هاکان فیدان

سرویس جهان مشرق _ تحولاتی که عراق از سال ۲۰۰۳ شاهد آن بود، فرصتی به ترکیه داد تا اهداف و منافع خود در این کشور را در پوشش‌هایی دیگر و نه در قالب پیوستن به «ائتلاف غربی» به رهبری آمریکا محقق کند.

به همین دلیل از همان ابتدای اشغال نظامی عراق توسط آمریکا و متحدین غربی اش، حمایت از گروه های تروریستی تکفیری و مافیای فساد در عراق را کلید زد.

این موضوعی است که نه تنها اسناد محرمانه افشا شده توسط «ویکی لیکس» به آن اشاره می کنند، بلکه «حمد بن جاسم آل ثانی»، وزیر خارجه اسبق قطر نیز طی اظهاراتی از آن پرده برداشته و تأکید کرده بود که «ما، سعودی ها، اماراتی ها و کویتی ها، با ترک ها هماهنگ کرده بودیم، در مقابل وارد کردن ده‌ها هزار تروریست خلیجی، عرب و خارجی از ترکیه به خاک سوریه، در برابر گسترش حضور و نفوذ نظامی ترکیه در خاک عراق و سوریه و غارت ثروت های این دو کشور سکوت کنیم.

سابقه حضور نظامی ترکیه در عراق

پیشینه حضور نظامی ترکیه در عراق به دهه ۹۰ میلادی باز می‌گردد. اما نقطه عطف این حضور و یا به بیان درست تجاوز نظامی به سال ۲۰۱۵ باز می گردد که طی آن ۳ هزار نظامی ترک وارد خاک عراق شده و در پایگاه نظامی «بعشیقه» در نزدیکی شهر «موصل» مستقر شدند.

این اقدام اگرچه توسط دولت وقت عراق به نخست وزیری «عادل عبد المهدی» و اتحادیه عرب محکوم و از ترکیه خواسته شد، هرچه سریع تر نظامیانش را از خاک عراق خارج کند، اما آنکارا در این زمینه به دو قرارداد امضا شده با بغداد استناد و حضور نظامی اش در خاک عراق را توجیه می کرد.

اولین توافقنامه آنگونه که آنکارا به آن استناد جسته بود، به دسامبر سال ۱۹۸۳ باز می گشت و به نظامیان ترکیه اجازه ۳۰ کیلومتر ورود به داخل خاک عراق از مرزهای مشترک بین دو کشور را برای پیگرد عناصر حزب کارگران کردستان می‌داد.

توافقنامه دومی که ترک ها برای توجیه تجاوز نظامی خود متوسل شده بودند، به سپتامبر ۱۹۹۶ باز می گشت که براساس آن به آنکارا اجازه می داد، پایگاهی نظامی در منطقه بعشیقه ایجاد کند.

اما اوج حضور نظامی و اشغالگری ترک ها در خاک عراق را باید از ۱۵ ژوئن سال گذشته تاکنون ملاحظه کرد که در نوع خود بی سابقه است، به ویژه آنکه پس از دو سال عملیات رصد و شناسایی توسط نیروی هوایی ترکیه انجام می شد و طی آن آنکارا توانست، بسیاری از عناصر وابسته به حزب کارگران کردستان را در طول مرزهای ترکیه با عراق تحت پیگرد قرار دهد.

افزون بر آن، عملیات های تعقیب و پیگرد ارتش ترکیه در مناطق سنجار و کوه های قندیل که از غرب به سوریه و از شرق به ایران می رسد، اغلب کادر رهبری و فرماندهان میدانی و مراکز فرماندهی عملیاتی حزب کارگران کردستان را هدف می گرفت.

اگرچه ترکیه هدف از این عملیات‌ها را حمایت از امنیت ملی خود و مقابله با شبه نظامیان پ ک ک عنوان می کرد، اما واقعیت امر این بود که در پس این هدف، اهداف سیاسی و ژئو راهبردی دیگری قرار دارد که مهمترین آنها را می توان در موارد ذیل ملاحظه کرد:

یک: ایجاد چندین کمربند امنیتی که از شمال شرقی سوریه کشیده و به شمال غربی عراق متصل می شود. این کمربندهای امنیتی از حلب در سوریه شروع شده و پس از گذشتن از موصل به کرکوک می رسد. این مناطق بخشی از مناطق امن و کمربندهای امنیتی ترکیه را تشکیل خواهند داد که پیش تر آنکارا بخشی از آن را در عمق ۸۰ کیلومتری خاک سوریه و مشخصا در حلب ایجاد کرده بود و براساس نقشه جدید این کمربندهای امنیتی و مناطق امن می بایست از حلب در شمال غربی سوریه تا «حفتانین – بعشیقه» در دشت موصل و از آنجا به سنجار و کوه های قندیل در دهوک کشیده شود که نظامیان ترک در آنجا مستقر شده و حضور دارند.

دو: پر کردن شکاف ناشی از خروج احتمالی آمریکایی ها از عراق؛ چون آنکارا به خوبی می داند، راهبرد سیاست خارجی دولت جدید آمریکا به رهبری «جو بایدن» پس از همه گیری ویروس کرونا و پیامدهای انتخابات اخیر ریاست جمهوری در آمریکا و حمله به کنگره، شاهد نقطه عطف امنیتی بسیار مهمی خواهد بود که چه بسا اولین نمود آن در گشودن باب مذاکرات راهبردی با بغداد را باز کند و زمینه ساز خروج آمریکایی ها از عراق شود، به همین دلیل شرایط منطقه ای جدیدی بر مناطق شمال غربی عراق حاکم خواهد شد که ملزم می کند، آنکارا از این شرایط در راستای منافع خود بهره برداری کند و اولین آن می تواند، فراهم کردن مقدمات الحاق این اراضی به خاک ترکیه با پایان تاریخ قرارداد «لوزان» در سال ۲۰۲۳ باشد.

سه: پایگاه خبری «نوردیک مونیتور» گفتگوی تلفنی محرمانه دو تن از نزدیکان «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه را منتشر کرد که پرده از طمع ورزی های آنکارا و اردوغان در کشورهای منطقه و ثروت های ملیشان برمی داشت.

در این گفتگوی تلفنی «مکسوت سیریم»، از مشاوران ارشد اردوغان می گفت که دیگر با پایان یافتن تاریخ معاهده لوزان که به درگیری های امپراتوری عثمانی و متحدین پایان داد و خروجی آن تشکیل ترکیه و یونان و کشورهای خاورمیانه بود، دست ترکیه برای استیلا بر مناطق گسترده ای از کشورهای منطقه و منابع و ثروت های آنها از جمله مناطق شمال غربی عراق باز خواهد بود.

افزون بر آن، اسنادی به بیرون درز یافته که فاش می کند، طی دیدار «هاکان فیدان»، رئیس سرویس های اطلاعاتی ترکیه اوایل ماه مه ۲۰۲۰ با «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق و «نیچروان بارزانی»، رئیس منطقه کردستان، توافق شده در قبال عدم عقب نشینی نظامی ترکیه از خاک عراق و بستن پایگاه نظامی بعشیقه و ادامه عملیات نظامی ترکیه در عراق، آنکارا برای بغداد و اربیل کمک های مالی و امتیازات و تسهیلات اقتصادی در نظر بگیرد.

چهار: قطع مسیر «جاده ابریشم چین» که با عبور از شهر سنجار در عراق، به مرزهای ترکیه می رسد. اگرچه این اقدام ترکیه بیش از آنکه به سود این کشور باشد به زیان آن است، اما این اعتقاد وجود دارد که در قبال این اقدام بی شک آنکارا امتیازهایی از آمریکایی ها و پیمان ناتو گرفته است که چین را بزرگ ترین رقیب و خطرناک ترین تهدید برای اقتصاد خود می دانند.

پنج: افزون بر آن نباید از خاطر برد که توسعه طلبی های ترکیه در عراق با موافقت و چراغ سبز آمریکایی ها بر علیه ایران و به نفع اسرائیل و با هدف چیدن میوه های بعد از جنگ ویرانگر تحمیل شده بر سوریه و عراق صورت می گیرد.