به گزارش مجاهدت از مشرق، شانزدهمین اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با موضوع «هوش مصنوعی؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها» امروز پنجشنبه 22 آذرماه 1403 با حضور اساتید سطوح عالی و خارج حوزه‌های علمیه و با قرائت پیام آیت الله العظمی نوری همدانی، در سالن اجتماعات مدرسه عالی دارالشفاء برگزار شد.
در ابتدای این مراسم، پیام حضرت آیت‌الله نوری همدانی خطاب به مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و اجلاسیه «هوش مصنوعی، فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها» قرائت شد.
استفاده از هوش مصنوعی برای علوم دینی
آیت‌الله العظمی نوری همدانی به مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم پیامی به شرح زیر صادر کرد: در عصر حاضر، شاهد تحول بی‌سابقه در عرصه دانش و فناوری هستیم که تأثیرات آن به سرعت در تمامی حوزه‌های علمی و فرهنگی مشاهده می‌شود. یکی از این تحولات بنیادین، پیشرفت چشمگیر در حوزه هوش مصنوعی است؛ دانشی که اکنون نه تنها به یکی از محورهای اصلی توسعه جهانی بدل شده، بلکه نقش آن در تحلیل داده‌ها، تسهیل پژوهش‌ها، و ارائه راهکارهای نوین در تمامی علوم، از جمله علوم دینی، غیرقابل انکار است.
با نگاهی به آموزه‌های قرآنی، در می‌یابیم که استفاده از ابزارهای نوین برای فهم بهتر آیات و تعمیق دانش دینی، در راستای تحقق هدف خلافت انسان بر زمین قرار دارد:«وَسَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِنْهُ ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ». (سوره جاثیه، آیه13) همچنین، کلام گهربار اهل‌بیت«علیهم السلام» نیز ما را به بهره‌گیری از ابزارهای نوین و اندیشیدن در مسیر حل مسائل ترغیب می‌کند؛ امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند:
لذا هوش مصنوعی را می‌توان ابزاری دانست که با سازماندهی و بهره‌گیری هوشمندانه از انبوه اطلاعات موجود، می‌تواند پژوهشگران را در مسیر تفکر و اندیشه عمیق‌تر یاری رساند. این فناوری، با تحلیل دقیق داده‌ها، استخراج الگوها، و تسهیل فرآیندهای تحقیقاتی، پژوهشگر را از صرف زمان بر فعالیت‌های غیر ضروری بی‌نیاز کرده و او را در رسیدن به بصیرتی بالاتر یاری می‌کند. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی، دستیار اندیشمند است و نه جایگزین تفکر او.
اگر ما به عنوان حاملان میراث وحی و عالمان علوم اسلامی از این فرصت استفاده نکنیم، ممکن است در آینده‌ای نزدیک با چالش‌هایی جدی روبه رو شویم. نسل جدید که در دنیای فناوری غوطه‌ور است، انتظار دارد که علوم دینی نیز با زبان زمانه پاسخگوی نیازهایشان باشد. همچنین، نهادهای علمی و پژوهشی در جهان، با بهره گیری از این فناوری، در حال گسترش تحقیقات خود هستند و غفلت ما می‌تواند منجر به فاصله گرفتن علوم دینی از جریان جهانی دانش شود.
ضروری است که امروز، هر یک از ما با درک اهمیت و ضرورت این فناوری، به یادگیری و به کارگیری هوش مصنوعی در حوزه تخصصی خود بپردازیم؛ ابزارهای هوشمند می‌توانند یاری‌گر ما در تبلیغ، تحقیق، تدریس، و حتی استنباط‌های دقیق‌تر از متون دینی باشند.
اکنون، زمان آن فرا رسیده است که به عنوان طلایه‌داران دانش اسلامی، قدمی مؤثر در این مسیر برداریم و نقش خود را در شکل‌دهی آینده‌ای مبتنی بر دانش و بصیرت ایفا کنیم.
با ورود به این عرصه و آشنایی با توانمندی‌های هوش مصنوعی، می‌توانید دریچه‌ای نوین به روی علم و دین بگشایید. این یک ضرورت علمی و رسالتی دینی است که برای پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه، باید هرچه سریع‌تر به آن توجه کنیم.
آینده، متعلق به کسانی است که علم امروز را به خدمت اهداف متعالی درآورند. حوزه علمیه باید توجه به فقه معاصر داشته باشد و به دنبال تحول و پاسخگو بودن باشد و با در نظر گرفتن سیره علماء بزرگ ما و میراث گذشتگان مسیر تحولی که با شتاب در حال انجام است را پی‌بگیرد و معتقدم کسانی که در این عرصه گام برمی‌دارند باید از نظر فقاهت در سطح بسیار بالا باشند.
تحول در حوزه ناظر به این موضوع نیست که ما میراث گذشتگان را کم‌رنگ کنیم و یا اینکه کُتبی جایگزین کنیم که از حیث محتوا در سطح پایین‌تری باشد. بلکه باید محققان و فقها بنشینند در همان چهارچوب و سطح فقه جواهری و مسیر شریف العلماء و سعید العلماء و شیخ انصاری و بلکه در سطح بالاتری نسبت به مسائل روز پاسخگو باشند.
و تأکید می‌کنم که نظرات حوزه علمیه باید آن گونه باشد که در تاریخ، بعد قرن‌ها جوری قضاوت شود که این دوره از زمان در عصر انقلاب اسلامی بوده که بنیانگذارش یک فقیه کامل بوده و امروز نیز در رأس یک فقیه دیگری است و إن‌شاءالله ادامه خواهد داشت. امروز حوزه علمیه قم نسبت به گذشته وظایف سنگین‌تری دارد و باید مجهزتر باشد.
در پایان لازم می‌دانم تذکر دیگری را به اساتید محترم عرض کنم و آن هم رسالت اصلی روحانیت است، ما در مقابل حوادث کشور و جهان اسلام مسئولیت داریم، امروز یک اسلام دیگری در حال ارائه است که خشونت و افراطی‌گری در آن موج می‌زند و اثری از اسلام رحمانی در آن یافت نمی‌شود که باید برای ارائه اسلام محمدی که اهل‌بیت عصمت و طهارت «علیهم السلام» برای ما بیان نمودند تلاش نمائیم.
در پایان لازم می‌دانم از همه اساتید محترم و همچنین برگزارکنندگان این جلسه بویژه هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تشکر کنم و توفیق همگان را از خداوند متعال خواستارم.
قوانین و مقررات شفاف برای استفاده از هوش مصنوعی تدوین شود
آیت‌الله سیدهاشم حسینی‌بوشهری نیز در اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین که با موضوع «هوش مصنوعی: فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها» در سالن اجتماعات مدرسه عالی دارالشفا برگزار شد، اظهار کرد: هوش مصنوعی در مباحث مختلفی ازجمله صنعت، پزشکی، کشاورزی، از گذشته مطرح بوده است اما اکنون سرعت پیشرفت آن به حدی بوده که همگان تعجب کردند.
وی ادامه داد: هوش مصنوعی با پیشرفتی که داشته از مرزهای فرهنگی و اجتماعی گذر کرده است، در ایران و جهان اسلام اگر به آینده هوش مصنوعی توجه نشود از غافله تکنولوژی دنیا عقب می‌مانیم لذا توجه به فرصت‌ها و چالش‌های این فناوری باید در دستور کار قرار بگیرد.
آیت‌الله حسینی‌بوشهری بیان کرد: علم قدرت‌آفرین است و لازم است تا با آینده‌نگری درخصوص این فناوری استفاده بهینه صورت گیرد تا پایه‌های علمی کشور تقویت شود.
امام جمعه قم تصریح کرد: پرداختن به هوش مصنوعی تصمیم‌گیری برای افق‌های آینده اسلام و کشور را تسهیل‌بخشی می‌کند؛ امروز عرصه جهانی متعلق به علم و تکنولوژی است، باید بتوانیم برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی از این امکانات و ابزار به نحو احسن استفاده کنیم تا به یکباره دچار غافل‌گیری نشویم.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در بیان اهمیت تعریف داده‌های هوش مصنوعی بیان کرد: در جستجو محتوی و تولید داده‌ها باید پیش‌قدم باشیم و فقط بهره‌بردار نباشیم، باید به لایه‌های درونی آن دست یابیم تا رشد و پیشرفت کنیم.
وی افزود: حوزویان باید با هوش مصنوعی آشنا باشند، چرا که بدون استفاده از امکانات بروز نمی‌توان در جامعه تاثیرگذار بود.
آیت‌الله حسینی‌بوشهری ادامه داد: چند سالی است که حوزه علمیه برنامه‌های متعددی برای هوش مصنوعی در نظر گرفته است که این کار پسندیده و قابل تقدیر است اما باید اذعان کرد این فناوری به حدی وسیع است که هرچه فعالیت شود باز هم کم است.
امام جمعه قم با اشاره به اینکه باید داده‌های با معیار دینی و اخلاقی تهیه و تنظیم شود، تصریح کرد: حوزه علمیه امروز رسالت سنگینی برعهده دارد؛ باید از ظرفیت هوش مصنوعی در آموزش و پژوهش استفاده کرد؛ با برنامه‌ریزی مناسب کارگاه‌های آموزشی تشکیل شود تا افق و چشم‌اندازهای آینده به نحو احسن ترسیم شود.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به تهدیدهای هوش مصنوعی ابراز کرد: چالش‌های اخلاقی متعددی در پرتو هوش مصنوعی متصور است که شاید تصمیماتی خارج از دین در قالب آن صورت گیرد.
وی اضافه کرد: توسعه ابزارهای تهاجمی و مخرب، جعل سند، حملات سایبری و پیشرفته ازجمله تهدیدات این فناوری است و لازم است به این وجوهات توجه بیشتری شود؛ باید در این زمینه پیشرفت مطلوبی داشته باشیم تا جلوی این حوادث احتمالی گرفته شود.
آیت‌الله حسینی‌بوشهری در پایان بیان کرد: تدوین قوانین و مقررات شفاف برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی، آموزش عمومی، طراحی سیستم‌های اخلاق محور و بومی‌سازی از مواردی است که مسئولین امر باید به آن توجه کنند.
هوش مصنوعی دنیا را تغییر خواهد داد
بهروز مینایی دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک کشور نیز در اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین با موضوع “هوش مصنوعی: فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها” اظهار کرد: هوش مصنوعی به حدی در حال پیشرفت است که اگر کشوری در این زمینه فعالیت نکند، مستعمره کشورهای دیگر می‌شود.
وی ادامه داد: همانگونه که اینترنت در دنیا انقلابی را رقم زد، هوش مصنوعی نیز دنیا را تغییر می‌دهد البته با سرعتی چندین برابر بیشتر از اینترنت این تغییرات صورت می‌گیرد.
مینایی گفت: هوش مصنوعی یک ماشین برنامه است و توانایی بروز رفتارهایی شبیه به انسان از جمله استدلال، یادگیری از محیط و منطبق‌سازی خود با محیط را دارد.
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک کشور تاکید کرد: باید از هوش مصنوعی به نحو احسن استفاده کرد؛ باید برای ابزارهای مختلفی که وجود دارد آموزش صحیحی در نظر گرفته شود.
وی افزود: هوش مصنوعی فقط یک فناوری امیدآفرین و توسعه‌بخش نیست بلکه اقتدارآفرین است؛ در تدوین سند ملی هوش مصنوعی که تقریبا به تصویب نهایی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است این امر با جزئیات بیان شده است.
مینایی در پایان گفت: باید از این فناوری جهت تحول جامعه بهره‌برداری مفید شود؛ در سیاست‌گذاری‌های دینی، اقتصادی و کلان کشوی می‌توان از این فناوری استفاده کرد.
ایجاد شبکه‌های تخصصی برای اساتید حوزوی علاقه‌مند به هوش مصنوعی
حجت‌الاسلام والمسلمین سلیمانی اردهالی رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علیمه قم نیز در شانزدهمین اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با موضوع «هوش مصنوعی؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها» اظهار کرد: در دوره جدید مجمع هیئت رئیسه بر آن شد که بر فعالیت بیشتر معاونت‌ها و کارگروه‌های 15گانه مجمع متمرکز باشد و در جهت ارتقای علمی مجمع و حوزه اقدام بیشتری کنند.
وی افزود: در راستای اجرای تاکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر توسعه هوش مصنوعی، این مسئله مهم و مبتلابه جهانی در دستور کار مجمع قرار گرفت و این اجلاسیه با طرح و تصویب هیئت رئیسه مجمع عمومی با برپایی کمیسیون‌ها آغاز به کار کرد.
سلیمانی اردهالی ابراز امیدواری کرد تا مجمع عمومی جامعه مدرسین در راستای آشنایی، ارتقای علمی و تسلط اساتید حوزه علمیه بر هوش مصنوعی و بکارگیری از این ظرفیت در جامعه علمی حوزوی و ملی نقش سازنده‌ای ایفا کند.
وی از ایجاد شبکه‌های تخصصی برای اساتید علاقمند به هوش مصنوعی در آینده‌ای نزدیک خبر داد و گفت: همچنین تحقیقات اساتید در حوزه هوش مصنوعی می‌تواند به تولید دانش جدید و کاربردی منجر شود.
رئیس مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علیمه قم با بیان اینکه برگزاری دوره‌های آموزشی بلندمدت و تخصصی برای عمیق‌تر شدن دانش اساتید در این زمینه ضروری است، گفت: تشویق اساتید به انتشار مقالات و کتاب‌ها در حوزه هوش مصنوعی می‌تواند در ارتقای جایگاه علمی حوزه در سطح بین‌الملی کمک کند.
حکمرانی فضای مجازی بدون هوش مصنوعی امکانپذیر نیست
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی نیز در شانزدهمین اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با موضوع «هوش مصنوعی؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارها» که امروز با حضور اساتید سطوح عالی و خارج حوزه‌های علمیه در سالن اجتماعات مدرسه عالی دارالشفاء برگزار شد، اظهار کرد: هوش مصنوعی شبیه‌سازی هوش انسانی و یک برنامه و الگوریتم شامل مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و داده‌ها با توانایی حل مسئله است.
وی با بیان اینکه در فناوری هوش مصنوعی صرفا تحویل داده مطرح نیست بلکه تحلیل داده انجام می‌شود، گفت: دنیای امروز دنیای حکمرانی فضای مجازی است که این مهم نیز بدون هوش مصنوعی امکان پذیر نیست.
محمدی افزود: هوش مصنوعی یک ضرورت برای رسیدن به تمدن نوین است که هم یک فرصت و هم یک تهدید است که می‌تواند هم موجب اقتدار و قدرت و هم موجب سلب اقتدار شود.
وی با اشاره به اینکه برخی‌ها می‌گویند هوش مصنوعی می‌تواند مخرب‌تر از سلاح هسته‌ای باشد، گفت: این فناوری برای کشوری که آن را نداشته باشد یک تهدید است و برای کشوری که واجد آن باشد بازدارندگی می‌آورد.
دبیر علمی شانزدهمین اجلاسیه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: به همین جهت است که رهبر انقلاب اسلامی فرمودند بهره‌برداری از هوش مصنوعی امتیاز نیست بلکه باید بر لایه‌های عمیق آن مسلط شد چون اگر آژانس آن ایجاد شود اجازه نخواهند داد از منطقه‌ی آنان عبور کنیم.
وی با تاکید بر لزوم تسلط حوزه علمیه به جنبه‌های فقهی، علمی و فرهنگی فناوری هوش مصنوعی گفت: یکی از پرسش‌ها این است که آیا استنباط حکم شرعی از غیر ذوی الشعور جائز است یا خیر و آیا استفراغ وسع وابسته به هوش مصنوعی است یا خیر و مسایلی از این قبیل که باید بررسی شوند.
محمدی در پایان گفت: پیش از برگزاری این اجلاسیه، پنج کمیسیون شامل هوش مصنوعی و اصول فقه، فلسفه هوش مصنوعی، اخلاق هوش مصنوعی، هوش مصنوعی و علوم شناختی و حکمرانی هوش مصنوعی برگزار شده است.
