هالیوود

گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس – ولی منصوریان؛ فیلم سینمایی«غریب» روایت گوشه ای از زندگی شهید محمد بروجردی به عنوان یک فرمانده خاص و ممتاز است. چهره ای که در غائله کردستان نقشی تاریخی ایفا کرد و توانست با منش و شیوه مدیریت خاص خود، آرامش را بر این منطقه حکمفرما کند.

آنچه «غریب» را تبدیل به اثری جریان‌ساز کرده است، صرفا نمایش شمایل دلپذیر شهید بروجردی نیست؛ بلکه در کنار آن پیشنهاداتی برای ایران ِامروز دارد و مفاهیمی کلیدی مثل لزوم برخورد مهربانانه با مردم را یادآور می‌شود. این فیلم نخستین تجربه سینمایی حامد عنقا در مقام نویسنده و تهیه کننده است که به کارگردانی محمدحسین لطیفی ابتدا در جشنواره چهل و یکم فجر رونمایی شد و کمی بعد در قالب اکران نوروزی در سینماها به نمایش در آمد.

«غریب» اولین اثرِ بحث برانگیزی نیست که نام عنقا را پای خود دارد؛ ساخته های پیشین او نیز از این ویژگی برخوردار بودند که با کمک «جنجال و حاشیه» توی چشم می‌آمدند و با این تمهید حرف‌شان را منتقل می کردند. این بار اما «غریب» بدون تمسک به چنین ابزارهایی مورد توجه قرار گرفته است و اصل جریان‌سازی از درون خود فیلم می‌آید.

فیلمساز با ایده‌ای ناب به نام «شیوه خاص فرماندهی شهید محمد بروجردی» مواجه بوده که آن را با ماجراهای دراماتیک و اقتضائات روز آمیخته و روایت کرده است. حرف فیلم از نخسین اکران در جشنواره فجر توسط طیف‌های مختلف فکری فهمیده شد و بر روی آن اتفاق نظر شکل گرفت. مشابه این نوع فیلمسازی پیش‌تر در سینمای ما تجربه شده بود که معروف‌ترین آن در سینمای دفاع مقدس، به شیوه فیلمسازی ابراهیم حاتمی‌کیا برمی‌گردد. مثلا او در «آژانس شیشه‌ای» تندترین نقدها را مطرح می‌کند اما نه به چپ برمی‌خورد و نه به راست؛ چون ذات دغدغه‌اش درست و دلسوزانه است.

«غریب» نیز در قیاسی مع‌الفارق چنین وضعیتی بدست آورده و آن چه مطرح کرده مورد توجه واقع شده است. درباره فیلم بسیار گفته و نوشته شده و همچنان از منظر مختلف مورد توجه است. حسرت کمرنگ شدن شیوه مدیریت شهید بروجردی در زمانه اکنون، فصل مشترک تحلیل‌های رسانه‌ای و نظرات کاربران فضای مجازی است. این بذری است که فیلمنامه‌نویس، کاشته تا ضمن نمایش بخشی از شخصیت شهید بروجردی، منش او را حلقه مفقوده جامعه امروز بداند.

بدیهی است که اگر فیلمنامه این اثر توسط دیگری نوشته می‌شد، نتیجه‌ای متفاوت بدست می‌آمد. مثلا صرفا رشادت شهید بروجردی و نیز وجه مهربانانه او با مردم برجسته می شد و شاید منطبق با مسائل و نیازهای امروز نمی بود. حالا اما تاثیر فیلمنامه نویس در «غریب» برجسته است و به روشنی می توان پی برد او روایت و قرائت خود از این فرمانده برجسته معاصر را داشته.

در جغرافیای سینما و تلویزیون ایران و جهان می توان چهره هایی را مثل زد که محصول نهایی حاصل تفکر و دغدغه آن ها است. البته که ساخت فیلم و سریال کاری است گروهی اما همه عوامل کنار هم قرار می گیرند تا یک «ایده و فکر» را در قالب اثری سرگرم کننده آماده کنند. به همین خاطر عنصری به نام «خالق اثر» یا به قول غربی‌ها creator واجد اهمیت می‌شود که گاه نویسنده، گاه کارگردان، گاه تهیه کننده و گاه کمپانی است که مدل آخر در کشور ما جا نیفتاده و ارگان‌های دولتی و حکومتی نیز نتوانستنه‌اند این شیوه را بدرستی اجرایی کنند.

همچنان در کشور ما «فرد» وجاهت دارد و حتی آثار سفارشی بسته به نوع سازننده، کیفیتی متفاوت دارند. همین است که فیلم‌هایی مثل «ایستاده در غبار» یا «تنگه ابوقریب» بواسطه تبحر سازندگان مورد توجه قرار می‌گیرد، اما برخی فیلم‌ها نه! این یعنی برخلاف هالیوود که کمپانی‌ها دارای قدرت هستند، نگاه‌ها به توان و تخصص افراد است. «غریب» نیز جزو فیلم‌هایی است که سازمان اوج سفارش ساخت آن را داد تا پس از سال‌ها گوشه‌ای از زندگی شهید محمد بروجردی بر پرده سینما جان بگیرد. این فیلم اما رنگ و بوی سفارشی ندارد و شبیه کلیشه‌های سینمای دفاع مقدس نیست و از این معبر نقش نویسنده در فرآیند تولید یک اثر اهمیت می‌یابد.

تمام اعتبار «غریب» صرفا به درون‌مایه آن نیست؛ بلکه مخاطب در وهله اول با یک فیلمِ داستان گویِ سرگرم کننده با بازی‌های خوب و سکانس‌های درخشان مواجه است. این امتیازی است که برغم همه نقدهای ساختاری می‌توان به حساب محمد حسین لطیفی گذاشت. کارگردانی که پس از سال‌ها دوباره توی چشم آمد و عملکردش مورد تمجید قرار گرفت. حجم تحسین‌ها نسبت به کار لطیفی و اشاره به اوج دوباره او بعد از چند سال افول، نقش تهیه کننده را یادآور می‌شود که در سینمای ایران کارکردی را که باید ندارد و این نقصان را می‌توان یکی از دلایل ناکامی فیلم‌های متاخر این کارگردان با سابقه دانست. حال آن که کمپانی‌های هالیوود همچنان تهیه کننده (producer) را مسول اصلی شاکله فیلم (مبحث تولید) می‌دانند.

عنقا در آثاری مثل «نردبام آسمان»، «قلب یخی»، «انقلاب زیبا» و … صرفا طراح و فیلمنامه نویس بود. او از سریال «پدر» تصمیم گرفت علاوه بر این، تهیه کننده هم باشد و نقش خود در فرآیند تولید را گسترش دهد. او حالا اولین فیلم سینمایی‌اش را تهیه کرده و با علم به تفاوت مختصات سینما نسبت به سریال‌سازی و نیز سوژه حساسی چون شهید بروجردی، از لطیفی به عنوان کارگردان دعوت به همکاری می‌کند که فیلم‌های اخیرش نه گیشه داشتند و نه مورد توجه منتقدان بودند. با این همه او شرایط را به گونه‌ای فراهم کرده که «غریب» تولد دوباره لطیفی لقب می‌گیرد.

به گواه فیلمسازان، تولید فیلم‌های دفاع مقدس، خاصه درباره چهره‌ها کاری است سخت. جدا از حساسیت‌ها، ارگان‌های نظامی همکاری لازم را ندارند و دلخوری مکرر فیلمسازان تاثیری در این‌باره نداشته است. کار برای «غریب» به دلیل وضعیت خاص کشور در بازه تولید، سخت‌تر بوده که لطیفی در گفت‌و گوهایش به بخش‌هایی از آن اشاره کرده است. با این حال تولید فیلم بدون هیاهوی رسانه‌ای (مثل برخی دیگر که گِله‌شان را در زمان تولید به رسانه‌ها کشاندند) به سرانجام رسید و اکران عمومی شد.

سکوت تهیه کننده‌ای که ابایی از مصاحبه‌های تند و تیز ندارد از این منظر قابل تحسین است که اجازه نداده مسائلی چون سختی‌های تولید و اکران غریبانه فیلم بر محتوای «غریب» و سوژه ارزشمند آن سایه بیندازد. این سیاست باعث شد فیلم در فضایی آرام محل بحث در ایام جشنواره شود و تحلیل آن در زمان اکران، فارغ از فرامتن ادامه یابد.

انتهای پیام/ ۱۲۱

به گزارش مجاهدت از گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس، شانزدهمین قسمت برنامه تلویزیونی «نقد سینما» پس از وقفه‌ای کوتاه، شب گذشته ۸ اردیبهشت‌ماه از شبکه چهار سیما، پخش شد.

در میز نقد سینمای ایران، فیلم سینمایی «فسیل» توسط محمد صابری و محمد قربانی بررسی شد. آرش خوشخو و محمدرضا مقدسیان در میز نقد سینمای جهان فیلم درباره فیلم «همه‌چیز، همه جا، به یک‌باره» صحبت کردند. همچنین در میز سینمای روز زهرا دمزآبادی از قاچاق سوال‌برانگیز فیلم‌های سینمایی گفت و در بخش گفت‌وگوی ویژه نیز، امیررضا مافی میزبان حمزه صالحی فیلمنامه‌نویس شد.

در ابتدا امیررضا مافی میزبان «نقد سینما» با اشاره به درگذشت عماد افروغ، جامعه‌شناس و سیاست‌مدار ایرانی اظهار کرد: در روز‌های گذشته یکی از اندیشمندان تراز اول علوم انسانی، دکتر عماد افروغ را از دست دادیم. بهترین تعبیر درباره او این بود که می‌دانست چه زمان، کجا بایستد و چه زمان باید آنجا را ترک کند. دکتر افروغ انسانی صریح بود که تمنای قدرت نداشت، بی‌پرده سخن می‌گفت و همواره در مسیر انقلاب اسلامی به نقادی اوضاع کنونی می‌پرداخت.

پس از آن نخستین بخش برنامه، میز نقد سینمای ایران بود که در آن محمد صابری و محمد قربانی از فیلم سینمایی «فسیل» با فروشی بی‌سابقه و نزدیک به صد میلیارد تومان سخن گفتند.

محمد صابری تعبیر کمدی مبتذل را درباره فیلم «فسیل»، نادرست دانست و گفت: با این عبارت همراه نیستم؛ لااقل «فسیل» را مصداق سینمای مبتذل نمی‌دانم. به عنوان یک خبرنگار حوزه سینما تاکید می‌کنم، فروش فیلم‌های «فسیل»، «انفرادی» و «دینامیت» به نفع سینمای ایران بوده است و نمی‌شود اقتصاد سینما را از تحولاتش نادیده گرفت.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا سینمای ایران می‌تواند برای مخاطبی که نمی‌خواهد «فسیل» ببیند، بدیلی ارایه کند، گفت: بله؛ به ویژه کارگردانان نسل جدید، فیلم‌های خوب توسط آنان به قدری ساخته می‌شود که پیشنهادی باشد برای مخاطبانی که سینما برایشان مساله است. برای مثال فیلم‌های «ملاقات خصوصی» و «علفزار» چنین مولفه‌هایی دارند.

این منتقد سینما درباره فیلم سینمایی «فسیل» و مفهوم ابتذال مطرح کرد: به دلیل اینکه تعبیر ابتذال را مبتنی بر نوعی زیاده‌روی می‌دانم، معتقدم کریم امینی و حمزه صالحی به ترتیب کارگردان و نویسنده تلاش مشهودی برای اندازه نگه‌داشتن، دارند و این تفاوت «فسیل» با نمونه‌های مشابهی که قبلا در این فضا داشته‌ایم، است.

در ادامه محمد قربانی تاکید کرد: فیلم «فسیل» در فیلمنامه از کمترین انسجام سینمایی، برخوردار است. در یک‌سوم ابتدایی، فیلم درباره یک گروه موسیقی است که دچار مشکلاتی می‌شود، در میانه ما به کما رفتن را داریم و در انتها فیلم به ماجرای عشقی کاراکتر اصلی می‌پردازد. این رعایت نکردن انسجام برای فیلم تلویزیونی است نه سینما! سینما باید یک خط مشخص داستانی و شخصیت داشته باشد.

صابری خطاب به قربانی خاطرنشان کرد: درباره انسجام نداشتن اثر با شما همراه هستم و بدین دلیل فیلم را قابل نقد می‌دانم. اما من به شکل مستقل به اثر نگاه نمی‌کنم. من «فسیل» را در یک فرایند اتفاق مفیدی می‌دانم. من یک تجربه را از همکاری‌های مکرر تهیه‌کننده‌ای جوان و یک فیلمنامه‌نویس تحلیل می‌کنم که گام به گام جلو می‌روند و سعی می‌کنند اشتباهاتشان را تکرار نکنند.

در بخش بعدی «نقد سینما» با عنوان میز سینمای روز، زهرا دمزآبادی که مهمان برنامه بود ابتدا درگذشت کیومرث پوراحمد را به مردم و جامعه سینما تسلیت گفت. او در ادامه به شکسته شدن رکورد فروش سینمای ایران اشاره و عنوان کرد: فروش سینمای ایران در روز دوم اردیبهشت‌ماه، هفت میلیارد و پانصد هزار تومان بود. البته بلیت ۶۰ هزار تومانی را می‌توان علت رقم خوردن این رکورد دانست.

وی درباره قاچاق فیلم سینمایی «برادران لیلا» توضیح داد: قبل از اکران‌های عید فطر، خبر قاچاق فیلم «جنگ جهانی سوم» هم به گوش رسید؛ این فیلم که قرار بود از لیست اکران عید فطر کنار گذاشته شود، به همین دلیل دوباره به لیست بازگشت. متاسفانه چند روز پیش خبری رسید که فیلم «خط فرضی» به کارگردانی فرنوش صمدی هم قاچاق شد و باعث شد شورای صنفی تصمیم به اکران این فیلم در کمترین زمان ممکن بگیرد.

دمزآبادی اضافه کرد: اینکه در فاصله فروردین تا اردیبهشت، سه فیلم قاچاق شود، بسیار عجیب است و پرسش اینجاست که مسئولیت این اتفاقات با چه کسی است؟ و اگر این روند بخواهد ادامه پیدا کند، چه ضربه‌ای به پیکره سینما می‌خورد؟

این فعال رسانه خاطرنشان کرد: اکران نسخه عربی انیمیشن سینمایی «لوپتو» که در گیشه ایران نیز بسیار موفق بود، از عید فطر در چهل سینمای کشور لبنان آغاز شده و قرار است در عراق، سوریه و سایر کشور‌های عرب‌زبان هم اکران شود.

بخش بعدی برنامه، میز نقد سینمای جهان با موضوع «همه‌چیز، همه‌جا، به یک‌باره» بود. فیلمی که در مراسم اسکار توفیق زیادی داشت.

آرش خوشخو درباره بی‌مقدمه بودن و منطق عجیب فیلم بیان کرد: ما بدون هیچ توضیحی باید بپذیریم چند دنیای موازی وجود دارد. سختی تحلیل آن برایم از همان صحنه‌های ابتدایی فیلم مشخص می‌شود و فاصله من پنجاه و چند ساله با مخاطب نسل جدید که بازی‌های کامپیوتری بازی می‌کند و منطق دنیا‌های موازی برایش قابل هضم است، شکل می‌گیرد. چرا باید قبول کنم که شخصیت شوهر از دنیای موازی آمده است؟

محمدرضا مقدسیان نیز درباره «همه‌چیز، همه‌جا، به یک‌باره» مطرح کرد: این فیلم یک اثر هالیوودی است. هالیوود از اساس در از آن خود کردن مفاهیم تخصص دارد.‌ای کاش اثر را مال خود می‌کرد، تحقیرش نمی‌کرد و تقلیلش نمی‌داد. جهان‌های موازی، مبحث بسیار پیچیده و عمیق در علم، فلسفه و… را هالیوودی کرده است.

وی خاطرنشان کرد: من مخالف جریان رفت و برگشتی سینما و بازی‌های رایانه‌ای در سال‌های اخیر نیستم. اما آن‌جایی با آن مشکل دارم که از آن استفاده دغل‌کارانه می‌شود و حواس مخاطب را پرت می‌کند که مقهور فیلم شود و نفهمد حرف خاصی نزده است.

بخش پایانی برنامه «نقد سینما»، میز گفت‌وگوی ویژه با موضوع «سینمای کمدی/ سینمای مبتذل» بود که با حضور حمزه صالحی فیلمنامه‌نویس «فسیل»، «پاستاریونی»، «دینامیت» و… برپا شد.

حمزه صالحی درباره دوگانه سینمای کمدی و مبتذل گفت: من متوجه تقسیم‌بندی‌های این چنینی نمی‌شوم و نمی‌خواهم در صحبت‌هایم لغت‌ها را بررسی کنم که اصلا ابتذال چیست و اگر در کمدی، مواردی اغراق‌آمیز بیان شود، چه می‌شود.

این فیلم‌نامه‌نویس تصریح کرد: زمانی که بودجه فیلمنامه کم باشد، نویسنده مجبور است، در سال تعداد بیشتری فیلمنامه بنویسد تا تامین شود و فرصت تشکیل اتاق نویسندگان رخ نمی‌دهد چراکه باید همان بودجه محدود هم تقسیم شود. ناگفته نماند زمانی شوخی‌های بهتری نوشته می‌شود، که مشکلات و موانع برطرف شود و نویسندگان در کنار هم قرار بگیرند.

وی در پایان درباره وضعیت سینمای کمدی ایران یادآور شد: مهم‌ترین ضعف سینمای کمدی ایران، روایت است. گاهی به نفع چند خنده بیشتر روایت و شخصیت را جدی نمی‌گیریم.

برنامه «نقد سینما» به تهیه‌کنندگی یوسف بچاری و میزبانی امیررضا مافی جمعه‌ها ساعت ۲۲:۳۰ از شبکه چهار سیما روی آنتن می‌رود.

انتهای پیام/ ۱۲۱