واقعه عاشورا

به گزارش مجاهدت از مشرق، برای عقل مراتب مختلفی می‌توان برشمرد از جمله عقل ابزاری مادی، عقل متعارف ایمانی و عقل قدسی.

عقل ابزاری که عقلی حسابگر است محدود به دنیاست اما در عقل متعارف ایمانی این حسابگری عقل از دایره دنیا عبور می‌کند و حتی آخرت را هم شامل می‌شود. بنابراین فرد با عقل متعارف ایمانی اغلب از لذت‌های زودگذر دنیایی می‌گذرد به امید اینکه در آخرت پاداشی نصیبش شود؛ و ما اساساً عقل واقعی را همین عقل می‌دانیم؛ عقلی که ما را به سمت خدا و عبادت او هدایت می‌کند.

اما مرتبه بالاتری از عقل هم وجود دارد که «عقل قدسی» نامیده می‌شود و شخصیت‌های ربانی برخوردار از آن هستند و در آن، حساب و کتاب آخرت و مصلحت فردی جایی ندارد و عاقل تنها به دنبال مقصود معشوق است و این نوع از عقل است که با عشق گره می‌خورد.

بروز عقل قدسی را در داستان حضرت ابراهیم(ع) و ذبح اسماعیل(ع) می‌بینیم که در قرآن کریم در آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات تبیین شده است.

آنجا که هر دو، تسلیم امر پروردگار و خواست معشوق شدند و بدون چون و چرا امر خدا را پذیرفتند. این تسلیم مقصود معشوق شدن، از عقل قدسی و شخصیت ربانی داشتن این دو، نشانه دارد.

عقل حسابگر و عقل متعارف ایمانی؛ جاماندگان عاشورا

در جریان کربلا، ما بروز هر سه مرتبه عقل را شاهد هستیم. گروهی که با «عقل حسابگرشان» با این واقعه مواجه شدند، گروهی که با «عقل متعارف ایمانی» از این واقعه کنار کشیدند، و شخصیت‌هایی که با «عقل قدسی» در رکاب امام حسین(ع) و در حلقه یاران ایشان نشستند و برای جلب مقصود معشوق پا در میدان عاشورا گذاشتند.

امام حسین(ع) وقتی وارد مکه شد یکی از افرادی که بسیار به خانه ایشان می‌آمد ابن زبیر بود که بر بخش وسیعی از کشورهای اسلامی حکومت می‌کرد. او که به وجاهت امام(ع) نزد مردم آگاه بود می‌خواست با نزدیک‌ کردن خود به ایشان، جایگاهی در میان مردم پیدا کند، اما همواره اصرار داشت که امام حسین(ع) از مکه بیرون برود چرا که با وجود ایشان در مکه، او نمی‌توانست جایگاهی در میان مردم داشته باشد.

بنابراین از یک طرف به امام حسین(ع) می‌گفت که کار خوبی می‌کنید که مکه را به قصد جنگ با این قوم ستمگر ترک می‌کنید و از طرف دیگر، منافقانه به ایشان می‌گفت اگر در حجاز بمانید من شما را یاری خواهم کرد. این نمونه‌ای از عقل ابزاری و عقل حسابگری است که در واقعه عاشورا حضور داشت. جریان دیگری هم در ماجرای کربلا بودند که با «عقل متعارف ایمانی» با این واقعه برخورد کردند. این گروه اگرچه چون ابن زبیر نبودند ولی همچون امام حسین(ع) هم شخصیت ربانی نداشتند و از عقل قدسی برخوردار نبودند. عبدالله بن عباس را می‌توان به عنوان نماینده این جریان مثال زد که به حفظ جان امام حسین(ع) و همسر و فرزندان او می‌اندیشید ولو اینکه مجبور به تسلیم باشند.

یا ابن حنیفه که به امام حسین(ع) گفت که به مکه بروید و اگر در آنجا در امان نبودید به یمن یا جایی بروید که دست دشمن به شما نرسد. این هم عقل دوراندیش و مصلحت‌اندیشی بود که در ماجرای کربلا حضور داشت. اما در کربلا و در ماجرای عاشورا «عقل قدسی» تنها منحصر در شخصیت امام حسین(ع) نبود؛ خواهر ایشان، حضرت زینب(س) و یاران و اصحاب امام حسین(ع) هم صاحب عقل قدسی بودند.

در واقع این دسته از اطرافیان امام این همه رنج را متحمل نشدند تا در آخرت، در بهشت باشند بلکه آنان تنها به دنبال جلب رضای خدا و در پی مقصود معشوق به این کارزار وارد شدند.

واقعه عاشورا؛ نتیجه عقل قدسی

واقعه عاشورا نتیجه عقل قدسی است که با عشق قرین است. در عاشورا دو عقل در برابر هم قرار گرفتند؛ «عقل حسابگر دنیوی» که در برابر امام حسین(ع) صف‌آرایی کردند و «عقل قدسی» که هدفشان تحقق مقصود معشوق بود و تنها راه محقق‌شدن هدف معشوق راهی بود که امام حسین(ع) انتخاب کرد. اما آنان که «عقل متعارف دینی» داشتند در ماجرای کربلا همراهی نکردند چون حضور در عاشورا، عشق می‌خواست و این عشق با عقل قدسی مهیا می‌شد.

بنابراین می‌بینیم که عشق به معنای غیرعقلانی بودن و غیرعقلانی رفتار کردن نیست.

عقل قدسی است که در راستای تحقق اهداف معشوق می‌تواند به شهادت یا به تشکیل حکومت منتهی شود.

مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر ترخان است که در نشست «عقل، عشق و اخلاق در قیام عاشورا» در محل پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ارائه شده است.

عقل و عشق در عاشورا

واقعه عاشورا نتیجه «عقل قدسی» است که با عشق قرین است. در عاشورا دو عقل در برابر هم قرار گرفتند؛ «عقل حسابگر دنیوی» که در برابر امام حسین(ع) صف‌آرایی کردند و «عقل قدسی» که هدفشان تحقق مقصود معشوق بود و تنها راه محقق‌ شدن هدف معشوق راهی بود که امام حسین(ع) انتخاب کرد. اما آنان که «عقل متعارف دینی» داشتند در ماجرای کربلا همراهی نکردند چون حضور در عاشورا، عشق می‌خواست و این عشق با عقل قدسی مهیا می‌شد.

*دکتر قاسم ترخان- مدیر گروه علوم‌انسانی قرآنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

به گزارش مجاهدت از مشرق، همزمان با آغاز ماه محرم، شبکه‌های تلویزیون نیز با پخش برنامه‌های مناسبتی، رنگ و بوی محرم گرفتند. از میان ویژه برنامه‌هایی که پیش‌تر به مناسبت عزاداری محرم و صفر روی آنتن رفتند، برنامه «حسینیه معلی» به خوبی دیده شد و مورد استقبال قرار گرفت، تا جایی که این برنامه نیز مانند ویژه برنامه «محفل» به برندهای تلویزیون تبدیل شده‌اند.

برنامه گفت‌ومحور «از سرگذشت» نیز مورد توجه قرار گرفت. «حسینیه معلی» به فصل پنجم و «از سرگذشت» به فصل دوم رسیده است. این ۲ برنامه در فصل جدید چه حال و هوایی دارند؟

حسینیه معلی

اولین‌بار محرم ۱۴۰۱، ویژه‌برنامه «حسینیه معلی» با اجرای حامد سلطانی روی آنتن رفت. ساختار متفاوت این برنامه در مقایسه با دیگر ویژه‌برنامه‌های محرمی باعث شد که «حسینیه معلی» توجه مخاطبان را جلب کند. مداحی، نوحه‌سرایی، مداحی چهره‌های مردمی و نوجوانان، اجرای تعزیه و برگزاری آیین‌های عزاداری از بخش‌های متنوع این برنامه است.

استودیوی وسیع این برنامه شبیه یک حسینیه بزرگ طراحی شده، تماشاگران و عزاداران دور تا دور استودیو نشسته‌اند و مداحان یا هیئت‌های عزاداری در مرکز استودیو قرار می‌گیرند.

یکی از نقاط قوت «حسینیه معلی» اجرای آیین‌های عزاداری مناطق مختلف ایران در برنامه است. به ویژه اینکه سازندگان «حسینیه معلی» تنها به سراغ آیین‌های عزاداری مشهور و مرسوم نرفته‌اند. مثلا علاوه بر اجرای آیین «سنج و دمام» بوشهر یا آیین‌های عزاداری اردبیل مانند «طشت‌گذاری» و «بشیک‌گردانی»، هیئتی از شهرستان رامیان نیز آیین سینه‌زنی «کمر به کمر» را در برنامه اجرا کرده‌اند.

یک هیئت عزاداری از روستای فوشازده آستانه اشرفیه نیز مراسم جالب «کرنانوازی» را اجرا کردند. معرفی آیین‌های عزاداری در سراسر ایران و زنده کردن بعضی آیین‌های فراموش‌شده یا کمتر شناخته‌شده، برای مخاطب جذاب است و برگ برنده‌ای برای «حسینیه معلی» محسوب می‌شود. استودیوی بزرگ این برنامه نیز به خوبی فضا را برای اجرای مراسم عزاداری و تعزیه، فراهم کرده است. مهم‌ترین ایراد این ویژه‌برنامه زمان طولانی آن است که بهتر است کوتاه‌تر شود.

میز مداحان و عملکرد مجری

«حسینیه معلی» مسابقه نیست و فضای رقابتی بر آن حاکم نیست، اما مداحان اهل بیت به عنوان کارشناس در برنامه حضور پیدا می‌کنند و درباره نوحه‌خوانی مهمانان مردمی، اجرای آیین‌های عزاداری صحبت می‌کنند. در حاشیه این اجراها نیز صحبت‌هایی درباره واقعه عاشورا مطرح می‌شود و مداحان نوحه می‌خوانند. ترکیب ذاکران و مداحان برنامه در فصول مختلف کم و بیش با تغییراتی همراه بوده و به صورت چرخشی تغییر پیدا کرده، بنابراین شاهد حضور یک گروه ثابت در «حسینیه معلی» نیستیم.

نجم‌الدین شریعی مجری ثابت این برنامه است که از سال ۱۴۰۲ اجرای آن را برعهده گرفت و ویژه‌برنامه‌های «حسینیه معلی» در اعیاد را نیز اجرا کرد. شریعتی معمولا سبک اجرای یکسانی دارد و سال‌ها در برنامه «سمت خدا» حضور داشته است، بنابراین تغییر مجری «حسینیه معلی» می‌تواند تنوع خوبی در آن ایجاد کند.

از سرگذشت

ساختار برنامه «از سرگذشت» بر همان الگوی معروف «ماه عسل» یعنی روایت زندگی افراد بنا شده است، منتهی با این تفاوت که مهمان دومی هم در برنامه حاضر است که گفت‌وگو را می‌بیند و بخش دوم گپ و گفت با حضور او انجام می‌شود. البته این اتفاق هم جدید نیست و پیش‌تر در ویژه‌برنامه افطار «اختیاریه» شاهد این ایده بودیم.

با همه این‌ها، روایت قصه واقعی زندگی افراد و تحولاتی که عشق امام حسین (ع) و خانواده ایشان در شخصیت و زندگی آن‌ها به وجود آورده، برای مخاطبان جذاب است.

اکثر مهمانان «از سرگذشت» مردم هستند، اما در بعضی قسمت‌ها نیز چهره‌های مشهور به برنامه می‌آیند. شاهدان گفت‌وگو نیز چهره‌های شناخته‌شده هستند، بنابراین مخاطب نسبت به تماشای برنامه بیشتر کنجکاو می‌شود. فارغ از محتوای مخاطب‌پسند «از سرگذشت»، یکی از نقاط قوت این برنامه دکور زیبای آن بود که مجری و مهمان زیر سایه کلاه‌خود حضرت عباس (ع) نشسته‌ بودند. در فصل دوم دکور اصلی تغییر خاصی نداشته و تنها یک پارچه سبز دور کلاه‌خود کشیده شده است. بهتر بود در فصل جدید فضای بصری برنامه تغییر می‌کرد.

ساختار ثابت برنامه و اجرای قلیچ

علاوه بر دکور برنامه، ساختار «از سرگذشت ۲» نیز هیچ تغییری نداشته و فصل دوم کاملا در ادامه فصل اول تولید شده است. تغییرات کوچک در چارچوب برنامه می‌تواند حال و هوای تازه‌ای به «از سر گذشت» ببخشد و مانع از به تکرار افتادن آن شود. علی‌اکبر قلیچ خواننده نیز که با این برنامه برای اولین‌بار اجرا را تجربه کرد، در فصل دوم نیز به عنوان مجری حضور دارد.

قلیچ صدا و بیان خوبی دارد، همچنین سعی می‌کند گفت‌وگوی صمیمانه و صریحی با مهمانان داشته باشد، اما ایراد کار او این است که وقتی رشته صحبت از دست مهمان در می‌رود و موضوع دیگری به میان می‌آید، قلیچ ادامه بحث قبلی را پیگیری نمی‌کند و انسجام گفت‌وگو از بین می‌رود.

ناگفته نماند که علی‌اکبر قلیچ حواسش هست که از صحبت‌های او و مهمانان سوء برداشت نشود. مثلا وقتی صحبت از حجاب متفاوت مهمان برنامه پیش از تحول زندگی‌اش به میان آمد، پرسید آن زمان چادری بوده یا خیر، سپس تاکید کرد منظور او ملاک قرار دادن چادر برای حکم دادن درباره مذهبی بودن شخصیت مهمان نیست.

منبع: خراسان