نیروی هوایی

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: رژیم بعث عراق ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹، با خیال خام فتح یک‌هفته‌ای تهران، تهاجم گسترده خود به جمهوری اسلامی ایران را آغاز کرد و نیروی هوایی ارتش این رژیم از همان ساعات اولیه تهاجم، با الگوبرداری از جنگ اعراب و اسرائیل و با هدف رسیدن به یک پیروزی برق‌آسا، توسط ۱۹۲ فروند هواپیمای جنگنده به بمباران پایگاه‌های نیروی هوایی، ایستگاه‌های راداری، برخی از تأسیسات اقتصادی، فرودگاه‌ها و… کشورمان پرداخت که موجب وارد شدن آسیب‌های جزئی به این مراکز شد؛ اما به لطف الهی، دشمن متجاوز علی‌رغم این حمله گسترده و غافلگیرانه، نتوانست به اهداف تعیین‌شده خود دست یابد و تنها ساعاتی بعد، با واکنش غیرقابل انتظار و قدرت‌مندانه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مواجه شد.

طرح البرز

تجاوز‌های هوایی جنگنده‌ها و بالگرد‌های ارتش بعث عراق به شهر‌های مرزی کشور در ماه‌های منتهی به آغاز جنگ تحمیلی، به اوج خود رسیده بود؛ به‌طوری که از ۲۰ بهمن سال ۱۳۵۸ تا ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹، تعداد ۹۳ مورد تجاوز هوایی توسط شبکه راداری نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به آسمان کشورمان ثبت شد؛ بنابراین اطلاعات و شواهد، حکایت از آن داشت که دشمن بعثی در حال تدارک یک حمله همه‌جانبه به جمهوری اسلامی ایران هست؛ بر این اساس ۲۷ تیر سال ۱۳۵۹ یعنی حدود ۲ ماه قبل از آغاز رسمی جنگ تحمیلی، طرح‌های عملیاتی توسط ستاد مشترک ارتش تهیه و برای اجرا به نیرو‌های سه‌گانه ارتش ابلاغ شد.

طرح «البرز» یکی از این طرح‌ها بود که در ۹۹ صفحه تهیه و به نیروی هوایی ارتش ابلاغ شده بود؛ در این طرح راهبرد‌ها مشخص و اهداف در داخل خاک عراق تعیین شده بودند تا در صورت آغاز حمله از سوی دشمن، این طرح به اجرا گذاشته شود؛ بنابراین زمانی که حمله سراسری ارتش بعثی عراق به جمهوری اسلامی ایران آغاز شد، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با اجرای طرح البرز، بهره‌گیری از توانمندی‌های خود و در نهایت اجرای ۲ عملیات تحت عنوان عملیات‌های «انتقام» و «کمان ۹۹»، سیلی محکمی را بر صورت دشمن متجاوز نواخت و تمام معادلات او را برهم زد.

عملیات «انتقام»

دلاورمردان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تنها کمتر از سه ساعت از آغاز حمله سراسری دشمن بعثی به کشورمان، با اجرای عملیات «انتقام»، پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره را با چهار فروند جنگنده F۴ که از پایگاه ششم شکاری برخاستند و همچنین پایگاه هوایی کوت در استان میسان (العماره) را نیز دقایقی بعد، با چهار فروند هواپیمای F۴ دیگر که از پایگاه هوایی همدان برخاسته بودند، مورد حمله هوایی قرار داده و موجب شدند تا این پایگاه‌های برای مدتی، توان عملیاتی خود را از دست بدهند. (بیشتر بخوانید)

عملیات «کمان ۹۹»

پس از عملیات «انتقام»، سامانه فرماندهی و عملیاتی نهاجا در آخرین دقایق روز ۳۱ شهریور سال ۱۳۵۹ طی تلفن‌گرام شماره «۴۲-۱/۰۶-۲۰۱/م هـ -۳» به پایگاه‌های یکم، دوم سوم، چهارم و ششم ابلاغ کرد تا هر یک در موج اول با حداکثر ۱۰ دسته پرواز چهار فروندی، در پگاهان روز اول مهر (ساعت ۷:۱۵) به اهداف از پیش تعیین‌شده حمله کنند؛ به این ترتیب نخستین دستور رسمی «عملیات علیه نیروی هوایی دشمن» با رمز «کمان ۹۹» صادر شد.

نخستین یورش سراسری یا «عملیات جامع آفندی هوایی» نهاجا در راستای دستور عملیاتی «نبرد البرز»، در آستانه طلوع آفتاب صبح یکم مهر سال ۱۳۵۹ با استعداد بیش از ۱۴۰ فروند هواپیمای شکاری، به‌منظور انهدام نیروی هوایی دشمن و کسب «برتری هوایی» آغاز شد.

طلوع آفتاب در تهران ساعت ۵:۵۱ دقیقه بود و در پایگاه‌های عراق آفتاب حدود ۳۰ دقیقه دیرتر طلوع می‌کرد. مردان آهنین‌بال نیروی هوایی ارتش در پنج پایگاه هوایی به‌منظور انهدام پایگاه‌های دشمن، از ساعت ۴:۲۰ بامداد به پای هواپیما‌های خود رفته و آماده رزم با دشمن شدند. از نظر آماده‌سازی باید گفت که برخی از این هواپیما‌ها شب گذشته تازه از روند بازسازی خارج شده و به گروه هواپیما‌های آماده برای انجام مأموریت رزمی پیوسته بودند.

کارکنان مؤمن و حرفه‌ای نیروی هوایی ارتش اعم از افسر، همافر و درجه‌دار، به‌صورت یکپارچه در گردان‌های نگه‌داری بسیج شدند و با تلاش همکاران خود در گردان‌های آماد، یگان‌های مهمات و موشک و سوخت هواپیما و دیگر یگان‌هایی که می‌باید برای انجام یک مأموریت رزمی روی زمین فعالیت نمایند، یک سامانه فشرده پرکار و کم‌نظیر در تاریخ نیروی هوایی را فراهم آوردند؛ چراکه برابر آمار، برخی نشریات و رسانه‌های نظامی غربی، توان رزمی نیروی هوایی ایران (که غالباً دارای فناوری غربی بود) را در خوش‌بینانه‌ترین و بالاترین حالت، کمتر از ۵۰ درصد برآورد کرده بودند.

دشمن در مقابل با آمادگی کامل و روحیه بالا میتوانست برابر آن‌چه در «طرح البرز» پیش‌بینی شده بود، روزانه ۳۳۳ نوبت عملیات علیه نیرو‌های ما انجام دهد؛ اما واکنشِ سریع نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، این محاسبه را برهم زد تا دشمن قادر به ادامه روند تهاجمی خود نباشد.

هواپیما‌های جنگنده بمب‌افکن و شکاری رهگیر نهاجا در هفت پایگاه هوایی کشور برای انهدام نیروی هوایی دشمن و برقراری پوشش هوایی، به غرش درآمدند و باند‌های پروازی را پشت سر نهادند و برخی از گروه‌ها و دسته‌های پرواز همچون هواپیما‌های فانتوم «اف ۱» از پایگاه یکم شکاری با بهره‌گیری از سوخت‌گیری هوایی برای انهدام هدف‌های دوردست، آسمان دشمن را درنوردیدند و برخی دیگر همچون جنگنده‌های تایگر «اف ۲» اعزامی از پایگاه‌های دوم و چهارم شکاری، بدون عملیات سوخت‌گیری در هوا برای هدف‌های در دسترس، فضای کشور عراق را شکافتند و اهداف خود از جمله کلیه پایگاه‌های هوایی عراق در سراسر مناطق شرقی و مرکزی این کشور، منهای «اچ-۹» را در هم کوبیدند.

اهداف عملیات «کمان ۹۹» شامل کلیه پایگاه‌های هوایی، فرودگاه‌ها و سامانه‌های پدافند هوایی مربوط به دشمن

آماجی که در داخل پایگاه‌های هوایی دشمن مورد توجه خلبانان تیزپرواز ایرانی بود، شامل باند‌های پروازی، پناهگاه‌های هواپیما، راه‌های خزش، انبار‌های مهمات، انبار‌های آمادی و قطعات پشتیبانی‌کننده هواپیماها، مخازن سوخت هواپیما‌ها و خودروها، رادار‌های هدایت‌کننده هواپیماها، برج‌های مراقبت و کنترل، سامانه‌های فرماندهی کنترل پایگاه‌ها، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌های آن‌ها می‌شد.

الف. پایگاه دوم شکاری تبریز، در موج اول با ۴۰ فروند هواپیمای تک‌کابینه «اف ۵ ئی» و ۲ کابینه «اف ۵ اف» پایگاه هوایی موصل «فرناس» در بخش شمالی عراق در استان نینوا و پایگاه چهارم شکاری دزفول با ۲۰ فروند، پایگاه هوایی ناصریه «امام علی» در استان ذیقار را در هم کوبیدند.

ب. پایگاه سوم شکاری همدان با ۱۶ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم «اف ۴ ئی»، پایگاه هوایی کوت «ابوعبیده» در استان میسان (العماره) و پایگاه ششم شکاری بوشهر با ۱۲ فروند، پایگاه هوایی شعیبیه «الوحده» در استان بصره و پایگاه یکم شکاری مهرآباد با ۱۲ فروند هواپیمای فانتوم «اف ۴ ئی و دی» پایگاه هوایی «الرشید» در جوار بغداد را در هم کوبیدند.

پ. پایگاه‌های هوایی «حبانیه» شامل «تموز»، «هضبه» و فرودگاه بین‌المللی بغداد، «الحریه» در استان کرکوک و فرودگاه المثنی و برخی اهداف دیگر در امواج بعدی با ۵۰ درصد از هواپیما‌های آماده، پایگاه‌های یکم، دوم، سوم و ششم شکاری منهدم شدند.

ت. در طول این عملیات، علاوه بر سامانه‌های پدافندی زمین به هوا، هواپیما‌های «کَپ» یا گشت رزمی هوایی «اف ۴»، «اف ۵» به‌همراه هواپیما‌های «اف ۱۴» از پایگاه‌های هفتم و هشتم شکاری، از آسمان کشور با عملیات سوخت‌گیری هوایی به‌صورت شبانه‌روزی پاسداری کردند.

از نظر راهوردی، حجم آتش ضربات اولیه نهاجا بر پیکر دشمن در این برهه از دفاع مقدس چنان مؤثر بود که از دیدگاه «کوردزمن» نظریه‌پرداز آمریکایی، یک برداشت مبالغه‌آمیز از قدرت هوایی ایران در ذهن فرماندهان عراقی متبلور شد و آنان آسمان را رها کرده و بسیاری از هواپیما‌های خود را برای مصون ماندن از گزند جنگنده‌های ایرانی در کشور‌های مجاور عربی گسترش دادند.

پس از دریافت نخستین ضربه کاری، عراق برای مدت طولانی نتوانست بیش از حدود ۵۶ درصد از توانایی رزمی خود را به‌کار گیرد. پایگاه الرشید در جوار بغداد که علی‌القاعده باید به سرعت آماده و درگیر نبرد شود، برابر گزارش اداره دوم سماجا در تاریخ نهم آذر سال ۱۳۵۹ (۲ ماه بعد) عملیاتی شد و این روند کم و بیش در سایر پایگاه‌های هوایی عراق نیز صادق بود. این حملات که منجر به انهدام و از رده خارج شدن بخش قابل ملاحظه‌ای از توان رزمی نیروی هوایی دشمن برای مدت طولانی شد، باعث شد تا گردانندگان ارتش عراق در به‌کارگیری این نیرو دچار تزلزل شوند. در نتیجه نیروی زمینی عراق بدون پشتیبانی و پوشش مؤثر هوایی در مناطق داخل خاک ایران ماند.

انتهای پیام/ ۱۱۳