزایش داده، و دانش هستهای برگشتناپذیری به دست آورده است.
تغییر در تیم مذاکرهکنندهی آمریکا و خروج «ریچارد نفیو» مشهور به معمار تحریمهای ایران در دولت اوباما [دانلود]
کلسی داونپورت در نشست شورای آتلانتیک خاطرنشان کرد: «زمان گریز ایران [حداقل زمانی که تهران برای ساخت یک سلاح اتمی نیاز دارد] به سرعت در حال کاهش است. ترکیبِ افزایش غنیسازی تا ۲۰ و سپس ۶۰ درصد در سال ۲۰۲۰ و روشن کردن ماشینهای [سانتریفیوژهای] پیشرفته، عاملی است که بهشدت به کاهش این زمان گریز کمک کرده است.» داونپورت زمان مورد نیاز ایران برای دستیابی به میزان کافی مواد شکافتپذیر برای ساخت یک سلاح اتمی را در اواسط ماه نوامبر سال ۲۰۲۱ یک ماه ارزیابی کرد و گفت این مدت تا پایان سال ۲۰۲۱ به تنها چند هفته کاهش یافته است. وی البته خاطرنشان میکند که اگر ایران تصمیم بگیرد واقعاً به سمت ساخت سلاحهای هستهای برود، به یک یا دو سال دیگر نیاز دارد تا بتواند یک سلاح قابلاستفاده بسازد.
میز مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا پیش از امضای توافق هستهای سال ۲۰۱۵؛ آمریکاییها و اسرائیلیها از سالها قبل تا کنون بارها ادعا کردهاند که «زمان گریز» ایران به اندازهی خطرناکی کوتاه شده است (+)
مهسا روحی نیز در این نشست گفت ضرورت دارد که جهان با راهحلهای «خلاقانه» ایران را متقاعد کند که بازگشت به برجام برایش سود مادی خواهد برد، حتی اگر دولت بایدن نتواند تضمین کند که لغو تحریمها در دولت بعدی آمریکا نیز ادامه خواهد داشت. روحی توضیح میدهد: «ایرانیها میدانند که دولت [بایدن] نمیتواند دربارهی دولت بعدی تضمین بدهد، بنابراین آنچه دارند به آن فکر میکنند این است که در یک دورهی سهساله چه منافع ملموسی میتوانند به دست بیاورند.»
«نخیر. جو بایدن مطلقاً هیچ اختیاری به موجب قانون اساسی ندارد که چنین تعهدی بدهد. تا وقتی توافق با ایران توسط مجلس سنا به عنوان یک معاهده تصویب نشود (که بایدن میداند نخواهد شد) صددرصد قطعی است که هر رئیسجمهور جمهوریخواهی در آینده، آن را پاره خواهد کرد. دوباره [مانند ترامپ].»؛ توئیت «تد کروز» سناتور جمهوریخواه ایالت تگزاس در واکنش به گزارشی دربارهی تعهد بایدن به عدم خروج مجدد آمریکا از توافق هستهای با ایران (+)
«حتی اگر برجام احیا هم بشود، با توجه به تهدید بازگشت تحریمهای آمریکا در سال ۲۰۲۵ [در صورت روی کار آمدن یک جمهوریخواه] هیچ کمپانی غربیای جرأت نمیکند یک سِنت در ایران سرمایهگذاری کند و هیچ بانک غربیای اقدام به تأمین مالی هیچ معاملهای در ایران نمیکند. یک بار [خوردن فریبِ وعدهی برداشتن تحریمها] کافی بود. ایرانیها این را میدانند.» توئیت «ژرار آرو» سفیر سابق فرانسه در آمریکا (+)
احیای برجام؛ گره کوری که باز شدن آن خارج از کنترل بایدن و به دست کنگرهی آمریکاست [دانلود]
از آنجایی که واشینگتن به دنبال تداوم فرآیند کاهش نیروهای نظامیاش در خاورمیانه و تمرکز بر چین است، بازگشت به برجام برای ثبات منطقه حیاتی است. سینا عضدی در نشست شورای آتلانتیک در همینباره خاطرنشان کرد: «توافق میان ایران و آمریکا به این معنی است که شما چشمانداز روشنتری برای ثبات در خاورمیانه متصور هستید، که موجب میشود آمریکا منابع بیشتری برای چرخش تمرکزش به سوی آسیا [و چین] در اختیار داشته باشد.» بنبست یا فروپاشی مطلق اقدامات دیپلماتیک میتواند آمریکا را به سمت یک «مسیر برخورد» با ایران بکشاند و کل منطقه را درگیر کند. همین مسئله ممکن است توضیح نشان که چرا کشورهایی مانند امارات که قبلاً نسبت به برجام بیعلاقه بودند و حتی خروج آمریکا از آن را جشن گرفتند، اکنون به دنبال بهبود روابط با تهران هستند[۱۳].
در همینباره بخوانید:
››ورای وعدهها و خط قرمزها؛ آیا میتوان برجام را نجات داد؟
[۱]Is there a ‘Plan B’ for Iran? Link
[۲]Barbara Slavin Link
[۳]Kelsey Davenport, Director for Nonproliferation Policy Link
[۴]Rouhi, Mahsa Link
[۵]Sima Shine Link
[۶]Sina Azodi Link
[۷]Iranian Nuclear Talks Stumble Link
[۸]Iran’s Failure to Cooperate with the IAEA is Raising Tensions Link
[۹]Images show fresh construction work at Iran’s Fordo nuclear site Link
[۱۰]Prime Minister Naftali Bennett Speaks with US Secretary of State Antony Blinken Link
[۱۱]Gantz: There may come a time when we will have no choice but to act on Iran Link
[۱۲]Iran’s parliament passes bill threatening to boost uranium enrichment and suspend inspectors Link
[۱۳]Top UAE adviser makes rare trip to Iran amid nuclear talks Link
این مطلب به صورت خودکار از این صفحه بارنشر گردیده است
به گزارش خبرنگار مجاهدت به نقل از مشرق، روزنامه کیهان در ستون اخبار ویژه خود نوشت: رجانیوز نوشت: نامه چند روز قبل محمدجواد ظریف به دبیرکل سازمان ملل، حرفهای مهمی برای گفتن دارد. حرفهایی که اگر منتقدان دولت میزدند متهم به بلد نبودن زبان دنیا میشدند. ظریف در این نامه نشان داده که بدعهدی و عدم اجرای برجام نه با قدرت گرفتن دونالد ترامپ شروع شد و نه با رفتن وی از کاخ ریاست جمهوری پایان یافت. او در کتابی که نام «شش سال بدعهدی غرب در اجرای برجام» را برای آن گذاشته، آمریکا و سه کشور اروپایی را از ابتدای امضای برجام تاکنون (یعنی از زمان اوباما) به عنوان ناقضان اصلی توافق معرفی میکند؛ او جرم ترامپ را خصمانهتر شدن این دشمنی میداند و معتقد است جو بایدن هم سیاستهای ترامپ علیه ایران را ادامه داده و آن را به عنوان اهرم فشار نگه داشته است. کتاب ظریف، رد برخی ادعاهای روحانی در منحصر کردن مشکل برجام به ترامپ است.
ظریف در این کتاب، به نامههای متعدد و اعتراضی خود در خطاب به مسئول هماهنگی کمیسیون برجام در خصوص نقض برجام اشاره کرده، نامههایی که از زمان دولت اوباما شروع شد: « نامه ها کاملا گویا و تاریخچهای از مسائل اجرای برجام که بسیار پیش از ورود ترامپ به کاخ سفید در بهمن ماه ۱۳۹۵ آغاز شده بود، میباشد.»
اما این نامهها هیچگاه پاسخ داده نشد: «هیچ گاه هیچ یک از نامه های من به هماهنگ کننده برجام – که همگی به همه اعضای برجام نیز تحویل شد – از سوی هیچ یک از اعضای برجام رد نشد. این ممکن است نتیجه عوامل متعددی باشد. نخست آنکه آنها هیچ حرف منطقی و حقوقی در پاسخ در آن زمان نداشتند – چرا که نامهها صرفا بازگو کننده واقعیات بدیهی در زمان نگارش بودند. اما بی پاسخ ماندن نامههای من ممکن است دلیل نگرانکنندهتری نیز داشته باشد و آن این که آمریکا و سه کشور اروپایی هیچگاه ضرورتی برای ورود به گفتگوی حقوقی و مبتنی بر واقعیات نمیدیدند و باور داشتند که تنها با تکیه بر توان سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی میتوانند در شرایط حساس اوضاع را به نفع خود بچرخانند.»
ظریف همچنین به منش تحقیرآمیز قدرتهای غربی در مقابل ایران نیز اشاره میکند و عدم پاسخگویی آنها به ایران را به این دلیل میداند که غربیها تعامل برابر با ایران را کسر شأن خود میدانند: «نتیجهگیری نگرانکننده دیگری که در طول تجربه طولانی ام در دیپلماسی بدست آورده ام این است که قدرت های غربی ورود به تعامل برابر را کسر شأن خود می دانند – مگر آن که آن را همچون دوران مذاکرات برجام از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۴ غیرقابل اجتناب بیابند. آنها عادت کردهاند که با مای غیرغربی همواره به عنوان موضوع، مشتری و تأمینکننده منابع و نه هیچگاه به عنوان شریک رفتار کنند.»
نامه وزیر امور خارجه به دبیرکل سازمان ملل به مناسبت ششمین سالگرد برجام آمده و به دلیل اصلی شکست برجام میپردازد: «این توافق به سبب سوءنیت و عدم صداقت از سوی ایالات متحده و بی میلی و بیکفایتی از سوی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی نتوانست برای ایران مزایای لغو تحریمها را فراهم کند… ایالات متحده و سه کشور اروپایی در مورد زیاده خواهیهای خود شفاف بوده و بارها سوء نیت خود را برای وادار کردن ایران به مذاکره مجدد درباره آن مفاد از طریق فشار اقتصادی و باج خواهی اعلام کرده اند. چنین مقاصدی – که به خودی خود نقض فاحش بندهای ۲۸ و ۲۹ برجام است – به صورت خصوصی – و حتی عمومی – پس از «روز اجرایی شدن برجام» بیان شده اند، و توسط رئیسجمهور پیشین آمریکا ترامپ – و متأسفانه سه کشور اروپایی از سال ۲۰۱۷ تکرار شدهاند. دولت بایدن – دوباره با کمک و هم دستی- سه کشور اروپایی از زمان آغاز به کار خود در ژانویه ۲۰۲۱، تروریسم اقتصادی ترامپ علیه ایرانیان را به عنوان «اهرم فشار» خیالی برای دستیابی به همان اهداف ادامه داده است.»
نقض اساسی و مداوم برجام که تریبونهای دولتی مدام آن را به دلیل قدرت گرفتن ترامپ معرفی میکنند در نامه ظریف به نوع دیگری نمایش داده شده است. در این نامه آمده است: «بیاعتنایی آشکار ایالات متحده به تعهدات خود در مورد برجام با اجرای حداقلی و بی رمق برجام در دولت اوباما آغاز شد، و با خصومت آشکار و کارزار نابودی برجام در اولین سال دولت ترامپ ادامه یافت…. و دولت بایدن با تداوم جنایت علیه بشریت ترامپ تلاش کرد از آنها به عنوان«اهرم فشار» برای اهداف غیرقانونی خود خارج از دامنه برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده کند.»
کتاب منتشر شده توسط ظریف و جمعآوری اسناد و نامههای اعتراضی وی درخصوص نقض برجام و بیاعتمادی به آمریکا میتواند به عنوان سندی دیگر از شکست رویکرد اعتماد به آمریکا و … در تاریخ ماندگار شود.
سرویس جهان مشرق – دورهی مسئولیت «رابرت مکایر» (مشهور به «راب مکایر») سفیر انگلیس در ایران، بهزودی به پایان میرسد و «سایمون شرکلیف» جایگزین او خواهد شد. در گزارش پیش رو مروری سریع بر سابقهی مکایر در تهران میکنیم؛ سفیری که به دنبال یک جنجال روی کار آمد و خودش در ایران عامل جنجال شد.
«رابرت مکایر» که به «راب مکایر» نیز مشهور است، سفیر انگلیس در ایران است که به زودی دورهی مسئولیتش به پایان میرسد (+)
مکایر اردیبهشتماه سال ۱۳۹۷ با انتشار توئیتی به زبان فارسی و عکسی از خودش و خانوادهاش، از سفر به تهران و آغازبهکارش در سفارت انگلیس در ایران خبر داد[۱]. سفیر جدید انگلیس مدعی شد: «مشتاقانه منتظرم تا به منظور تقویت روابط دو جانبه و روی موضوعات بسیار مهمی که در مقابل ایران و منطقه قرار دارند با دولت جمهوری اسلامی ایران کار کنم.»
«به اتفاق خانواده ام و با هیجان زیاد وارد تهران شده ام تا ماموریت جدید خود را شروع کنم. مشتاقانه منتظرم تا به منظور تقویت روابط دو جانبه و روی موضوعات بسیار مهمی که در مقابل ایران و منطقه قرار دارند با دولت جمهوری اسلامی ایران کار کنم.»؛ توئیت مکایر به زبان فارسی دربارهی آغاز به کارش در ایران (+)
مکایر که پیش از اعزام به تهران در ماه آوریل سال ۲۰۱۸، فارسی را یاد گرفته بود[۲]، بلافاصله پس از آنکه روی کرسی سفارت انگلیس در ایران احساس راحتی کرد، مشغول به کار شد. خردادماه سال ۹۷ به صرف شلهزرد، میزبان «تعدادی از دوستان و همکاران ایرانی و غیرایرانی مسلمان خود برای صرف افطار» بود؛ اقدامی که «یک رویداد جدید برای سفارت» انگلیس به شمار میرفت. سفیر جدید انگلیس البته به فارسیِ دستوپاشکسته هم دربارهی این مراسم توئیت کرد[۳]؛ هرچند از مهمانانش نامی نبرد[۴].
«خوشحالم از اینکه مهمان نوازِ تعدادی از دوستان و همکاران ایرانی و غیر ایرانی مسلمان خود برای صرف افطار در این هفته بوده ایم. این یک رویداد جدید برای سفارت بود.»؛ توئیت مکایر به فارسی دستوپاشکسته دربارهی مراسم افطار سفارت انگلیس در ایران (+)
آغاز یک رابطهی نامیمون
مکایر که یک ماه قبل از خروج آمریکا از برجام ساکن تهران شده بود، خیلی زود مأموریت وقتکشی و معطلسازی ایران را آغاز کرد. ماه مرداد سال ۹۷، همزمان با تقدیم استوارنامهاش به حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، در واکنش به استقبال روحانی از گسترش روابط با لندن، با طرح این ادعا که دولت انگلیس از اجرا و تداوم برجام حمایت میکند، گفت: «امروز تلاش گستردهای میان کشورهای اروپایی برای حفظ برجام بهویژه در زمینهی اقتصادی برقرار است که بیسابقه بوده است.» وی ادامه داد: «ما به دنبال توسعهی هرچه بیشتر روابط و مناسبات با ایران هستیم و معتقدیم حل مشکلات و بحرانها تنها از طریق گفتوگو و دیپلماسی امکانپذیر است[۵].» تکتک این ادعاها، چنانکه در ادامهی این گزارش خواهیم دید، دروغ از آب درآمدند: از بیارادگی انگلیس و اروپا برای حفظ یا احیای برجام گرفته تا توقیف غیرقانونی نفتکش حامل نفت ایران به دستور لندن.
تقدیم استوارنامهی «رابرت مکایر» سفیر انگلیس، به حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، در سال ۹۷ [دانلود]
بازیگردانی یک سفر مرموز
شاید اولین مأموریت جدی مکایر در ایران را بتوان بازیگردانی سفر «نورمن لامونت» سیاستمدار باسابقهی انگلیسی و کارگزار خاندان یهودی «روتشیلد» (یا «راتسچایلد») به تهران و دیدار وی با فعالان اقتصادی دولتی و غیردولتی ایران دانست. اگرچه دستورکار سفر لامونت به ایران ظاهراً اقتصادی عنوان میشد، اما شواهد نشان میدهد وی یکی از کانالهای اصلی روابط میان دولت حسن روحانی با دولت انگلیس و دیگر دولتهای اروپایی است[۶].
«رابرت مکایر» (راست) سفیر انگلیس در تهران، در مراسم تبریک سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به حسن روحانی (دوم از راست)، رئیسجمهور ایران، در سال ۹۸ (+)
وعدهی سر خرمن به دولت روحانی
مکایر سال ۱۳۹۸ یکی از تبلیغاتچیهای پروژهی شکستخوردهی «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» موسوم به «اینستکس» بود[۷]؛ «ابزار ویژهی مالی»ای که قرار بود برجامِ بدون آمریکا را نجات بدهد، اما در عوض، ایران را ماهها معطل خود کرد. ایجاد یک سازوکار اروپایی برای دور زدن تحریمهای آمریکا از همان ابتدا یک «فرمول معیوب» بود، اما با تبلیغات افرادی مانند مکایر، متأسفانه دولت حسن روحانی به این سازوکار دل بست و ماهها طول کشید تا به این نتیجه برسد که اروپا بدون آمریکا قادر به حفظ برجام نیست؛ واقعیتی که مشرق از روز اول آن را به دولت گوشزد کرده بود.
دومین افطاری سفارت انگلیس به «خواص مجهولالهویه» و «معلومالحال»
مکایر که طبق برخی گزارشهای موجود، همکاریهای گستردهای با سازمان جاسوسی انگلیس، امآی۶، داشته است[۸]، از ترفندهای روباهصفتانهی دولت متبوعش هم غافل نبود. وی ماه رمضان سال ۱۳۹۸ شمسی با برگزاری مراسم افطار در سفارت انگلیس در تهران، میزبان برخی از «همکاران دولت، بخش خصوصی، و دیگر دیپلماتها» بود که البته نام آنها اینبار هم افشا نشد[۹].
جشن تولد ملکهی انگلیس به هزینهی ایرانیها
مکایر البته همان سال، مهمانی دیگری هم در سفارت انگلیس ترتیب داد که اینبار چاشنی تحقیر و توهین را به آن اضافه کرد. طبق شنیدهها، مکایر که قرار بود جشنی را به مناسبت تولد ملکهی انگلیس در سفارت این کشور برگزار کند، گفت نمیتواند پول مالیاتدهندگان انگلیسی را در ایران هزینه کند و خود ایرانیها باید هزینهی این مراسم را بپردازند[۱۰]. به همین منظور، سفارت انگلیس، ایمیلی را برای مدعوین ارسال کرد و از آنها خواست هر کدام بین ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پوند برای حضور در این مهمانی بپردازند[۱۱].
کارت دعوت جشن تولد ملکهی انگلیس در سفارت این کشور در تهران در سال ۹۸ (نام مدعو از این تصویر حذف شده است) (+)
ایمیلی که برای دعوت از مهمانها ارسال شده و شرایط حضور در مراسم، از جمله پرداخت هزینه، در آن قید شده است (مشخصات هویتی مدعو از این تصویر حذف شده است) (+)
بختِ مکایر، ۲۵ خرداد ۹۸ به یکباره برگشت. در پی اقدام دولت انگلیس به اتهامزنی به ایران دربارهی حمله به دو نفتکش در دریای عمان، مکایر به وزارت خارجهی ایران احضار شد و مراتب اعتراض شدید تهران به دولت و وزارت خارجهی انگلیس به او ابلاغ گردید[۱۲]. اما این احضار، صرفاً سرآغاز تلخیِ روابط میان مکایر و ایرانیها بود.
برخورد عجیب با رسانههای ایرانی
سفارت انگلیس در تهران، اواسط تیرماه سال ۹۸، در برخورد با رسانههای ایرانی افتضاح بزرگی به بار آورد[۱۳]. در حالی که از رسانههای ایرانی برای حضور در «جلسهی توجیهی» مکایر با موضوع برجام دعوت شده بود، محدودیتهای عجیب و غریبی برای این رسانهها وضع شده بود: «سفیر انگلیس، تنها یک بیانیه به زبان انگلیسی و بدون امکان ترجمه و بدون حضور مترجم همزمان سفارت، قرائت خواهد کرد؛ هیچ خبرنگاری اجازه همراه داشتن ضبط صوت نخواهد داشت؛ هیچ عکاسی اجازه حضور در برنامه را ندارد و خبرنگاران هم اجازه پارک خودرو در مجموعه سفارت را نخواهند داشت[۱۴].» این برخورد زننده، نهایتاً منجر به تصمیم برخی از رسانهها برای تحریم کامل این نشست خبری شد[۱۵].
توضیحات «رابرت مکایر» سفیر انگلیس در ایران، دربارهی مراسمی به میزبانی مشترک بریتانیا و کانادا با موضوع اهمیت «آزادی رسانه» [دانلود]
رفتوآمد به وزارت خارجهی ایران
پس از اقدام جبلالطارق به توقیف یک نفتکش حامل نفت ایران به درخواست و با پشتیبانی انگلیس[۱۶]، مکایر، ۱۳ تیر ۹۸، برای بار دوم در عرض یک هفته به وزارت خارجهی ایران احضار شد[۱۷]. اما این پایان کار نبود، مکایر برای بار سوم[۱۸] و چهارم[۱۹] هم راهی وزارت خارجه شد و توضیحاتی را دربارهی توقیف نفتکش مذکور ارائه داد؛ هرچند تمام این مراجعهها در نتیجهی احضار نبودند[۲۰]. این در حالی است که مکایر در اکانت توئیتری خودش تمامقد از اقدام جبلالطارق دفاع[۲۱] کرد[۲۲].
کوهِ اینستکس موش زایید!
مکایر که قبلاً با آبوتاب از اینستکس حمایت کرده و گفته بود «علاقه نسبت به این موضوع [اینستکس، در انگلیس] بسیار قوی است و تمامی تلاشها به سمت عملی کردن آن است»، پس از آنکه کمکم معلوم شد خبری از عملی شدن اینستکس نیست، اینبار صراحتاً گفت: «اینستکس قرار نیست تمام مشکلات اقتصادی ایران را حل کند… همچنین اینستکس راهی برای تشویق کمپانیهایی نیست که به این نتیجه رسیدهاند که نمیتوانند با ایران کار کنند، اما ما میخواهیم این کار را بکنند.» وی در عین حال دوباره مدعی شد که انگلیس خواهان اجرای توافق هستهای است و حتی دربارهی اینکه «ایران اجرای برخی تعهدات خود را متوقف کرده» اظهار نگرانی کرد، چراکه از دید او «آنچه شما از جانب اروپا میبینید، اراده و تداوم قابلتوجه در اجرای برجام است[۲۳].»
توضیحاتی درباره «اینستکس»؛ سازوکاری که اروپاییها میگفتند قرار است برجام را از فروپاشی نجات بدهد [دانلود]
حدود یک ماه پس از تنشهای دریایی میان ایران و انگلیس، لندن به «مأموریت بینالمللی امنیت دریایی در خلیج [فارس]» پیوست که اقدامی تحریکآمیز علیه ایران و گامی در جهت بیثباتی آبهای جنوبی ایران به شمار میرفت. با این وجود، مکایر با انتشار یک توئیت، تلاش کرد اوضاع را عادی جلوه دهد[۲۴]: «وزیر امور خارجهی بریتانیا تأکید کرده است که رویکرد بریتانیا نسبت به ایران تغییری نکرده است، و اینکه با ایران برای کاهش تنشها و پشتیبانی از برجام همکاری خواهد کرد[۲۵].»
رآکتور اراک، یکی از منفعتهای برجام است!
پس از سفر هیأتی از انگلیس و چین به ایران، در مهرماه سال ۹۸، برای مذاکرات فنی دربارهی پروژهی مدرنسازی اراک، مکایر ضمن استقبال از این هیأت، ادعا کرد «همکاریهای غیرنظامی هستهای» یکی از مهمترین منفعتهای برجام برای ایران است. اشارهی مکایر به رآکتور اراک در حالی بود که همکاریهای آمریکا و انگلیس با ایران برای بازطراحی رآکتور اراک، به سال ۹۴ برمیگشت که در قلب این رآکتور بتن ریخته شد و طرفهای مقابل متعهد به مدرنسازی آن شدند. اما با گذشت چهار سال، انگلیسیها کاری جز وقتکشی نکردند؛ تا جایی که سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت اگر روند بازطراحی رآکتور اراک همچنان کُند پیش برود، به سراغ رآکتور قدیمی میرویم[۲۶]. مکایر علاوه بر رآکتور اراک، دربارهی گرد هم آمدن «بهترین متخصصان هستهای دنیا» برای کمک به ایران و عزم انگلیس برای اجرای تعهدات برجامیاش هم حرفهایی زد که البته امروز میدانیم صرفاً در همان حد بودند: حرف[۲۷].
«رابرت مکایر» سفیر انگلیس در تهران میگوید همکاری هستهای بین بریتانیا و ایران یکی از مزایای برجام است [دانلود]
فرار رو به جلو
با نزدیک شدن به پایان سومین مهلت ۶۰ روزهای که ایران به طرفهای باقیمانده در برجام داده بود تا به تعهدات خود عمل کنند، مکایر در صحبتهایی که بهوضوح فرار رو به جلو بود، گفت: «در هفتههای آینده تصمیمات مهمی دربارهی آیندهی برجام پیش روی ایران خواهد بود. ما میخواهیم این تفاهمنامه باقی بماند.» وی در عین اینکه مدعی شد طرفهای اروپایی برجام به تعهدات خود در برجام عمل کردهاند[۲۸]، اعتراف کرد: «البته میدانیم که خروج آمریکا از برجام ضربهی بزرگی به این تفاهمنامه وارد کرده است و واقعاً نمیتوان تأثیر تحریمها را برطرف کرد[۲۹].»
سال نو؛ دروغهای نو
مکایر دیماه سال ۹۸، همزمان با آغاز سال جدید میلادی (۲۰۲۰)، ابراز امیدواری کرد که این سال، سال حل چالشهای دشوار بین ایران و جامعهی بینالملل باشد؛ مثلاً برجام. سفیر انگلیس لحن خود را کمی تندتر هم کرد و مدعی شد «اقدامات ایران در زمینهی هستهای [گامهای تهران در جهت کاهش تعهداتش در واکنش به خروج آمریکا و بدعهدی اروپاییها]، برای جامعه بینالملل نگرانکننده است.» مکایر بدون اشاره به تداوم وقتکشی و بیعملی اروپا در قبال تعهدات هستهایش مانند برقراری دسترسی ایران به نظام بیمهای، بانکی و خدمات پیامرسانی مالی (از جمله اتصال به سوئیفت)[۳۰]، گفت اقدامات ایران، برجام را در معرض خطر بزرگی قرار میدهد[۳۱].
اظهار امیدواری «رابرت مکایر» وزیر خارجهی انگلیس در تهران، دربارهی آغاز سال ۲۰۲۰ میلادی [دانلود]
احضار مجدد به وزارت خارجهی ایران
سالی که مکایر اظهار امیدواری کرده بود با حل چالشهای بینالمللی همراه شود، با اقدام جنونآمیز ترامپ و حمایت کامل دولت انگلیس از ترور شهید سلیمانی، شهید ابومهدی المهندس و همراهان آنها آغاز شد. پس از انجام این عملیات تروریستی، مواضع نخستوزیر و وزرای خارجه و دفاع انگلیس، بار دیگر احضار راب مکایر به وزارت خارجهی ایران را ایجاب کرد؛ جایی که مکایر تذکر داده شد، دفاع دولت انگلیس از اقدام ترامپ (که به اذعان کارشناسان بینالمللی و حتی صاحبنظران آمریکایی، خلاف قوانین بینالمللی بود)، میتواند به معنای شراکت لندن در این جنایت باشد[۳۲].
دستگیری در تجمع اعتراضی
احتمالاً سال ۲۰۲۰ برای مکایر بدتر از این نمیتوانست شروع شود. کمتر از یک هفته پس از احضار مکایر به وزارت خارجه دربارهی مسئلهی شهادت سردار سلیمانی، که بیشتر تقصیر دولت انگلیس بود، اینبار خودِ مکایر دست به یک اشتباه فاجعهبار زد. پس از شلیک موشک و سقوط هواپیمای اوکراینی بر فراز تهران، عدهای مقابل دانشگاه امیرکبیر تجمع کردند و بعضاً شعارهایی علیه نظام جمهوری اسلامی سر دادند. در این میان، خبر عجیبی (که البته شاید دربارهی سفیر انگلیس بعید یا غافلگیرکننده نبود) پخش شد: مکایر در این تجمع در حالی که مشغول عکسبرداری و فیلمبرداری از معترضان بوده، دستگیر شده است[۳۳]. گفته میشود سفیر انگلیس صرفاً ۱۵ دقیقه پس از دستگیری آزاد شد[۳۴]، اما حضور او در اعتراضات، آن هم همراه با یک «مستندساز[۳۵]»، مردم و مقامات ایران را بهشدت خشمگین کرد.
فیلمی که ظاهراً لحظات بلافاصله پس از دستگیری مکایر در تجمع اعتراضی و پرسوجو از او را نشان میدهد [دانلود]
دفاع دولت انگلیس از اقدام تحریکآمیز مکایر
پس از انتشار خبر دستگیری مکایر، «دومینیک راب» وزیر خارجهی انگلیس، اقدام ایران را «نقض فاحش قوانین بینالمللی» دانست و گفت: «[ایران] میتواند به حرکت به سمت [تبدیل شدن به] دولت یاغی و انزوای اقتصادی و سیاسیِ متعاقب آن ادامه دهد یا گامهایی را برای کاهش تنشها و تعامل در مسیر دیپلماتیک بردارد[۳۶].» دولت انگلیس حتی از بازنگری در تدابیر امنیتی در سفارتخانهی این کشور نیز خبر داد[۳۷]. در همین حال، خودِ مکایر از اقدامش دفاع و تلاش کرد آن را توجیه کند[۳۸]: «تأکید میکنم که من در هیچ تظاهراتی شرکت نکردم! من به مراسم یادبود افرادی که در سانحهی ناگوار سقوط هواپیمای #PS۷۵۲ بودند رفتم. طبیعی است که نسبت به کشتهشدگان ادای احترام کنم، تعدادی از آنها بریتانیایی بودند. پس از ۵ دقیقه هنگامی که عدهای شروع به شعار دادن کردن [کردند] محل را ترک کردم[۳۹]. من نیم ساعت بعد از ترک محل دستگیر شدم. دستگیر کردن دیپلماتها در هر کشوری غیرقانونی است. اظهارات وزیر امور خارجه بریتانیا @DominicRaab را ملاحظه کنید. ممنون از پیامهای شما که پر از حسن نیت بود[۴۰]».
حضور «رابرت مکایر» سفیر انگلیس، در تجمع اعتراضی مقابل دانشگاه امیرکبیر [دانلود]
«عنصر نامطلوب»
این اقدام نسنجیدهی سفیر انگلیس، در سطح بینالمللی نیز تنشهایی آفرید، در حالی که داخل ایران[۴۱]، صحبت از امکان (و یا حتی لزوم[۴۲]) معرفی سفیر انگلیس[۴۳] به عنوان «عنصر نامطلوب[۴۴]» و درخواست اخراج[۴۵] او از کشور بود[۴۶] و حتی برخی تحلیلگرهای آمریکایی نیز اقدام مکایر را ناقض پروتکلهای دیپلماتیک دانسته بودند[۴۷]، دولت آمریکا[۴۸] ضمن دفاع از اقدام مکایر خواستار عذرخواهی ایران از انگلیس شد؛ اتحادیهی اروپا خواهان کاهش تنشها شد[۴۹]؛ آلمان به شکل کلی از ناآرامی و اعتراضات در ایران حمایت کرد[۵۰]؛ و حتی رژیم صهیونیستی نیز در اینباره موضع گرفت[۵۱]. همهی اینها در حالی بود که انتشار فیلم حضور مکایر در اعتراضات[۵۲] و گزارش رسمی نیروی انتظامی[۵۳]، نشان داد بر خلاف ادعای سفیر انگلیس، وی پس از سر دادن شعار علیه نظام جمهوری اسلامی و توهین به شهید سلیمانی، اقدام به ترک محل نکرده است[۵۴].
توضیحات سخنگوی ناجا دربارهی حضور سفیر انگلیس در تجمع اعتراضی مقابل دانشگاه امیرکبیر و دستگیری او [دانلود]
احضار دوجانبه
اینبار، نهتنها وزارت خارجهی ایران مکایر را احضار و به او یادآوری کرد که «حضور سفرای خارجی در تجمعات غیرقانونی هیچ تناسبی با مسئولیتهای ایشان به عنوان نمایندهی سیاسی کشور متبوع خود ندارد و مخالف مفاد کنوانسیون ۱۹۶۱ روابط دیپلماتیک وین است[۵۵]»، بلکه دولت انگلیس نیز در اقدامی متقابل، «حمید بعیدینژاد» سفیر ایران در لندن را احضار کرد تا مراتب اعتراض بریتانیا نسبت به «بازداشت غیرقابلقبول» سفیرش در تهران را به او ابلاغ کند[۵۶].
آیا مکایر خودش را خیس کرد؟
البته بعید نیست، بخشی از عصبانیت انگلیسیها از اقدام ایران، نتیجهی مقایسهی رفتار جمهوری اسلامی مقابل انگلیس با حکومتهای قبل از انقلاب باشد [جزئیات بیشتر را از اینجا بخوانید]. روی هم رفته، حنای دولت انگلیس دیگر نزد مردم ایران رنگی ندارد؛ هرچه باشد انگلیسیها سابقهی بدترین دخالتها در امور داخلی ایران را در کارنامه دارند[۵۷]. در این مورد هم شواهد نشان میدهد، مکایر نقش فعالی در سازماندهی، تحریک و هدایت اقدامات و شعارهای هنجارشکنانه در تجمع مقابل دانشگاه امیرکبیر داشته و این کار را از درون یک مغازه روبهروی دانشگاه انجام میداده است. بنابراین شاید تعجبی نداشته باشد که طبق برخی گزارشها، آقای سفیر بعد از دستگیری، خودش را خیس کرده است[۵۸]؛ که دستمایهی معترضان به مکایر هم شد، که در اعتراضات خود از تصاویر و شعارهای مربوط به پوشک استفاده کردند یا حتی در بعضی موارد، پوشک واقعی برای سفیر هدیه آوردند[۵۹].
«تقدیم به سفیر انگلیس»؛ یکی از اصلیترین دلایل شهرت «رابرت مکایر» در ایران، ماجرای خیس کردن شلوارش پس از دستگیری مقابل دانشگاه امیرکبیر است (+)
مکایر پس از آزادی از بازداشت نیروی انتظامی ایران، در سفری که «ناگهانی» توصیف شده است[۶۰]، به کشور متبوعش رفت، هرچند این سفر با اطلاع قبلی و طبق ضوابط انجام شده بود[۶۱] و دولت انگلیس نیز آن را «معمولی» توصیف کرده بود. متعاقباً سخنگوی وزارت خارجهی انگلیس اعلام کرد مکایر برای «انجام یک سری مشورتها» به پایتخت کشورش رفته و مجدداً به تهران برخواهد گشت[۶۲]. با این وجود، بیشتر به نظر میآید، مکایر برای «بازخواست[۶۳]» به لندن احضار شده باشد، نه برای «مشورت». کمتر از یک ماه بعد نیز خبر بازگشت مکایر به تهران منتشر شد[۶۴]. این در حالی بود که امید میرفت دستگاه دیپلماتیک دولت روحانی مقتدرانهتر عمل کند و مکایر را به خاطر رفتارش مجازات نماید.
توئیت فارسی دربارهی هنگکنگ!
مکایر بعد از دستگیریاش مقابل دانشگاه امیرکبیر، دیگر خیلی خبرساز نشد. در عین حال، خردادماه سال ۹۹، در اقدامی عجیب به زبان فارسی و از تهران دربارهی مسئلهی هنگکنگ و اقدام دولت چین به «تحمیل قوانین امنیت ملی [به] هنگکنگ[۶۵]» توئیت کرد[۶۶]. سفیر انگلیس حتی با لحنی تهدیدآمیز نوشت: «اگر چین در مورد تصمیم خود تجدیدنظر نکند، برای بریتانیا راهی جز تقویت روابط عمیق تاریخی و دوستی با مردم هنگکنگ نخواهد ماند[۶۷].»
«رابرت مکایر» سفیر انگلیس در تهران، بعد از فراغت از دخالت در امور داخلی ایران، از دفتر کارش در تهران به سراغ دخالت در امور داخلی چین رفت؛ آن هم به زبان فارسی (+)
تلاش انگلیس جهت ایجاد گشایش برای مردم ایران!
مکایر همچنین در ادعایی عجیب دربارهی اینستکس که هرگز فعال نشده بود، گفت انگلیس با همکاری شرکایش تلاش میکند برجام حفظ شود و «اینستکس نیز فعال بماند.» سفیر انگلیس همچنین ادعا کرد که کشور متبوعش از «فشارهای فزایندهی اقتصادی» علیه مردم ایران آگاه است و تلاش میکند تا «یک گشایش [برای ایرانیها] ایجاد شود[۶۸].»
حمایت از حقوق بشر به سبک انگلیس
مکایر تیرماه سال ۹۹ نیز با اشارهای نهچندان تلویحی به موضوع «مجازات اعدام» در ایران، مدعی تعهد انگلیس به «حمایت از حقوق بشر[۶۹]» شد؛ که البته پاسخ درخورش را هم از «سید نظامالدین موسوی»، نمایندهی مجلس ایران، دریافت کرد: «جناب سفیر! میزان تعهد دولت بریتانیا به حمایت از حقوق بشر را در ۱۵۰ سال استعمار هند، کشاندن ۲۰ میلیون انسان سیاهپوست به بردگی و فاجعهی رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی یادآور نمیشوم. همین بمبهایی که با حمایت شما بر سر کودکان غزه و یمن میریزند نشان واضح تعهد شما به حمایت از حقوق بشر است[۷۰].» البته افراد دیگری هم پاسخهای دیگری[۷۱] به این ادعای مکایر دادند[۷۲].
پاسخ «سید نظامالدین موسوی» نمایندهی مجلس ایران (بالا)، به توئیت «رابرت مکایر» سفیر انگلیس در تهران (پایین)، دربارهی حمایت ادعایی بریتانیا از حقوق بشر (+)
بخشی از ادعاهای «رابرت مکایر» سفیر انگلیس در تهران، دربارهی بحران یمن و تلاش لندن برای حلوفصل دیپلماتیک این بحران [دانلود]
و باز هم احضار به وزارت خارجهی ایران
اواخر خردادماه ۱۴۰۰، همزمان با برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در ایران، وزارت خارجهی ایران بار دیگر مکایر را احضار کرد و اینبار دربارهی مشکلاتی به او اعتراض کرد که برای رأیدهندگان ایرانی در انگلیس رخ داده بود[۷۳]. دولت انگلیس که رسانههایش، از جمله بیبیسی، تلاش زیادی برای کمرنگ کردن حضور مردم در انتخابات کرده بودند، در تأمین امنیت حوزههای رأیگیریای که در این کشور برای تحقق حق رأی ایرانیان ساکن انگلیس فراهم شده بودند، کوتاهی کرد[۷۴]. به عنوان نمونه، یک زن ایرانی که قصد رأی دادن در شهر بیرمنگهام انگلیس را داشت، توسط عناصر تروریست مورد حمله و ضربوجرح قرار گرفت[۷۵].
پایان کار آقای سفیر
چنانکه گفته شد، مأموریت پرفرازونشیب رابرت مکایر در ایران بهزودی بالأخره به پایان میرسد و «سایمون شرکلیف[۷۶]» پیشاپیش به عنوان جانشین او معرفی شده است. گزارش مشرق در معرفی شرکلیف را میتوانید از اینجا بخوانید. مشرق به زودی گزارش دیگری را نیز در معرفی سفیر بعدی انگلیس در ایران منتشر خواهد کرد.
مکایر بارها به وزارت خارجه احضار و به خاطر مواضع یا اقداماتش خبرساز شد؛ اما شهرت سفیر انگلیس بیش از همه به خاطر حضورش در یک تجمع اعتراضی بود؛ به عبارت دقیقتر، وقتی بعد از دستگیری «خودش را خیس کرد.»